KALP-DAMAR HASTALIKLARI VE BESLENME

1
KALP-DAMAR HASTALIKLARI VE BESLENME

• Prof. Dr. Gülay KOÇOGLU
• Cum. Üni. Tip Fakültesi
• Halk Sagligi Anabilim Dali

Saglik Slaytlari
http//hastaneciyiz.blogspot.com
2
Kardiyovasküler hastaliklar için önde gelen risk
faktörleri
Sigara
Hipertansiyon
Alkol
Hiper lipidemi
Obezite
Az meyva-sebze tüke
Fiziksel inaktivite
Uyusturucu kullanimi
Güvenli olmayan sex
Demir eksikligi
0
2
4
6
8
10
12
14
DALYs ()
DALY ( Mortalite Morbidite),
Disability-adjusted life years, Dünya Saglik
Örgütü Raporu 2002
3
Kalp krizine yol açan risk faktörleri
Risk Faktörü Sigara, Yas ve cinsiyete göre düzeltilmis Odds Orani (99 G.A.) Bütün degiskenlere göre düzeltilmis Odds orani (99 G.A.)
ApoB/ApoA-1 3.87 (3.39-4.42) 3.25 (2.81-3.76)
Sigara Kullanimi 2.95 (2.72-3.20) 2.87 (2.58-3.19)
Diyabet 3.08 (2.77-3.42) 2.37 (2.07-2.71)
Hipertansiyon 2.48 (2.30-2.68) 1.91 (1.74-2.10)
Abdominal Obezite 2.22 (2.03-2.42) 1.62 (1.45-1.80)
Stress 2.51 (2.15-2.93) 2.67 (2.21-3.22)
Meyva, sebze tüketimi 0.70 (0.64-0.77) 0.70 (0.62-0.79)
Egzersiz 0.72 (0.65-0.79) 0.86 (0.76-0.97)
Alkol Kullanimi 0.79 (0.73-0.86) 0.91 (0.82-1.02)
Tüm Olasiliklar 129.2 (90.2-185.0) 129.2 (90.2-185.0)

Yusuf S. Avrupa Kardiyoloji Kongresi 2004 Münih,
4
Kalp-damar hastaliklarina yol açan üç büyük risk
faktörü

• Sigara içmek,
• Serum kolesterol düzeyi yüksekligi,
• Hipertansiyon

5
KOLESTEROL

• Hücrelerde ve vücut sivilarinda bulunur.
• Besinlerle alinir, vücutta karacigerde de
  yapilir.
• Barsaktan emilimi için safra gereklidir.
• Kanda 180-200 mg civarinda bulunur.
• Lipoproteinlerle tasinirlar. Bunlar HDL, LDL ve
  VLDL olarak üç gruptur.
• Kalp-damar hastaligi olanlarda genellikle LDL
  (kötü) yüksek, HDL (iyi) düsüktür.

6
Diyet kolesterolü ve Lipoproteinler arasindaki
etkilesim
7

• Serum Kolesterolü mg /dl olarak
• lt200 ise normal
• 200-240 ise riskli
• gt240 ise yüksek olarak degerlendirilir.
• Serum kolesterolünde 1lik düsüs KKH riskini
  2 ?
• LDL HDL VLDL Total kolesterol

8

• A. Keys 1965 yilinda gelistirdigi denklemle
  diyetin kan kolesterolüne etkisini belirlemeye
  çalismistir.
• s kol 1.35(2S-P)1.52 Z
• s kol serum kolesterolünde mg degisim
• S enerjinin doymus yag asit orani
• P enerjinin çoklu doymamis yag asiti orani
• Z eski ve yeni kolesterol aliminin mg/1000
  k.kal.üzerinden farkliligi

9

• Günümüzde bu denklemin geçerliliginin genel
  olarak kabul edilmesine karsin S yag asitlerinin
  serum kolesterolünü yükseltici etkilerinin farkli
  oldugu, bireylerin yanitlarinin genetik yapidan
  farklilik gösterdigi bildirilmektedir.

10
Degisik yag asitlerinin serum LDL ve HDL
kolesterolüne etkileri
Yag asiti Kaynaklari LDL HDL
Palmitik (S) Süt, palm, hindistan cevizi yagi ? ?
Stearik(S) Hayvansal yaglar Etki- ?
Oleik (M) Zeytinyagi, findik yagi ? Etki-
Linoleik (P- n.6) Bitkisel sivi yaglar ? ?
?-linolenik(P- n.3) Kanola yagi Etki- ?
EPA-DHA(P- n.3) Balik yagi Etki- ?
Trans yag asiti Kati margarinler ? ?
11
LDLnin yüksek olmasina yol açabilen diyet
faktörleri

• Doymus yaglarin fazla alimi(hepsinin degil)
• Diyet enerjisinin fazla olmasi
• Hayvansal proteinin fazla alinmasi
• Bitkisel proteinin az alinmasi
• Kompleks CHOlarin az alimi (lt48)
• Posanin az alimi
• Kolesterolün fazla alimi
• Rafine CHOlarin fazla alimi (gt 10)

12
HDLnin düsük olmasina yol açabilen faktörler

• Sismanlik
• Sigara içimi
• Hareketsizlik
• Cinsiyet (erkekler),
• Östrojen azligi,
• Genetik
• Beta blokerler
• Diüretikler
• HDLde 1lik artis KKH riskini 1,5-2 ?

13
HDLyi yükselten faktörler

• Fiziksel aktivite(egzersiz) yapiyor olmak(hepatik
  lipaz aktivitesi artar)
• Az miktar alkol (60 mg etanol/gün) almak
• Uygun agirlikta olmak
• Alfa blokerler
• Genetik
• Menopoz öncesi dönem (bayan)
• MUFA (PUFA degil) kullanmak
• n. 3 yag asitleri?

14
Sismanlik

• BKInin lt25 olmasi
• Bel/Kalça oraninin E gt1.0, Kgt 0.8 olmasi
• Bel çevresinin E gt 102 (94) cm, K gt 88
• ( 80) cm olmasi riski arttirmakta
• BKI de 1 birim artis, HDLyi 5 düsürüyor,
• Her 1 kg fazlalik endojen kolesterol sentezini 20
  mg/gün arttiriyor.
• Sismanlarda VLDL sentezi artiyor, bunun sonucu
  HDL düsüyor, LDL artiyor, hipertrigliseridemi
  oluyor.

15
Ülkelere göre KKH açisindan riskli kabul edilen
bel çevresi ölçümleri (cm)
ÜLKELER Erkek Kadin
Kuzey Amerika gt102 gt 88
Avrupa gt 94 gt 80
Orta ve Latin Amerika, Orta Dogu, Hindistan, Asya gt 90 gt 80
Japonya gt 85 gt 90
Diger Ülkeler gt 94 gt 80
16
(No Transcript)
17
Abdominal Obezitenin yas gruplarina göre toplumda
görülme sikligi

Yas Gruplari
TEKHARF çalismasi 2002
18

• Relatif agirligin 10 azaltilmasiyla
• Hastalik insidansi 20 azaltilabiliyor
• Kan basinci
• Ürik asit
• Kan sekeri düsürülebiliyor.

19

• LDL / HDL gt 3 ise
• veya
• Total kolesterol / HDL gt 5 ise
• DIYET TEDAVISI
• BASLANMALIDIR!

20
Hipertansiyon olmasi

• BKInin gt 25 olmasi, abdominal obesite
• Fazla Na alimi (NaCl-tuz)
• Yetersiz K alimi (Na/K oraninin büyük olmasi)
• Yetersiz Ca alimi
• Yetersiz Mg alimi
• n. 3 yaglarin alinmamasi
• Fazla alkol alimi (gt 60 mg etanol/gün)

21
Diger faktörler

• Sularin sertligi Çeliskili sonuçlar
• Fazla miktarda kafein alimi gt 9 büyük fincan/gün
• Chlamydia pneumonia enfeksiyonu

22
Vitaminlerin Etkisi

• Niacin,
• Riboflavin,
• Pantotenik asit ve
• Biotin
• yag asidi metabolizmasi ile ilgilidir. Bunlarin
  yeterli alinmasi önemlidir.

23

• A vitamini
• Membran dayanikliligini arttirmakta,
• Lipit-protein olusumunu saglamakta ve
• Aterokalsin sentezini inhibe etmektedir.

24

• Beta karoten
• Iskemiyi engellemekte,
• Süperoksit moleküllerini yok etmekte,
• LDLye baglanip oksidasyonunu engellemektedir.

25

• D vitamini
• Kalsiyum baglayici protein sentezini arttirarak
  aterosklerozisi hizlandirabilir

26

• C Vitamini
• Kolesterolün safra asitlerine dönüsümünü saglar,
• Kollajen doku,
• Endotel gelisimi,
• Prostosiklin ve
• DHA için gerekli,
• Serbest radikalleri tutar.

27

• E Vitamini
• Lipit hidroperoksit olusumunu engeller,
• Trombüs olusumunu engeller,
• Platelet aggregasyonunu önler,
• Prostosiklin aktivitesini önleyen hidrojen
  peroksit olusumunu engeller.

28

• Homosistein yüksekligi de risk faktörü olarak
  kabul edilmektedir. Folik asit eksikligi ayrica
  B12, B 6 eksiklikleri kanda homosistein
  yükselmesine yol açabilir.

29

• K Vitamini
• Aterokalsin K vitaminine bagimli, riski
  arttirabilir?

30
Mineraller

• Sodyum
• Tuz tüketimi ile hipertansiyon arasinda dogrusal
  iliski var
• Kalitsal
• Na-Ca degisiminin engellenmesi
• Kalsiyum
• Yetersizliginde kan basinci yükselir,
• Hiperkalsemi ise olumsuz etkili

31

• Magnezyum
• Kalp atimini düzenliyor.
• Yetersizliginde aritmi, kalsifikasyon ve MI sik,
• Damar intimasinda daralma, incelme, VLDL?, HDL?
  oluyor.
• Serum kolesterol düzeyinde ? olmakta.

32

•   Çinko
• MI sonrasi plazma Zn ?,
• Eklenmesi lipoproteinleri etkilemekte, VLDL ?,
  HDL degismemekte.
• Egzersizle birlikte orta düzeyde Zn verildiginde
  HDL ?.
• Glukoz toleransi için gerekli,
• Yetersizliginde platelet aggregasyonu artiyor.

33

• Bakir
• Yetersizliginde
• Renal ve hepatik dokularda bozukluk,
• Kollajen ve elastin sentezinde yetersizlik,
• Kardiak atrofi,
• Safra-kolesterol metabolizmasinda bozukluk,
• Serum HDL? , LDL ?, serum kolesterol ?

34

• Krom
• Yetersizliginde aterom plagi olusumu,
• trigliseritlerde artis görülmekte,
• Eklenmesi serum kolesterolünü düsürmekte.
• Selenyum
• Elzem yag asidi metabolizmasini düzenler,
• Yetersizliginde peroksit molekülleri olusumu ve
  platelet aggregasyonu artar.

35
Önerilen Diyet Ilkeleri

• BKInin 25in altina düsürülmesi
• Boy 2 X 25 Maksimum kilo
• Yaglarin günlük enerjinin lt 30 kadar alinmasi
• Yaglarin içeriginin P / S 1, M / S?1 olacak
  sekilde düzenlenmesi ( en az S, en fazla M)
• Kolesterolün önce lt 300 mg/gün, sonuç alinmazsa lt
  200 mg/ gün olarak kisitlanmasi

36
.

• Tuzun azaltilmasi
• lt3.5 g/gün,
• hipertansiyon varsa lt 2 g /gün
• Posanin arttirilmasi
• suda çözünür 25 g/gün
• Toplam 50 /gün
• Pisirme yöntemine dikkat edilmesi

37
Diyetsel faktörlerin kolesterol düsürücü etkileri
Faktörler LDL-Kolesterolde düsüs ()
SFA enerjinin lt 7 10
Kolesterol 200 mg/gün 5
Çözünür posa 5-10 g/gün 5
K.Baklagil ceviz,findik vb. alimi 25 g/gün 5
Taze meyve-sebze alimi 700 g/gün 5
38
Kalp Hastaliklarindan Korunmak Için Nasil
Beslenilmeli?

• Sismanlamamaya dikkat edilmelidir. Beden kitle
  indeksi 25i geçmemelidir.
• Bebekler disinda düsük yag içeren süt ürünleri
  kullanilmalidir.
• Kirmizi et yerine tavuk, hindi ve balik eti daha
  sik yenmelidir.
• Posa içeren taze meyve, sebze, kepekli tahillar
  ve kurubaklagiller her gün yeterli miktarda
  alinmalidir.

39

• Yag alimi fazla olmamali, özellikle doymus yaglar
  azaltilmalidir. Çoklu doymamis yaglarin da fazla
  alinmasi dogru degildir. Zeytinyagi, findik yagi,
  kanola yagi tercih edilmelidir. Önerilen n.6/n.3
  lt 7/1
• Kolesterol içeren besinler azaltilmalidir. Ayni
  ögün ve ayni gün en zengin ürünler birlikte
  yenmemelidir.
• Tuz alimina dikkat edilerek islenmis, salamura
  edilmis besinlerden uzak durulmalidir.
• Rafine seker tüketimi azaltilmalidir.

40
Bunlarin yanisira

• Sigara içilmemelidir, içilen ortamlarda
  bulunulmamalidir.
• Alkol tüketiliyorsa kadinlarda günde 1,
  erkeklerde 2 birim olarak sinirlandirilmalidir. 1
  birim ölçüsü
• Bira 350 mL, Sarap 150 mL,
• sert içkiler 45 mL
• Haftada 3-5 gün, yarim-bir saat tempolu yürüyüs
  vb. aktivite yapilmalidir.

41
(No Transcript)
42
(No Transcript)
43
(No Transcript)
44
Degisik besinlerin doymus yag içeriklerinin
karsilastirilmasi
Besin Ölçü Doymus yag (g) Kalori
Normal peynir Düsük yagli peynir 30 g 6.0 1.2 114 49
Normal et Yagsiz et 90 g 6.1 2.6 236 148
Normal dondurma Düsük yagli yogurt (dondurulmus) 120 g 4.9 2.0 145 110
Tam süt Düsük yagli süt (1) 240 g 4.6 1.5 146 102
45
ÇESITLI YAGLARDAKI YAG ASITI TÜRÜ ÇESITLI YAGLARDAKI YAG ASITI TÜRÜ ÇESITLI YAGLARDAKI YAG ASITI TÜRÜ ÇESITLI YAGLARDAKI YAG ASITI TÜRÜ
YAG SFA () MUFA () PUFA ()
Kuyruk yagi 57 38 5
Tereyagi 66 30 4
Zeytinyagi 14 77 9
Misirözü yagi 16 32 52
Soya yagi 16 22 62
Ayçiçegi yagi 13 21 66
Palmiye yagi 50 39 11
Balik yagi 29 48 23
46
Doymamis Yag Asitlerinin Çift Bagin Pozisyonuna Göre Dizgilenmesi Doymamis Yag Asitlerinin Çift Bagin Pozisyonuna Göre Dizgilenmesi Doymamis Yag Asitlerinin Çift Bagin Pozisyonuna Göre Dizgilenmesi Doymamis Yag Asitlerinin Çift Bagin Pozisyonuna Göre Dizgilenmesi
YAG ASIDI YAG ASIDI KAYNAKLARI DOKULARDA
OMEGA-3 (n-3) a-Linolenik asit 18 C3 çift bag Keten tohumu, kolza ve balik yagi Az miktarda
OMEGA-3 (n-3) Eikosapentaenoik asit (EPA) 20 C5 çift bag Su ürünleri, anne sütü Az miktarda
OMEGA-3 (n-3) Dokosaheksaenoik asit (DHA) 22 C6 çift bag Su ürünleri, anne sütü Beyin ve retina PHL bileseni
OMEGA-6 (n-6) Linoleik asit 18 C 2 çift bag Bitkisel yaglar ve bitkiler
OMEGA-6 (n-6) Arasidonik asit 20 C4 çift bag Krc, beyin, et Hücre zari PHL bileseni
OMEGA-9 (n-9) Oleik asit 18 C1 çift bag Zeytin y, findik y Beynin ak maddesi myelinde
OMEGA-9 (n-9) Eicosantrienoik 20 C3 çift bag Hayv ve bitki doku. çok az Elzem yag asiti yetersizliginde ?
OMEGA-9 (n-9) Miristoleik asit 14 C1 çift bag Süt ve balikta az Az miktarda
OMEGA-9 (n-9) Palmitoleik asit16 C1çift bag Süt ve balikta az Az miktarda
47
TRANS YAG ASITLERI

• Hidrojenasyon islemleri sirasinda olusur. Ayrica
  bazi besinlerde dogal olarak bulunmakla birlikte
  diyette yer alanin büyük bölümü hidrojene
  yaglardan gelir.
• Hidrojenle doyurulmus kati yaglarin bilesimindeki
  yag asitlerinin yapilari degisir ve trans yag
  asitlerine dönüsürler.

48

• Klinik ve epidemiyolojik çalismalarda, yüksek
  miktarlarda alinan trans yag asitlerinin, membran
  akiskanligina potansiyel etkisi nedeniyle,
  LDLyi artirarak koroner kalp hastaligi ve kanser
  vb. kronik hastalik riskini artirdigi
  gösterilmistir.
• Trans yag asitlerinin ayni zamanda, ALA ve
  linoleik asitten daha uzun zincirli elzem yag
  asitlerinin olusmasina zemin hazirlayan
  desaturasyon (çift bag olusturma) ve elongasyon (
  yag asidi zincirlerinin uzatilmasi) islemlerini
  de inhibe ettigi gösterilmistir.

49

• Su andaki bilgilerimizle uzun zincirli çoklu
  doymamis yag asitlerinin fetal beyin ve organ
  gelisimindeki kritik rolünden dolayi, hidrojene
  edilmis yaglarin tüketimlerinin azaltilmasi
  önerilmektedir.
• Öneriler, günlük yag aliminin enerjinin 30u
  civarinda tutulmasi ve doymus yag asidi alimina
  dikkat edilmesi dogrultusundadir.

50

• Trans yag asitlerinin alimi kisitlanmali,
  tereyagi yerine bitkisel sivi yaglarin, yumusak
  margarin ve trans yag asidi içermeyen yumusak
  margarinin kullanilmasi tesvik edilmelidir.

Regan A. Wolbers
51
Trans yaglari hangi besinlerden aliyoruz?
Besin Kaynagi Diyetteki
Atistirmalar kek, bisküvi, kraker, pay 40
Hayvani ürünler 21
Margarin 17
Kizartilmis patates 8
Patates cipsi, misir cipsi, popkorn 5
Kati yag (hamur yapiminda kullanilir) 4
Sekerlemeler, kahvaltilik tahillar, diger besinler 5
52
Diyet Kolesterolü

• Diyet kolesterolü kan kolesterolünü doymus yag
  asitlerine göre daha az yükseltir.
• Doymus yag asitleri ile birlikte kolesterol
  içeren besinlerin azaltilmasi kan kolesterolünün
  düsürülmesinde etkilidir (sinerjik etki).
• Bireysel farkliliklar önemlidir.

53
Bazi yiyeceklerin içerdigi kolesterol miktarlari
(mg/100 gram)

• Beyin 2000
• Böbrek 375
• Karaciger 300
• Yumurta sarisi 1602
• 1 adet yumurta (50g) 274
• Sosis 48
• Süt, yogurt 14
• Peynir 90
• Lor peyniri 8
• Tereyagi 219
• Içyagi 102
• Mayonez 108

54
Bazi yiyeceklerin içerdigi kolesterol miktarlari
(mg/100 gram)

• Kirmizi et (dana eti)....... 90
• (Doymus yagi yüksek)
• Balik eti
• Yagli ...................... 85
• Orta yagli..................78
• Yagsiz .....................63
• Tavuk
• Beyaz et (derisiz) ...58
• Siyah et (derisiz) ........80
• Tavuk derisi..............109

55
Besinlerin Yag ve kolesterol içerikleri Besinlerin Yag ve kolesterol içerikleri Besinlerin Yag ve kolesterol içerikleri
Yag(g) Kolesterol(mg)
Beyin 7 2000
Yumurta 11.2 548
Dana eti 8-16 90
Tavuk eti (beyaz, derisiz) 2 58
Ördek eti 39 76
Karaciger 4.5 300
Balik 1-11 63-85
56
Yag(g) Kolesterol (mg)
Süt 3.4 13
Kasar peynir 27.8 89
Çedar 33.1 105
Çökelek 0.4 7
Yagli beyaz peynir 21.6 90
Mayonez 33.4 108
Tereyagi 80-85 219
Kuyruk yagi 98 102
57
Besinlerin Posa içerikleri

• Çözünmez posa Suda erimez, sindirime yardimci,
  tokluk hissi olusturur (selüloz, hemiselüloz,
  lignin). Bugday misir kepegi, meyve kabugu, kök
  sebzeler(karnabahar, patates, taze fasülye ve
  diger sebzelerde boldur.
• Çözünür posaSuda erir,(zamk, müsilaj, pektin
  vb.). LDL kolesterolü ve kan sekerini düsürür.
  Kurubaklagiller, yulaf kepegi, bezelye,
  elma-portakal gibi meyvelerde, avuç vb bazi
  sebzelerde boldur.

58
MEYVELER ÖLÇÜSÜ Posa (g) Enerji (k.kal)
Armut 1 orta boy 4 100
Elma(kabuklu) 1 orta boy 3 80
Çilek 1 su bardagi 4 45
Muz 1 orta boy 2 105
Portakal 1 orta boy 3 60
Seftali(kabuklu) 1 orta boy 1 40
Üzüm ½ su bardagi 1 30
Kuru erik 3 adet 2 60
Kuru incir 2 adet 4 95
59
SEBZELER (Pismis) ÖLÇÜSÜ Posa (g) Enerji (k.kal)
Brokoli ½ su bardagi 2 25
Bezelye ½ su bardagi 2 65
Lahana ½ su bardagi 3 30
Ispanak ½ su bardagi 2 20
Kabak ½ su bardagi 1 20
Patates firin (kabuklu) 1 orta boy 4 200
K. BAKLAGILLER
Kuru fasulye ½ su bardagi 3 115
Mercimek ½ su bardagi 4 115
60
TAHILLAR ÖLÇÜSÜ Posa (g) Enerji (k.kal) Enerji (k.kal)
Beyaz ekmek 1 dilim lt 1 lt 1 60
Bugday kepegi 1 yemek kasigi 2 2 10
Çavdar ekmegi 1 dilim 3 3 80
Galeta 1 adet lt 1 lt 1 115
Beyaz pirinç ½ su bardagi 1 1 115
Kepekli bugday ekmegi 1 dilim 2 2 60
Esmer pirinç ½ su bardagi 2 2 110
Spagetti ½ su bardagi 1 1 100
Yulaf ezmesi ¾ kupa 3 3 95
61
DIGERLERI ÖLÇÜSÜ Posa (g) Enerji (k.kal)
Domates 1 orta boy 2 30
Havuç 1 orta boy 2 30
Ispanak 1 su bardagi 1 10
Kereviz 1 sap lt1 5
Marul 1 su bardagi 1 10
Salatalik ½ su bardagi lt1 5
Ay çekirdegi ¼ su bardagi 2 210
Ceviz ¼ su bardagi 1 95
Fistik ¼ su bardagi 3 215
Pat. Misir 1 su bardagi 1 30
62
Az kolesterollü, az yagli diyet örnegi

• Sabah ½ greyfurt veya 1 domates, 2 YK çökelek, 5
  zeytin, 1 dilim esmer ekmek, açik çay
• Kusluk 1 meyve
• Öglen 1 porsiyon etli sebze yemegi, ½ porsiyon
  pilav, 1 tabak salata (1TK zy), 1 bardak az yagli
  ayran
• Aksam 1 kepçe mercimek çorba, 1 tabak zy. sebze
  yemegi, 1 kase az yagli yogurt, 1 dilim esmer
  ekmek
• Gece 1 meyve
• 1600 .kalori, 167 mg kolesterol, 2224 mg Na, 10
  doymus yag, 55 CHO, 20 protein

63
Ailevi Hiperlipemilerde Önerilen Diyetler

• Tip I- Düsük enerji, düsük yag ( 25), alkol
  sinirli
• Tip II- Düsük enerji, düsük kolesterol, doymus
  yag sinirli
• Tip III- Düsük enerji, düsük kolesterol ve doymus
  yag, alkol sinirli
• Tip IV- Düsük enerji, orta düzeyde kolesterol ve
  CHO, alkol ve doymus yag sinirli
• Tip V- Düsük enerji, alkol sinirli, düsük yag (
  20), doymus yag sinirli

Saglik Slaytlari
http//hastaneciyiz.blogspot.com