KIMYASAL TEPKIME ЗESITLERI

1
KIMYASAL TEPKIME ÇESITLERI

2

• 1 ) AYRISMA (ANALIZ) TEPKIMELERI
• 2) BIRLESME (SENTEZ) TEPKIMELERI
• 3) YER DEGISTIRME TEPKIMELERI
• 4) DIGER TEPKIMELER

3
1) AYRISMA (ANALIZ) TEPKIMELERI

• ? Bir bilesigin kendisinden daha basit yapili
  maddelere ayristirilmasina analiz denir.Analiz
  tepkimeleri için enerji gereklidir.
• ? Sik karsilasacagimiz analiz tepkimeleri
  sunlardir
• 1.2A grubu elementlerinin (Be,Mg,Ca,Sr,Ba,Ra)
  karbonatli bilesiklerinin isi ile
  ayristirilmasindan metalin oksit bilesigi olusur
  ve CO2 gazi açiga çikar.
• CaCO3(k) isi ? CaO(k) CO2(g)
• MgCO3(k) isi ? MgO(k) CO2(g)

4

• 2.1A grubu,(Li,Na,K) karbonatlari isitildiginda
  parçalanmazlar.
• 3.Bikarbonat tuzlarinin isitilmasindan karbonat
  tuzu ve su olusurken CO2 gazi açiga çikar.
• 2NaHCO3(k) isi ?Na2CO3(k) CO2(g) H2O(g)
• 4.Bazi peroksit bilesiklerinin isitilmasindan
  elementin oksit bilesigi olusurken oksijen gazi
  açiga çikar.
• 2BaO2(k) isi ? 2BaO(k) O2(g)
• 2Na2O2(k) isi ? 2Na2O(k) O2(g)
• 2H2O2(s) isi ? 2H2O(s) O2(g)

5

• 5.Metalik aktifligi az olan bazi agir metal
  oksitlerinin isitilmasindan oksijen gazi açiga
  çikar.
• 2HgO(s) isi ? 2Hg(s) O2(g)
• 2Ag2O(k) isi ? 4Ag(k) O2(g)
• 6.1A grubu elementlerinin (Li,Na,K) klorat
  tuzlarinin isitilmasindan oksijen gazi açiga
  çikar,metal klorür tuzu olusur.
• KClO3(k) isi ? KCl(k) 3/2 O2(g)
• 7.Bazi bilesikler elektroliz yardimiyla
  elementlerine ayrisirlar.
• 2H2O(s) ? (elektroliz) 2H2(g) O2(g)
• 2NaCl(s) ?(elektroliz) 2Na(s) Cl2(g)

6

• 8.Bazi asit ve bazlar isitildiginda suyundan
  ayrisirlar.Anhidroasit (susuz asit) veya
  anhidrobaz (susuz baz) hâline dönüsürler.
• Ca(OH)2(k) isi ? CaO(k) H2O(g)
• 2NaOH(k) isi ? Na2O(k) H2O(g)
• H2SO4(suda) isi ? SO3(g) H2O(g)
• H2CO3(suda) isi ? CO2(g) H2O(g)

7
2) BIRLESME (SENTEZ) TEPKIMLERI

• ? Birden fazla maddenin birleserek kendi
  özelliklerini kaybedip, yeni özellikte bir madde
  meydana getirmesi olayina sentez denir.
• ? Bazi sentez reaksiyonlari
• 2Na(k) Cl2(g) ? 2NaCl(k)
• Fe(k) S(k) ?FeS(k)
• 2H2(g) O2(g) ? 2H2O(g)
• N2(g) 3H2(g) ? 2NH3(g)
• H2(g) Cl2(g) ?2HCl(g)
• SO2(g) H2O(s) ? H2SO3(suda)
• K2O(k) H2O(s) ? 2KOH(suda)
• CaO(k) SO3(g) ? CaSO4(k)

8
OKSITLENME REAKSIYONLARI

• ? Bazi oksitlenmelerden daha büyük moleküllü
  bilesikler olusur.Bu sekilde yanmalar da sentez
  tepkimeleridir.
• 1.Metal ve ametallerin oksijenle
  etkilesmelerinden oksit bilesikleri meydana
  gelir.Çogu zaman reaksiyonda bir miktar enerji
  açiga çikar.
• C(k) O2(g) ? CO2(g)
• S(k) O2(g) ? SO2(g)
• P4(k) 5O2(g) ? 2P2O5(k)
• 2Na(k) 1/2 O2(g) ? Na2O(g)
• Mg(k) 1/2 O2(g) ? MgO(k)
• 2Al(k) 3/2 O2(g) ? Al2O3(k)
• Fe(k) 1/2 O2(g) ? FeO(k)

9

• 2.Yapisinda az sayida oksijen bulunduran bazi
  oksit bilesikleri de yanar.Bunlar oksijence
  zengin oksit bilesikleri olusturur.
• CO(g) 1/2 O2(g) ? CO2(g)
• SO2(g) 1/2 O2(g) ? SO3(g)
• NO(g) 1/2 O2(g) ?NO2(g)

10
3) YER DEGISTIRME TEPKIMELERI

• ? Aktif olan bir element kendisinden daha pasif
  olan bir elementle yer degistirir.Bu tip
  reaksiyonlar 3 çesittir
• 1.Katyonlarin Yer Degistirdigi Reaksiyonlar
• ? Aktif olan bir metal kendisinden daha pasif
  olan bir metal katyonu ile yer degistirir.
• Zn, Zn2ye yükseltgenip bilesik haline
  geçerkenCu2 iyonu element bakira indirgenir
• Zn(k) CuSO4(suda) ? ZnSO4(suda) Cu(k)

11

• AgNO3 çözeltisine Cu metali atilirsa, Cu,
  Cu2ye yükseltgenirken, Ag iyonu, Agye
  indirgenir
• Cu(k) 2AgNO3(suda) ? Cu(NO3)2(suda) 2Ag(k)
• ZnCl2 çözeltisine Ba metali atilirsa BaCl2
  olusurken Zn metali açiga çikar.
• 2Ba(k) ZnCl2(suda) ? BaCl2(suda) Zn(k)
• ? BaCl2 çözeltisine Zn metali atildiginda ise
  kimyasal reaksiyon olmaz.Zn, Ba2 iyonunu
  indirgeyemez.

12

• 2.Anyonlarin Yer Degistirdigi Reaksiyonlar
• ? Aktif olan bir ametal kendinden daha pasif olan
  bir ametal ile yer degistirir.
• NaBr çözeltisinden Cl2 gazi geçirilirse NaCl
  olusurken brom açiga çikar.
• 2NaBr(suda) Cl2(g) ? 2NaCl(suda)
  Br2(s)
• Kalsiyum iyodür bilesiginin florla
  reaksiyonundan kalsiyum florür
  olusurken iyot
  açiga çikar.
• CaI2(suda) KCl(suda) ? AgCl(k)? KNO3(suda)

13

• 3.Karsilikli Yer Degistirme Reaksiyonlari
• ? Sulu çözelti fazinda gerçeklesen bazi
  reaksiyonlarda anyon ve katyonun her ikisi de yer
  degistirir.
• AgNO3(suda) KCl(suda) ? AgCl(k)?
  KNO3(suda)
• ? Burada olusan gümüs klorür suda iyi
  çözünmemektedir.Beyaz kati olarak çöker.Bu olayda
  dikkat edilirse aktiflik söz konusu olmayip
  bilesiklerin suda çözünüp çözünmemesi önem arz
  etmektedir.Bu tip yer degistirme reaksiyonlarina
  asagidakiler örnek verilebilir
• AlCl3(suda) 3NaOH(suda) ?
  3NaCl(suda) Al(OH)3?(k)
• 2KOH(suda) H2SO4(suda )? K2SO4(suda)
  2H2O(s)
• Pb(NO3)2(suda) 2HCl(suda) ?
  PbCl2?(k) 2HNO3(suda)

14

• 4) DIGER TEPKIMELERI
• METALLERIN ASITLERLE REAKSIYONLARI
• METALLERIN BAZLARLA REAKSIYONLARI
• NÖTÜRLESME REAKSIYONLARI
• ORGANIK BILESIKLERIN YANMA REAKSIYONLARI
• TERMOKIMYASAL REAKSIYONLAR
• IYONIK TEPKIMELER

15
1) Metallerin Asitlerle Reaksiyonu

• 1)Metallerin asitlerle reaksiyonundan tuz
  olusur,hidrojen gazi açiga çikar.
• Metal Asit ? Tuz Hidrojen gazi
• Al(k) 3HCl(suda) ? AlCl3(suda) 3/2 H2(g)
• Zn(k) 2HCl(suda) ? ZnCl2(suda) H2(g)
• 2Na(k) 2HCl(suda) ? 2NaCl(suda) H2(g)
• Mg(k) H2SO4(suda) ? MgSO4(k) H2(g)
• Fe(k) 2HNO3(suda) ? Fe(NO3)2(suda) H2(g)
• 2)Soy ve yarisoy metallere (Cu-Hg-Ag-Pt-Au)
  oksijensiz asitler etki etmez.
• Cu HCl ? Reaksiyon vermez.
• Ag HCl ? Reaksiyon vermez.

16

• 3)Yarisoy metallere(Cu-Hg-Ag) yükseltgen özellik
  gösteren asitler etki eder.H2SO4 ve HNO3
  yükseltgen özelik gösteren iki önemli
  asittir.Bunlarin yari soy metallere etkisinden
  tuz, oksit ve su olusur.
• Yarisoy metal Yükseltgen asit ? Tuz
  oksit su
• ? Yükseltgen asit olarak derisik sicak H2SO4
  kullanildiginda tuz ve su olusurken SO2 gazi
  açiga çikar.Burada H2SO4teki kükürt (S6dan
  SO2deki kükürt S4e) indirgenirken metal
  bilesik hâline yükseltgenir.
• 2Ag(k) 2H2SO4(suda) ?(derisik) Ag2SO4(suda)
  SO2(g) 2H2O(s)

17

• ? Asit olarak derisik HNO3 asidi kullanildiginda
  NO2 gazi açiga çikar,tuz ve su olusur.HNO3deki
  azot (N5den NO2deki N4e) indirgenirken,
  metal yükseltgenir.
• Ag(k) 2HNO3(suda) ?(derisik) AgNO3(suda)
  NO2(g) H2O(s)
• Cu(k) 4HNO3(suda) ?(derisik) Cu(NO3)2(suda)
  2NO2(g) 2H2O(s)
• ? Seyreltik HNO3 kullanildiginda ise NO gazi
  açiga çikar.
• Ag(k) 4HNO3(suda) ?(seyreltik) 3AgNO3(suda)
  NO(g) 2H2O(s)
• Cu(k) 8HNO3(suda) ?(seyreltik) 3Cu(NO3)2(suda)
  2NO(g) 4H2O(s)

18

• 4)Yükseltgen özellik gösteren asitler yarisoy
  metallere etki ettigi gibi Co,Sn,Ni,Pb gibi bazi
  agir metallere de yükseltgen özellikte etki eder.
• Pb(k) 2H2SO4(suda) ? (derisik) PbSO4(k)
  SO2(g) 2H2O(s)
• Pb(k) 4HNO3(suda) ? (derisik)
  Pb(NO3)2(suda) 2NO2(g) 2H2O(s)
• Pb(k) 8HNO3(suda) ? (seyreltik)
  3Pb(NO3)2(suda) 2NO(g) 4H2O(s)
• 5)Altin ve platin tam soy metaldir.Bunlar
  asitlerle hidrojen çikisi ile reaksiyona
  girmedigi gibi yükseltgen özellik gösteren
  asitlerle de reaksiyon vermez.
• Altina yalnizca kral suyu (aqua regia)
  denen (3HCl HNO3) karisimi etki eder.
• Au(k) 3HCl(suda) HNO3(suda) ? AuCl3(suda)
  NO(g) 2H2O

19
2) METALLERIN BAZLARLA REAKSIYONU

• ?Amfoter(hem asit hem baz özelliginde olabilen)
  metal olarak bilinen Al,Zn,Sn,Pb,Cr gibi metaller
  derisik kuvvetli baz çözeltileriyle reaksiyon
  verir.Reaksiyon sonucunda hidrojen gazi açiga
  çikar.
• Amfoter metal Baz ? Tuz Hidrojen gazi
• Al(k) NaOH(suda) ? Na3AlO3(suda) H2(g)
• Zn(k) NaOH(suda) ? Na2ZnO2(suda) H2(g)
• Amfoter oksit Baz ? Tuz Su
• ZnO 2NaOH ? Na2ZnO2 H2O
• Al2O3 6NaOH ? 2Na3AlO3 3H2O
• Amfoter hidroksit Baz ? Tuz Su
• Zn(OH)2 2NaOH ? Na2ZnO2 2H2O
• 2Al(OH)3 6NaOH ? 2Na3AlO3 6H2O

20
3) NÖTÜRLESME TEPKIMELERI

• ? Asitlerin bazlarla veya bazlarin asitlerle
  tüketilmesine nötürlesme denir.
• 1)Asitin yapisindaki H iyonu ile bazin
  yapisindaki OH- iyonunun etkilesiminden H2O
  olusurken, geriye kalan bazin katyonu ile asitin
  anyonu tuz meydana getirir.
• Asit Baz ? Tuz Su
• H2SO4 2KOH ? K2SO4 2H2O
• 2HF Ca(OH)2 ? CaF2
  2H2O
• 2H3PO4 3Mg(OH)2 ? Mg3(PO4)2 6H2O

21

• 2)Yapilarinda OH- tasimadigi hâlde bazik özellik
  tasiyan bazi maddeler de vardir.NH3 gibi.Bunlar
  anhidrobazdir.NH3ün asitlerle reaksiyonundan
  sadece tuz olusur.
• NH3(g) HCl(g) ? NH4Cl(k)
• 2NH3(g) H2SO4(k) ? (NH4)2SO4(k)
• 3)Na2CO3, CaCO3 gibi bilesikler bazik özellik
  gösteren tuzlardir.Bunlarin asitlerle
  reaksiyonundan tuz ve su olusur.CO2 gazi açiga
  çikar.
• Na2CO3(k) 2HCl(suda) ? NaCl(suda) CO2(g)
  H2O(s)
• CaCO3(k) 2HCl(suda) ? CaCl2(suda) CO2(g)
  H2O(s)

22

• CO3-2(suda) 2H (suda) ? CO2(g) H2O(s)
  seklinde de yazilabilir.
• Çaydanliklarin dibinde biriken CaCO3ü ayirmak
  için sirke kullanilir
• CaCO3(k) 2CH3COOH(suda) ?
  Ca(CH3COO)2(suda) CO2(g) H2O(s)
• 4)Asit oksitlerin bazlarla reaksiyonundan tuz ve
  su olusur.
• CO2(g) 2 NaOH(suda) ? Na2CO3(suda)
  H2O(s)
• SO3(g) 2 KOH(suda) ? K2SO4(suda)
  H2O(s)

23

• 5)Bazik oksitlerin asitlerle reaksiyonundan tuz
  ve su olusur.
• Na2O(k) 2HCl(suda) ? 2NaCl(suda)
  H2O(s)
• MgO(k) H2SO4(suda) ? MgSO4(suda)
  H2O(s)
• 6)Asit oksitlerin bazik oksitlerle reaksiyonundan
  sadece tuz olusur.
• CO2(g) CaO(k) ? CaCO3(k)
• SO3(g) MgO(k) ? MgSO4(k)

24
4) ORGANIK BILESIKLERIN YANMA REAKSIYONLARI

• Organik maddelerin en önemli
  üyelerinden olan hidrokarbonlar, yapisinda sadece
  karbon ve hidrojen bulundurur.Bazi organik
  bilesikler de yapisinda karbon, hidrojen ve
  oksijen bulundurur.
• Hidrokarbonlar ve yapisinda C-H-O
  bulunduran organik bilesiklerin yakilmasindan
  karbondioksit ve su olusur.
• CH4(g) 2O2(g) ? CO2(g) 2H2O(g)
• C7H16(s) 11O2(g) ?7CO2(g) 8H2O(g)
• C2H5OH(s) 3O2(g) ? 2CO2(g) 3H2O(g)
• C6H12O6(k) 6O2(g) ? 6CO2(g) 6H2O(g)

25
5) TERMOKIMYASAL REAKSIYONLAR

• Kimyasal reaksiyonlarin tamaminda enerji
  degisimi söz konusudur.Reaksiyonun gerçeklesmesi
  sirasinda moleküldeki atomlar arasindaki baglar
  kopmakta ve yeni düzenleme ile yeni baglar
  olusmaktadir.
• Bag enerjilerinin farkliligindan dolayi
  da, reaksiyonlarda enerji degisimi olur.Bu, ya
  disaridan isi alinmasi ya da disariya isi
  verilmesi ile karsimiza çikar.

26

• Disariya isi vererek gerçeklesen reaksiyonlar
  ekzotermik, disaridan isi alarak gerçeklesen
  reaksiyonlar da endotermiktir.
• Örnegin kömürün yanmasi sirasinda
  isi açiga çikar, amonyak gazinin elementlerine
  parçalanmasi isi gerektirir.
• Olayin denklemi
• C O2 ? CO2 isi (ekzotermik)
• 2NH3 isi ? N2 3H2 (endotermik)

27
6) IYONIK TEPKIMELER

• Sulu çözeltilerde gerçeklesen tepkimeler
  iyonlarin etkilesmesine dayanir ve tepkime
  ürünlerinden biri çökerek (çökelme), sivi
  (nötrlesme) ya da gaz halinde ortamdan
  ayrilabilir.Iyonik tepkimelerde sadece tepkimeye
  giren iyonlar gösterilir.Böyle denklemlere net
  iyon denklemi denir.
• Nötrlesme H (suda) OH- (suda) H2O
  (sivi)
• Çökelme Ag (suda) Cl- AgCl (kati)
• Zn (k) 2H (suda) Zn2 (suda) H2(g)

28
KIMYASAL TEPKIMELER IÇIN BAZI BASLIKLAR

• Tepkime Kabi
• Reaktör de denir. Laboratuvarlarda veya
  kimya sanayisinde kimyasal tepkimelerin
  gerçeklestigi kap veya cihazlara denir.
  Genellikle (cam), paslanmaz (çelik) veya kimyasal
  maddelerden etkilenmeyen herhangi bir alasimdan
  yapilmislardir.
• Tepkime Isisi
• Bir kimyasal tepkimede bütün maddeleri ayni
  sicaklikta tutabilmek için tepkime sistemine
  eklenmesi veya sistemden uzaklastirilmasi gereken
  isi miktaridir. Tepkime sisteminin içinde
  bulundugu kabin basinci sabit tutuldugunda
  ölçülen tepkime isisi ayni zamanda (entalpi)
  olarak bilinen (termodinamik) nitelikteki
  degisimi, yani tepkime sonucunda olusan ürünlerin
  entalpisiyle tepkimeye girenlerin entalpisi
  arasindaki farki gösterir.

29

• Böylece sabit (basinç)ta tayin edilen tepkime
  isisi DH sembolüyle gösterilen tepkime
  entalpisidir. DH negatif oldugunda tepkime
  isiveren, tersi durumdaysa tepkime isialandir...
• Mesela,
• H2 Cl2 ? 2HCl 44 kkal tepkimesinde
  tepkimeye giren H2 ve Cl2 moleküllerinde iki
  atomu bir arada tutan baglarin koparilmasi enerji
  ister. Bu enerji saglandiginda atomlar arasindaki
  baglar kopar ve atomlar yeni düzenlemeye girerek
  yeni baglar (HCl baglari) olustururken disariya
  enerji verilir. Bu tepkimede disari verilen
  enerji daha önce alinan enerjiden fazla
  oldugundan neticede disariya enerji verilmis olur
  (isiveren tepkime). Buna karsilik
• H2 I2 12,4 kkal ? 2HI tepkimesinde
  alinan enerji verilen enerjiden fazla olup bu
  tepkime de isialan tepkime olur.

30
Tepkime Hizi

• Tepkime hizi birim zamanda dönüsen madde
  miktari anlamina gelir. Tepkime hizlarini
  karsilastirabilmek için birim zamanda, birim
  hacimde degisen mol sayisi, yani derisim degisimi
  esas alinir. Bu durumda tepkime hizi (TH), birim
  zamanda madde derisimindeki degisim olarak ifade
  edilir. Mesela
• 2NOCl(g) ? 2NO Cl2 tepkimesinde hiz, NOCl,
  NO ve Cl2 derisimleri için ayri ayri yazilabilir.
  Tepkimeye giren NOCl yönünden tepkime hizi (TH1)
• TH1 NOCl derisimdeki azalma / zaman
  araligi olarak tanimlanir. Buna göre NOCl ne
  kadar hizli azaliyorsa, tepkime o kadar hizli
  gerçeklesiyor demektir. Olusan azot monoksit ve
  klora göre de

31

• Bir tepkimenin olusmasi çarpisma teorisiyle
  izah edilir. Bu teoriye göre tepkime verecek
  tanecikler (molekül, atom veya iyon) mutlaka
  çarpismalidirlar. Ancak tepkime vermeleri için
  çarpismalari da yetmez. Tepkime ancak
  moleküllerin uygun dogrultuda çarpismalari ve
  ilaveten taneciklerin belirli bir enerjide
  olmalariyla gerçeklesir. Tepkimenin gerçeklesmesi
  için taneciklerin sahip olmalari gereken minimum
  enerjiye esik enerjisi denir.
• Esik enerjiye sahip tanecikler çarpistiginda
  moleküller birbiri içine girer ve atomlar yeni
  bir düzenlemeye girebilecek biçimde karmasik hale
  gelir. Bu arada taneciklerin hizi yani kinetik
  enerjisi azalir, potansiyel enerjide en yüksek
  seviyesine ulasir.

32

• Yüksek potansiyel enerjili bu karmasik hale
  aktiflesmis kompleks adi verilir. Aktiflesmis
  kompleksin enerji seviyesine varmak için gerekli
  enerjiye aktiflesme enerjisi denir.
• Bir tepkimenin hizina tesir eden faktörleri
• Tepkimeye giren maddelerin türü,
• Derisim
• Sicaklik
• Katalizör
• olarak siralanabilir.

33

• KIMYASAL TEPKIMELERE BAZI GÖRSEL ÖRNEKLER

34
Potasyum Perman- ganat Gliserin
35

36
(No Transcript)
37

38

39
KAYNAK

• http//kimya.ataturkfenlisesi.com/konu-anlatimlari
  /tepkime-turleri.html
• http//tr.wikipedia.org/wiki/Kimyasal_tepkime