RUH HASTALIKLARI EPIDEMIYOLOJISI

1

• RUH HASTALIKLARI EPIDEMIYOLOJISI
• LEVENT ÖZDEMIR

2

• Biyopsikososyal bir varlik olan insanin,
  yasamini saglikli bir sekilde sürdürebilmesi için
  bu üç ögenin birbirleriyle karsilikli etkilesmesi
  ve dengeli bir iliski içinde olmasi
  gerekmektedir.

3

• Normal ve normal disi davranislarin tam olarak
  ayrimini yapmak mümkün olmadigindan, ruh
  sagliginin tanimini yapmak da oldukça güçtür.

4
Ruh Sagligi,

• Kisinin kendi kendisiyle, çevresini olusturan
  kisilerle ve toplumla baris içinde olmasi,
  sürekli denge, düzen ve uyum saglayabilmek için
  gerekli çabayi sürdürebilmesi

5
Ruh sagligi bozuksa

• Düsünce ve davranislarda degisik derecelerde
  tutarsizlik, uygunsuzluk ve yetersizlik olur.

6
Ruh sagligi

• Ruhsal bozuklugu yansitan duygu, düsünce ve
  davranislarin olup olmamasi,
• bunlarin siddeti,
• süresi,
• ortaya çiktigi çevre,
• toplum,
• kültür,
• kisilik gelismesi içindeki yeri,
• kisinin olanak ve yetenekleri,
• gerçekle baglantisi,
• denge ve uyumunu bozup bozmamasi gibi birçok
  degiskene göre degerlendirilir.

7

• Ruh sagligi sorunlari gelismis ve gelismekte
  olan ülkelerde, her sosyoekonomik katmanda, her
  irkta ve her kültürel grupta görülebilir.
• Dünya Saglik Örgütüne (DSÖ) göre, her dört
  kisiden biri ruhsal ya da nörolojik hastalik
  geçirme riski ile karsi karsiyadir.

8
Bir toplum sagligi sorunu

• Dünyada en çok sakatliga neden olan on
  hastaliktan besi ruhsal kaynaklidir
• Birlesmis Milletler Raporlarina göre, yeryüzünde
  450 milyon kisi halen bir ruhsal veya nörolojik
  hastalikla mücadele etmektedir.
• Birçok ülkede yapilan toplum taramalari, ruhsal
  hastaliklarin sanilandan çok daha yaygin oldugunu
  göstermektedir.

9
Dünyada tarihsel gelisim süreci içinde ruhsal
hastaliklar

• 18. yüzyilin sonlarina dogru Fransiz ruh hekimi
  P. Pinelin ruh hastalarini zincirden kurtararak
  bu hastaliklarin bakiminda insancil hareketi
  baslatmasi
• 19. yüzyilin sonlarinda S. Freudun gelistirdigi
  psikanalitik kurami ile ruhsal hastalik
  anlayisini ve tedavi yöntemlerini köklü bir
  sekilde etkilemis olmasi
• 20. yüzyilin ikinci yarisinda çagdas anlamda
  psikiyatride ilaç kullaniminin baslamasi ve hizla
  artmasi
• Toplum ruh sagligi kavrami.

10
Psikiyatrik epidemiyoloji

• Psikiyatrik arastirmalarin bir dali olarak
  ruhsal bozukluklarin toplumdaki dagilimini, bu
  dagilimi etkileyen fiziksel, biyolojik ve
  toplumsal etkenleri inceler.

11
Ruhsal bozukluklar

• Yüksek yayginlik oranlari,
• Kroniklesme egilimleri,
• Tedavi güçlükleri ile bir toplum sagligi
  sorudurlar
• ABDde tedavi görmesi gereken düzeyde bir ruhsal
  bozuklugu olanlarin oraninin 15, Türkiyede 20

12
Bir Toplumda Ruhsal Bozukluklarin

• Yayginliginin, sikliginin, hastalanma riski
  altindaki bireylerin saptanmasi
• Toplumun ruhsal bozukluklarla ilgili tutum ve
  inanislarinin,
• Toplumun bu alanda nasil egitilebileceginin
  belirlenmesi
• En uygun klinik uygulamalarin ve ülkenin ruh
  sagligi politikasinin gelistirilmesi için
  epidemiyolojik çalismalarin yapilmasi gereklidir.

13
Halk Sagligi açisindan ruhsal saglik
sorunlaridört nedenle önem tasir

• 1. Yasam kalitesi, önemli oranda kisinin ruhsal
  durumu tarafindan belirlenir.
• 2. Tibbi bakima gereksinim duyan kisilerin büyük
  bölümü ayni zamanda ruhsal veya nörolojik
  bozukluklara sahiptir.
• 3. Birçok bedensel hastaligin önemli ruhsal yönü
  vardir.
• 4. Erken ölümler ya da kalici hasar
  gelistirebilirler.

14

• Ikinci Dünya Savasindan önce, kayitlardan
  çikarilan bilgilerle tüm ruhsal bozukluklarin
  toplumdaki yayginlik orani 3.6 olarak
  saptanmistir.
• Ikinci Dünya Savasindan 1970lere kadar, ruhsal
  bozuklugun siddetini belirlemek amaciyla
  psikolojik ve psikosomatik belirti ölçekleri
  kullanilarak toplumu temsil eden örnekler
  üzerinde dogrudan görüsmeler yapildiginda ruhsal
  bozukluk orani 20lerde bulunmustur.

15

• 1970lerden baslayarak, yapilandirilmis tani
  görüsmeleri ve yeni siniflandirma sistemleri
  kullanilarak yapilan çagdas çalismalarla ruhsal
  bozukluklarin yasam boyu yayginligi 30lara
  çikmistir.
• Sonuçta, ruhsal bozukluklarin toplumdaki
  yayginligi hakkinda bedensel hastaliklardaki gibi
  geçerli bulgulara ulasilmistir.

16

• Günümüzde ruhsal hastaliklarin yayginlik ve
  siklik oranlarinin çogu, ABDde yapilan
  arastirmalarla elde edilmistir. Epidemiyolojik
  çalismalarin dünyada artirilmasi için uygun ölçme
  araçlarina gereksinme vardir. Genel anlamda
  psikiyatrik epidemiyoloji arastirmalarinda yaygin
  olarak asagida belirtilen ölçekler
  kullanilmaktadir

17

• - Simdiki Durum Muayenesi
• (Present State Examination-PSE),
• - Nöropsikiyatride Klinik Degerlendirme Ölçegi
• (The Schedules of Clinical Assessment in
  Neuro-Psychiatry-SCAN),
• DSM-III/DSM-III-R için Yapilandirilmis Klinik
  Görüsme
• (Structured Clinical Interview for
  DSM-III/DSM-III-R-SCID-I),
• -Duygulanim Bozukluklari ve Sizofreni Ölçegi
• (Schedule for Affective Disorders and
  Schizophrenia- SADS),
• - Tani Koydurucu Görüsme Ölçegi
• (Diagnostic Interview Schedule-DIS),
• - Uluslararasi Tani için Bilesik Görüsme
• (Composite International Diagnostic
  Interview-CIDI),
• - Genel Saglik Anketi (General Health
  Questionnaire- GHQ),
• - Belirti Tarama Listesi (Symptom Check List-
  SCL-90-R),

18

• -Hamilton Anksiyete Derecelendirme Ölçegi
  (Hamilton Anxiety Rating Scale-HAS),
• -Klinik Global Izlenim/Degisim Ölçegi (Clinical
  Global Impressions Change Scale- CGI-C),
• -Kisa Psikiyatrik Degerlendirme Ölçegi (Brief
  Psychiatric Rating Scale- BPRS),
• -Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçegi
  (Hamilton Depression Rating Scale-HDS),
• -Montgomery-Asberg Depresyon Derecelendirme
  Ölçegi (Montgomery-Asberg Depression Rating
  Scale, MADRS),
• -Beck Depresyon Ölçegi (Beck Depression
  Inventory-BDI),

19

• -Spielbergin Sürekli-Durumluk Anksiyete Ölçegi
• (Spielbergs State-Trait Anxiety Inventory -
  STAI-I and STAI-2),
• -Hastane Anksiyete ve Depresyon Ölçegi
• (Hospital Anxiety Depression Scale-HAD),
• -Yale-Brown Obsesif-Kompulsif Ölçegi
• (Yale- Brown Obsessive-Compulsive Scale- Y-BOCS).
• Bu araçlarin yaygin biçimde kullanilmasi
  toplumun ruhsal profilini ortaya çikarmada önem
  tasimaktadir.

20

• Latin Amerika ve Karayiplerde 5-17 yas
  grubundaki yaklasik 17 milyon kisinin tedavi
  gerektirecek kadar ciddi ruhsal bozukluklar
  yasamaktadir.
• Misir-Iskenderiyedeki okul çocuklarinin 10unun
  depresyonda oldugu, ortaokuldaki çocuklarin
  17sinde de anksiyetenin yogun yasandigi
  bulunmustur.
• Depresyonun Brezilyada 7, Almanyada 10,
  Türkiyede 4.2 oraninda oldugu belirtilmistir.
• Rusyada her yil 35 bin kisinin alkol
  zehirlenmesinden öldügü belirlenmistir.

21

• Dünyada 40 milyon kiside sizofreni ve demans gibi
  agir ruhsal bozukluk oldugu
• 20 milyonunda epilepsi bulundugu
• Ikiyüz milyon kiside siddetli nevroz, zeka
  geriligi ve periferik nöropati den zarar görüyor.
• Bunlara alkol ve ilaca bagli sorunlar ve bedensel
  hastaliklara ikincil gelisen ruhsal bozukluklar
  eklenince hastalar ve toplum açisindan sorunun
  büyüklügü ortaya çikmaktadir. (Örnek kronik GIS
  bozuklugu olanlarin 20 inde depresyon
  görülmektedir)

22
Türkiyede yapilan psikiyatrik epidemiyoloji
çalismalarina göre

• ruhsal bozukluklarin ortaya çikmasinda belli
  basli risk faktörleri
• cinsiyet,
• yas,
• medeni durum,
• yerlesim bölgesi,
• sosyoekonomik düzey
• egitim düzeyi oldugunu belirlemistir.

23

• Tüm ruhsal sorun ve bozukluklarin genellikle
  kadinlarda erkeklere göre daha yaygin
• yas arttikça ruhsal sorun ve bozukluklarin
  yayginliginin arttigi,
• tüm ruhsal bozukluklarin evli kadinlarda evli
  erkeklere göre daha yaygin oldugu,
• genel olarak ruhsal bozukluk yayginliginin kirsal
  kesimden kente dogru gidildikçe artis gösterdigi,
  
• düsük sosyoekonomik kesimlerde daha yaygin
  oldugu,
• ögrenim görmemis kisilerde daha yüksek yayginlik
  oranlari ortaya çikmistir.

24

• Dogan ve arkadaslarinin Sivas il merkezinde
  yaptiklari alan çalismasinda, egitim düzeyi düsük
  olan kisilerde somatizasyon, anksiyete ve fobik
  bozukluklarin daha çok görüldügünü
  belirtmislerdir.

25

• Dünyada en çok yeti yitimine neden olan 10
  hastaliktan 5i ruhsal kaynaklidir.
• ABDde, çocuklarin 12sinin, eriskinlerin 15-
  inin bir ya da birden çok psikiyatrik bozukluk
  saptanmistir.
• Polikliniklere basvuran hastalarin 20-40i
  ruhsal sorunlar tasimaktadir.
• Türkiye Ruh Sagligi Profili sonuçlarina göre,
  ruhsal hastaliklar toplumun 17.2sinde
  görülmektedir.

26

• Aydin iline bagli bir köyde görülen histeri
  epidemisi sirasinda 100 kiside konversiyon
  bozuklugu saptanmistir.
• 7-45 yaslar arasinda olan vakalarin 98 ikadin ve
  çogunlugu da evli (84)
• Köy ruhsal toplumsal özellikleri bakimindan
• Geleneklerine bagli
• Bireysellik bilinci gelismemis
• Edilgen bagimli ve kapali bir toplum oldugu
  sonucuna varilmistir.

27

• Tüm ruhsal sorun ve bozukluklar kadinlarda
  erkeklere göre daha yaygin
• Kadinlarda özellikle nevrozlar, psikosomatik
  hastaliklar, depressif bozukluklar, uyku
  bozukluklari, depresyonda kroniklesme ve yasam
  boyu depresyon prevalanslari daha yüksek

28
cinsiyet

• Erkeklerde
• Alkolizm, ilaç aliskanliklari ve kisilik
  bozukluklari daha yaygin
• Hiç ruhsal belirtisi olmayan erkeklerin ayni
  durumdaki kadinlardan iki kat fazla oldugu
  görülmektedir

29
yas

• Yas artikça ruhsal sorun ve bozukluklarin
  prevalans hizlarida artis göstermektedir.
• 45 yas üzerinde nevrozlarin
• 65 yas üzerinde organik kökenli ruhsal
  bozukluklar ön olandadir.
• Yine 40 yas üzerinde depresif belirtilerin,
  depresyonun ve uyku bozukluklari ile ilgili uyku
  ilaci almanin daha yaygin oldugu görülüyor

30
medeni durum

• Tüm ruhsal bozukluklarin evli kadinlarda evli
  erkeklere göre daha yaygin
• Dullarda evli ve bekarlara göre psikoz, nevroz,
  psikosomatik hastaliklar ve depresif bozukluklar
  daha yaygin.
• Evlilerde ise bekarlara göre nevroz ve
  psikosomatik hastalik prevalanslari daha yaygin.
• Uyku bozukluklari bekar, dul ve bosanmislarda
  evlilere göre daha yaygin.

31
yerlesim yeri

• Genel olarak ruhsal bozukluk prevalanslari kirsal
  kesimden kente dogru gidildikçe artis egiliminde,
  psikozlar ise kirsal kesimde daha yaygin

32
sosyoekonomik düzey

• Genel olarak ruhsal bozukluklar alt sosyoekonomik
  düzeylerde daha yaygin
• Alkolizm ve aliskanliklar ise üst gelir
  gruplarinda daha yüksek

33
ögrenim düzeyi

• Genel olarak ruhsal bzukluklar ögrenim düzeyi
  düsük olanlarda daha yüksek prevalans hizlarina
  sahip
• Ama bir ara degiskendir. Yas, cins, sosyoekonomik
  düzey gibi diger degiskenlere bagli oldugu için
  gerçek bir risk etkeni olarak görünmemektedir.