RADYOLOJI

1
RADYOLOJI

• Dr. Erol Akgül
• ÇÜ SHMYO 2. Sinif

2
RADYASYON SAGLIGI VE RADYASYONDAN KORUNMA 1
3

• 1895te x-isinlarinin bulunmasindan hemen sonra
  1896da radyasyona bagli 23 radyodermatit olgusu
  yayinlanmistir.
• 1911-1914 yillari arasinda 3 ayri yayinda
  radyasyonla ortaya çikmis 198 kanser olgusu ve 54
  kanserden ölüm bildirilmistir.
• 1928deki ll.Uluslararasi Radyoloji Kongresinde
  radyasyon siddetini ölçmede kullanilmak üzere
  birim gelistirilmesi kararlastirilmistir.
• Bunun için görevlendirilen komite kullanilacak
  birimin Röntgen olmasina karar vermistir.

4
IYONIZAN RADYASYON KAYNAKLARI 1

• Insanlar dogal çevrede iyonizan radyasyon ile
  karsilasirlar.
• Baslangiçta bu radyasyon tamamen dogal
  kaynaklardan ortaya çikarken son zamanlarda insan
  eliyle olusturulan radyasyon da giderek
  artmistir.
• Dogal radyasyon dis ve iç kaynaklardan gelebilir.
  
• Dis kaynaklar kozmik isinlar ve gamma
  radyasyondur.

5
IYONIZAN RADYASYON KAYNAKLARI 2

• Kozmik radyasyon yükseklikle yakindan ilgilidir,
  yükseklik arttikça artar ve 30-70 mrem/yil
  arasinda degisir.
• Gama isinlar 30-130 mrem/yil olup bina içinde
  veya disinda olup olmamaya göre degisir.
• Total dis kaynak radyasyonu 100 mrem/yildir.
• Iç kaynaklar su, yemek ve hava yolu ile alinan
  radyonükleidlerden gelir.
• Yillik miktari 25 mrem kadardir.
• Total dogal radyasyon dozu 125 mrem/yil
  civarindadir.

6
IYONIZAN RADYASYON KAYNAKLARI 3

• Insan eliyle olusturulan radyasyon dogal
  radyasyondan az olmakla birlikte miktari giderek
  artmaktadir.
• En önemlisi yillik 50-75 mrem degere ulasan tani
  ve tedavi amaçli kullanilan radyasyondur.
• Mesleki ekspojur yüksek degerlere ulasabilir
  ancak toplumda az kisiyi ilgilendirdigi için
  genetik etkisi azdir.

7
Günlük hayatimizda aldigimiz radyasyon miktarlari

• Dogal radyasyon 48
• Tibbi amaçli radyasyon 46
• Nükleer silah testleri ve sizintilar 3
• Diger 3

8

• Hayvanlarda yapilan deneyler ve kaza sonucu
  radyasyona maruz kalan insanlarda yapilan
  gözlemler, radyasyon dozu ile biyolojik etkisi
  arasinda belirgin bir iliski oldugunu
  göstermektedir.
• Tipta radyasyon, tanisal (radyodiagnostik,
  nükleer tip) ya da tedavi (radyoterapi) amaciyla
  kullanilmaktadir.

9
RADYASYONUN BIYOLOJIK ETKILERI 1

• Röntgen isinlari, bulundugu ilk yillarda zararli
  etkilerinin bilinmemesi nedeniyle hiçbir korunma
  önlemi olmadan yillarca kullanilmistir.
• Korumasiz x-isini tüplerini kullanan bazi
  kisiler, radyodermit nedeniyle el parmaklarini
  yitirmisler, bazilari katarakt olmus, kimileri
  kisirlasmis, hatta lösemi ve kanserler sonucu
  ölenler olmustur.
• Günümüzde, röntgen isinlarinin zararli etkileri
  bilinmekte ve radyoloji pratiginde radyasyondan
  korunma kurallari ön planda tutulmaktadir.
• Günümüzde korunma sartlarinda, tanisal dozlarda
  kullanilan radyasyona bagli ölüm söz konusu
  degildir.

10
RADYASYONUN BIYOLOJIK ETKILERI 2

• Iyonizan radyasyonun canli üzerine etkilerini
  radyobiyoloji bilim dali inceler.
• Radyasyonun dokuya etkisi atomik seviyede
  olmaktadir. Insanda görülen radyasyon hasari,
  atomik seviyede olan etkilere bagli moleküller
  yapinin bozulmasi sonucudur.
• Makromoleküller üzerinde yapilan invivo
  çalismalarda daha az dozda zararli etki
  gözlenirken, invitro çalismalarda hasari gözlemek
  için daha yüksek doz gerekmektedir.

11
RADYASYONUN BIYOLOJIK ETKILERI 3

• DNA, hücre ve insanin büyümesini ve gelismesini
  kontrol eden kromozomlari olusturdugu için
  radyasyon hasarindan etkilenen moleküllerin en
  önemlilerindendir.
• Radyasyonun DNAyi etkilemesi, organizmaya üç
  sekilde zarar verebilir.
• 1.      Hücre ölümü,
• 2.      Malignite,
• 3.      Genetik hasar,

12
(No Transcript)
13
RADYASYONUN BIYOLOJIK ETKILERI 4

• Eger hasar germ hücrelerindeki DNAda olusursa
  bir sonraki ya da daha sonraki nesillerde zararli
  etki görülebilir.
• DNAdaki hasar sonucu kromozomal degisikliklerin
  neden oldugu mutasyonlar, resessif özelliktedir.
• Bu durumda genetik etki, ancak ayni özellikte
  mutasyona ugramis diger bir üreme hücresi ile
  fertilizasyon oldugunda ortaya çikar.

14
RADYASYONUN BIYOLOJIK ETKILERI 5

• Iyonizan isinlarin maddeyle etkilesimi sonucu
  isi, eksitasyon ve iyonizasyon olusur.
• Canli organizma ile bu etkilesim, dogrudan veya
  dolayli olarak iki sekilde olur.

15
Dogrudan Etki

• Hücredeki makro moleküllerde (enzim, protein,
  RNA, DNA) olur.
• Enzim ve proteinlerde olusan etki hücre
  tarafindan onarilabilir.
• DNAda olusan etki ise onarilamaz.
• DNAda olusan bu etkiler genetik mutasyon ve
  hücre ölümüne neden olabilir.

16
Dolayli Etki 1

• Su moleküllerinde görülen etkidir.
• Insan vücudunun 80i sudur.
• Su, radyasyona maruz kaldiginda, baska moleküler
  yapilara bölünür.
• Buna suyun radyolizi denir.
• Suyun radyolizi sonucunda yaklasik 1
  milisaniyelik bir süre için, H ve OH serbest
  kökleri olusur.

17
Dolayli Etki 2

• Bunlarin enerji fazlalari, diger molekülleri
  etkileyerek moleküler baglari çözebilir.
• Ayrica serbest köklerin birlesmesi sonucu,
  hidrojen peroksit (H2O2) olusabilir.
• Bu madde, hücreye toksik etkilidir.
• Bu sekilde olusabilen hidrojenperoksid (H2O2)
  kökü de hücreye hasar vermektedir.

18
RADYASYONUN BIYOLOJIK ETKILERI 6

• Radyasyonun canli üzerindeki etkileri,
  isinlamanin siddeti ve süresine göre degisir.
• Etkiler hemen görülebildigi gibi latent bir
  dönemden sonra da görülür.
• Tanisal amaçli x-isini cihazlariyla alinan dozun
  düsük olmasi nedeniyle burada olusan etkiler,
  nükleer silah ya da reaktör kazalarinda görülen
  etkilerden farkli olmaktadir.

19
Isina Duyarlilik Derecesi

• Hücrelerin isina duyarlilik derecesi de farklilik
  gösterir.
• Hizli çogalan ve bölünme fazindaki hücreler
  (kemik iligi hücreleri, derinin basal hücreleri,
  intestinal kript hücreleri) radyasyona daha
  duyarlidir.
• Buna karsin kemik, kikirdak, kas, sinir ve bag
  dokusu gibi yapisal ve fonksiyonel özellik
  kazanmis hücreler radyasyona dirençlidir.

20
Stokastik Etki

• Radyasyonun biyolojik etkilerinin olusmasi için
  gereken dozun bir alt siniri yoktur.
• Küçük dozlarda bile kanser ya da genetik etki
  olabilir.
• Radyasyonun bu sekildeki dozdan bagimsiz olan
  etkilerine stokastik etki denir.
• Bundan dolayi çalisanlarin ya da kitlenin
  korunmasinda, mümkün olan en az dozun alinmasi
  önerilmektedir.

21
Non-stokastik (deterministik) Etki

• Belli bir esik degerden sonra ortaya çikan
  etkidir.
• Bu deger altinda etki izlenmez.
• Bu deger üzerinde etkinin ortaya çikmasi
  100dür.
• Radyoterapide doz arttirildikça ortaya çikan
  degisik cilt bulgulari buna iyi bir örnektir.

22
RADYASYONUN ERKEN ETKILERI

• Insanda 300 radlik total vücut isinlamasinda bir
  ay içinde ölüm orani 50 iken aralikli olarak
  birkaç aylik periyodda 5000 radlik bölgesel
  radyoterapi uygulamasinda, sadece deri
  degisiklikleri izlenmektedir.

23
Radyasyon ekspojurunun insandaki belli erken
etkileri

• Etki Isinlanan Bölge Minimum
  doz(rad)
• Ölüm Tüm vücut 100
•  
• Hematolojik
• Yikim Tüm vücut 25
•  
• Deri eritemi Bölgesel 300
•  
• Epilasyon Bölgesel 300
•  
• Kromozom
• Aberrasyonu Tüm vücut 5
•  
• Gonadal
• Disfonksiyon Bölgesel 10

24
AKUT RADYASYON SENDROMU

• Yüksek doz radyasyon sonrasinda günler ya da
  haftalar içinde ölüm olayina akut radyasyon
  sendromu adi verilir.

Doz (rad) Ortalama yasam (gün)
Hematolojik ölüm 200-1000 10-60
Gastrointestinal ölüm 1000-5000 3-10
SSS ölümü gt5000 lt3
25

• Bu sendromlar disinda süreye bagli olmayan iki
  ayri peryod vardir.
• 1. Prodromal sendrom
• 2. Latent dönem

26
Prodromal Sendrom

• Vücuda 100 rad ve üzerinde radyasyon
  verildiginde, bulanti, kusma, ishal ve lökosit
  (akyuvar) sayisinda azalma seklinde görülen
  tablodur.
• Birkaç saatten birkaç güne kadar sürer.
• Semptomlarin ciddiyeti radyasyon dozuna baglidir.

27
Latent Dönem

• Radyasyona maruz kalma sonrasinda görülen geçici
  bir iyilik dönemidir.
• Bu dönemde radyasyon hastaligina ait bulgular
  gözlenmez.
• 100-500 rad arasi dozlarda bu dönem haftalarca
  sürebilirken, 5000 rad ve üzeri dozlarda birkaç
  saatten az sürer.

28
RADYASYONUN ERKEN ETKILERI

• Radyasyondan sonra 30 günlük periyod içinde ölüm
  oraninin 50 oldugu doz miktari (LD50/30)
  insanlar için 300 raddir.
• Bazi hayvan türlerinde bu deger, 3000 rada kadar
  çikabilmektedir.
• Hatta nükleer reaktörlerin kanallarinda yasayan
  ve üreyen bir bakteri türü (Mikrokokküs
  radyodurens) oldugu bilinmektedir.

29
RADYASYONUN GEÇ ETKILERI 1

• Az dozlarda üzün süreli radyasyon alimi sonucu
  görülen etkilerdir.
• Deri Eritem, desquamasyon, pigmentasyon ve geç
  dönemde cilt kanserleri görülmektedir.
• Lens Radyasyona bagli katarakt olma riski dozla
  orantili olarak artar. Mesleki korunma sinirlari
  içinde alinan dozlarda, cilt bulgurlari ve
  katarakt olusmaz.

30
RADYASYONUN GEÇ ETKILERI 2

• Hematolojik sistem
• Çalisan personel maksimum dozun üzerinde doz
  alirsa kan tablosunda degisiklikler görülür.
• En erken bulgu, lenfositlerin artmasi, granülosit
  ve trombositlerin azalmasidir.
• Lökositlerde azalma ya da artma olabilir.
• Eritrosit sayisindaki degisiklikler geç görülür
  fakat x-isininin etkilerinin önemli oldugunu
  düsündürür.

31
RADYASYONUN GEÇ ETKILERI 3

• Yasam kisaltici etki
• 1930-1965 yillari arasinda Amerikada
  radyolojistler ile normal nüfus arasinda
  karsilastirmali yapilan istatistiksel çalismada,
  baslangiçta radyolojistlerin normal nüfusa göre
  ortalama 5 yil daha az yasadigi görülmüsse de
  1960 yili ve sonrasinda her iki grubun da
  ortalama ölüm yasi esitlenmistir.

32
RADYASYONUN GEÇ ETKILERI 4

• Kanser riski ve genetik etkiler
• Atom bombasi atildiktan sonra Hirosima ve
  Nagazakide kurtulan kisiler üzerinde yapilan
  çalismada, radyasyona maruz kalanlarda löseminin
  görülme sikliginin normal nüfusa oranla belirgin
  olarak fazla oldugu (10 kati kadar) gözlenmistir.

33
RADYASYONUN GEÇ ETKILERI 5

• Yüzyilin baslarinda radyoloji çalisanlarinda
  lösemi insidansinin oldukça yüksek oldugu
  görülmüstür.
• Bu dönemde, çalisanlarin, radyasyondan
  korunmadiklari için tahmini olarak ortalama 100
  rad/yil kadar doz aldiklari hesaplanmistir.
• 1929-1943 yillari arasindaki bir arastirmada
  radyoloji çalisanlarinda lösemi görülme orani,
  normal nüfusun 10 kati fazla bulunmus, 1948-1963
  arasinda yapilan baska bir arastirmada ise 4 kat
  fazla olarak belirlenmistir.

34
RADYASYONUN GEÇ ETKILERI 6

• Toplumda kanser oraninin fazla olmasi nedeniyle
  radyasyona bagli kanser olusma olasiligini
  belirlemek çok zordur.
• Radyojenik kanser riski olan organlar meme,
  akciger, tiroid ve sindirim sistemidir.
• Genetik Etki Üreme dönemindeki olgular
  incelenirken, sonraki nesillerde olabilecek
  mutasyon riskini en aza indirmek için, gonadlarin
  isinlanmasindan mümkün oldugunca kaçinilmalidir.
• Gonadlarin aldigi herbir mGy (0,1 rad) için bir
  sonraki nesilde genetik etki görülme olasiligi
  (nominal risk) 1/250.000 dir.

35
(No Transcript)
36
(No Transcript)