1. KONU: ALKANLAR

1
1. KONU ALKANLAR
2

• ALKANLAR (PARAFINLER) (Doymus Hidrokarbonlar)
• Alkanlarin genel formülleri CnH2n2dir.
• n 1, 2, 3, 4, 5, 6 vb. tam sayilardir.

3

• ALKANLARIN ADLANDIRILMALARI
• n 1 CH4 (Metan)
• n 2 C2H6 (Etan)
• n 3 C3H8 (Propan)
• n 4 C4H10 (Bütan)
• n 5 C5H12 (Pentan)
• n 6 C6H14 (Hekzan)
• n 7 C7H16 (Heptan)
• n 8 C8H18 (Oktan)

4

• n 9 C9H20 (Nonan)
• n 10 C10H22 (Dekan)
• ALKIL
• Alkanlardan bir hidrojen çiktiktan sonra kalan
  gruba alkil denir. R harfiyle gösterilir.
• Alkillerin genel formülü CnH2n1dir.
• ALKILLERIN ADLANDIRILMALARI
• Alkanlardan an eki kaldirilarak yerine il eki
  getirilir.

5

• ALKILLERIN ADLANDIRILMALARI
• n 1 CH3 (Metil)
• n 2 C2H5 (Etil)
• n 3 C3H7 (Propil)
• n 4 C4H9 (Bütil)
• n 5 C5H11 (Pentil)
• n 6 C6H13 (Hekzil)
• n 7 C7H15 (Heptil)
• n 8 C8H17 (Oktil)

6

• n 9 C9H19 (Nonil)
• n 10 C10H21 (Dekil)

7
IUPAC

• Uluslararasi Temel ve Uygulamali Kimya Birligi
• The International Union of Pure and Applied
  Chemistry

8
ALKANLARIN ADLANDIRILMASI

• Alkanlarin adlandirilmasi iki farkli sekilde
  olur
• IUPAC Sistemine Göre Adlandirma (Sistematik
  Adlandirma)
• Özel Adlandirma

9
Alkanlarin IUPAC Sistemine Göre Adlandirilmasi
(Sistematik Adlandirma)

• 1) Hidrokarbondaki en uzun C zinciri bulunarak
  dallanmanin yakin oldugu uçtan itibaren C
  atomlarina numara verilir.
• 2) En uzun karbon zincirine baglanan alkil, atom
  ya da gruplar her iki uçtan esit uzaklikta ise
  alfabetik siralamada adinin ilk harfi önce gelen
  alkil, atom ya da grubun yakin oldugu uçtan
  numaralandirilir.

10

• 3) En uzun karbon zincirine baglanan alkil, atom
  ya da gruplarin karbon numarasi yazilarak kisa
  çizgi (tire) konulur. Sonra atom, grup ya da
  alkilin adi yazilir.
• 4) Ayni cins alkil, atom ya da grup ayni veya
  farkli C atomuna baglanmissa ilgili C atomunun
  numarasi (her bir baglanan için ayri ayri olmak
  kaydi ile), arasinda virgül olan rakamlar
  seklinde yan yana yazilarak belirtilir. Rakamdan
  sonra da tire konup birden fazla olan baglanan
  sayisi Grekçe rakamla belirtilir (di, tri, tetra,
  penta vb.).

11

• 5) Alkil, atom ya da gruplar bas harflerine göre
  alfabetik sirayla okunur.
• 6) En son en uzun C zincirindeki alkanin adi
  okunur.
• 7) Adlandirma tek bir kelime olarak yazilir.
• 8) Ilk üç alkandan sonraki izomeri olan alkanlar
  sayet dallanmamislarsa, adinin basina normal ön
  eki getirilerek okunur. Normal, n
  kisaltmasiyla da yazilabilir.

12
Alkanlarin Özel Adlandirma Kuralina Göre
Adlandirilmasi

• IZO En uzun zincirdeki ikinci karbona bir metil
  grubu baglanmissa izo ön eki kullanilir.
• NEO En uzun zincirdeki ikinci karbona iki metil
  grubu baglanmissa neo ön eki kullanilir.

13
IZOMERI

• Kapali formülleri ayni açik formülleri farkli
  maddeler birbirinin izomeridir. Izomerlerin
  fiziksel ve kimyasal özellikleri birbirinden
  farklidir.
• Örnegin C5H12 (pentan) bilesiginin üç izomeri
  vardir.

14

• PENTANIN IZOMERLERI
• npentan (normalpentan)
• 2metilbütan (izopentan)
• 2,2dimetilpropan (neopentan)
• ALKIL GRUPLARININ IZOMERLERI
• Alkil gruplarinin da izomerisi vardir. Örnegin
  propil alkilinin iki izomeri vardir.
• izopropil
  
• npropil

15
ALKANLARIN GENEL ÖZELLIKLERI

• 1)Doymus hidrokarbonlarin ilk dört üyesi gaz,
  517 karbonlular sivi, 18 ve daha çok karbonlular
  katidir.
• 2)Alkanlar suda çözünmezler. Organik çözücülerde
  çözünürler.
• 3)Renksiz, tatsiz ve kokusuz yapidadirlar.
• 4)Homolog sira olustururlar. Hidrokarbonlar
  arasinda CH2 kadar fark olmasina homologluk denir.

16

• 5)Molekülleri arasinda Van der Waals baglari
  vardir. Moleküldeki karbon sayisi arttikça
  molekülün kaynama noktasi yükselir. Ayni sayida
  karbon içeren alkanlarda dallanma arttikça
  kaynama noktasi düser.
• 6)Hidrokarbonlar yakilirsa CO2 ve H2O olusur.
• 7)Doymus hidrokarbonlar katilma tepkimesi
  vermezler. Ancak günes isiginda halojenlerle yer
  degistirme (sübstitüsyon) tepkimesi verirler.

17
ALKANLARIN ELDE EDILME YÖNTEMLERI

• 1) Würtz sentezi yoluyla
• 2) Grignard (Grinyar) bilesiklerinin hidrolizi
  yoluyla
• 3) Karboksilli asitlerin dekarboksilasyonu
  yoluyla
• 4) Doymamis hidrokarbonlardan
• 5) Metan gazinin özel elde metotlari

18
SIKLOALKANLAR

• Siklo ön eki aromatik hidrokarbonlar disindaki
  halkali hidrokarbonlar için kullanilir.
• Karbon zinciri halka seklinde olan alkanlar
  sikloalkanlardir.
• Bu hidrokarbonlarin kapali formülleri alkenlerin
  formüllerine benzer fakat kimyasal özellikleri
  doymus hidrokarbonlarinkine benzer.

19

• Sikloalkanlarin isimlendirilmesinde düz zincirli
  alkanlarin isimlendirilmesindeki kurallar
  geçerlidir, farkli olarak alkanin halkali yapida
  bulundugunu ifade etmek için siklo ön eki
  kullanilir.

20
METAN GAZI PATLAMASI

• Istanbulda 28 Nisan 1993 tarihinde Ümraniye
  Hekimbasi çöplügünde meydana gelen metan gazi
  patlamasi neticesinde çöp yiginlari çig gibi
  kayarak yakinindaki evlerin üstünü kaplamistir.
  Yangin meydana gelmistir. 39 kisi ölmüstür.

21
METAN GAZI HANGI GAZLARDA BULUNUR?

• Asagidaki gaz karisimlarinin hepsi dogaldir ve
  90 ila 99 arasinda metan gazi içerirler
• Dogal gaz
• Çöplük gazi
• Bataklik gazi
• Biyogaz

22
BERMUDA SEYTAN ÜÇGENI

• Deniz dibinde biriken fosiller ve çesitli
  atiklardan zamanla çikan metan gazi, deniz
  suyunun kimyasal karisimini etkileyerek deniz
  suyunun yogunlugunu düsürmektedir. Yogunlugu
  sifira yaklasan suda gemi, yüzebilme özelligini
  yitirmektedir. Bunun sonucunda da gemi metan
  gazinin bulundugu ve metan kuyusu adi verilen
  bölgeye dogru çekilmektedir. Kuyuya girer girmez
  de batmaktadir.

23

• Bermuda Seytan Üçgeni gibi gaz akimlarinin
  siddetli oldugu bölgelerde seyreden uçaklar da
  büyük tehlike siniri içinde bulunmaktadir çünkü
  su yüzeyine ulasan metan gazi kabarciklari
  atmosfere karisarak yukariya dogru siddetli bir
  metan gazi tüneli olusturmaktadir. Bu tünele
  giren uçak da kontrolden çikarak denize
  çakilmaktadir.

24
DOGAL GAZ BORU HATLARI

• Rusyadan Karadenizden Samsuna gelen boru hatti
• Rusyadan Trakya üzerinden Marmara denizinden
  Bursaya gelen boru hatti
• Irandan gelen boru hatti

25
GEMILERLE ALINAN PETROL VE DOGAL GAZ

• Petrol gemilerle Iskenderun, Izmir ve Izmite
  gelir. Brezilya, Venezuela vb. petrol çikan her
  ülkeden alinabilir.
• Boru hatti ile gelen dogal gaz mevcudun
  95idir. Dogal gazin 5i ise gemilerle Cezayir,
  Tunus vb. ülkelerden spot piyasadan bos gemi
  varsa alinir.

26
PETROL

• Petrolün günümüzde önemi büyüktür. Insanliga
  faydasi çok büyük olan ve siyah altin olarak da
  adlandirilan petrol, zaman zaman insanogluna
  korkulu rüyalar yasatmistir. Dilegimiz onun,
  sorumlulugunu bilen, hirsini yenen ve insanligi
  ön planda tutan kimselerin elinde olmasidir.

27
PETROLÜN OLUSUMUNDA IKI KURAM

• Geçmis jeolojik çaglarda deniz olan yerlerdeki
  bitkilerden ve hayvanlardan olusur. Bu petrol,
  günümüzde karalardan çikarilan petroldür.
• Geçmis jeolojik çaglarda da günümüzde de deniz
  olan yerlerdeki canlilardan olusan petrol ise
  denizden çikarilan petroldür.

28
PETROL RAFINERILERININ BULUNDUGU YERLER

• BATMAN
• KIRIKKALE
• IZMIR ALIAGA
• IZMIT

29
PETROLÜN GELMESINDE IKI YOL

• PETROL BORU HATTIYLA
• GEMILERLE

30
PETROL BORU HATLARI

• KERKÜKBATMANDIYARBAKIRADIYAMANYUMURTALIK BORU
  HATTI
• BAKÜTIFLISCEYHAN BORU HATTI (2006 YILINDA
  AÇILDI.)
• 2008 YILINDA IHALESININ YAPILMASI PLANLANAN
  SAMSUNBAFRAKAYSERIYUMURTALIK BORU HATTI
  Samsuna Rusyadan gemilerle getirilecek olan
  petrol bu hatta verilecek.

31
RAZI (864925)

• Petrolün ilk defa damitilmasi ve günümüzdeki adi
  olan nafta ismiyle kullanilmaya baslanmasi
  Razinin bulusudur.

32
KÖMÜRÜN OLUSUMU

• Agaçlarin yapisinda bulunan selüloz ve lignin
  basta olmak üzere protein, reçine, terpen,
  flavonoit, alkaloit, sterol, tanin gibi maddeler
  milyonlarca senede kömür hâline gelir.

33
ASFALTIT

• Petrolün katisidir. Petrol ile kömür arasi bir
  maddedir. Halk arasinda kati petrol olarak
  bilinir. Sirnakta bulunur. Senelerce kömür diye
  satilmistir.

34
ASFALT (Hem sivi hem de kati asfalta, asfalt
denir.)

• SIVI ASFALT Ham petrolün agir ürününün (dip
  ürün) viskozitesi daha yogun hâle getirilmisidir.
  Rafinerilerde asfalt üniteleri vardir. Bu
  ünitelerde dip ürün prosesten geçerek farkli
  asfaltlar elde edilir.
• KATI ASFALT Sivi asfalta kum, çakil ilavesiyle
  elde edilen yollara serilen asfalt olarak bilinen
  üründür.

35
ZIFT ve KATRAN (Her ikisi de petrol kaynakli
degildir, kömür kaynaklidir.)

• KATRAN Kömürün damitma ürünüdür.
• ZIFT Katranin damitilmasi esnasinda damitilmayan
  çökelektir.

36
ANTRASEN ve NAFTALIN

• Antrasen Maden kömürü katraninin son damitma
  ürünüdür.
• Naftalin Katranin fraksiyonlu destilasyonu ile
  elde edilir.