RADYASYON G

1
RADYASYON GÜVENLIGI VE KORUNMA

• Serdar BÜKÜLMEZ
• Tuhal Devlet Hastanesi
• Radyoloji Teknisyeni

2
Radyasyonun Kesfi

• 1895 yilinda Wilhelm Conrad Röntgen
  tarafindan X-isinlarinin kesfi (ilk klinik
  görüntü),

3
Radyasyonun Kesfi

• Dogada kendiliginden isin yayan maddelerin
  varligi ilk kez 24 Subat 1896 tarihinde Fransiz
  fizikçi H.Becquerel tarafindan uranyum tuzlari
  üzerinde saptanmistir (dogal radyoaktivitenin
  kesfi )

4
Radyasyonun Kesfi

• 1898 yilinda da Piere ve Marie Curie
  tarafindan Radyumun kesfini takiben, radyasyon
  kaynaklari tipta, sanayide, tarim ve arastirmada
  artan bir hizla kullanilmaya baslanmistir.

5
Radyolojinin Tanimi ve Kapsami

• Radyoloji sözlük anlami olarak isin bilimi
  demektir. Radyoloji (genis anlamda)radyasyonun,
  hastaliklarin tani ve tedavisinde kullanimini,
  bu amaçla gelistirilen teknik ve yöntemleri konu
  alan bilim dalidir.

6
Radyasyon Ne Yapar?

• Radyasyon insan bedenini olusturan tüm maddelerle
  etkilesime girerek onlarin dogal yapilarinda
  degisikliklere neden olur.

7
ATOMUN ÜÇ TEMEL PARÇACIGI
8
RADYOAKTIVITE

• En basit çekirdek olan hidrojen çekirdegi
  sadece protondan olusmus, bundan baska bütün
  diger çekirdekler nötron ve protonlardan
  olusmustur. Nötronlarin protonlara orani hafif
  izotoplarda bir iken, periyodik çizelgenin
  sonundaki agir elementlere dogru giderek artar.
  Bu oran daha çok arttiginda izotopun artik
  kararli olmadigi bir yere gelinir. Bunlar kararli
  hale gelene dek enerji fazlaliklarini bazi
  isinlar yayinlayarak giderirler. Bu olaya
  radyoaktivite veya radyoaktif parçalanma
  denir.

9
Yarilanma Süresi

• Radyizotoplarin sahip olduklari kararsiz atom
  sayilarinin yariya inmesi için geçmesi gereken
  süreye yarilanma süresi (yari ömür) denir. Her
  izotopun kendine özgü bir yari ömrü vardir ve bu
  süre saniyeler kadar kisa veya milyarca yil gibi
  uzun olabilmektedir.  Radyoaktif bir maddenin
  birim zamandaki parçalanma sayisi, o andaki
  mevcut atom sayisi ile orantilidir.

10
RADYASYON VE ÇESITLERI
11
IYONIZASYON

• Kararli durumdaki atomun elektronlarindan
  biri koparildiginda, protonlarin sayisi
  elektronlardan fazla olacagindan atom bir
  elektrik yükü kazanacaktir. Bu sekilde bir
  elektronun atomdan ayrilmasindan sonra geriye
  kalan atoma iyon adi verilir.
• Iyonlarin meydana gelisi olayina da
  iyonizasyon denir.

12
IYONIZE RADYASYONLAR

• Iyonlayici radyasyon olarak
• Alfa parçaciklari
• Beta parçaciklari   
•   Gama isinlari
• Nötron parçaciklari
• X-Isinlari
• X-Isinlari disindaki radyasyonlar, atom
  çekirdeginden çikmakta ve bundan dolayi bunlara
  nükleer radyasyonlar da denilmektedir.

13
Iyonizan Radyasyon Çevre atomlara enerji
aktarir ve elektron kopmasina neden olur
14
Organizmayi Etkileyen Radyasyonun Cinsi
15
Alfa Parçacigi
Daughter Nucleus Th-231
42a
Parent Nucleus U-235
Alfa Parçacigi (Helyum Çekirdegi
16
Alfa Parçacigi

• Alfa parçaciklari () elektrikle yüklü olup,
  iyonizasyon yetenekleri yüksektir. Penetrasyon
  yetenekleri çok düsük oldugundan, bir kagit
  yaprak tarafindan bile tutulurlar. Fakat
  sindirim veya solunum yoluyla vücuda
  girdiklerinde daha ciddi zararlar söz konusudur.
  Alfa isinlari çiplak deride biyolojik etki
  gösterirler. Ancak Radyum 226 tarafindan salinan
  alfa isinlari çesitli kanser hastaliklarinin
  tedavisinde de kullanilmaktadir.

17
Beta Parçacigi
18
Beta Parçacigi

• Iyonizasyon yetenekleri zayif oldugu halde,
  penetrasyon yetenekleri alfa parçaciklarina göre
  yaklasik 100 kat daha yüksektir. Yine de ince bir
  plastik veya 20 mm. Kalinliktaki alüminyum
  levhalarla tam olarak durdurulabilir. Fosfor-32
  tarafindan salinan beta isinlari Polisitemia
  Vera denilen kan hastaliginin tedavisinde
  kullanilmaktadir. Ayrica kan pompasi (yapay kalp)
  denilen aletlerde Prometyum-147 tarafindan
  salinan beta isinlari kullanilmaktadir.

19
X ISINLARI
20
X ISINLARI

• Iyonlayici karakter tasirlar. Organizmayi delip
  geçebilecek penetrasyon yetenegine sahiptirler.
  Tip alaninda tani ve tedavi amaciyla
  kullanildiklarindan, hasta ve radyasyon
  görevlileri bu isinlarin biyolojik etkisine maruz
  kalmaktadir. Bu nedenle radyasyondan korunma
  amaciyla kursunlu araç-gereçler kullanilmali ve
  diger güvenlik önlemleri alinmalidir.

21
Gamma-isini
0-1b-
Gamma Ray
Daughter Nucleus Ni-60
Parent Nucleus Cobalt-60
22
Gamma-isini

• Gamma isinlari radyoaktif maddeler tarafindan
  salinan elektromanyetik dalga türünde
  radyasyonlardir. Penetrasyon yetenekleri çok
  yüksek oldugundan organizmayi delip geçebilirler.
  Gamma isinlari 20 cm. kalinlikta kursunu bile
  delip geçebilir. Biyolojik etkilerinden
  radyoterapide genis ölçüde yararlanilmaktadir.
  Ayrica nükleer tip alaninda SPECT ve PET
  cihazlariyla yapilan radyonükleid taramalarda da
  gamma isinlari kullanilmaktadir.

23
NÖTRONLAR

• Yüksüz parçaciklar olduklari için çok
  girgin olup, nükleer reaktörlerde meydana
  getirilirler.
• Dogrudan iyonizasyon meydana getirmezler
  ancak, atomlarla etkilesmeleri sonucu diger
  iyonizan isinlari meydana getiriler. X ve gama
  isinlarinin aksine, su ve parafin gibi
  
• bazi hafif elementler ve beton nötronlarin
  durdurulmasinda kullanilmaktadir.

Sir James Chadwick
1891-1974
24
RADYASYON VE RADYOAKTIF KONTAMINASYON

• Radyasyon, kararsiz atomlarin enerjisini parçacik
  veya dalga formunda yaymasiyla olusur.
• Radioaktif Kontaminasyon ise kendi kendine isiyan
  maddenin istemedigimiz bir yerde bulunmasidir.

25
RADYASYON ÇESITLERINE GÖRE ZIRHLAMA
26
RADYASYON DOZU ve BIRIMLERI

• Radyasyon dozu hedef kütle tarafindan, belli
  bir sürede sogurulan veya alinan radyasyon
  enerjisi miktaridir.
• Radyasyon dozunun hedef kütlede meydana
  getirecegi etki radyasyonun çesidine, doz hizina
  ve bu doza maruz kalis süresine baglidir

27
RADYASYON BIRIMLERI
28
RADYASYON KAYNAKLARI NELERDIR?
29
DOGAL RADYASYON KAYNAKLARI

• Dünyada ve evren olusurken var olan uzun yari
  ömürlü radyoaktif maddeler
• Radyum (Ra-226 1600 yil)
• Uranyum (U-238 4.51x109 yil)
• Toryum (Th-232 1.39x1010 yil)
• Potasyum (K-40 1.27x109 yil)

30
DOGAL RADYASYON KAYNAKLARI

• TOPRAKTA INSAN VÜCUDUNDA
• Toryum Potasyum-40 (4400
  Bq)
• Uranyum Radyum
• Potasyum Karbon-14
• Radyum Tirityum
• Radon Polonyum

31
KOZMIK RADYASYON
Günes sisteminden veya disindan gelen yüksek
enerjili primer kozmik isinlar (fotonlar veya
muonlar) atmosferin üst tabakalarindaki atomlarla
etkileserek bir gama isinlari çigi ve radyoaktif
atomlar meydana getirirler. Bunlar genelde
atmosferde kalirlar, çok az bir orani yeryüzüne
ulasir. Atmosfer ve yerin magnetik alani
kozmik radyasyona karsi yeryüzünü korur. Bu
nedenle ekvatordan kutuplara gidildikçe
ve ayni zamanda deniz seviyesinden
yükseldikçe kozmik isinlarin yogunlugu
artmaktadir
32
KOZMIK RADYASYON

• Yasantimizda, kozmik isinlar nedeniyle maruz
  kaldigimiz ortalama radyasyon dozu 0.26 mSv/yil
  dir.

33
RADON GAZI
88Ra226 gt 86Rn222   2He4

• Radon gazindan dolayi dünya genelinde maruz
  kalinan ortalama yillik doz 1.3 mSv dir.

34
RADON NEDIR?

• Radon, renksiz, kokusuz, 86 atom numarasi
• ile periyodik cetvelin soy gazlar sinifinda yer
  alan
• 119Rn-226Rn arasinda toplam 28 izotopu bulunan
  bir
• kimyasal elementtir. Bozunma semasi asagidaki
• gibidir.
• 238U   .....222Ra  222Rn (Radon)  
  .....
• 235U  .....223Ra    219Rn (Aktinon)   
  .....
• 232Th .....224Ra   220Rn (Thoron)    
  .....
• Ana atomlar bütün dogal malzemelerde (kaya,
• toprak ve yapi malzemeleri gibi) bulunabilir.

35
RADON GAZI NERELERDE BULUNUR?

• Zemindeki çatlaklar
• Yapi baglanti noktalari
• Duvar çatlaklari
• Asma kat bosluklari
• Tesisat boru bosluklari
• Duvar arasi bosluklari
• Içme suyu
•  

36
IÇ RADYASYON

• Vücudumuzda bulunan radyoaktif elementlerden bir
  yil boyunca maruz kaldigimiz ortalama iç
  radyasyon dozu 0.55 mSv kadardir.
• Yiyecek, içecek ve teneffüs ettigimiz havadan
  maruz kaldigimiz ortalama doz ise, yaklasik 0.25
  mSv/yil dir.

37
DOGAL RADYASYON KAYNAKLARI
38
BAZI BÖLGELERIN DOGAL RADYASYON SEVIYELERI
39
YAPAY RADYASYON KAYNAKLARI
40
BAZI UYGULAMALAR SONUCU ALINAN RADYASYON DOZLARI
TETKIK Radyoloji Etkin Doz Esdegeri (mSv) TETKIK Nükleer Tip Etkin Doz Esdegeri (mSv)
Akciger Grafisi 0.14 - 0.04 Kemik 1.1 6.8
Akciger Skopisi 0.98 0.29 Beyin 0.6 11.3
Karin 1.1 0.22 Kalp 3.0 11.7
Barsak 4.1 5 Karaciger/Dalak 0.9 2.2
Anjiyografi 6.8 Akciger 1.1 1.4
Mamografi 1 Böbrek 0.01 2.1
BT 4.3 Troid Uptake 1.5 3.1
41
RADYASYON KAYNAKLARINA GÖRE ORTALAMA OLARAK MARUZ
KALINAN DOZ MIKTARI NE KADARDIR ?

• Dogal ve yapay radyasyon kaynaklarindan maruz
  kalinan ortalama küresel radyasyon dozu 2.7
  mSv/yil dir. Bu dozun, radyasyon kaynaklarina
  göre dagilimi ise asagidaki gibidir
• Kozmik 0.39 mSv/yil . Gama isini
  0.46 mSv/yil
• Dahili 0.23 mSv/yil . Radon
  1.30 mSv/yil
• Tibbi 0.30 mSv/yil . Serpinti
  0.007 mSv/yil
• Mesleki 0.002 mSv/yil

42
TÜKETICI ÜRÜNLERI

• Televizyonlar, az miktarlarda da olsa
  radyoaktif madde içeren duman dedektörleri,
  fosforlu saatler, paratonerler ve lüks lambasi
  fitilleri gibi bazi tüketici ürünleri, düsük
  düzeyde radyasyon yayarlar.

43
RADYASYONUN BIYOLOJIK ETKILERI

• Radyasyona maruz kalan hücre ölebilir veya
  zamanla doku tarafindan onarilarak kurtulabilir.
  Eger kurtulan hücre, kromozomlarindaki kirilmalar
  nedeniyle fiziksel ve kimyasal yapisi degiserek
  mutasyona ugrarsa, bunun sonucunda hücre normal
  islevini yapamaz ve ileride kisinin kendisinde
  (somatik) veya gelecek nesillerde (genetik)
  zararlar meydana getirebilir.Kisa bir süreiçinde
  ve bir defada yüksek dozlara maruz kalinmasi
  durumundan hemen sonra meydana gelecek hasarlara
  erken etkiler (akut isinlanma etkileri), kanser,
  ömür kisalmasi ve genetik bozukluklar gibi
  sonradan çikacak hasarlara da gecikmis etkiler
  (kronik isinlanma etkileri) denir.

44
RADYASYONUN BIYOLOJIK ETKILERI
45
RADYASYONUN BIYOLOJIK ETKILERI

• Meydana gelen zararli biyolojik etki sadece maruz
  kalinan doza degil, dokularin radyasyona karsi
  duyarliligina ve tüm vücudun isinlanmasina da
  baglidir. Maruz kalinan doz uzun sürede alinir ve
  vücudun belirli bir kismi isinlanirsa, çok daha
  yüksek dozlarda ancak erken etkiler meydana
  gelir. Bilindigi gibi, radyoterapide kanserli
  dokuya öldürücü dozun 6 kati yüksek doz verildigi
  halde hasta ölmemektedir. Hücre ölümüne ve
  degisimine sadece radyasyon sebep olmaz.
  Endüstriyel kirlilik ve virüsler gibi çevresel
  etkenler de kanser gibi hastaliklara sebep
  olurlar. Çevresel etken olarak, sigara dumaninin
  akciger kanserine sebep oldugu iyi bilinmektedir.

46
HÜCRELERIN RADYASYONA KARSI DUYARLILIK
SIRASI

• ( Bölünen hücreler radyasyona karsi daha
  hassastir.)
• Beyaz kan hücreleri (Lenfositler) Kirmizi
  kan hücreleri (Eritrositler) Sindirim sistemi
  hücreleri Üreme organi hücreleri Cilt
  hücreleri Kan damarlari Doku hücreleri (Kemik
  ve Sinir Sistemi)

47
Radyasyona Karsi Doku ve Organ Duyarliligi

• Karaciger, böbrek, kas, kemik, kikirdak ve
  bagdokulari yetiskin
• canlilarda farklilasmis ve bölünmedigi için
  radyasyona karsi
• dirençlidirler.
• Kemik iligi, ovaryum ve testislerin (üreme
  organlari) bölünen
• hücreleri, mide-bagirsak ve derideki epitel
  hücreler ise duyarlidirlar.

48
Bazi Etkiler ve Esik Doz Degerleri

• Etki
  Esik Doz Geçici kisirlik
  0.3 Sv (E) - 3 Sv (K) Kalici kisirlik
  3.5-6 Sv(E) - 3-6 Sv (K)
• Gonadlar radyasyona oldukça duyarlidir.
  Hamilelikte radyasyon etkisi fetüsün gelisim
  evresine baglidir. Yumurtanin, döllenip rahime
  inmeden önceki 10-12 günlük periyotta, küçük
  dozlarin dahi fetüsü basarisiz kildigi kabul
  edilmektedir. Hamilelikte radyasyona karsi en
  hassas dönemin 18. ve 48. günler arasinda kalan
  dönem oldugu öne sürülmektedir.

49
RADYASYONDAN KORUNMA (Müsaade Edilen Maksimum
Doz)

• Radyasyona karsi korunmada ana fikir, tahammül
  edilebilen (tolere edilebilen) dozlari bilmek ve
  radyasyon çalisanlari ile çevre halkinin bunun
  üstünde doz almasini önlemektir.
• Radyasyon korunmasinin hedefi ise
• Doku hasarina sebep olan deterministik etkileri
  önlemek,
• Stokastik etkilerin meydana gelme olasiliklarini
  kabul edilebilir düzeyde sinirlamak.
• Uluslararasi Radyolojik Korunma Komisyonu (ICRP)
  tarafindan Müsaade Edilebilir Maksimum Doz
  (MEMD), bir insanda ömür boyunca hiçbir önemli
  vücut arazi ve bir genetik etki meydana getirmesi
  beklenmeyen iyonlastirici radyasyon dozu olarak
  tarif edilir.
• ICRPnin önerilerine göre radyasyon çalisanlari
  için müsaade edilen maksimum doz siniri,
  birbirini takip eden bes yilin ortalamasi 20
  mSvi geçemezken (yilda en fazla 50 mSv), toplum
  üyesi diger kisiler (halk) için ayni sartlardaki
  bu sinir 1 mSvin altinda tutulmaktadir.

50
IYONIZAN RADYASYONDAN KORUNMA

• TEMEL PRENSIPLER
• Gereklilik (Justifikasyon)
• Etkinlik (Optimizasyon)
• Kisisel doz-risk sinirlari

51
IYONIZAN RADYASYONDAN KORUNMA

• Resmi Gazete Tarihi 24.3.2000 Resmi Gazete
  Sayisi 23999
• IKINCI KISIM
• (Degisik ibareRG-3/6/2010-27600) Radyasyondan
  Korunmada Temel Güvenlik Standartlari
• Madde 7 a) Uygulamalarin Gerekliligi
  Isinlanmanin zararli sonuçlari göz önünde
  bulundurularak, net bir fayda saglamayan hiçbir
  radyasyon uygulamasina izin verilemez.
• Madde 7 b) Optimizasyon Radyasyona maruz
  kalmaya sebep olan uygulamalarda, olasi tüm
  isinlanmalar için bireysel dozlarin büyüklügü,
  isinlanacak kisilerin sayisi, ekonomik ve sosyal
  faktörler göz önünde bulundurularak mümkün olan
  en düsük dozun alinmasi saglanir.
• Madde 7 c) Doz Sinirlamasi Tibbi isinlamalar
  hariç, izin verilen tüm isinlamalarin neden
  oldugu ilgili organ veya dokudaki esdeger doz ve
  etkin doz, bu Yönetmeligin 10 uncu maddesinde
  belirtilen yillik doz sinirlarini asamaz.

52
IYONIZAN RADYASYONDAN KORUNMA

• Resmi Gazete Tarihi 24.3.2000 Resmi Gazete
  Sayisi 23999
• Yillik doz sinirlari
• Madde 10 - Yillik doz sinirlari sagliga zarar
  vermeyecek sekilde
• uluslararasi standartlara uygun olarak, Kurum
  tarafindan radyasyon görevlileri ve toplum üyesi
  kisiler için ayri ayri belirlenmistir.
• Madde 10 - a) Radyasyon görevlileri için etkin
  doz ardisik bes yilin
• ortalamasi 20 mSvi, herhangi bir yilda ise 50
  mSvi geçemez. El ve ayak veya cilt için yillik
  esdeger doz siniri 500 mSv, göz mercegi için 150
  mSvdir. Cilt için en yüksek radyasyon dozuna
  maruz kalan 1 cm2lik alanin esdeger dozu, diger
  alanlarin aldigi doza bakilmaksizin ortalama cilt
  esdeger dozu olarak kabul edilir.
• Madde 10 - b) Toplum üyesi kisiler için etkin doz
  yilda 1 mSvi
• geçemez. Özel durumlarda ardisik bes yilin
  ortalamasi 1 mSv olmak üzere yilda 5 mSve kadar
  izin verilir. Cilt için yillik esdeger doz siniri
  50 mSv, göz mercegi için 15 mSvdir.

53
TEMEL PRENSIPLER

• a)Gereklilik (Justification)
• Net fayda saglamayan hiçbir
• radyasyon uygulamasina izin
• verilmemelidir.
• b)Etkinlik (Optimizasyon-ALARA)
• Maruz kalinacak dozlar mümkün oldukça
  düsük tutulmalidir.
• c) Kisisel Doz-Risk Sinirlari
• Alinmasina izin verilen dozlar
• sinirlandirilmalidir.

54
RADYASYONDAN KORUNMA STANDARTLARI

• Radyasyondan korunmanin sinirlarini belirlemek
  amaciyla 1931 yilinda toplanan Amerikan ulusal
  radyasyondan korunma konseyince, bir kisinin
  yilda tüm vücudunun alabilecegi maksimum müsaade
  edilebilir doz, 50000 mrem olarak belirlenmistir.
  
• Bu rakam o dönemden günümüze çok sayida
  degisiklikler geçirerek son olarak 5000 mrem/yil
  olarak degismistir.
• Meslegi nedeniyle radyasyon alan binlerce kisi
  arastirilmis ve oldukça az kisinin bu rakamin
  biraz üzerine çiktigi görülmüstür.

55
RADYASYONDAN KORUNMA STANDARTLARI

• Bu çalismalarda radyoloji teknisyenlerinin
  70inin yilda 10 mremden az doz aldigi ve
  yalniz 3ünün 1000 mrem/yil dozunu geçtigi
  gösterilmistir.
• Maksimum müsaade edilebilir doz siniri 5000
  mrem/yil olarak yaklasik 30 yilda
  kullanilmaktadir.
• Bu degerin gerçekten çalisanlarin sagligini uygun
  sekilde koruyacak bir sinirda oldugu günümüzde
  artik iyice kabul edilmis ve benimsenmistir.
• Maksimum müsaade edilebilir doz tüm radyasyon
  çalisanlari için standardize edilmis ve bu dozun
  tüm çalisma hayati boyunca alinacagi da gözönüne
  alinmistir.

56
MÜSAADE EDILEN MAKSIMUM DOZ
Görevli Halk
Yillik Etkin Doz Yillik Etkin Doz 20 mSv 1 mSv
Yillik Esdeger Doz Göz 150 mSv 15 mSv
Yillik Esdeger Doz Cilt 500 mSv 50 mSv
Yillik Esdeger Doz Kol-Bacak 500 mSv 50 mSv
57
X-ISINI ODASININ DÜZENLENMESI

• Röntgen ünitelerini kurarken yer seçiminde mümkün
  oldugunca zemin kat ve dis mekanlara komsu
  kesimler tercih edilmelidir.
• Radyasyon ünitelerinin duvarlarinda, delikli
  tuglalara göre çok az radyasyon geçirdiklerinden,
  dolgu tuglalar tercih edilmelidir.
• Duvarlarin radyasyon geçirgenliginin
  hesaplanmasi, uzman bir radyasyon fizikçisi
  tarafindan yapilmalidir.
• Duvarlar 0,5-1 ya da 2 mm kursun plakalarla
  kaplanabilmektedir.
• Genellikle sekonder radyasyon alanlarinda 1,5 mm
  lik, primer radyasyon alanlarinda ise 2 mm kursun
  plakalar kullanilir.
• Teknisyen koruyucu bariyerinin de 2 mmlik kursun
  plakalarla kaplanmasi gerekir.

58
X-ISINI ODASININ DÜZENLENMESI

• Kursunlamanin yanisira, röntgen ünitelerinde iyi
  bir havalandirma sistemi olmalidir.
• X-isinlarinin havayi iyonize etmesi sonucu toksik
  gazlar olusur.
• Bu gazlar havadan agir oldugundan zemine yakin
  birikir.
• Bu toksik gazlar nedeniyle, x-isini odalarinin,
  zemine yakin kesimde emici, tavana yakin kesimde
  ise üfleyici sistemlerle havalandirilmasi
  gerekir.

59
RADYASYONDAN KORUYUCU AYGITLAR

• Bu amaçla kursun önlük, eldiven, gözlük,
  boyunluk, paravanlar, gonadal koruyucular ve
  kursun camlar yaygin olarak kullanilmaktadir.
• Koruyucu aygitlarin kalinliklari 0,255-0,5-1 mm
  gibi kursun esdegeri olarak belirlenmistir.
• Kursun önlük olarak pratikte en çok 0,50 mm
  kursun esdegeri koruyucu önlükler kullanilir.
• 1 mm önlükler daha iyi koruduklari halde oldukça
  agirdirlar.
• Kursun koruyucularin içerisindeki kursun
  tabakalarinin çatlama riski nedeniyle kursun
  önlükler katlanmamali, saklanirken askiya
  asilmalidir.

60

• ZIRHLAMA
• Pb ile Betonun Yari ve Ondabir Deger
  Kalinliklari

61
RADYASYONDAN KORUNMA
ZAMAN Bir radyasyon kaynagindan alinan radyasyon
dozu kaynak yakininda bulunma süresiyle dogru
orantilidir Kaynak yakininda çalisma sürelerinin
azaltilmasiyla alinan radyasyon dozu da ayni
oranda azalmis olacaktir
62
RADYASYONDAN KORUNMA

• UZAKLIK
• Radyasyon kaynagina yaklastikça maruz kalinacak
  radyasyon siddeti artar. Radyasyon dozu kaynaga
  olan mesafenin karesiyle ters orantili olarak
  degisir (ters kareler kanunu)

63
RADYASYONDAN KORUNMA
Yüksek yogunluklu maddelerden yapilmis malzemeler
özellikle X ve gama isinlarina karsi etkili bir
korunma saglarlar. Uranyum metali, X ve gama
isinlari için en etkili zirh malzemesidir.
64
Zirhlamada kullanilan bazi malzemelerin
yaklasik yarideger tabaka kalinliklari.
65
RADYASYONDAN KORUNMA (MONITORING)

• Monitoring, iyonlastirici radyasyonlarin ve
  radyoaktif kontaminasyonun varligini ve
  derecesini tayin etmektir.

PERSONEL MONITORING Kisiler tarafindan alinan
toplam vücut dozunun rutin olarak ölçülmesidir.
66
PERSONEL MONITORING

• Film Dozimetreleri
• TLD Dozimetreleri
• Ekzo-elektrodozimetreleri
• Kimyasal Dozimetreler
• Cam Dozimetreleri

67
PERSONEL MONITORING HIZMETININ AMAÇLARI

• 1- Personelin maruz kaldigi kisisel radyasyon
  dozlarinin
• maksimum müsaade edilen seviyenin altinda
• tutulabilmesi için, alinan dozlari ölçmek ve
  kayitlarini
• tutmak,
• 2- Personele, radyasyon bakimindan sagliginin
  
• korundugu güvencesini vermek,
• 3- Kurulus ve personel arasindaki fazla doz
  alma
• anlasmazliklarinda kanuni koruma olanagi
  saglamak.

68
ALAN MONITORING

• Radyasyon Alanlarinin Siniflandirilmasi
• Maruz kalinacak yillik dozun 1 mSv degerini
  geçme olasiligi bulunan alanlar radyasyon alani
  olarak nitelendirilir ve radyasyon alanlari
  radyasyon düzeylerine göre siniflandirilir
• 1- Denetimli Alanlar
• 2- Gözetimli Alanlar

69
DENETIMLI ALANLAR

• Radyasyon görevlilerinin giris ve çikislarinin
  özel denetime, çalismalarinin radyasyon korunmasi
  bakimindan özel kurallara bagli oldugu ve görevi
  geregi radyasyon ile çalisan kisilerin yillik doz
  sinirlarinin (ardisik bes yilin ortalamasi)
  3/10undan (6 mSv) fazla radyasyon dozuna maruz
  kalabilecekleri alanlardir.

70
GÖZETIMLI ALANLAR

• Radyasyon görevlileri için yillik doz
  sinirlarinin 1/20sinin asilma olasiligi olup,
  3/10unun asilmasi beklenmeyen, kisisel doz
  ölçümünü gerektirmeyen fakat çevresel radyasyonun
  izlenmesini gerektiren alanlardir.

71
(No Transcript)
72
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• PERSONEL
• Radyologlar, radyoloji tekniker/teknisyenleri,
  hemsireler gibi X-isini uygulamalari yapan 
  radyasyon görevlileri bazi durumlarda hastanin,
  dolayisiyla da X-isini demetinin yakininda
  bulunabilirler. Bazi özel uygulamalar disinda,
  personel vücutlarinin herhangi bir bölümünü ASLA
  dogrudan X-isini demetine maruz birakmamalidir.

73
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• PERSONEL
• Floroskopi altinda ortopedik cerrahi veya kateter
  anjiyo yapilirken, özellikle ellerin kisa süreli
  olmakla birlikte isinlanmalarina engel olunamayan
  durumlar olabilir. Bu tür isinlanmalar yapilirken
  parmak, el ya da bilek TLDleri kullanilmasi
  uygundur.

74
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• PERSONEL
• Radyografi esnasinda, personelin röntgen odasina
  girmesi gereken bir durum olmamakla birlikte,
  floroskopi esnasinda genellikle odada bulunulur.
  Floroskopi esnasinda, özellikle hastaya yakin
  mesafelerdeki radyasyon düzeyleri yüksek olur.

75
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• Sekilde, kursun zirhlamayla donatilmis bir
  floroskopi ünitesinde görüntü güçlendiricisi
  yakinindaki izodoz egrilerini göstermektedir.

76
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• PERSONEL
• Hasta yakininda personelin durmasi gereken masa
  kenarlarinda doz degerlerinin en yüksek oldugu
  unutulmamalidir.
• Radyolojik tetkik esnasinda personelin hastanin
  yaninda bulunmasi gerekiyorsa, vücutlarini, troid
  ve gözlerini korumalari gerekir.

77
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• PERSONEL
• Ters kare yasasinin sonucu olarak, hastadan 3 m.
  uzaklik civarinda saçilma düzeyleri hizla düser
  ve kursun önlük giymek gerekmeyebilir. Bu durum
  kuskusuz, donanimin türüne, hastanin yapisina ve
  yapilan muayeneye baglidir.

78
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• PERSONEL
• Radyoloji personeli asla hastalari tutmamalidir.
  Mümkün oldugunca mekanik tutma aygitlari
  kullanilmali ya da hastanin yakini veya
  arkadasindan yardimci olmasi istenmelidir. Bu
  yardimi yapacak kisiye de uygun koruma
  saglanmalidir.

79
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• HASTALAR
• En yüksek radyasyon dozunu tetkiki yapilan hasta
  almakla birlikte, personel kendi aldigi dozun
  hastanin aldigi doz ile orantili oldugunu bilerek
  her zaman gerekli önlemleri almalidir.

80
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• HASTALAR
• Temel radyasyon güvenligi standartlarina uygun
  olarak, radyolojik tetkiki talep eden doktorun
  isinlanmanin zararli sonuçlarini göz önünde
  bulundurarak, net bir fayda saglamayan hiçbir
  radyasyon uygulamasi için talepte bulunmamali,
  radyolojik tetkiki yapacak personel de düzenli
  araliklarla kalite kontrol denetimi yaparak,
  kullandiklari cihazlarin daima dogru çalismasini
  saglamalidir.

81
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• HASTALAR
• Çocuk dogurma çagindaki hastalarin üreme
  organlarini korumak, çocuk hastalarin duyarli
  doku ve organlarina verilen radyasyon dozunu
  sinirlamak için özel önlemler alinmalidir.
• Inceleme sirasinda hamile oldugu bilinen ya da
  hamile olma olasiligi bulunan hastalara özel
  güvenlik önlemleri uygulanmalidir.

82
Tanisal Radyolojide Radyasyon Güvenligi

• TOPLUM
• Gerekli zirhlama kosullari saglanmamis röntgen
  odalarinin etrafinda bulunan kisiler odadan
  saçilan radyasyona maruz kalabilir. Uygun
  zirhlama kullanilarak ve X-isini alanlarina
  giris-çikislar kontrol altina alinarak kisilerin
  isinlanmalari engellenir.

83
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Zirhlama hasta ve çalisanlarin korunmasi ya da
  tesis yapisina yönelik olarak hazirlanabilir.
  Kisisel korunmanin saglanabilmesi için genellikle
  kursun içeren önlükler kullanilmasi gerekir.

84
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Koruyucu kursun tozu içeren plastik malzemelerden
  ve genellikle 0.3 ile 0.5 mm arasinda degisen
  kalinliklardaki kursun esdegerinde yapilirlar.
  Önlükler asagida tanimlanan degisik sekillerde
  olabilir

85
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Önlük En çok kullanilan ve en güvenli önlük
  çesidi olup bedeni tamamen sarmak üzere
  tasarlanir ve genellikle Velcro seritleriyle
  bedenin ön tarafinda tutturulurlar.

86
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Panço önlük Basin üzerinden geçirilerek
  giyildikten sonra iki baglama noktasi ile
  yanlardan tutturulur. Velcro kayislari zamanla
  bozuldugundan panço önlükler tercih edilirler.

87
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Parçali önlük Belin tasidigi agirligi mümkün
  oldugu kadar azaltmak için, genellikle ön tarafta
  baglanan bir üst bölüm ve kalçaya giyilip belde
  tutturulan bir alt bölümden olusur. Bu giysi,
  etek-bluz olarak adlandirilir.

88
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Bel yükü azaltilmis önlük Önlügün bir miktar
  yükünü bel yerine kalçaya tasitan bir kemere
  sahip olan seklidir.

89
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Kirik tabakali önlük Kardiyolojide anjiyografi
  uygulamalarinda oldugu gibi, saçilan radyasyon
  düzeyinin yüksek oldugu alanlarda, 0,5 mm
  kalinliginda kursun esdegerli önlük kullanilmasi
  gerekir. 0,5 mm kursun esdegerli önlügün agirligi
  sorun yaratacagindan, bu önlükler genellikle
  arkasinda ya bir açiklik olacak ya da daha az bir
  kursun esdegeri (0.25 mm) saglanacak biçimde
  tasarlanir.

90
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Saçilan radyasyon düzeyinin yüksek oldugu
  alanlarda tiroidleri korumak için, boyun etrafina
  sarilarak tutturulan ve kursun içeren plastik
  koruyucular kullanilmalidir. 

91
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Kursun önlüklerin çalisma sonrasi saklanma sekli
  önemlidir. Önlük içindeki kursun tabakalarinin
  kirilmasini önlemek için ya katlanmadan düzgün
  bir sekilde ya da özel tasarlanmis askilarda
  muhafaza altina alinmalidir.

92
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• DOZIMETRELER
• Dozimetreler çalisma önlügünün üst cebine, yakaya
  veya kemere takilmali.
• Kullanim sirasinda dozimetrenin vücuda temas eden
  yüzü arka yüz olmali ve dozimetrenin önüne
  herhangi bir cisim (kalem, isimlik vb.)
  gelmemeli.

93
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• Üstünde ismi yazili olan kisi disinda kimse
  kullanmamali,
• Direk radyasyon isinina maruz birakilmamali,
• Nem ve sicaktan korunmali, Yikanmamali,

94
Tanisal Radyolojide Kisisel Korunma

• DOZIMETRELER
• Çalisma sirasinda kursun önlük giyiliyorsa, tüm
  vücut dozunun ölçülebilmesi için dozimetre kursun
  önlügün altina takilmalidir.
• Hiçbir neden yada mazeretle baskasinin
  dozimetresi kullanilmamali.

95
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Radyoloji ve Hamilelik
• Hamile hastalar çekim sirasinda hamile oldugu
  bilinenler ve hamile olduklarini sonradan
  ögrenenler olmak üzere iki grupta ele alinir.

96
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Bilinen Hamilelik
• Hamile oldugu bilinen bir hastanin X-isini çekimi
  gerekiyorsa, radyolog veya sorumlu hekim durumu
  tekrar gözden geçirmelidir.
• Eger çekimin yapilmasi zorunlu ise çekilecek film
  sayisi kisitlanir veya floroskopi zamani mümkün
  oldugunca kisa tutulur. Karin kisminin
  örtülebilen her yeri kursun örtü ile korunur.
  Daha sonra fetal dozun hesaplanabilmesi için
  kullanilan X-isini parametrelerinin (radyografi
  için kVp, mAs, isinlama alani ve floroskopi için
  ortalama kVp, isinlama süresi, isinlama alani)
  kayitlari tutulur. Hasta, alacagi radyasyon
  dozunun bir probleme yol açma ihtimalinin düsük
  oldugu konusunda bilgilendirilir.

97
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Radyolojik Çekim Sirasinda Hamileligin
  Bilinmedigi Durumlar
• Hastanin radyolojik tetkikten sonra hamile
  oldugunu ögrenmesi en çok sikinti yaratan
  durumdur. Hasta hamile oldugunu genellikle
  çekimden bir hafta veya daha uzun bir süre sonra
  ögrenir. Çekimden dolayi hastanin almis
  olabilecegi dozun tayin edilebilmesi için
  asagidaki hususlarin bilinmesi gerekir
• Yapilan tetkikin türü
• Çekilen film veya floroskopi sayisi
• X-isininin yari deger kalinligi
• Hastaya gerekli önerilerde bulunabilmek için
  asagida hususlar göz önüne alinmalidir

98
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Radyolojik Çekim Sirasinda Hamileligin
  Bilinmedigi Durumlar
• 1.    Özellikle döllenmeden sonraki ilk 21 gün
  içinde fetusun maruz kaldigi isinlanmanin, ICRP
  60da belirtildigi gibi, canli dogacak çocuga
  stokastik veya deterministik bir etki yaratma
  olasiligi düsüktür.
• 2.    Fetusun aldigi radyasyon dozlari genellikle
  çok küçüktür ve hamileligin sonlandirilmasi
  gerekmez.
• 3.    Ancak, fetal dozun 150 mGyin üzerinde
  oldugu tahmin ediliyorsa, dozdan dogan risk ile
  diger riskleri karsilastirilarak hamileligin
  sonlandirmasi söz konusu olabilir.

99
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Radyolojik Çekim Sirasinda Hamileligin
  Bilinmedigi Durumlar
• Dogal radyasyondan bahsetmek, riski hastaya izah
  etmek için iyi bir yoldur. Örnegin, fetusun
  aldigi 5 mGylik bir radyasyon dozu 2 yillik
  dogal radyasyon dozuna esdegerdir (2.5 mSv/yil).
  Bir baska yöntem ise, çocuga birsey olmasi
  riskinin olmamasi ihtimalinden daha düsük
  oldugunun söylenmesidir. Örnegin, bir çocugun
  kanser olmama ihtimali 99.9 (100-0.1)dur.
  Örnegin radyasyondan dolayi ilave kanser olma
  riski 8 ise çocugun kanser olmama ihtimali 99.1
  (99.9-0.8)e düsürecektir. Genellikle hastalara
  bu sekilde anlatildiginda riski nasil
  degerlendirebileceklerini kavrarlar.
•  

100
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Hamileler için Uyari Isaretleri
• Hamilelerin istenmeyen isinlamalara maruz
  kalmasini önlemek için radyoloji bölümlerinde,
  bekleme odalari ve hasta kabul alanlarinda hamile
  olan veya hamile olma olasiligi olan hastalari
  uyarmak için belirgin uyari isaretleri
  asilmalidir. Uyari isaretleri asagidaki gibi
  olabilir

101
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Hastalara gereksiz radyasyon dozlarindan
  kaçinmak gerekir. Bunun için asagidaki hususlar
  yerine getirilmelidir
• Belirli radyasyon uyari isaretleri kullanilmasi,
• Zorunlu olmayan çekimlerden kaçinilmali ve
  ultrason, MR veya endoskopi gibi diger
  tekniklerle yapilabilecek incelemeler tercih
  edilmesi,
• Uygulama yöntemlerini daha az film çekimi ve daha
  kisa floroskopi süreleri kullanacak sekilde
  ayarlanmasi,
• Cihazlar ve yöntemler için kalite temini
  çalismalari rutin olarak yapilmasi,
• Bekleyen hastalarin çekim odasi disinda
  tutulmasi.

102
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Bu hususlara uyulmasi her zaman mümkün
  olmayabilir. Ancak, radyasyonun dogru uygulama
  prensipleri ve ALARA prensibi geregince hasta
  dozunu en aza indirmek için bütün imkanlar
  kullanilmalidir. Hasta dozunun en aza
  indirilmesinin, mesleki isinlanmalara bagli
  olarak alinacak dozlarin da en aza indirilmesini
  saglayacagi unutulmamalidir. 

103
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Kullanilan  Isik/Isin  Alaninin Yeri ve Büyüklügü
• Uygulama sirasinda mümkün olan en küçük alan
  kullanilmalidir. Çocuk dogurma çagindaki kadin
  hastalarin karin bölgeleri ve erkeklerin 
  gonadlarini koruyucu önlemler alinmalidir.
  Tomografik tetkiklerde ise X-isin alani dikkatli
  bir biçimde pozisyonlandirilmalidir. Örnegin kafa
  çekimlerinde gantriye verilecek dogru açi hassas
  organlarin özellikle gözlerin isin alaninin
  disinda tutulmasini saglar.

104
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Gonadlarin Korunmasi
• Incelenen alani engellemedigi sürece her türlü
  durumda gonadlar kursun bir tabaka ile örtülerek
  korunmalidir. Özellikle seri çekim gerektiren
  dogustan bel çikikligi olan çocuklar korunma çok
  önemlidir. Hastanin X-isini girisi olan tarafinin
  korunmasinin gerektigi unutulmamalidir.

105
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Odak Cilt Uzakligi
• Radyografide ters kare kanunu geçerlidir.
  Radyasyon kaynagindan olan uzaklik iki kat
  arttirilirsa, doz hizi dört kat düser.Hasta
  X-isini tüpünden ne kadar uzak olursa, verilmesi
  gereken doz için cilt giris dozu azalacaktir.
  Bununla birlikte, görüntü güçlendirici
  kullanildiginda iyi bir görüntü elde etmek için
  belli bir doz hizi gerektiginden hastanin X-isini
  tüpünden uzaklastirilmasi görüntü güçlendiriciye
  ulasan dozun azalmasina neden olacaktir. Bu
  nedenle, uygun görüntü kalitesiyle hasta dozunu
  en aza indirebilmek için doz ve uzaklik
  arasindaki dengeyi iyi
• kurmak gerekir.
• Odak ile görüntü yogunlastiricinin uzakliklarinin
  sabit oldugu X-isini cihazlarinda, hasta tüpten
  mümkün oldugunca uzaga, görüntü güçlendirici ise
  mümkün oldugu kadar yakina yerlestirilir. Hasta
  dozunu en aza indirmek için hasta ile X-isini
  tüpü arasindaki mesafeler için belirlenmis
  uluslararasi sinirlar bulunmaktadir.
• Görüntü alicisini hastaya mümkün oldugunca yakin,
  X-isini tüpünü hastadan mümkün oldugunca uzak
  yerlestirmek bozulmayi ve büyütmeyi azaltarak
  görüntü kalitesini etkiler.

106
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Tekrarlanan Çekimlerden Kaçinmak
• Tekrarlanan radyografilerin sayisi toplamin 10u
  kadar yüksek bir seviyededir. Yogun X-isini
  çekimlerinin oldugu yerlerde tekrarlarin
  sayisinin 3-4ü geçmemesi gerekir. Asagidaki
  hususlara dikkat etmek bu tekrarlanma oranlarini
  düsürecektir
• Uygun teknik parametrelerin seçimi
• Uygun film-kaset kombinasyonunun kullanilmasi
• Hastanin dogru pozisyonlanmasi
• Hasta pozisyonlama desteklerinin kullanimi
• Her bir cihaza özgü radyografi teknikleri
  gelistirmek faydali olacaktir. Bu da hazirlanan
  radyografi el-kitabinda yer almalidir.

107
Hastalarin Korunmasi Için Alinabilecek Tedbirler

• Kalite Güvenligi
• Hastanin alacagi radyasyon dozu üzerinde X-isini
  cihazinin performansinin çok büyük önemi vardir.
  Bu performansin ölçülmesine kalite güvenligi (QA)
  veya bazen kalite kontrol (QC) denir.
• Ideal olarak, bütün yeni cihazlar kabul
  sartlarina uygunlugunun dogrulanabilmesi için
  test edilmelidir. Test sirasinda bazilari sadece
  baslangiçta ölçülmesi gereken bütün temel
  parametrelere bakilmalidir. Cihazin kullanimi
  boyunca da düzenli olarak QA testleri
  yapilmalidir. Burada düzenli genellikle yillik
  anlamindadir bununla beraber daha az hassas olan
  dis röntgen cihazlari gibi cihazlar için bu süre
  daha uzun tutulabilir. Bazilari çok basit olan bu
  testler en azindan, çok ciddi hale gelmeden bir
  takim sorunlarin önlenmesini saglar.

108
Asagidaki aktivitelerde ölüm riskiniz milyonda
birdir!
109
REFERANS KAYNAKLAR

• 1- KUMAS, Ahmet. Radyasyon Fizigi ve Tibbi
  Uygulamalari
• 2- KUMAS, Ahmet. Radyasyon Sagligi ve Güvenligi
• 3- GÜNDÜZ, Hüseyin. Radyasyon Güvenligi, Korunma
  ve Dozimetre Kullanimda Dikkat Edilecek Hususlar
  (Tüm Radyoloji Teknisyenleri ve Teknikerleri
  Dernegi Yayinlari)
• 4- ÜSTÜN, Prof. Dr. Faik. Radyolojide Bazi Temel
  Buluslar ve Bunlari Bulanlar
• 5-YÜLEK, Doç. Dr. Gürcü Gürcan. Radyasyon Fizigi
  ve Radyasyondan Korunma
• 6- Türkiye Atom Enerji Kurumu. Radyasyon
  Güvenligi Yönetmeligi
• 7-Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete

110
SABRINIZ IÇIN TESEKKÜR EDERIM..