Bankarski menad

1
Bankarski menadžment

• Organizacioni menadžment u bankarstvu
• Dr Slobodan Lakic

2
Organizacija elektronskog bankarstva

• I Finansijske inovacije
• II Elektronsko poslovanje
• III Uloga banaka u elektronskoj trgovini
• IV Elektronski novac
• V Elektronsko bankarstvo
• VI Elektronski sistemi za obracun transakcija
  velikih vrijednosti

3
I Finansijske inovacije

• Od 60-ih godina bujanje znacajnih finansijskih
  inovacija
• Mogu se klasifikovati u jednu od sljedece tri
  kategorije
• - instrumenti koji proširuju tržište, koji
  povecavaju likvidnost tržišta i raspoloživost
  sredstvima (fondovima) privlacenjem novih
  investitora i nudenjem novih mogucnosti
  zajmotražiocima

4
Cont.

• - instrumenti za upravljanje rizikom, koji
  realociraju finansijske rizike na one koji imaju
  manju averziju ka njima, ili koji imaju
  kompenzaciju za izloženost cime su vjerovatno
  sposobniji da ih preuzmu
• - instrumenti i postupci (procesi) arbitraže,
  koji omogucavaju investitorima i zajmotražiocima
  da iskoriste razlike u cijenama i prinosima
  izmedu tržišta, i koji reflektuju razlike u
  percepciji rizika, kao i informacija,
  oporezivanja i regulacija

5
Cont.

• Osim ove klasifikacije, BIS sugeriše sljedecu
  inovacije za transferisanje rizika cijena
  instrumenti za transferisanje kreditnog rizika
  inovacije za generisanje likvidnosti instrumenti
  stvaranja kredita instrumenti za stvaranje
  akcijskog kapitala
• Ros apostrofira dvije klase finansijskih
  inovacija
• - novi finans. proizvodi (finansijske aktive i
  derivativni instrumenti), bolje prilagodeni
  okolnostima vremena (inflacija) i tržišta na
  kojima se trguje njima

6
Cont.

• - strategije koje primarno koriste ove
  finansijske proizvode
• Faze finansijskih inovacija
• - u 50 - im i 60 im dolazi do stvaranja
  relativno jakih novcanih tržišta, na kojima se
  obavlja promet finansijskim instrumentima
  kratkorocnih državnih hartija i komercijalnih
  papira
• - u 70 im se rapidno razvijaju medunarodne
  privatne banke koje su vršile recikliranje
  naftnih dolara

7
Cont.

• - u 80 im se dešavaju krupne promjene u
  finansijskim strukturama razvijenih zemalja, uz
  propulziju finansijskih derivata (hedžing
  transakcija), sekjuritizacije aktiva i slicno
• - u 90 im su tipicne inovacije finansijski
  inžinjering (automatski bankarski šalter,
  bankomati, telefonske banke i personalni
  racunari) i reinžinjering (banka u kuci, na
  daljinski upravljac) primjena informacione i
  telekomunikacione tehnologije

8
Cont.

• Glavni faktori koji su doveli do razvoja
  finansijskih inovacija su
• - povecana nestabilnost kamatnih stopa,
  inflacije, cijena akcija i deviznih kurseva
• - razvoj kompjuterskih i telekomunikacionih
  tehnologija
• - veca sofistikacija i obrazovanost, i
  finansijska osjetljivost (profesionalnih)
  tržišnih ucesnika (transaktora)
• - konkurencija finansijskih posrednika i na
  medunarodnom finansijskom tržištu
• - podsticaji da se izbjegnu postojeca regulativa
  i poreski zakoni

9
Cont.

• - deregulacija domacih finansijskih sistema
• - promjena globalnih obrazaca finansijske imovine
  (bogatstva)
• U teoriji se ukazuje da su glavni faktori koji su
  neposredno pokretali proces finansijskih
  inovacija prije svega visoke kamatne stope i
  restriktivna monetarna politika

10
Cont.

• Finansijske inovacije su nereverzibilni procesi u
  datim uslovima trajna su karakteristika
  promjena u finansijskoj strukturi i kada prestanu
  da djeluju inicijalni faktori (poput visoke
  inflacije) koji su pokrenuli te procese
• Monetarni efekti finansijskih inovacija
• - povecan znacaj deviznih kurseva kao kanala
  transmisije MP, usljed povecane mobilnosti
  kapitala na medunarodnom planu

11
Cont.

• - povecava se i znacaj kamatnih stopa u
  transmisiji kao još jednog cjenovnog kanala, u
  odnosu na kvantitet kredita
• - povecano korišcenje varijabilnih (fleksibilnih)
  kamatnih stopa
• - povecava se nestabilnost odnosa monetarnih
  varijabli i ekonomske aktivnosti tendencija
  ubrzanja brzine opticaja novca i kratkorocna
  nestabilnost tražnje novca, što je vodilo
  preispitivanju koncepta MP

12
Cont.

• - relativno jacaju tržišta HOV u odnosu na ulogu
  banaka i ostalih finans. institucija u transferu
  finansijskih viškova
• - javlja se potreba za boljom koordinacijom
  regulativnih mehanizama (time dolazi do
  preispitivanja regulativnih mehanizama centralne
  banke) smanjivanjem segmentacije finansijskog
  tržišta (procesima deregulacije, konkurencije i
  inovacije) i smanjenja razlike izmedu
  komercijalnih banaka i ostalih finansijskih
  institucija

13
Cont.

• - stvaraju se takve finansijske institucije koje
  nude sve tipove finansijskih usluga pogotovo
  stanovništvu (finansijski supermarketi)
• - javlja se potreba za medunarodnom koordinacijom
  makroekonomske politike i mehanizmom
  multilateralnog nadzora na svjetskom planu radi
  efektivnog sprovodenja koordinacije te politike

14
Cont.

• Oblici finansijskih inovacija
• - instrumenti za povecanje likvidnosti
  nebankarskog sektora CDs, NOW i Super NOW
  racuni, repo, svip depoziti, MMMFs, ovedraft
  racuni, kreditne karte
• - finansijski instrumenti i aranžmani za transfer
  rizika fjucersi, forvardsi, opcije, svopovi, kao
  i NIF aranžmani

15
II Elektronsko poslovanje

• Do 1996. pod e-novcem podrazumijevalo se
  poslovanje preduzeca u oblasti e-industrije
• Te godine su strucnjaci IBM-a definisali
  e-poslovanje kao siguran, fleksibilan i
  integralni pristup dostavljanju raznih ekonomskih
  vrijednosti kroz kombinaciju sistema i procesa
  koji obavljaju osnovne poslovne operacije sa
  jednostavnošcu i obuhvatom koji omogucuje
  primjena Internet tehnologija

16
Cont.

• E-poslovanje podrazumijeva preoblikovanje
  poslovnih procesa kako bi se postigla veca
  operativna efikasnost i povecala vrijednost
  proizvoda i usluga koje se isporucuju kupcima
• Primjenom e-tehnologija u poslovnim procesima
  nastao je dinamican razvoj e-trgovine, koja je
  samo jedna od aktivnosti e-poslovanja
• E-poslovanje je globalna privredna aktivnost

17
Cont.

• Nastalo je na procesima globalizacije svjetske
  privrede i ne poznaje granice nacionalnih
  privreda
• Na osnovu stepena korišcenja e-tehnolog. (stepen
  elektronizacije) dijeli se na
• a) potpuno e-poslovanje, kao maksimalna primjena
  e-tehnolog. u svim fazama poslovnog procesa od
  prizvodnje, preko trgovine do distribucije
  potrošacima
• b) djelimicno e-poslovanje primjena e-teh. u
  pojedinim poslovnim procesima

18
Cont.

• Sastoji se iz nekoliko oblasti (grafik), koje
  predstavljaju elektronizovane aktivnosti
  savremenog poslovanja korišcenjem e-teh
• a) E-trgovina trgovina uslugama u e-obliku, tj.
  opšti pojam za poslovanje uz pomoc
  telekomunikacija i sredstava baziranih na
  komunikacijama
• b) E-placanja transfer novca i izvršenje
  placanja primjenom e-tehnologije
• c) E-komunikacije primjena e-teh. za razmjenu
  poruka izmedu poslovnih subjek.

19
Cont.

• d) E-proizvodnja stvaranje proizvoda i
  izvršenje usluga primjenom e-trgovine
• e) E-distribucija e-proizvoda buduci da oni
  nemaju materijalni oblik
• E-poslovanje se pojavilo 70-ih godina pojavom
  e-sistema placanja, a evolucija tih sistema se
  kretala od razvoja interbankarskih sistema
  zatvorenih mreža (SWIFT) i e-transfera sredstava
  (EFT) do placanja na otvorenim mrežama (Internet)

20
Cont.

• Prije pojave e-komunikacionih sistema u poslovnoj
  konunikaciji koristili su se telegram, telefon,
  teleks i telefaks
• Razvoj e-komunikacionih sistema pocinje sa
  pojavom e-razmjene podataka (EDI) 80-ih
• Zahvaljujuci daljem razvoju informacionih
  tehnologija i njihovom primjenom u
  telekomunikacijama, pojavljuju se i drugi sistemi
  e-komunikacija poput e-pošte (e-mail) i
  e-konferencije

21
Cont.

• Znacaj e-poslovanja smanjivanje radne
  intenzivnosti aktivnosti porast produktivnosti
  rada smanjenje troškova poslovanja rast ucešca
  visoko obrazovane radne snage mali pocetni
  kapital demonopolizacija tržišta intergracija
  svjetskog tržišta pogodnosti u poslovanju i
  potrošnji promovisanje individualnog
  preduzetništva indirektni efekti na razvoj
  drugih aktivnosti

22
III Uloga banaka u elektronskoj trgovini

• Kako bankarska industrija reaguje na brzi razvoj
  on lajn trgovanja?
• Mnoge kompanije obavljaju e-trgovanje, ili posao
  koji se obavlja on lajn preko komjuterskih mreža,
  kao sredstvo za širenje tržišta, poboljšanje
  usluga klijentima, smanjenje troškova i povecanje
  produktivnosti

23
Cont.

• Kompanije su tradicionalno koristile komjutere da
  bi upravljale svojim proizvodima i podacima o
  klijentima
• Ipak, sada je razvoj mrežne tehnologije omogucio
  firmama da pojednostave svoje transakcije sa
  dobavljacima, distributerima i trgovcima na malo
  preko elektronske razmjene informacija
• Kao i ostale kompanije, banke preduzimaju korake
  da prošire upotrebu mrežne tehnologije u
  poslovnim operacijama

24
Cont.

• Banke imaju važan razlog da obavljaju posao on
  lajn (vidjeti grafik)
• Ukoliko ne uspiju da reaguju na mogucnosti koje
  namece Internet, mogla bi im biti dodijeljena
  prilicno drugorazredna uloga kako se trgovina
  pomjera ka elektronici tokom vremena
• U tom slucaju, one bi izvršile placanje za kupce
  i prodavce koji su ukljuceni u e-trgovinu (puna
  linija na grafiku)

25
Cont.

• Ipak, imale bi malo šansi da se ukljuce
  samostalno sa kupcima ili prodavcima ili da
  ponude vlastite proizvode na elektronskom tržištu
• Ali ako uspostave prisustvo na Internetu
  (isprekidane linije), bile bi u poziciji i da
  efikasnije trguju sa tradicionalnim bankarskim
  proizvodima i da razviju i prodaju nove proizvode
  koje traže ucesnici u e-trgovini

26
Cont.

• Do prije 10-15 godina, ukljucenost banke u
  Internet bila je sasvim ogranicena banke su
  mogle da postave veb sajt da pruže informacije
  klijentima o svojim uslugama
• Tekuce bankarske transakcije još uvijek se
  odvijaju u filijali, preko mejla, telefonom, ili
  preko mreže bankomata (ATM)
• Ipak, posljednjih nekoliko godina mnoge banke su
  pocele da koriste Internet kao dodatni kanal za
  isporuku tradicionalnih proizvoda potrošacima i
  preduzecima

27
Cont.

• Njima mogu obaviti neke bazicne bankarske
  funkcije poput cekovnih salda, trasnferisanja
  sredstava ili traženje kreditnih karti, a mala
  preduzeca mogu tražiti zajmove, inicirati
  transfere i koristiti prednosti upravljanja
  gotovinom i usluge placanja
• Transakcioni veb sajtovi nude znacajne prednosti
  prikladnost ovog dodatnog kanala (za klijente)
  i ušteda troškova (za banku)

28
Cont.

• Neke banke su takode istraživale kako bi mogle da
  prošire tekuce ponude usluga da bi ukljucile neke
  proizvode dizajnirane iskljucivo za e-trgovinu
• Razvoj proizvoda e-trgovanja obuhvata
• a) Uspostavljanje Internet portala
  supersajtova, gdje ce mnogi prodavci izložiti
  svoje ponude proizvoda i koje ce posjetiti veliki
  broj kupaca, pri cemu neki od ovih portala mogu
  karakterisati veliki broj finansijskih i
  nefinansijskih ponuda proizvoda

29
Cont.

• b) Verifikovanje identiteta ponuda proizvoda
  koji ce zaštititi ucesnike e-trgovine od prevara
  koje nastaju od pogrešne prezentacije identiteta,
  korišcenjem posebne tehnologije (enkript) kojom
  ce banka potvrditi identitete sopstvenih vlasnika
  racuna i služiti kao intermedijator preko kojeg
  njeni vlasnici racuna mogu verifikovati
  identitete vlasnika racuna drugih banaka, cime
  obje strane u transakciji e-trgovine imaju
  osiguranje da ne trguju sa prevarantima

30
Cont.

• c) Pomaganje ulaska malim preduzecima u
  e-trgovinu postavljanje infrastrukture
  interaktivnog veb sajta i mogucnosti placanja,
  pri cemu neke banke nude malim preduzecima usluge
  elektronskog zastupanja
• d) Elektronsko fakturisanje kada ce banke
  kombinovati mogucnost i-mejla Interneta kako bi
  izvršili placanja elektronski preko mreža
  medubankarskog placanja

31
Cont.

• e) Olakšavanje e-trgovanja izmedu preduzeca
  neke od najvecih komercijalnih banaka nude
  firmama tehnologiju za elektronsku trgovinu od
  preduzeca ka preduzecu, pri cemu ove banke
  uglavnom preduzimaju automatizaciju cijelog toka
  informacija uz pribavljanje (posredovanje) i
  distribuciju roba i usluga izmedu preduzeca

32
Cont.

• f) Emitovanje elektronskog novca i elektronskih
  cekova banke su razmotrile emitovanje
  elektronskog novca koji bi se mogao cuvati na
  pame i trošiti preko Internetnih karti
  testiranje elektronske verzije papirnog ceka,
  koji bi se slao preko Interneta od kupca ka
  prodavcu, elektronski ovjeren od strane prodavca,
  a zatim proslijeden on lajn banci prodavca za
  elektronsku naplatu od banke kupca

33
Cont.

• g) Integrisanje ATM i Internet mreža ukoliko se
  to može obaviti, potrošaci bi mogli da koriste
  ATM-e da se ukljuce u e-trgovinu ili da obavljaju
  svoje bankarstvo u fleksibilnom okruženju veb
  sajta njihove banke
• E-trgovanje bi trebalo da stvori mogucnosti
  bankama da ojacaju svoje odnose sa klijentima,
  prodaju dodatne usluge i sprijeci prodiranje
  drugih u njihove poslovne aktivnosti

34
Cont.

• Banke ce se takode susresti sa nekim znacajnim
  novim rizicima ukljucivanjem u e-trgovinu
• Neki od ovih rizika su strateški, kada banka nece
  moci uspješno da se prilagodi promjenama u
  poslovnom okruženju koje stvara e-trgovanje
• Drugi su operativni, što znaci da bi kompjuterska
  i mrežna tehnologija koja podržava e-trgovinu
  mogla pogrešno da funkcioniše

35
Cont.

• Strateški rizik konkurencije opasnost za banke
  da usljed promjena nece moci da predvide nove
  oblike konkurencije ili da odgovore na njih na
  odgovarajuci nacin
• Strateški rizik prilagodavanja mogucnost da ce
  banke pogrešno procijeniti stepen na kojem ce
  elektronsko bankarstvo nadvladati tradicionalnije
  forme bankarstva

36
Cont.

• Da bi efektivno upravljala strateškim i
  olperativnim rizicima, banke ce razviti
  informacione sisteme da bi nadgledale finansijsko
  izlaganje koje rezultira iz njihove ukljucenosti
  u e-trgovanje
• Na strani trgovanja na veliko, banke su ostvarile
  napredak u postavljanju sistema za upravljanje
  rizikom koji modeliraju kolika je vrijednost pri
  riziku u uslovima alternativnih pretpostavki koje
  se odnose na kamatne stope, ...

37
Cont.

• ... relativnih vrijednosti finansijskih
  instrumenata i ostalih tržišnih uslova

38
IV Elektronski novac

• Brojne inovacije u oblasti placanja na malo
  poznate su pod nazivom elektronski novac
  (e-money) ili digitalni novac (digital cash)
• Elektronski novac oznacava digitalni zapis koji,
  slicno klasicnom papirnom novcu, reprezentuje
  odredenu monetarnu vrijednost iskazanu u
  unaprijed definisanim vrijednosnim transakcijama
• E-novac zamjenjuje gotovinu i cekove i omogucava
  kupovinu preko racunara

39
Cont.

• Cesto se ovaj termin poistovjecuje sa pojmovima
  e-keš i e-bankarstvo
• Definiše se kao specificna monetarna
  informacija koja se u realnom vremenu prenosi
  izmedu transaktora koji obavljaju placanja
• E-novac je bilo koje sredstvo e-placanja, bilo
  koji oblik, medijum ili sistem koji obezbjeduje
  placanje putem transfera elektromagnetno
  pohranjenih informacija

40
Cont.

• E-novac može biti valuta pohranjena na fizickom
  mediju kao što su karte, bonovi i sl, a može
  postojati i kao niz prenosivih cifara u nekom
  vidu e-uredaja za cuvanje podataka
• Može biti i upakovana informacija koja se
  prenosi racunarskim mrežama
• Ne postoji, ipak, opšte prihvacena definicija
  e-novca, ali on mora da sadrži dvije bitne
  karakteristike

41
Cont.

• a) Inicijalni holder e-novca mora da unaprijed
  uplati novcanu vrijednost s tim da je ova
  uskladištena na mikroprocesorskom cipu koji se
  nalazi na plasticnoj karti ili u hard disku
  personalnog racunara
• b) Ova e-vrijednost novca mora da bude široko
  prihvacena u placanjima za niz roba i usluga

42
Cont.

• Dakle, koncept e-novca ne obuhvata one unaprijed
  placene karte kojima mogu da se vrše samo
  jednonamjenska placanja kao što su telefonske
  karte
• E-novac nije zakonsko sredstvo placanja (legal
  tender) za razliku od gotovog novca koji je po
  zakonu svako obavezan da primi pri cemu za njega
  garantuje država, odnosno centralna banka, mada
  kompanija-emitent može da se obaveže da
  konvertuje e-novac u zakonsko sredstvo placanja

43
Cont.

• Klasifikacija e-novca
• Jedan oblik e-novca je zasnovan na e-kartama
  (Mondex, Visa, Mastercard), a drugi je mrežni
  e-novac (network money ili cybercash), pri cemu u
  drugom slucaju potrošac ne mora da bude fizicki
  prisutan kod prodavca
• Prema tipu veze izmedu banke i trgovca, dva su
  sistema a) on lajn sistemi placanja sa stalnom
  komunikacionom vezom izmedu subjekta kome se
  placa i banke

44
Cont.

• b) of lajn, uz povremenu vezu izmedu njih
• U prvom slucaju validnost e-novcanice se obavlja
  prije isporuke placene robe (kreditna karta,
  e-keš), a u drugom naknadno, po isporuci robe
  (e-cek)
• Funkcionalna podjela sistema e-placanja u
  relacijama kupac-prodavac je a) sistemi placanja
  koji se temelje na vrijednostima na racunu b)
  sistemi e-placanja koji se temelje na kreditu

45
Cont.

• Po sumi transakcija razlikuju se sistemi za
  makro placanja (50.00 eura) sistemi za mini
  placanja (1.00) sistemi za mikro placanja (0.1)
• Po tipu transakcije i oblasti upotrebe placanja
  finansijskom sektoru (veliki, mali iznosi, kucno
  bankarstvo) placanja u maloprodaji (kreditne i
  debitne karte, potrošacke) placanja u e-trgovini
  (e-gotovina i cekovi, pametne karte, karte sa
  šifrovanjem)

46
Cont.

• Na osnovu ovlašcenja emisije e-novca državni i
  privatni e-novac, koji potice iz privatnih
  nebankarskih institucija, mada za sada ne postoji
  pa se smatra državnim
• Sav novac koji je stvoren na Internetu je
  državni novac
• Kada je u pitanju placanje, pravi se razlika
  izmedu dvije varijante
• a) gotovinski tip, kada cirkuliše medu
  korisnicima na isti nacin kao i gotov novac,
  direktnim prenosom izmedu ucesnika

47
Cont.

• Placanja izmedu transaktora mogu se smatrati
  finalnim u trenutku njihovog izvršenja, a
  primljena monetarna vrijednost se ne vraca na
  bankarski racun, što znaci da se može koristiti
  za dalja placanja
• b) depozitni tip, kada se e-novac poslije svake
  transakcije vraca emitentu, tako da je placanje
  e-novcem samo privremena novcana transakcija koja
  se finalno zatvara tek prenosom sredstava izmedu
  transakcionih depozita kod transaktora

48
Cont.

• Razlike izmedu e-novca i gotovog novca koji
  cirkuliše u platnom prometu
• - kod e-novca koristi se kriptografija, dok se
  kod gotovog novca postavlja samo problem fizicke
  sigurnosti samog novca
• - e-novac se najcešce koristi za udaljena
  placanja
• - e-novac koji je jednom primljen uglavnom se ne
  može ponovo koristiti, što nije slucaj kod gotovog

49
V Elektronsko bankarstvo

• Elektronsko bankarstvo se definiše kao skup
  raznovrsnih nacina izvodenja finansijskih
  transakcija upotrebom informacione i
  telekomunikacione tehnologije
• - E - platne karte
• - Distribucioni sistemi u placanjima
• - E mreže interbankarskih placanja
• - On lajn bankarstvo

50
Cont.

• a) Platne karte
• Visa, MasterCard, Diners Club, American Express,
  Europay i dr.
• Potrošaci mogu da vrše placanja u trgovinskim
  prodavnicama, restoranima, benzinskim pumpama,
  bez upotrebe gotovog novca i uz povecan promet u
  trgovini
• Prema tehnološkoj osnovi dijele se na
• - standardne, izdavale ih firme najcešce za
  potrebe placanja telefonskih razgovora, a
  egzistirale samo u okviru lokalnih tržišta...

51
Cont.

• ... vijek je bio dvije godine, memorija za
  podatke dosta skromna, bile podložne
  zloupotrebama
• - karte sa magnetnom trakom, sa tri staze za
  identifikaciju emitenta kartice, broja racuna i
  vlasnika racuna (PIN - šifra) usljed nedovoljen
  sigurnosti se koriste kako memorijske karte i na
  njima se ne vrši upisivanje usavršene sa vecim
  kapacitetom memorije, ali su i povecani troškovi
  karte i terminala za korišcenje

52
Cont.

• - pametne karte, mikroracunari, imaju ugraden cip
  sa integrisanim kolom i omoguceno memorisanje
  podataka i odredena izracunavanja služi kao
  identifikaciona, debitna i kreditna karta
• - laserske karte, pojavile se u novije vrijeme,
  opticka tehnologija i zaštita podataka od
  malverzacija, brisanja i slucajnog gubitka
  visoka cijena pratece opreme i samih terminala pa
  nemaju bitniju primjenu na tržištu

53
Cont.

• Po drugoj sistematizaciji, platne karte se dijele
  na
• 1) Debitne (Pay Now) karte omogucavaju komitentu
  da povlaci sredstva sa svog racuna on lajn
  putem telekomunikacionih veza komitent povlaci
  novac sa svog depozitnog racuna, bez dolaska u
  banku
• Novac se skida sa racuna u trenutku placanja, tj.
  depozitni racun se tereti izvršenjem transakcije

54
Cont.

• Debitne karte su neka vrsta ceka bez pokrica jer
  ne postoji garancijski depozit buduci da je limit
  potrošnje posljedica ogranicenog iznosa stanja na
  racunu
• Nepovoljnost kod debitih karti za potrošace je
  nemogucnost korišcenja kredita do mjesecnog
  saldiranja, dok s druge strane mogu dobiti
  diskont kod kupovine roba ili usluga
• Upotreba je kod trgovinskih radnji opremljenih
  POS terminalima ili kod ATM-a

55
Cont.

• Postoje dvije vrste debitnih karti
• - Direktna debitna karta u procesu placanja
  troškovi kupovine odbijaju se sa bankarskog
  racuna istog trenutka
• - Odložena debitna karta u procesu placanja
  troškovi se odbijaju na kraju unaprijed
  definisanog perioda (poznate i kao
  debitno-kreditne karte)
• Kod placanja debitnom kartom onemoguceno je
  naknadno stopiranje isporuke, što je slucaj kod
  kred. karte

56
Cont.

• 2) Kreditna karta (Pay Later) je bankarska karta
  vezana za kreditni racun odobren od strane banke,
  cime su omogucena naknadna placanja
• Prilikom placanja kreditnm kartom, korisnik
  aktivira kreditnu liniju i troši novac banke
  izdavaoca
• Njegov racun po kreditnoj karti je odvojen od
  njegovog depozitnog (transakcionog) racuna

57
Cont.

• Korisnik kreditne karte obicno mjesecno dobija
  stanje na racunu karte, rok za uplatu duga,
  obracun kamata i listing kupovina
• Za korišcenje karte placa se godišnja taksa, kao
  i kamata ukoliko holder ne isplati dužnicki saldo
  na kraju mjeseca
• Dvije su vrste kreditnih karti
• - Obavezujuce omogucavaju bezgotovinsko kreditno
  placanje i po dospijecu izvještaja po racunu
  karte...

58
Cont.

• ... obavezu uplate ukupnog iznosa do tog trenutka
  iskorišcenog kredita
• - Obnovljive kreditne karte omogucavaju
  bezgotovinsko kreditno placanje i po dospijecu
  izvještaja obavezu uplate samo jednog dijela
  iskorišcenog kredita za dati obracunski period
• Banka definiše minimalni iznos uplate (20-35), a
  korisnik kredita preostali dio kredita prenosi u
  sljedecu obracunski period

59
Cont.

• Na prenešeni dio obracunava se predvidena kamata
  i sljedeci pocetni kreditni limit se umanjuje za
  taj iznos
• Na kreditne karte otpada izmedu 60 i 90 svih
  elektronskih placanja
• Sve platne karte su istog oblika i velicine, a
  fizicka struktura je standardizovana ISO
  standardima 7810
• U praksi predstavljaju kombinaciju instrumenata
  identifikacije i instrumenta platnog prometa

60
Cont.

• b) Distribucioni sistemi u placanjima na malo
• Tradicionalni distribucioni sistemi predstavljaju
  elemente tzv. daljinskog bankarstva ili
  e-bankarstva u širem smislu
• - ATM sistemi
• - Kucno bankarstvo
• - POS i EFTPOS sistemi

61
Cont.

• 1) Bankarski automati (ATM) prvi automati samo
  za podizanje novca fiksiranog iznosa i u jednoj
  nominaciji (keš dispenseri, CDs)
• Kasnije se stvaraju kompletni samouslužni šalteri
  koji omogucavaju deponovanje i podizanje novca,
  izdavanje cekovnih knjižica, transfer sredstava
  sa jednog racuna na drugi, sve do korišcenja
  kredita odredivanjem limita za prekoracenja

62
Cont.

• ATM i CDs produžavaju vrijeme pružanja usluga i
  snižavaju troškove (bez filijala i šalterskih
  službenika)
• Sredinom 80-ih cetvrta generacija samouslužnih
  šaltera e-samouslužni šalteri kao univerzalni
  sistem sam. šaltera
• Funkcionišu on lajn sa distribuiranom bazom
  podataka i dodatnu tehnologiju
• Otvaraju racune i obavljaju transfer, placaju
  racune i dobijaju priznanice, postavljaju upite
  za usluge i sl.

63
Cont.

• Efikasnost ATM-a obraduju znatno veci broj
  transakcija u odnosu na osoblje, po znatno nižoj
  cijeni, što skupa ne znaci i vecu profitabilnost
  jer se cesto koriste za podizanje sitnih iznosa,
  a za neke druge transakcije se odlazi na šaltere
  ili se preferira personalni odnos sa službenikom
  (uzimanje zajmova za automobile)
• Takode, problem je i nesigurnost sistema usljed
  krade, zbog koje je jedna banka u SAD-u
  bankrotirala
• Kucno bankarstvo je 30 do 40 puta jeftinija
  varijanta od ATM-a

64
Cont.

• U ranijim fazama uvodenja ovih sistema, po
  pravilu jedna banka pruža usluge svojim
  komitentima
• Kasnije se javljaju dvije mogucnosti paralelno
  funkcioniše više samostalnih sistema razlicitih
  banaka banke vrše zajednicka ulaganja i
  zajednicki koriste istu infrastrukturu
• U principu, smatra se da banka može da koristi
  samostalne sisteme do 100 samouslužnih šaltera, a
  iznad je rizicno

65
Cont.

• 2) EFTPOS ili POS sistemi aktiviranje terminala
  u maloprodaji e-kartom, koja služi kao sredstvo
  ulaza i identifikacije i obavljanja trenutnog
  prenosa sredstava sa racuna kupca na racun
  prodavca
• Osim ovog, terminali u maloprodaji mogu se
  koristiti paralelno i za obavljanje nekih
  rutinskih bankarskih usluga
• Terminali koji su locirani na prodajnim ili
  uslužnim mjestima povezani su sa komjuterskim
  centrima finans. institucija

66
Cont.

• Korišcenjem platne (debitne ili kreditne) karte
  kupac uspostavlja on lajn vezu sa kompjuterom
  banke i preko terminala daje elektronski nalog
  kompjuterskom centru banke da transferiše novcana
  sredstva sa racuna kupca na racun prodavca
• Prije toga se vrši identifikacija kupca preko
  PIN-a i provjerava rok važenja karte, provjerava
  stanje sredstava na racunu (kod debitnih) ili
  dozvoljeni kreditni limit (kod kreditnih karti)

67
Cont.

• Po završetku transakcije kupac dobija informaciju
  o novom stanju sredstava na racunu
• EFTPOS nisu doživjeli propulziju kako se
  ocekivalo i to najcešce usljed otpora
  stanovništva kada je u pitanju trenutno
  zaduživanje racuna, uzimajuci u obzir navike za
  korišcenjem kredita
• Takode, prisutne su i greške i zloupotrebe

68
Cont.

• 3) Kucno bankarstvo, HB oblik daljinskog
  bankarstva kojim se komitentima banke pruža
  mogucnost uspostavljanja telekomunikacione veze
  (putem telefona, televizora ili kompjutera) sa
  kompjuterskim centrom banke u cilju korišcenja
  odredenih usluga
• Vecina banaka danas raspolaže pozivnim centrima,
  i sistemima za prepoznavanje glasa, sa kojima
  komitent uspostavlja direktnu vezu

69
Cont.

• Razvijenije verzije sistema kucnog bankarstva
  omogucavaju pregled stanja po pojedinim racunima,
  prenos sredstava sa jednog racuna na drugi,
  izmirivanje racuna, obracun poreza, kucno
  budžetiranje, tj. sve što on lajn bankarstvo može
  d pruži
• Osim ovog, sve više dominiraju usluge
  informisanja pa nastaje kucni informacioni sistem
  (HIS)

70
Cont.

• Zbog toga postaje sve više interesantniji za
  preduzeca, a unapredenje je stvaranje PC
  bankarstva na bazi Intraneta (zatvoreni mrežni
  komunikacioni sistem) i Interneta (otvoreni
  sistem)
• Sistem kancelarijskog bankarstva (HOB)
  preduzeca mogu da koriste bankarske usluge na
  bazi samousluživanja, pomocu terminala
  instaliranih u kancelarijama, poput pojedinaca,
  uz iste koristi
• Koriste se i mreže Swift, bankarske i sl.

71
Cont.

• Banka koja razvija sistem upravljanja novcanim
  tokovima preduzeca na sebe preuzima obavezu da
  svom klijentu obezbijedi
• - obradu svih finansijskih transakcija
• - mogucnost prezentiranja izvještaja o gotovini,
  aktivi i pasivi
• - operacionalizaciju komunikacionih disciplina i
  softverskih ciljeva
• - jeftinu hardversku podršku u gradu komitenta

72
Cont.

• - specijalizovanu banku podataka za kontinuelne
  transakcije i procedure izvještavanja

73
VI Elektronski sistemi za obracun transakcija
velikih vrijednosti

• Kod ovih sistema je znatno veca koncentracija
  kreditnih rizika na pojedine ucesnike i rizika
  ispada iz sistema u trenutku obracuna
• Nastaju mnogo ozbiljnije sistemske implikacije
  usljed nedostataka informacija
• Usljed negativnih sistemskih implikacija potrebno
  je ugraditi posebna pravila funkcionisanja i
  angažovanje CB

74
Cont.

• Problem kod svih obracunskih sistema postoji
  odredena vremenska odloženost izvršavanja
  platnoprometnih transakcija (setlment) u odnosu
  na podnošenje instrukcija za realizaciju placanja
  obracunskoj jedinici (kliring)
• Iz toga proizilaze obracunski rizici kod sistema
  neto obracuna (neting) i kod sistema bruto
  obracuna, ukoliko se bruto obracun ne vrši u
  realnom vremenu (RTGS)

75
Cont.

• Zato se u savremene sisteme placanja sve više
  uvodi RTGS, a od prakticnog znacaja postaje
  komparacija neto obracuna i RTGS
• Ekonomisanje likvidnim sredstvima je moguce u
  sistemu neto obracuna, ali su zato kreditni i
  likvidnosni rizici veci nego kod bruto obracuna
• Stoga su sistemi neto obracuna pogodni za obracun
  velikog broja transakcija malih vrijednosti, mada
  se u razvijenim zemljama koriste i za obracun
  velikih transakcija

76
Cont.

• U sistemu neto obracuna, obracun se vrši u
  unaprijed determinisanom vremenu (jednom ili više
  puta) tokom radnog dana
• Izmedu se vrši realizacija svih pojedinacnih
  platnih naloga iz kojih ce proizaci neto pozicija
  svake pojedinacne banke u trenutku poravnanja
• Tek kada dode do konacnog obracuna (poravnanja)
  može se pojaviti problem nelikvidnosti

77
Cont.

• Problem se može riješiti iskljucivanjem iz
  dnevnog obracuna pojedinih ucesnika na cijim
  racunima nedostaju likvidna sredstva, a zatim se
  vrši rekalkulacija neto pozicija preostalih
  ucesnika, i na kraju ponavlja ciklus obracuna
  platnih naloga preostalih ucesnika
• Ipak, ovo nije trajnije prihvatljivo za obracun
  transakcija velikih vrijednosti zbog negativnih
  reperkusija na komitente banke koji su iskljuceni
  i za druge komit, i izaziva se lancana
  nelikvidnost

78
Cont.

• Operater kod ovih sistema može da bude CB
  (BOJ-NET) ili privatan sektor (CHIPS)
• U cilju upravljanja obracunskim rizicima sistema
  uvode se adekvatne procedure poput minimalnih
  zajednickih standarda za aranžmane koji se
  baziraju na sistemima multilateralnih neto
  obracuna od strane CB zemalja Grupe 10
• Ovo podrazumijeva da sistemi za transakcije
  velikih vrijednosti budu u stanju da izvrše
  obracun i u situaciji kada...

79
Cont.

• ... ucesnik sa najvecom dugovnom pozicijom nije u
  stanju da izvrši svoje obaveze
• Postavljaju se i odredeni limiti (bilaterlni i
  sistemski) za intradnevno kreditiranje u okviru
  privatnog klirinškog aranžmana
• Takode, i podjela opterecenja nedostajucih
  likvidnih sredstava medu sposobnim bankama

80
Cont.

• U sistemu bruto obracuna u realnom vremenu sva
  individualna placanja obracunavaju se i
  izvršavaju trenutno preko obracunskih racuna
  banke pošiljaoca i banke primaoca kod CB
  (Fedwire, SIC)
• Pitanje koje se postavlja je kako obezbijediti
  likvidna sredstva kojima ce se nadoknaditi uloga
  eliminisanih implicitnih intradnevnih
  medubankarskih kredita
• Dvije su opcije

81
Cont.

• Prva opcija iskljucuje mogucnost korišcenja
  dodatne intradnevne likvidnosti placanja se
  realizuju samo ako je na obracunskom racunu banke
  pošiljaoca obezbijedeno pokrice
• Rješavanje problema naloga bez pokrica
• a) automatsko odbijanje njihovog izvršavanja, što
  znaci i definitivno iskljucivanje iz sistema
  obracuna
• b) odlaganje njihovog izvršavanja prebacivanjem
  na liste cekanja

82
Cont.

• Na listi se nalozi bez pokrica drže sve dok se ne
  akumulira dovoljno sredstava iz prispjelih uplata
  nakon cega se njihova realizacija automatski
  inicira
• Smisao odlaganja je smanjivanje pritiska ma
  intradnevnu likvidnost sinhronizovanjem priliva i
  odliva na optimalnom nivou, mada se time mogu
  proizvesti kreditni i likvidni rizici ukoliko
  banke imaju uvid u svoje buduce prilive

83
Cont.

• Druga opcija RTGS podrazumijeva korišcenje
  intradnevnih kredita od strane CB
• CB u ovom sistemu odobrava realizaciju platnih
  naloga i u slucajevima kada na racunu banke nije
  obezbijedeno potrebno pokrice, a ocekuje se da ce
  u toku radnog dana doci do priliva potrebnih
  sredstava
• Varijante ovog modela su razlicite sa ili bez
  limitiranja iznosa pokrica, sa ili bez pokrica,
  sa ili bez kamate

84
Cont.

• Ovdje je posebna opcija i repo aranžman izmedu
  banke i CB
• Primjeri RTGS sistema su
• - SIC
• - CHIPS
• - Fedwire
• - BOJ-NET
• - TARGET
• - SWIFT

85
Cont.

• SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial
  Telecomunications)
• Medubanarodni bankarski telekomunikacioni sistem
  za prenos podataka o finansijskim transakcijama
  izmedu zemalja clanica
• Sistem poceo da funkcioniše sredinom 70-ih, kao
  neprofitna akcionarska kompanija registrovana u
  Belgiji, sa centrom u Briselu
• Mrežu koristi oko 9000 finansijskih institucija
  iz blizu 200 zemalja

86
Cont.

• SWIFT poruke obuhvataju doznake, bankarske
  doznake, devizno tržište i kreditne odnose,
  odnosno depozite, inkasos poslove, HOV,
  akreditive, posebne ponude
• Mreža ima dva kljucna centra u Holandiji i SAD,
  koji komuniciraju preko satelita
• U zemljama clanicama postoje regionalni centri, a
  veza izmedu njih se ostvaruje korišcenjem
  medunarodnih komunikacionih mreža i nacionalnih
  mreža i centara

87
Cont.

• Krajnji korisnici su vezani za centre privatnim
  linijama
• Organizacija mreže SWIFT (grafik)
• Prvo banka iz jedne zemlje, po nalogu
  nalogodavca, formatizuje poruku (nalog za
  placanje npr.) i prenese je terminalom ili putem
  mikroracunara do nacionalnog centra
• Centar prosleduje transakciju komunikac. mrežom
  do operativnog centra

88
Cont.

• Operativni centar poruku prenosi na nacionalni
  procesor druge zemlje u kojoj se nalazi središte
  banke kod koje se obavlja placanje
• Banke su SWIFT sistemom stvorile sopstveni
  medunarodni sistem za prenos podataka kojeg
  karakterišu brzina, kvalitet i sigurnost
• Dnevno se preko SWIFT-a pošalje preko 5 mln
  poruka u vrijednosti 5 mlrd dolara