G

1
GÜMRÜK BIRLIGI ve TÜRKIYE EKONOMISINEETKILERI

• YIGIT KAZANÇOGLU

2

• Türkiyenin Avrupa Birligi ile bütünlesme
  hedefine yönelik ortaklik iliskisinin önemli bir
  asamasi olan Gümrük Birligi, ayni zamanda disa
  dönük büyüme politikasi çerçevesinde taraf oldugu
  en genis kapsamli ticari yapilanma olarak
• 1 Ocak 1996da tamamlanmistir.

3

• AB ile Türkiye arasinda sanayi mallari ve
  islenmis tarim ürünlerinin serbest dolasimina
  iliskin bir ekonomik entegrasyon modeli olan
  Gümrük Birligi sürecinde Türkiye, mevzuatini
  Avrupa Birliginin gümrük ve ticaret
  politikalarinin yani sira rekabet ve fikri sinai
  mülkiyet haklarina iliskin politikalari da dahil
  olmak üzere kapsamli bir alanda uyumlastirmak
  yükümlülügünü üstlenmistir. Herhangi bir gümrük
  birligi iliskisinden daha ileri bir entegrasyona
  karsilik gelen söz konusu uyum çalismalari
  neticesinde, sanayi ve ticareti dogrudan
  etkileyen önemli yapisal ve kurumsal
  degisiklikler olusmustur.

4
1. Gümrük Birliginin Tamamlanmasi ve Kapsami

• Türkiye ile Avrupa Birligi arasindaki ortaklik
  iliskisinin temel unsurlarindan birini teskil
  eden Gümrük Birliginin çerçevesi, esasen 1963
  yilinda Ankara Anlasmasi ile çizilmis ve 1973
  yilinda Katma Protokol ile ayrintilari
  belirlenmistir.
• Bilindigi gibi, Türkiye ile AB ortakliginin yasal
  zeminini olusturan Ankara Anlasmasi üç asamali
  bir entegrasyon modeli öngörmüstür. Anlasmanin
  yürürlüge girdigi 1 Aralik 1964 tarihi itibariyle
  baslatilan ilk dönem, Toplulukla Türkiye
  arasindaki ekonomik farkliliklari azaltmaya
  yönelik Hazirlik Dönemi olarak belirlenmistir.
  Bu dönemde Türkiye herhangi bir yükümlülük
  üstlenmemistir.

5

• Buna karsilik, Topluluk 1971 yilinda, bazi petrol
  ve tekstil ürünleri disinda Türkiyeden ithal
  ettigi tüm sanayi mamullerine uyguladigi gümrük
  vergileri ve miktar kisitlamalarini tek tarafli
  olarak sifirlamistir. 1 Ocak 1973 tarihinde
  yürürlüge giren Katma Protokol ile hazirlik
  dönemi sona ermis ve geçis döneminin kosullari
  belirlenmistir. Buna göre taraflar arasinda
  sirasi ile sanayi ürünleri, tarim ürünleri ve son
  olarak kisilerin serbest dolasiminin saglanmasi
  ile Gümrük Birliginin tamamlanmasi
  öngörülmüstür.

6

• Bu dönemde Türkiyenin 12-22 yillik geçis süresi
  dahilinde Topluluktan ithal ettigi sanayi
  ürünlerinde gümrüklerini ortak gümrük tarifesi
  hadlerine indirmesi hükme baglanmistir. Türkiye
  1980li yillardan itibaren yatirimlarin tesvik
  edilmesi amaciyla yatirim mallari ithalatinda
  gümrüklerini sifirlamistir. O dönemde uygulamaya
  koyulan bu politika dogrultusunda ABden ithal
  edilen yatirim mallarina da gümrük
  uygulanmamistir. 6 Mart 1995 tarih ve 1/95 sayili
  Ortaklik Konseyi karari ile de sanayi mallarinda
  Gümrük Birliginin tesis edilmesine iliskin
  kosullarin olustuguna karar verilmistir. Gümrük
  Birligi, 1 Ocak 1996 itibariyle tamamlanarak
  islerlik kazanmistir.

7
2.Gümrük Birliginin Türk Dis Ticaretine Etkileri

• Gümrük Birliginin Türk dis ticaretine etkileri
  degerlendirilirken gözden kaçirilan bir diger
  husus da bu sürecin 1996 yili sonrasi gerek
  Türkiye ekonomisi gerek dünya ekonomilerindeki
  gelismelerden bagimsiz ele alinamayacagidir.
  Gümrük Birligi Türk dis ticaretindeki degisimleri
  tek basina belirleyen bir süreç degildir. Bu
  çerçevede öncelikle 5 Nisan 1994 tarihinde
  yasanan ekonomik kriz ile meydana gelen
  devalüasyonun yarattigi sorunlarin ve 1997
  yilinda dünya ekonomisinde patlak veren Asya,
  ardindan Rusya krizlerinin degerlendirmelerde
  dikkate alinmasi gerekmektedir.

8

• Ayrica 1998 Mart ayi itibariyle Türkiye
  ekonomisinde yasanan ciddi durgunlugun, 1999
  yilinda gerçeklestirilen genel seçimler, Agustos
  ve Kasim aylarinda yasanan deprem felaketleriyle
  sürmesi de, bu dönemde Türkiye- Avrupa Birligi
  dis ticaretinin yapisini etkilemistir. Son olarak
  Türkiyenin kronik enflasyon sorununa çözüm
  bulmak temel amaciyla 2000 yilinda uygulamaya
  koyulan ekonomik istikrar programinin Kasim 2000,
  Subat 2001 tarihlerinde yasanan krizlerle
  hedeflerinden sapmasiyla olusan istikrarsizlik ve
  devalüasyon, 2001 yili ilk yarisindaki dis
  ticaret rakamlarinda belirleyici olmustur.

9
Tablo ITürkiyenin Dis Ticareti ve ABnin Payi
10
Tablo II Türkiyenin Dis Ticaretinin Ülke
Gruplarina Göre Dagilimi (milyon Dolar)
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Ihracat 15 348 18 105 21 636 23 224 26 261 26 974 26 589 27 485
AB 7 599 8 635 11 078 11 549 12 248 13 498 14 349 14 401
D.OECD 608 686 841 784 750 701 719 800
Türk Cum. 605 559 742 958 1 136 1 078 822 816
O. Dogu 1 989 2 108 2 132 2 245 2 382 2 189 2 204 2 157
K. Afrika 597 725 900 985 980 1 502 1 344 1 072
D.Ülkeler 2 656 3 498 4 031 4 610 6 180 5 226 4 162 4 629
Ithalat 29 429 23 270 35 708 43 627 48 559 45 921 40 687 54 150
AB 13 875 10 915 16 861 23 138 24 870 24 075 21 417 26 456
D.OECD 2 852 1 705 2 547 2 851 3 969 3 936 2 679 3 601
Türk Cum. 344 320 301 329 408 456 464 635
O. Dogu 2 799 2 530 2 687 3 243 2 726 1 943 1 987 3 105
K. Afrika 381 629 1 142 1 618 1 813 1 493 1 404 2 251
D.Ülkeler 4 793 3 628 7 176 7 345 8 797 8 557 8 506 12 757
11
Tablo III Türkiyenin AB ile Ticaretinin
Sektörel Dagilimi (milyon Dolar)
Tarim Tarim Tekstil ve Konfeksiyon Tekstil ve Konfeksiyon Demir Çelik Demir Çelik 84, 85 ve 87. Fasillar 84, 85 ve 87. Fasillar Sanayi Ürünleri Sanayi Ürünleri Toplam Toplam
Ihr. Ith. Ihr. Ith. Ihr. Ith. Ihr. Ith. Ihr. Ith Ihr. Ith
1994 1,647 185 4,150 501 293 1679 782 4,375 1,762 3,865 8,634 10,279
1995 1,965 790 5,353 828 505 1,353 1,239 6,617 2,017 6,773 11,078 16,860
1996 1,854 675 5,660 1,379 421 1,852 1,505 10,155 2,109 8,848 11,548 23,138
1997 2,037 512 5,930 1,611 622 2,081 1,550 11,751 2,109 9,123 12,248 24,870
1998 1,941 477 6,464 1,425 703 1,873 2,083 11,696 2,307 9,011 13,498 24,075
1999 1,900 489 6,363 1,318 818 1,466 2,705 10,428 2,562 8,238 14,348 21,416
2000 1,483 474 6,433 1,400 888 943 2,803 13,612 2,745 9,599 14,352 26,388
2001 1,674 304 6,699 1280 997 1004 3,754 7,736 2,993 7,957 16,118 18,280
2002 719 255 4,285 912 490 700 2,508 4,711 1,671 5,174 9,673 11,752
12
Tablo IVTürkiyenin AB ile Ticaretinin Mal
Gruplarina Göre Dagilimi (milyon Dolar)IHRACAT
13
Türkiyenin AB ile Ticaretinin Mal Gruplarina
Göre Dagilimi (milyon Dolar)ITHALAT
14
Tablo V Avrupa Birliginin Ithalat ve
Ihracatinda Türkiyenin Yeri (milyon Euro)
AB Toplam Ihracat AB Toplam Ithalat ABnin Türkiyeye Ihracati ABnin Toplam Ihracatinda Türkiyenin Payi ABnin Türkiyeden Ithalati ABnin Toplam Ithalatinda Türkiyenin Payi
1980 211,1 280,6 2,0 1,0 1,1 0,4
1993 390,6 470,2 12,4 2,6 6,8 1,5
1994 471,4 518,5 9,3 1,8 7,9 1,5
1995 573,3 545,3 13,4 2,34 9,2 1,69
1996 627 581,1 18,3 2,92 10,2 1,76
1997 721,1 672,4 22,4 3,11 11,9 1,77
1998 730,8 709,8 22,1 3,03 13,6 1,92
1999 758,3 772,1 20,5 2,71 15,5 1,95
2000 937,9 1026,8 30,0 3,2 17,45 1,7
15
3.Gümrük Birliginin Yabanci Sermaye Üzerindeki
Etkileri

• Tablo VI Izin Verilen Yabanci Sermaye
  Yatirimlari (milyon)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
AB Toplam 1188,4 982,9 1848,4 3272,3 1022,4 1065,9 1166,3 1950,0 1804,6 1406
Genel Toplam 2125,0 1487,7 2938,3 3837,0 1678,2 1645,8 1700,4 3059,0 2738 2243
AB/Genel 55,9 66,20 62,91 85,28 60,92 64,76 68,59 63,74 66,01 62,7
Genel Fiili Giris 1016 830 1127 964 1032 976 817 1719 3044 1402
16
4.Gümrük Birligi ve Istihdam

• Gümrük Birligine yönelik mevcut elestirilerin
  yogunlastigi bir diger önemli alan istihdamdir.
  Gümrük Birliginin Türkiyenin istihdam sorununu
  daha ciddi bir noktaya getirecegi, rekabet gücü
  düsük sektörlerde ve özellikle KOBIlerde pazar
  ve üretim kaybina, nihai asamada ise issizlige
  yol açacagi yönündeki elestirilerde, bazi önemli
  degerlendirmeler göz ardi edilmektedir.

17

• Gümrük Birligi belirtildigi gibi tam rekabet
  kosullari çerçevesinde, isleyen bir serbest
  piyasa ekonomisinde belirlenen standartlara
  uygun, kaliteli üretime yönelik bir yapilanma
  sunmaktadir. Bu çerçevede istihdam kaybinin
  oldugu sektörlerde öngörülen kalite düzeyinde
  üretimin gerçeklesmedigi ortaya çikmaktadir.
  Bununla birlikte Gümrük Birligi sonrasi
  Türkiyenin Avrupa Birliginden gerçeklestirdigi
  ithalatin yatirim ve ara mallari lehine olan
  dagiliminin, orta vadede sanayinin yapisinda
  üretim kalitesini artirici etki yapacagi ortaya
  koyulmustur.

18

• Sanayinin rekabet gücünü olumlu yönde etkileyecek
  olan bu degisim istihdam edilen isgücü oraninda
  da rol oynayacaktir. Bu çerçevede Gümrük Birligi
  sonrasi, rekabet gücü artan ve ihracat imkani
  yakalayan sektörlerde olusacak istihdam ihtiyaci,
  diger sektörlerde olusan istihdam kaybinin
  dengelenmesine yardimci olacaktir.

19

• Bilindigi gibi Gümrük Birliginin yabanci
  yatirimlar üzerindeki olumlu etkileri halihazirda
  beklenen düzeyde degildir. Bu durumun temel
  sebeplerinden biri, Türkiyedeki ekonomik ve
  siyasi istikrarsizliklarin iç ve dis yatirimlari
  özendirici bir iklimin olusmasini engellemesidir.
  Istikrarin saglanmasi halinde yeni yabanci
  sermaye mevzuati, etkin tesvikler ve AB ile büyük
  ölçüde uyumlastirilmis rekabet mevzuati, yabanci
  sermaye girisine uygun zemin olusturacaktir.
  Türkiyeye gelen yabanci sermayenin muhtemel
  etkilerinden birisi de, istihdamin artisi
  olacaktir.

20

• Gümrük Birligi çerçevesinde Türkiye ile yürüttügü
  ticari isbirliginin, Avrupa Birligine sundugu en
  önemli avantajin Türkiyedeki büyük ve dinamik
  pazarin yani sira AB sermaye yatirimlarina ucuz
  istihdam olanagi yaratmasi olarak görülmektedir.
  Ancak Gümrük Birliginin tamamlanmasini takiben,
  Avrupa Birligi, sendikacilik hareketlerinin
  baskisi ve Avrupa Sosyal Sarti çerçevesinde ucuz
  isgücünün sosyal damping ile haksiz rekabete yol
  açmasindan duydugu endise ile Türkiyedeki
  çalisma normlari ve sendikal özgürlükler konulari
  üzerinde önemle durmustur.

21

• Öte yandan Birlige aday MDAÜler ile
  karsilastirildiginda yeni süreçte Türkiyenin
  ucuz isgücü sunan bir aday ülke olmadigi da
  ortaya çikmaktadir. Son dönemde Türk
  yatirimcilarin da yatirim ve isletme
  maliyetlerinin yüksekligi nedeniyle komsu
  ülkelere ve hatta Uzak Doguya yönelmeleri bu
  saptamayi dogrulamaktadir.
• Bu çerçevede Gümrük Birliginin Türk istihdam
  piyasasinda ucuz isgücüne bagli olarak issizlik
  sorununa çözüm getirebilecegi düsüncesi içinde
  bulunulan kosullarda gerçegi yansitmamakta, buna
  karsilik Gümrük Birliginin nitelikli isgücünü
  tesvik edici bir etkisi olacagi ortaya
  çikmaktadir.

22

• Nitelikli isgücü bu asamada Türkiyenin Avrupa
  Birligi karsisinda rekabet kapasitesini
  yükseltebilmesinin ön kosullarindan biri olarak
  görülmektedir. Uzun yillar emek yogun
  teknolojileri tercih eden Türkiyenin ileri
  teknolojilerle üretim yapan AB sirketleri
  karsisinda rekabet gücünü koruyabilmesi, isgücünü
  yüksek teknolojiyi kullanabilir düzeye
  getirmesine baglidir. Bu da öncelikle Türkiyede
  is öncesi mesleki egitim sisteminin
  gelistirilmesi ve yasam boyu egitim anlayisinin
  yerlestirilebilmesini gerektirmektedir.

23
5.Gümrük Birligi ile Kaydedilen Yasal ve Kurumsal
Degisiklikler

• 5.1 Gümrük Vergileri ve Kotalarinin Kaldirilmasi
  ve AB Gümrük Koduna Uyum
• 5.2 Serbest Ticaret Anlasmalari
• 5.3 Ticarette Teknik Engellerin Kaldirilmasi
• 5.4 Fikri ve Sinai Mülkiyet Haklari
• 5.5 Rekabet Mevzuati
• 5.6 Kurumsal Isbirligi

24
Gümrük Vergileri ve Kotalarinin Kaldirilmasi ve
AB Gümrük Koduna Uyum

• 1/95 sayili Ortaklik Konseyi Kararinda taraflar,
  1996 yilinda Gümrük Birliginin tamamlanmasiyla
  sanayi ürünleri ve islenmis tarim ürünlerinde
  gümrüklerin sifirlanmasini, tarim ürünlerinde
  serbest dolasimin ise Türkiyenin Toplulugun
  Ortak Tarim Politikasina uyum saglanmasindan
  sonra gerçeklesmesini hükme baglamislardir. Bu
  dogrultuda Türkiye, 1 Ocak 1996 tarihi itibariyle
  öncelikle ABden ithal ettigi sanayi ürünlerine
  uyguladigi mevcut tüm gümrük vergileri ve es
  etkili tedbirleri kaldirmis, miktar kisitlamasi
  uygulamasina son vermis, ayrica üçüncü ülkelere
  karsi Birligin Ortak Gümrük Tarifesini (OGT)
  uygulamaya baslamistir.

25

• Ayni tarih itibariyle 1/95 sayili OKKnin Ek
  Iinde listelenen islenmis tarim ürünlerinin
  sanayi ve tarim paylari ayri ayri hesaplanarak,
  bir kisim islenmis tarim ürününün sanayi payi
  hemen sifirlanmis, kalan ürünlerde ise sanayi
  paylarinin asamali olarak sifirlanmasi kararina
  varilmistir. 2001 yilina kadar Topluluk OGTsi
  üzerinde vergi uygulanabilen hassas ürünlere
  iliskin indirimler ise tamamlanmistir.
• Gümrük Birliginin Türkiye ekonomisine etkilerine
  iliskin degerlendirmelerde, ilk asamada gümrük
  vergileri ve kotalarin kaldirilmasinin yaratacagi
  kamu gelir kaybi üzerinde durulmaktadir.

26

• Ancak 1994 yilindaki gümrük gelirleri GSMHnin
  2,31i iken, 1997de 2,61i olmasi söz konusu
  endiselerin gerçeklesmedigini ortaya koymaktadir.
  Bunun yani sira, Gümrük Müstesarligi yetkilileri
  tarafindan 2000 yilinda dis ticaret vergilerinin
  bir önceki yila göre 134 oraninda artis
  gösterdigi ifade edilmektedir. Söz konusu veriler
  Gümrük Birliginin beklenenin aksine bir kamu
  gelir kaybina degil, düsük oranda olmakla
  birlikte gelir artisina yol açtigi sonucunu
  vermektedir. Gümrük gelirlerindeki artisin temel
  sebebi, Türkiyenin Gümrük Birliginden
  kaynaklanan yükümlülükleri dogrultusunda gümrük
  idarelerine yönelik yeniden yapilanma ve
  modernlesme çalismalaridir.

27
Serbest Ticaret Anlasmalari

• 1/95 sayili Ortaklik Konseyi Kararinin 16.
  maddesinde belirtildigi gibi 2001 yilina kadar
  Toplulugun tercihli ticaret rejimine uyum
  çerçevesinde Türkiyenin, ABnin serbest ticaret
  anlasmalari (STA) imzaladigi üçüncü ülkelerle
  Serbest Ticaret Anlasmalari müzakere etmesi
  gerekmektedir.
• Türkiye halihazirda EFTA Israil, Makedonya,
  Bosna-Hersek ve 10 MDAÜ ile Serbest Ticaret
  Anlasmalarini yürürlüge koymustur. Ayrica Fas,
  Tunus, Misir, Filistin, Hirvatistan, Güney
  Afrika, Faroe Adalari ile müzakerelere baslamis,
  Malta ve Ürdün ile de müzakere hazirliklarini
  yürütmektedir.

28

• 1980 yilindan itibaren ithal ikameci sistemin
  yerine ihracata dayali büyüme politikasi
  izleyerek yeni pazarlar bulma ve ihracatini ürün
  bazinda çesitlendirme hedefini güden Türkiye için
  serbest ticaret anlasmalari önemli ticari
  açilimlar yaratmaktadir. Yürütülen müzakerelerin
  tamamlanmasi halinde Türkiye, yaklasik 40 ülke ve
  800 milyona yakin nüfusla dünyanin en büyük
  serbest ticaret alani içerisinde avantajli
  kosullarda ticaret yapma imkanina sahip
  olacaktir.

29

• Ölçek ekonomilerinin olusmasinda STAlar,
  maliyetlerin minimize edilmesi ve pazarin
  büyümesi yönünde önemli avantajlar sunmaktadir.
  Serbest ticaret anlasmasi imzalanmis üçüncü
  ülkelerden daha uygun kosullarda hammadde ve yari
  mamul temin edebilecek olan Türk sanayicisi
  üretim maliyetlerini düsük tutabilecek, dünya
  piyasalarinda rekabet gücünü artiracaktir.  

30

• Özellikle MDAÜlerle gerçeklestirdigi serbest
  ticaret anlasmalari, Türk Cumhuriyetleri ve Rusya
  ile olan ticareti de etkileyecek, söz konusu
  ülkelerle yakin isbirligi içerisinde olan
  MDAÜlerle, ortak yatirimlar gerçeklestirmek
  mümkün olacaktir. Ayrica Türkiyenin imzalamis
  oldugu ve müzakerelerini sürdürdügü serbest
  ticaret anlasmalari ile elde etmis oldugu
  müzakere pratigi de bir diger önemli husustur.

31

• Türkiye, serbest ticaret anlasmalari ile önemli
  avantajlar elde etmekle birlikte, söz konusu
  ülkelerin Türkiye ile yürütecekleri ticarette
  ABnin tanimis oldugu tavizleri tanima
  yükümlülügünü üstlenmektedir. Bunun yani sira
  üçüncü ülkelerle ancak Gümrük Birligi ile
  belirlenmis ortak gümrük tarifesi dahilinde
  ticari isbirlikleri gerçeklestirebilmektedir.

32
Ticarette Teknik Engellerin Kaldirilmasi

• 1/95 sayili Ortaklik Konseyi Karari, taraflar
  arasindaki ticaretin Gümrük Birligi çerçevesinde
  gelistirilebilmesi ve mallarin serbest
  dolasiminin tam olarak saglanabilmesi için
  Türkiyenin ticarette teknik engellerin
  kaldirilmasina iliskin AB mevzuatini Türk
  mevzuatina aktarmasini hükme baglamistir. Son
  derece kapsamli olan bu alanda uyum saglanmasi
  gereken mevzuat listesi 2/97 sayili OKK karari
  ile belirlenmis ve Türkiyenin 31 Aralik 2000
  tarihine kadar standardizasyon, ölçüm,
  kalibrasyon, kalite, akreditasyon, test ve
  belgelendirme alanlarindaki mevzuatini Topluluk
  mevzuatina uyumlastirmasi gerektigi
  belirtilmistir.

33

• Türkiye, teknik mevzuat uyumuna iliskin olarak
  yürüttügü çalismalarda önemli asamalar
  kaydetmistir. Öncelikle 1997 yilinda Bakanlar
  Kurulu Karari ile Avrupa Birliginin yeni
  yaklasim direktifleri çerçevesindeki 32 ürün
  grubuna iliskin uyumlastirma çalismalarini
  yürütecek kamu kuruluslarini tespit etmistir. Söz
  konusu ürün gruplarina yönelik AB standartlarina
  uyumla yükümlü olan kurum Türk Standartlari
  Enstitüsüdür (TSE). TSE, 1993 yilindan beri
  yürüttügü çalismalar neticesinde yaklasik olarak
  80 oraninda AB standardini Türk standardi
  haline getirmistir.

34

• Avrupa Standart Teskilati CEN ve CENELECe de
  bagli üye olan TSE, Gümrük Birligi sonrasinda
  yeniden yapilandirilmis ve bünyesinde
  kalibrasyon, deney, belgelendirme merkezleri
  olusturulmustur. TSE, yeni yapilanmasi
  çerçevesinde ayrica kalite bilincinin
  yayginlastirilmasi yönünde egitim çalismalari da
  yürütmeye baslamistir.

35
Fikri ve Sinai Mülkiyet Haklari

• Gümrük Birligine konu olan mallarin tabi oldugu
  fikri ve sinai haklara iliskin mevzuatin Avrupa
  Toplulugu ile Türkiyede farkli düzeylerde
  bulunmasinin serbest dolasima tarife disi engel
  teskil etmesi, Türk mevzuatinin Avrupa Toplulugu
  mevzuatina ve bu alandaki uluslararasi
  sözlesmelere uyumunu gündeme getirmistir.

36

• 1/95 sayili Konsey Karari çerçevesinde yürütülen
  çalismalar neticesinde Türkiye hem endüstriyel
  hem sanatsal mülkiyet hakkini kapsayan fikri ve
  sinai mülkiyet hakkina iliskin mevzuatini AB
  mevzuatina uyumlastirmayi büyük oranda
  basarmistir. Sinai mülkiyet haklari konusunda
  gerekli mevzuati, Gümrük Birligi öncesinde
  yürürlüge koymus ve yari resmi bir organ olarak
  Patent Enstitüsünü 1994 yilinda kurmustur.

37

• 1995 yilinda son derece eski kanunlara dayanan ve
  güncelligini yitiren Fikir ve Sanat Eserleri
  Kanununun kapsami genisletilmis ve AB mevzuatina
  yakinlastirilmistir. Ortaklik Konseyi Kararinda,
  belirtilen fikri ve sinai mülkiyet hakkina
  iliskin uluslararasi anlasmalarin önemli bir
  kismina da taraf olunmustur. Son olarak 3 Mart
  2001 tarihinde yürürlüge giren Fikir ve Sanat
  Eserleri Kanununda Degisiklik Yapilmasi Hakkinda
  Kanun ile taraf olunan uluslararasi anlasmalara
  uyumlu olarak korsan yayincilik, fikir ve sanat
  eser sahiplerinin manevi haklarinin ihlali
  durumunda uygulanan cezai müeyyideler
  hususlarinda yeni düzenlemeler getirilmistir.

38

• Türkiye, Gümrük Birliginden dogan yükümlülügü
  dogrultusunda fikri mülkiyet haklarina iliskin,
  uluslararasi anlasmalara, bu çerçevede Ticaretle
  Baglantili Fikri Mülkiyet Haklari Anlasmasina
  (TRIPs) taraf olarak bu alanda kapsamli
  düzenlemeler öngören Dünya Ticaret Örgütüne
  üyelik çerçevesindeki yükümlülüklerini de yerine
  getirmistir.

39

• Fikri ve Sinai mülkiyet haklari konusunda önemli
  ihlallerin kaydedildigi Türkiyede uluslararasi
  normlarda bir fikri mülkiyet hakki mevzuatinin
  olusturulmasi Türk sanatçilarinin, bulus
  sahiplerinin, yaraticilarin, sirketlerin
  haklarinin korunmasi ve desteklenmesi, böylelikle
  uluslararasi arenada rekabet gücü elde
  edebilmeleri açisindan önem tasimaktadir. Ayrica
  hem arastirma ve gelistirmeyi özendirip teknik
  bilgilerin degerlendirilerek yayginlasmasini
  saglamakta, hem de teknoloji transferine imkan
  vermektedir. Bu alanda yapilacak her düzenleme
  toplumun kültür ve sanat hayatini
  zenginlestirecek, teknik ve sinai atilimlarinda
  gelistirici rol oynayacaktir.

40
Rekabet Mevzuati

• 1/95 sayili Ortaklik Konseyi Kararinda uyum
  öngörülen bir diger önemli alan, Rekabet
  Mevzuatidir. Karar, sanayi mallarinin serbest
  dolasimi çerçevesinde gümrük tarifelerinin yani
  sira Türkiyenin AB ürünlerinin piyasaya girisini
  engelleyecek ve Türk ürünleriyle rekabetini
  sinirlayacak ulusal uygulamalarin yeniden
  düzenlenmesini gerekli kilmaktadir. Türkiye,
  tüketicinin korunmasini temel alan ve belirli
  kurallar çerçevesinde isleyen bir rekabet
  ortaminin olusturulmasina yönelik Avrupa Birligi
  rekabet mevzuatina uyum çalismalarinda ilerleme
  kaydetmistir.

41

• Bu alandaki iki önemli yasal düzenleme olan
  Rekabetin Korunmasi Kanunu 1994 yilinda,
  Tüketicinin Korunmasi Kanunu 1995 yilinda
  yürürlüge girmistir. Söz konusu kanunlarin
  uygulanmasindan sorumlu Rekabet Kurumu ise 1997
  yili itibariyle islerlik kazanmistir.
• Rekabet hukuku kapsaminda yer alan, rekabeti
  bozacak sekilde bazi firmalarin veya ürünlerin
  üretimini destekleyen devlet yardimlarinin
  kaldirilmasi hususunda çalismalar
  sürdürülmektedir.

42

• Bu alanda öncelikle tekstil ve giyim sektöründeki
  tesvik sistemi AB ile uyumlastirilmis, 1995
  yilinda Ihracatta Devlet Yardimlari karari
  yürürlüge koyulmus ve ihracatçilara saglanan
  tesvikler kademeli olarak degistirilerek genel
  muafiyetler sistemi benimsenmistir. Halihazirda
  devlet yardimlarina iliskin olarak AB mevzuati
  ile Türk mevzuati arasinda farklilik yaratan
  temel nokta, devlet yardimlarinin denetlenmesi
  konusunda Türk Rekabet Kurulunun yetkili otorite
  olarak taninmamasidir.

43

• Rekabet Kurulu sadece devlet yardimlarina iliskin
  yapilan degisikliklerin rekabet kurallarina uygun
  olup olmamasi hakkindaki fikirlerini, degisikligi
  yapan ilgili kurum veya bakanliga
  iletebilmektedir.
• Türkiyede rekabeti kisitlayici bir diger yapi
  ticari nitelikteki devlet tekelleridir. Tekel
  kanununda, Tekel idaresinin alkollü içkilerin
  dagitimi ve ithali üzerindeki tekelinin
  kaldirilmasi yönünde degisiklik yapan kanun 20
  Ocak 2001 tarihi itibariyle yürürlüge
  koyulmustur. Tütün piyasasindaki tekeli
  kaldiracak olan tütün ve tütün mamulleri yasasi
  ise 9 Ocak 2002 tarihi itibariyle Resmi Gazetede
  yayinlanarak yürürlüge girmistir.

44

• Rekabet hukuku çerçevesinde Türkiyenin önündeki
  en önemli konu olan devlet yardimlarina iliskin
  olarak 1 Haziran 2001 tarihinde gerçeklestirilen
  GBOK toplantisinda da AB tarafinin Türkiyeden
  devlet yardimlarinin gözetimi ve kontrolü ile
  ilgili bagimsiz bir kurumun olusturulmasi yönünde
  beklentisi dile getirilmistir.

45

• Türkiyenin AB rekabet mevzuatina uyum
  çalismalari, hedeflerinden biri uluslararasi
  ticarette haksiz rekabetin önlenmesi olan DTÖye
  üyeligi çerçevesindeki yükümlülüklerini de
  karsilamaktadir. Bu çerçevede Türkiye DTÖnün
  Sübvansiyonlar ve Telafi Edici Önlemler
  Anlasmasiyla uyumlu Avrupa Birligi devlet
  yardimlari mevzuatina uyum saglayarak DTÖ
  üyeliginden dogan bir yükümlülügünü daha yerine
  getirmis olacaktir.

46

• Öte yandan Uruguay Round kararlari temel alinarak
  hazirlanan ve Temmuz 1999da Mecliste kabul
  edilen Ihracatta Haksiz Rekabetin Önlenmesi
  Hakkinda Kanun AB mevzuatina uyum yönünde
  gerçeklestirilecek çalismalar kapsamindadir.
  DTÖnün Türk sanayiinde çok önemli bir yer tutan
  tekstil ürünlerine iliskin olarak 2005 yilina
  kadar kotalarin asamali olarak kaldirilmasi,
  gümrük vergilerinin düsürülmesi, diger tarife
  disi engellerin kaldirilmasi ile serbest ticaret
  düzenine geçis konusundaki yükümlülükleri ise
  Gümrük Birligi ile büyük ölçüde
  gerçeklestirilmistir.

47
Kurumsal Isbirligi

• 1/95 sayili karar, Gümrük Birliginin isleyisinin
  denetimi ve karsilasilan sorunlara ortak çözümler
  olusturulmasi hususunda etkin olacak kurumsal
  isbirligi modelleri olusturulmasini da hükme
  baglamistir. Birlige tam üye olmaksizin Gümrük
  Birligine dahil olan, bu sebeple ortak pazara
  iliskin karar alma süreci içerisinde bulunmayan
  Türkiyenin durumu, söz konusu kurumsal
  yapilanmayi zorunlu kilmis, Gümrük Birliginin,
  isleyisini kolaylastirmak hedefi ile özel
  komiteler olusturulmustur.

48

• Ortaklik Konseyi Kararinin uygulanmasindan
  dogacak aksakliklar hususunda ayda en az bir kere
  toplanmak üzere Türkiye, Komisyon ve üye
  ülkelerin temsilcilerinden olusan Gümrük Birligi
  Ortak Komitesi (GBOK) bu dogrultuda olusturulan
  ilk yapilanmadir. Bir tavsiye kurumu olan Komite,
  bazi konularda sinirli olmak üzere, yeni bir
  mevzuat yaratmayacak ve Topluluk mevzuatinda
  degisiklik olusturmayacak teknik nitelikli
  kararlar alabilmektedir.

49

• Gümrük Birliginin isleyisi ile dogrudan ilgili
  alanlarda yeni mevzuat hazirlamak veya mevcut
  mevzuati degistirmek için olusturulan karsilikli
  danisma mekanizmasi bir diger kurumsal
  yapilanmadir. Ancak her iki tarafin da yasa
  hazirlayici birimlerinin yeterli isbirligi
  gelistirememeleri sebebiyle etkinlik
  kazanamamistir.

50

• Gümrük Birligi ile Türkiyenin içinde yer
  alabildigi mekanizmalardan biri de bagimsiz
  komitelerdir. Gümrük Birliginin isleyisi ile
  dogrudan ilgili alanlardaki Nomanklatür Komitesi,
  Gümrük Kanunu Komitesi, Mense Komitesi, Degerleme
  Komitesi, Dis Ticaret Istatistikleri Komitesi,
  Standartlar Komitesi, Iç Pazar Koordinasyon
  Komitesi, Sübvansiyon ve Tekstil Komiteleri gibi
  bir çok bagimsiz Komitenin toplantilarina Türk
  uzmanlar katilabilmektedir. Söz konusu komitelere
  Türk temsilcilerinin katilimi dönem içerisinde
  etkinlik ve süreklilik kazanmistir. Bu çerçevede
  sübvansiyonlar ve tekstil komitelerinde Türk
  temsilcileri bazi avantajlar elde etmislerdir.

51
6.Gümrük Birligi Çerçevesinde Türkiye-AB Mali
Isbirligi

• Türkiye AB arasindaki ortaklik iliskisi
  çerçevesinde Türkiyenin ekonomik kalkinmasina
  katkida bulunmak ve ortaklik iliskisinden dogan
  yükümlülüklerini gerçeklestirebilmesine destek
  olmak amaciyla Topluluk mali yardimda bulunmayi
  taahhüt etmistir. 1996 yilinda tamamlanan Gümrük
  Birligine kadar olan dönemde Türkiyeye yönelik
  AB kaynakli mali yardimlar, mali protokoller ile
  düzenlenmis ve Türkiye bu dönemde 1.433 milyon
  Euro öngörülmesine karsin toplam 833 milyon Euro
  tutarinda kredi ve hibe kullanilabilmistir.

52

• Gümrük Birligi çerçevesindeki yükümlülükleri
  dogrultusunda Türkiye, 1996 yilindan itibaren çok
  kapsamli bir alanda mevzuat uyumu ve buna bagli
  kurumsal yapiyi olusturma sürecine girmistir. Bu
  degisimi gerçeklestirmek için Avrupa Birliginin
  Türkiyeye mali ve teknik yardimda bulunma
  taahhüdü yerine getirilmemis ve Türkiye, Gümrük
  Birligine iliskin yükümlülüklerini hiçbir
  Topluluk kaynagindan yararlanmaksizin geçen bes
  yil içerisinde büyük ölçüde gerçeklestirmistir.

53

• Türkiyenin bu süreçte gösterdigi kapasite AB
  tarafinca da dile getirilmis, bununla birlikte
  henüz tamamlanmayan çalismalar da çesitli
  platformlarda vurgulanmistir. Halihazirda
  Türkiyenin Gümrük Birligine iliskin uyum
  çalismalarini da kapsayan katilim öncesi
  stratejisine yönelik yillik 177 Milyon Euroyu
  Ulusal Programda taahhüt edilen takvim
  çerçevesinde en etkin sekilde kullanmasi, ayrica
  geri dönüsümlü AYB kredilerinden de akilci
  projelerle faydalanmasi uyum sürecini
  kolaylastirmasi açisindan çok önemlidir.

54
7.Gümrük Birligi Çerçevesinde Türkiyenin
Kullanabilecegi Bir Mekanizma

• Gümrük Birliginin dayandigi Katma Protokol ve
  1/95 sayili Ortaklik Konseyi Karari, ortaklik
  çerçevesindeki uygulamalarin taraflardan birinde
  ekonomik bir soruna yol açmasi halinde islerlik
  kazanabilecek mekanizmalari ortaya koymaktadir.

55

• Katma Protokolün Türk Ekonomisinin bir sektörü
  veya dis mali istikrarini tehlikeye düsürecek
  ciddi bozukluklar ortaya çikar veya Türkiyenin
  bir bölgesinin ekonomik durumunun bozulmasi
  seklinde güçlükler belirirse, Türkiye gerekli
  korunma tedbirlerini alir. Bu tedbirler ve
  bunlarin uygulama usulleri Ortaklik Konseyine
  geciktirmeksizin bildirilir. seklindeki 62.
  maddesi ve 1/95 sayili Ortaklik Konseyi
  Kararinin ...taraflar Katma protokolün 62.
  maddesiyle belirlenen koruma tedbirleri
  mekanizmalari ile usullerinin geçerliligini
  koruyacagini teyit ederler seklindeki 63.
  maddesi Gümrük Birliginin Türkiye ekonomisinde
  bir zarara sebebiyet vermesi halinde devreye
  sokulabilecek garanti noktasini olusturmaktadir.

56
SONUÇ

• Bazi görüsler 1/95 sayili Ortaklik Konseyi
  Kararini bir ticaret anlasmasi gibi ele alarak
  tam üyelik perspektifi ortaya koyulmaksizin
  müzakere edildigi ve bu çerçevede Gümrük
  Birliginin Türkiye ekonomisine zarar verdigi
  sonucuna varmaktadir. Bu yaklasim içerisinde
  Gümrük Birligi ile Türkiyenin tek tarafli
  tavizler üstlendigi ve ulusal ticaret
  politikasinin Birligin ticaret politikasina tabi
  oldugu elestirileri yöneltilmektedir.

57

• Söz konusu degerlendirmeler yapilirken öncelikle
  Gümrük Birliginin tamamlanmasi ile Türk dis
  ticaretinde Avrupa Birligi lehine ithalat artisi
  ve Türkiyenin Avrupa Birliginin tercihli
  ticaret rejimine uyum zorunlulugu temel argüman
  olarak alinmaktadir. Ayrica ilk asamada
  Türkiyenin gümrük duvarlarini sifirlamasi ile
  belirli bir kamu gelir kaybina maruz kalacagi
  iddia edilmekte ve ilerleyen dönemde Avrupa
  Birliginden gelen mallarla rekabet edemeyen
  firmalarin kapanmasi ya da pazar kaybina ugramasi
  ile issizligin artacagi üzerinde durulmaktadir.

58

• Gümrük Birliginin temel özelligi, bir ekonomik
  entegrasyon modeli olarak Dünya Ticaret
  Örgütünün uluslararasi ticarete getirdigi
  kurallar çerçevesinde yapilandirilmis olmasidir.
  Türkiyenin, Gümrük Birligi sürecinde
  gerçeklestirdigi her çalisma taraf oldugu Dünya
  Ticaret Örgütü üyeliginden dogan yükümlülükleri
  ile örtüsmektedir. Ticaretin hizla liberallestigi
  global ekonomi ortaminda Gümrük Birligi,
  Türkiyenin bu süreçte her halükarda yerine
  getirmesi gereken uluslararasi standartlari
  yakalamaya yönelik çalismalara ivme
  kazandirmistir.

59

• Gümrük Birligi, 1980 yili itibariyle ticaret
  politikasini uluslararasi piyasalara açilmak
  yönünde belirleyen Türkiye için, küresel
  entegrasyonun ekonomik kosullarini belirleyen
  Dünya Ticaret Örgütü üyeligi çerçevesindeki
  yükümlülüklerinin çok daha kapsamli ve kisa
  sürede yerine getirilmesi anlamina gelmektedir.
  Gümrük Birligi ile Türkiye uluslararasi
  piyasalarla bütünlesme yönünde önemli bir sinavi
  geçmis, dünyanin en önemli ekonomik bloklarindan
  biri içerisinde yer almayi basarmistir.

60

• Türkiye, makro ekonomik dengeleri
  saglamlastirdigi, yapisal reformlari tamamladigi,
  yabanci sermaye ve teknoloji transferini
  gerçeklestirdigi takdirde Gümrük Birligi
  ortamindan optimum faydayi saglayabilecektir.
  Gümrük Birligi iliskisi Türkiyenin çagdaslasma
  yönünde en temel hedefi olan Avrupa Birligi tam
  üyeligi yolundaki önemli bir kilometre tasidir.

61

• Bu noktada Türkiye açisindan yapilmasi gereken,
  istikrarin saglanamamasindan kaynaklanan sorunlar
  ve ardi ardina yasanan krizleri Gümrük Birligi
  ile açiklamak yerine, büyük oranda Gümrük Birligi
  nedeniyle AB norm ve standartlarina ulasma
  yolunda kaydedilen mesafeyi iyi kullanmak ve
  özellikle adaylik süreci çerçevesinde Ulusal
  Programda yer alan hedeflere en kisa sürede
  ulasarak AB tam üyeligine dogru hizla ilerlemek
  olmalidir.