AVRUPA BIRLIGI

1
AVRUPA BIRLIGINDE DEMOKRASINesrin
Demir ÇALISMA EKONOMISI VE ENDÜSTRI ILISKILERI
BÖLÜMÜDENIZLI20 ARALIK 2009
2
DEMOKRASI KAVRAMI

• Halkin yönetimi anlamina gelen demokrasinin,
  tarih boyunca farkli toplumlar tarafindan farkli
  uygulamalarla bugüne geldigi görülür.
• Bugün genel kabul gören demokrasi yönetim
  biçiminin itibar kazanmasi çok uzun yillar
  almistir. Bunda demokrasi kavraminin, toplumdan
  topluma degisen farkli algilama biçimlerinin
  etkisi olmakla beraber, tarihsel süreç içinde
  yasanan birtakim sosyal olaylarin da rolü
  bulunmaktadir.

3
DEMOKRASI KAVRAMINI TANIMLAMAYA YÖNELIK DEMOKRASI
TEORILERI

• Demokrasi Yunan kökenli özel bir ifade olup
  Yunancada halk, halk kitlesi veya tam yurttaslik
  anlaminda bir kelime olan demos ile egemen
  olmak veya iktidar kullanmak gibi anlamlara
  gelen kratein sözcüklerinden olusmaktadir.

4
NORMATIF VE REALIST DEMOKRASI KURAMLARI

• Demokrasinin tanimi konusunda ise genel olarak
  iki degisik demokrasi kuramindan söz edilebilir.
  Bunlardan biri normatif, digeri ise amprik
  veya realist demokrasi kuramlaridir.
• Normatif demokrasi kurami, demokrasiyi sözlük
  anlamindan hareket ederek tanimlar. Normatif
  demokrasi kuramlarinin yönelimi (Schmidt21) bir
  ideali, bir olmasi gerekeni yansitir. Bu anlamda
  bir rejimin demokratik olabilmesi için, halkin
  egilimlerine tam olarak uymasi gerekir. Böyle bir
  yönetim hiçbir zaman olmamistir ve belki de hiç
  olmayacaktir (Erdogan,1999205).

5

• Amprik demokrasi teorisi ise, ideal anlamda
  demokrasiyi degil, demokratik olarak kabul edilen
  mevcut yönetim biçimlerinin ortak özelliklerinin
  neler oldugunu ortaya koymaya çalisir.
• Bu tür demokratik rejimlerin özelligi, tam bir
  demokratik duyarlilik degil, nispeten çokça bir
  yurttas grubunun uzun bir zaman boyunca
  arzularina cevap verebilmesidir

6

• Modern demokrasinin tanimi konusunda Robert Dahl
  demokrasinin (yada onun tabiriyle poliarsi)
  varligi için asgari usul sartlar adini verdigi
  yaygin bir sekilde kabul gören yedi sart
  belirlemistir (Diamond ve Platlner,199572-73)
• Devlet politikasi hakkindaki hükümet kararlari
  üzerindeki kontrol yetkisi anayasal olarak
  seçilmis organlarda toplanmalidir.

7

• Seçilmis organlar, baskinin nispeten nadir olarak
  görüldügü, sik sik yapilan ve dürüstçe idare
  edilen seçimlerle isbasina gelmelidir.
• Pratik olarak bütün yetiskinler hükümetteki
  seçimle belirlenen organlara seçilebilme
  olanagina sahip olmalidir.
• Vatandaslarin genis tanimlanmis siyasi
  meselelerle ilgili ciddi cezalarin tehdidi
  olmaksizin kendilerini ifade edebilme olanaklari
  olmalidir.

8

• Vatandaslar alternatif bilgi kaynaklarina ulasma
  imkanlarina sahip olmalidirlar. Bundan da öte,
  alternatif haber kaynaklari varolmali ve bunlar
  kanunlar tarafindan korunmalidir.
• Pratik olarak bütün yetiskinler organlarin
  seçiminde oy hakkina sahip olmalidirlar.
• Vatandaslar ayni zamanda bagimsiz siyasal
  partileri ve çikar guruplarini içine alan
  nispeten bagimsiz kurulus ve organizasyonlari
  sekillendirebilme hakkina sahip olmalidir.

9

• Görüldügü gibi ampirik demokrasi teorisine göre,
  sayilan bu sartlari yerine getiren bir siyasal
  rejim demokratik olarak kabul edilebilir. Ancak
  siradan bir demokrasi bu sartlardan çok daha
  fazla niteliklere sahiptir. Bunlar sadece
  demokrasinin vazgeçilmez sartlari veya minimum
  sartlaridir. Dünyada bu sartlari Ikinci Dünya
  Savasindan bu yana kesintisiz olarak yerine
  getirebilmeyi basarmis sadece 21 ülke vardir.

10

• Arend Lijphardin tespitlerine göre bu ülkeler
  sunlardir Almanya, Amerika Birlesik Devletleri,
  Avustralya, Avusturya, Belçika, Ingiltere,
  Danimarka,Finlandiya, Fransa, Hollanda, Irlanda,
  Israil, Isveç, Isviçre, Italya, Izlanda, Japonya,
  Kanada, Lüksembourg, Norveç ve Yeni Zelanda
  (Gözler,2001114).
• Görüldügü gibi Avrupa Birligi 15 üyeye sahipken
  12si bu 21 ülke içinde yer almistir.

11

• Bu teoriden yola çikarak demokratik yönetim
  biçimi su özelliklerle karakterize edilip
  tanimlanabilir Demokrasi, genel, özgür, esit,
  gizli seçim hakki, partiler arasi rekabet, tüm
  yurttaslar için saglikli bilgi edinme, düsünce,
  muhalefet ve koalisyon özgürlügü oy hakki
  sayesinde yöneticilerin düzenli olarak seçimle
  gelme, seçimle gitme imkanina sahip oldugu ve
  temel kamu haklarinin taninip güvence altina
  alindigi bir yönetim biçimidir (Schmidt21).
• Demokrasi kavramina siyaset felsefesi açisindan
  bakildiginda söyle bir durum ortaya çikmaktadir.
  Demokrasisi olarak da adlandirilan Avrupa
  Birligindeki demokrasinin temelinde liberal
  siyaset felsefesi anlayisi yatmaktadir.
  Demokrasi taniminda, hukukun üstünlügü en göze
  çarpan özellik olarak ortaya çikmaktadir.

12
Demokrasi Kavraminin Temel Ilkeleri

• . Demokrasi kavraminin temel hedefleri demokrasi
  taniminda açik bir sekilde yer aldigi gibi basta
  özgürlük ve esitlik olmak üzere siyasal temsil,
  siyasal katilim ve haklardir. Özgürlük ve Esitlik
  
• ÖZGÜRLÜK
• Demokrasinin ilk ögesi ve ortak degeri olan
  özgürlük bir ülkede demokrasinin bulunup
  bulunmadiginin temel göstergelerinden birisidir.
  Özgürlükten amaç, herkesin her zaman ve her yerde
  diledigini yapabilmesi degildir. Kuskusuz
  demokrasilerde özgürlükten amaç herkesin
  anayasal ve yasal sinirlar içinde kalmak
  kosuluyla baskalarinin özgürlügünü engellemeden
  istedigini yapabilmesidir.

13

• Bu baglamda egitim, çalisma, sagligini koruma,
  yasam, haberlesme, hak arama vb. özgürlükler yani
  sira demokrasiler için en vazgeçilmezi olan
  düsünce özgürlügünden söz edilebilir. Özgür
  düsünceye sinir getiren toplumlarda demokrasiden
  söz edilemez. Daha açik bir deyisle, demokrasi
  ile yönetilen toplumlarda her türlü düsünce
  savunulabilir ve herhangi bir düsünceyi
  savunanlar o düsünceler dogrultusunda
  örgütlenebilir. Düsünce özgürlügü ve bu alandaki
  örgütlenmelere sinirlamalar getirildigi zaman
  demokrasiler en büyük yarayi almis olur.

14
ESITLIK

• Demokrasinin olmazsa olmaz kosullarindan birisi
  de esitliktir. Tipki özgürlükte oldugu gibi
  esitlikten amaç da herkesin her yönden esitligi
  degildir. Burada söz edilen esitlik, devletin
  dolayisiyla siyasi iktidarin vatandaslara
  götürdügü hizmetlerde, yasalar önünde
  vatandaslarin esitligidir. Daha açik bir ifade
  ile, devlet vatandaslara hizmet götürürken, ya da
  yasalar vatandaslara uygulanirken vatandaslar
  arasinda dil, din,irk, felsefi inanç, egitim,
  yas, cinsiyet, siyasi ve ideolojik görüs farki
  gözetmeden herkese esit olarak uygulanmasidir.
  Ancak bu sadece yasal esitlik anlamina
  gelmektedir.

15

• . Diger yandan Toplumda kaynak dagilimi toplumsal
  sinif ve kümeler arasinda esitsiz bir biçimde
  dagiliyorsa o toplumdaki bütün kisileri esit ve
  özgür saymak pek gerçekçi olmayacaktir.
• Önemli olan, toplumda ekonomik esitsizlik
  nedeniyle özgürlüklerini kullanamayan kesimle her
  türlü olanaga sahip olan varlikli kesimlerin
  arasindaki dengeyi korumaktir. Bu ölçü
  tutturulabildigi ölçüde demokrasi saglikli olarak
  isler. Aksi halde bu ölçü ne kadar çok denge
  disina çikarsa demokratik yönetim o ölçüde
  aksamaya baslar. Dolayisiyla esitlik derken yasal
  esitlik kadar demokratik esitlik de büyük önem
  tasimaktadir.

16
Siyasal Temsil

• Siyasal temsil kavrami da, demokrasi için en
  gerekli unsurlardan biridir. Temsil kavraminin
  siyasal alana uygulanmasi sonucu millet temsil
  olunan kisi, halkin seçtigi kisiler de
  temsilci olarak kabul edilmistir.
• Demokraside, siyasal temsilden amaç ülkeyi
  yönetmek için siyasi iktidari ele geçirme
  yarisina her türlü düsünce ve ideolojinin
  kisitlanmaksizin örgütlenerek katilabilmesi ve
  her türlü düsüncenin ve tüm toplumsal katmanlarin
  parlamentoda (meclislerde) ve demokratik
  platformlarda temsil edilebilmesi, seslerini
  duyurabilmesi, hak ve çikarlarini
  savunabilmesidir. Bu da toplumda örgütlenme,
  düsünce, basin-yayin vb. temel özgürlüklerin
  bulunmasiyla mümkündür. Aksi halde siyasi iktidar
  yarisina belirli siyasi ve ideolojik görüslerin,
  örgütlerin girdigi, dolayisiyla belirli
  kesimlerin yönetimde seslerini duyurduklari ve
  temsil edildikleri yönetim biçimlerinde,
  çogulculuktan dahasi demokrasiden bile söz
  edilemez.

17
Siyasal Katilim

• Katilimcilik olgusu da bilindigi gibi demokrasi
  ilkelerinden biridir. Bu da halkin kendini
  yönetecek kisileri seçtikten sonra, siyasi
  iktidarlarin özellikle uygulama kararlarina
  örgütleri araciligiyla zaman zaman katilabilmesi,
  o kararlari etkileyebilmesi gerektiginde de
  degistirebilme ilkesidir. Özellikle Bati Avrupa
  ülkelerinde uygulama alani bulan katilimcilikta,
  tüm toplumsal katmanlar, her türlü meslek
  gruplari ve çalisanlar, degisik düzeylerde ve
  boyutlarda örgütlenme hakkina sahiptirler.

18

• Örgütler, kendi aralarinda birlesip önce
  federasyon sonra konfederasyonlar olusturarak
  büyük ölçekli ve oldukça çok üyeye sahip
  örgütlere dönüsebilmektedir. Yüz binlerce hatta
  belki milyonlarca üyeye sahip büyük ölçekli
  örgütler hem kendi hem de toplumsal sorunlarda,
  varliklarini hissettirip siyasi iktidar üzerinde
  baski olusturabilmekte ve bu örgütlerin aldigi
  kararlara siyasi iktidarlar kolay kolay karsi
  koyamazlar .
• Böylesi bir yapiya ulasmis örgütteki üyelerin
  ayni zamanda seçmen oldugu düsünülürse, ayrica bu
  üyelerin etkiledigi kisilerin olusturdugu sayi
  göz önüne alindiginda bu kitlesel örgütlerin
  siyasal iktidarlari bile degistirebilecek güce
  erisebilecegini söylemek mümkündür.

19
Haklar

• Demokrasinin taniminda kullanilan, temel kamu
  haklarinin taninip güvence altina alinmis olmasi,
  bu kavramin ne denli önemli oldugunu
  göstermektedir.
• Demokratik bir düzende siyasal makamlari
  belirlemek için yapilan seçimlerin bir anlam
  ifade edebilmesi için, temel hak ve özgürlüklerin
  taninmis ve korunmus olmasi gerekir. Bu haklar
  düsünce özgürlügü, basin özgürlügü, konusma,
  toplanti ve gösteri yürüyüsü yapma vb. haklardir.

20

• Bu alandaki en kapsamli kavram insan haklaridir.
  Insan haklari irk, din, dil ayirimi
  gözetmeksizin tüm insanlarin yararlanabilecegi
  haklardir. Bu haklardan yararlanmak bakimindan
  vatandas ve yabanci arasinda fark olmamalidir.
  Kamu özgürlükleri ise, insan haklarinin devlet
  tarafindan taninmis ve pozitif hukuka girmis
  bölümünü ifade eder. Yani kamu özgürlükleri,
  anayasa ve kanunlar tarafindan düzenlenmis,
  sinirlari belirlenmis ve böylece kisilerin onlari
  pratik olarak kullanmalarina olanak saglanmistir.

21
AB de DEMOKRASI SORUNU

• ABnin kurucu ülkeleri ileri demokratik ülkeler
  olarak görülen sivil ve siyasi özgürlüklerin
  güvence altina alindigi ülkelerdir.
• Bu ülkelerde
• Hukuk devleti güvencelerine riayet edilir.
• Demokratik karar alma süreçleri bu sistemin ana
  belirleyicisidir.
• Piyasa ekonomisine dayali bir ekonomik düzen
  hakimdir.
• Ideolojik kültürel ve etnik çogulculuk bu
  sistemin karakteristik özelliklerindendir.

22

• Bu en temel toplumsal ve siyasal idealler
  bakimindan sicili temiz olan ülkelerin
  olusturdugu yapinin da ayni özellikleri
  göstermesi beklenen bir durumdur.
• Kisaca AB özgür bir düzen öngörmektedir.
• SORU Böyle bir düzen içinde yer alan ülkelerin
  olusturdugu ABde demokrasi eksikligi nasil
  olusmaktadir?

23

• Bu çerçevede AB içinde demokrasiye iliskin
  sorunlar baslica iki noktada toplanabilir
• Demokratik Mesruiyet Sorunu
• Demokrasi Açigi Sorunu
• 1. Avrupa Kamusal Alani
• 2. AB Vatandasligi Sorunu
• 3. Avrupa Kimligi ve Ulusal Kimlik

24
Demokratik Mesruiyet

• Bu sorun, demokrasi açigi olarak bilinen kavramin
  kurumsal boyutuna iliskin yönüne isaret eder
• ABnin karar alma mekanizmasi içinde en önemli
  yetkiye sahip kurum olan AB Konseyinin seçilmis
  bir organ olmamasi
• Mesruiyetin gerçek sembolü olan ve seçilerek
  görev yapan tek kurum olan AB Parlamentosunun
  yönetim sistemine yetersiz katilimi
• AB kurumlarinin yeterince seffaf olmamasi

25

• Seffaflik AB vatandaslarinin Toplulugun bilgi
  ve belgelerine daha genis ölçüde
  ulasilabilmesinin ve metinlerin daha anlasilir
  hale getirilmesine iliskin taleplerine karsi daha
  duyarli olunmasi anlamina gelir.
• AB kurumlarinin vatandastan uzak ve gizli
  çalistigi ayrica Avrupa vatandaslari için karar
  yöntemlerinin anlasilmasinin güç oldugu yönünde
  genel bir kani olmasi. Bu durumun kurumlarin
  yeterince seffaf olmamasindan kaynaklandigi
  belirtilmektedir.

26
Demokrasi Açigi

• Genel olarak demokrasi açigi ABnin gerektigi
  kadar demokratik olmadigi ve Birligin isleyis
  yöntemlerinin karmasikligi nedeniyle sade
  vatandaslardan giderek uzaklastigi görüsünü temel
  alan bir kavram olarak ifade edilmektedir.
• Oysa demokrasi eksikligi veya açigi sorunu AB
  Parlamentosunun yetkilerini sorununu asan
  öncelikle
• Avrupa kamusal alani ve Avrupa kamuoyunun olusum
  eksikligi konusudur.

27
Avrupa Kamusal Alani

• Kamusal alan kavrami farkli biçim ve boyutlari
  kapsayacak sekilde tanimlanabilir
• - Insanlarin iletisiminin ve etkilesiminin
  fiziksel bir alani
• - Iki taraf arasindaki bilgi
  alisverisinin farkli eklemlenme biçimlerinin ve
  entelektüel veya entelektüel olmayan
  tartismalarin meydana geldigi bir alan

28

• -Devletlerin ve devlet disi aktörlerin
  planlanmis veya planlanmamis politikalarinin
  ortaya çiktigi bir alandir (Rappa,20027).
• Habermasin tanimladigi sekliyle kamu alani,
  devletin otoritesiyle sivil toplum arasindaki
  ayrim, devlet yönetimiyle ilgili düzenleme
  konusunda ve birbirleriyle iliskilerinde ortaya
  çikan sorunlar üzerine bir araya gelen özel
  bireylerin bulundugu zemindir. Bu kavram ayni
  zamanda çagdas demokrasilerin vazgeçilmez dayanak
  noktalarindan olan kamuoyunun dogru
  anlasilmasinda da etkilidir.

29

• Avrupa kamusal alanina bakildiginda, gerçek bir
  kamusal alandan söz etmek güçtür.
• Avrupa kamusal alanini olusturmanin ön kosulu
  olarak 2 yol ileri sürülmektedir
• Birincisi gerçek bir Avrupa kamusal alani
  yaratmak
• Ikincisi mevcut ulusal kamusal alanlarini
  Avrupa kamusal alanlarina dönüstürmek.
• Birinci çözüm oldukça yüksek çaba ve uzun bir
  süreç gerektiren yol olarak görülmektedir.

30

• Ikinci yol ise, ulusal kamusal alan içindeki
  aktörlere konulara ve kurumlara odaklanmayi
  artirmayi gerektirir.
• Kamusal alan olusturmada etkili olan araçlardan
  en önemlileri olan yazili, görsel medya ve egitim
  gibi alanlarin hala ulusal düzeyde oldugu
  görülmektedir.
• ABde demokrasi açiginin aynasi olarak görülen
  diger önemli konu ise, Avrupa kimligidir.

31
Avrupa Kimligi

• ABye özgü yeni bir Avrupa kimligi olusturmak,
  siyasi bütünlesme süreci ile birlikte gerekli
  görülmektedir.
• Bu noktada su sorular tartisilmaktadir
• Avrupa da ulus devletler ve bunlarin içinde yer
  alan ulusal kimliklerin ötesinde bir Avrupa
  kimligi var midir?
• Ulusal aidiyetlerin yaninda bir Avrupa aidiyeti
  olmasi mümkün müdür?
• Avrupalilasma sürecinde üst Avrupa kimligi ulusal
  kimliklerin yerine geçerek onlari eritmekte midir?

32

• Yoksa kolektif kimlikler, Avrupali, yerel ve
  ulusal arasinda bölünmekte midir?
• Avrupalilasma, ulusal ve yerel kimliklerin
  güvenligine yönelik muhtemel bir tehdit midir?
• Bilindigi gibi AB bir ulus devlet formuna sahip
  olmadigindan, ABden beklenen ulus devlet
  vatandasinin sahip oldugu gibi bir kimlik degil,
  Avrupa siyasi kimligidir.
• Ulusal kimlik ile Avrupa kimligine yönelik
  teorik yaklasimlara göre Avrupa kimliginin ve
  ulusal kimligin farkli düzeylerde kimlikler
  oldugu ve farkli anlamlar tasidigi söylenebilir.

33

• Buna göre ulusal kimlik bir iç merkez olarak
  düsünüldügünde, Avrupa kimligi onu çevreleyen bir
  dis merkez halini almaktadir.
• Dolayisiyla bu iki kimlik farkli düzeylerde
  farkli anlamlar tasidigi için birbirleriyle uyum
  gösterecegi söylenebilir.

34
Avrupa Vatandasligi

• Avrupa vatandasligi siyasi birligin
  derinlesmesinde önemli unsurlardan biridir.
• Buna göre üye devletlerden birinin yurttasi olan
  herkes ayni zamanda Birligin de yurttasi
  sayilmaktadir.
• Avrupa vatandasliginin kazanilmasina ve
  kaybedilmesine iliskin prosedür, tüm birlik
  vatandaslari için görünmesine karsin, üye
  devletlerin vatandaslik kanunlari birbirinden
  farklidir. Bu durum Birlik vatandaslari açisindan
  haksiz birtakim sonuçlara yol açabilecek
  niteliktedir.Avrupa vatandaslarinin gelecekte
  ifade edecegi anlam, Birligin siyasal
  yapilanmasini tamamlanmasi ile yakindan ilgilidir.

35
Sonuç

• AB, bütünlesme sürecini henüz tamamlamamis,
  hükümetler arasi yapidan giderek devletler üstü
  bir yapiya dönüsen ve tarihte daha önce
  denenmemis türden federal yönetime ait bazi
  özellikler yansitan kendine özgü bir olusum
  sergilemektedir.
• AB, gerek yeni bir model olmasindan kaynaklanan
  gerekse birçok ülkeyi bir arada tutabilmenin
  zorlugundan da kaynaklanan bir entegrasyon sorunu
  da yasamaktadir.
• Demokratik ilkelerle yönetilen AB üye ülkeleri AB
  projesi içinde demokrasi eksikligi ile karsi
  karsiya bulunmaktadir.

36

• Kuskusuz bunun temelinde kurucu babalar olan
  teknokratik elit kesimin rolü olmakla beraber,
  asil sorun bu çoklu yapida demokrasinin özünü
  teskil eden ortak bir müzakere alani ve kimligin
  olusturulamayisindan kaynaklanmaktadir.
• Ancak bu sorunlardan kisa sürede kurtulmak,
  sorunlarin çok aktörlü ve çok yönlü olusundan
  kaynaklanmasi nedeniyle zor görünmektedir.
• AB, vatandaslar karsisinda, tamamen somut bir
  gerçek haline gelebilmesi için, kamusal alandaki
  söylem araciligi ile tesvik edilecek ve
  böylelikle

37

• Çesitli biçimlerde sekillendirilecek bir
  toplumsal imaj degisikligi gerekmektedir.
• Kamusal alan Avrupa bütünlesmesinin üretim ve
  sekillenme sürecinde son derece önemli bir yere
  sahiptir. Bu ayni zamanda bir dayanisma biçimi ve
  dayanisma yolu olarak da görülebilir.
• Kimlik konusuna gelince, bu noktada bir Avrupa
  kimlik türünü olusturmada ulusal hükümetlerin
  kolaylik saglamasi gerektiginin önemi açiktir.

38

• Simdiki durumda bazi ülkeler direnç gösterse de
  vatandaslarin sadakatini ve ülkelerin
  bagimsizligini asindirmadan bunu yapmak mümkün
  görünmektedir.
• Avrupa düzeyinde yapilan arastirmalarda Avrupa
  vatandasi, simdiki durumda Birligi
  desteklemektedir.
• AB, basta issizlik olmak üzere ekonomik sorunlara
  çözüm getirebildigi, sosyal dayanismayi
  saglayabildigi ölçüde, siyasi birlik olusturma
  sürecini tamamlayacak potansiyele sahip
  görünmektedir. Ancak degisen dünya sartlari
  içinde, bu yapinin hangi düzeye ve dogru gidecegi
  zaman içinde görülecektir.