Sayisallastirilmis Materyallerin Kullanimi, Telif Haklari ve Standartlar

1
Sayisallastirilmis Materyallerin Kullanimi, Telif
Haklari ve Standartlar

• Yasar Tonta
• Hacettepe Üniversitesi
• Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
• tonta_at_hacettepe.edu.tr
• yunus.hacettepe.edu.tr/tonta/

2
Plan

• Kültürel ve sanatsal mirasi temsil etmek için
  giderek dijital nesnelere olan bagimliligin
  artmasi
• Dijital Avrupa Stratejisi
• Geçmisin gelecegi simdinin gelecegi
• Metin disi kültürel nesnelerin dijitallestirilmesi
  
• Mevcut sistemin yetersizlikleri
• Kullanim, Telif Haklari ve Standartlar
• AB Projeleri (PLANETS)
• Bakis açisi

3

• Kültürel mirasin dijitallestirilmesi
• Kültürel nesnelerin Interneti (The Internet
  Culture of Things)
• Metin disi kültürel nesnelerin dijitallestirilmesi
  
• Dijital varlik
• Dijital insani bilimler (dijitallestirme
  ihanettir)
• Çevrimiçi kullanimin artmasi (Apple iTunesdan 10
  milyarinci parça indirilmis)
• Görünürlük kullanimi artiriyor (Google
  örümceklerine açilmasi)

4

• As a society we are becoming increasingly
  dependent on digital artifacts to represent our
  cultural and artistic heritage
• Unesco dijital mirasin korunmasi bildirgesi 2003
• World Heritage Info Network
• Unesco Dünya Dijital Kütüphanesi
• Europeana

5
Projeler

• Michael
• SHAMAN
• Digicult
• PLANETS
• BRICKS

6

• Viviane Reding AB Komiseri Telekom ve Medya
• Dijital Avrupa Stratejisi Yeni bir Dünya Bankasi
  çalismasi her 10'luk ek genisbant penetrasyonun
  1.3 büyüme yarattigini söylüyor. Avrupa'nin
  öncü ülkeleri bu hedefleri uygulamaya
  baslamistir. Fransiz hükümeti, Fransa Numérique
  2012 plani ile, tüm evleri en az 512 Kbit bir
  internet baglantisini 2012 sonuna kadar saglamayi
  hedefledi. Ingiltere'de Lord Carter, iddiali
  Dijital Ingiltere raporunda, tüm evlere en az 2
  Mbit'i 2012 sonuna kadar saglamayi hedefledi, ve
  Gelecek Kusak Fonunundan yararlanmayi
  planliyor. Almanya'da, federal hükümet,
  Breitbandstrategie programi ile, nüfusun 75 için
  50 Mbit'i 2014 sonuna kadar hedefliyor.
  Finlandiya evrensel genisbant hizmetini 100 Mbit
  olarak hayata geçiriyor. Bunlar kendi
  önceliklerini dogru seçen örnek ülkelerdir. Hepsi
  dijital ekonominin büyütülmesi gerektigini
  anladi.

7

• 1. Dijital Avrupa için ilk ve en önemli
  önceligimiz, Avrupa içinde üretilen dijital
  içerige erisimi kolay ve cazip yapmaktir.
  Avrupali kullaniciya hitab eden cekici sayisal
  içerigin bulunabilmesi yüksek-hizli genisbant
  Internetin gelismesinde belirleyici olacaktir.
  Maalesef, su anda bu konuda son derece
  kutuplasmis bir tartisma var Birçok hak
  sahipleri internetten izinsiz indirilen
  nesnelerin fikri mülkiyet haklarinin ihlali
  ettigini, illegal hatta cezai suç oldugunu
  söylemekte, digerleri ise internet erisiminin
  evrensel hak oldugunu vurgulamaktalar. Isin
  dogrusu Her iki tarafda hakli. Isin acisi, uzun
  ve çogunlukla verimsiz tartismalardan sonra, iki
  tarafta kendi konumlarina dönmekte, diger tarafla
  anlasmak için hiç bir isaret vermemektedir.

8

• Bu arada, internet korsanligi , özellikle dijital
  yerliler, yani 16 - 24 arasinda yogun Internet
  kullan genç kusak arasinda gittikçe daha cazip (
  "seksi") olmakta. Bu kusak bizim, yeni inovasyon
  ve yeni büyüme firsatlarini sunan, dijital
  ekonominin temeli olacaktir. Eurostat rakamlari
  bunlarin 60'inin, son aylarda internetten para
  ödemeden görsel-isitsel içerik indirdigini, ve
  28'ide ödemek istemedigini gösteriyor .

9

• Bu rakamlar mevcut sistemde ciddi eksiklikler
  oldugunu göstermektedir. Yasayi çigneyenleri
  cezalandirmak gerekir. Ama gerçekten pazarda
  yeterince çekici ve tüketici dostu yasal ürün
  sunuyormu? Fikri Mülkiyet Haklari için mevcut
  yasal sistem internet kusagin beklentileri ne
  ölçüde karsiliyor? Biz baski tedbirlerinden önce
  tüm alternatif seçenekleri düsündük mü? Konuya
  gerçekten 16 yasindaki birinin gözüyle baktik mi?
  Yoksa matbaa çaginda yetismis Hukuk profesörünün
  perspektifinden mi baktik? Bence, büyüyen
  Internet korsanligi mevcut is modelleri ve hukuki
  çözümler için verilmis bir güvensizlik
  oylamasidir. Bu politika yapanlar için bir
  uyaridir.

10

• Sayet çabucak, dijital içerige erisimi, daha
  kolay ve daha tüketici dostu yapamazsak, sanatsal
  yaraticiligin destekçisi ve dijital hizmetler
  yasal kullanici olan bir kusagi oldugu gibi
  kaybedebiliriz. Ekonomik, sosyal ve kültürel
  olarak, bu bir trajedi olur. Bu nedenle benim ana
  önceligim, diger Komisyonlarla birlikte Avrupa
  tek pazarindaki dijital içerige erisim için
  basit, tüketici dostu bir yasal çerçeveyi, ayni
  zamanda yaratanlara adil ücret saglayacak sekilde
  olusturmaktir. Dijital Avrupa sadece kurulu
  içerik yaraticilari ile ve dijital yerlileri
  arasinda ilgilenen kullanicilar ve yenilikçi
  tüketiciler ile kurulur.

11

• Bu konuda Avrupa'nin somut neler yapabilecegini
  iki örnek verecegim
• Her seyden önce, online hizmetler için fikri
  mülkiyet haklarinin lisanslanmasini tüm AB Üye
  ülkelerinde kolaylastirmak olabilir. Bugün, hak
  sahipleri ve online hizmet saglayicilar fikri
  haklarin yönetimi için çok fazla zaman ve para
  harciyorlar, halbuki bu paralari cazip servisler
  için harcayabilirlerdi. Sikça tüketiciler bir
  baska AB ülkesindeki online içerige
  erisemiyorlar. Tüm Üye Devletleri kapsayan online
  içerik için, ölçek ekonomisinden yararlanan ve
  tüketici dostu çözümler için çok basit ve daha az
  parçalanmis düzenleyici çerçeve gerekmektedir. 30
  yil önce ticari uydu TV basladigi zaman benzer
  bir sorunu yasadik Sinir ötesi hizmetle ilgili
  fikri haklar izin sorunlari karmasik hale
  gelince, Avrupa Kablo ve Uydu Direktifi ile
  basitlestirilmis bir sistem olusturarak
  Avrupa'nin tamami için bu sorunu çözdü. Gelisen
  online içerik dünyasi için benzer çözümler
  gelistirmenin zamanin simdi olduguna inaniyorum.
  

12

• Ikinci örnek Avrupada kitaplari dijital ortama
  aktarmayi tesvik edecek modern kurallar
  olusturmaliyiz. Avrupa ulusal kütüphanelerde
  kitaplarin 90'dan fazlasi artik ticari olarak
  mevcut degil çünkü ya baskisi bitmis yada
  yetimler yani bu kitaplarin sayisal kullanimi
  için yetkili bulunamiyor. Avrupa çapinda bir kamu
  tescil sisteminin kurulmasiyla bu eserlerin
  dijital ortama aktarmada özel yatirim tesvik
  edebilir ve yazarlarin dijital dünyada adil ücret
  almasini garantilebilir. Bu da Google kitaplari
  ile ilgili mevcut ideolojik tartismalarin
  bitmesine yardimci olabilir. Birçok yayincinin ve
  kütüphanelerin Google'in piyasa gücünden
  korkmalarini anliyorum. Ama ayni zamanda,
  Avrupa'nin parçalanmis düzenleyici sistemi
  nedeniyle bu alanda ilginç is modelleri sunmak
  isteyen Internet sirketlerinin sikintilarini
  paylasirim. Bende Avrupa dijital kütüphanesinin,
  Europeana, gelistirilmesi baglaminda bu
  sikintilarini yasiyorum. Sunu çok açik ifade
  edelim Eger hizlica, yetim eserler ve
  kütüphaneler ile ilgili Avrupa telif haklari
  kurallari reformu yapmazsak, dijital ortama
  aktarma ve çekici içerik gelistirilmesi Avrupa'da
  degil , Atlantik'in diger tarafinda
  gerçeklesecektir. Yalnizca tüketici dostu modern
  kurallar Avrupa içeriginin zaten dünyanin dört
  bir yaninda baslayan dijital ortama aktarma
  çabalarinin güçlü bir parçasi olmasina imkan
  verecektir.

13

• Degisen Telif Hakki Anlayisi
• ?Hukuk herzaman teknolojiden sonra geliyor
• ?Bilgi özgür olmali (J.P. Barlow)
• ?Dijital nesnelerin tanimlanmasi, düzenlenmesi ve
  korunmasi
• ?Elektronik bilgilerin korunmasi ve ticaretiyle
  ilgili uluslararasi anlasmalar
• ?Elektronik telif hakki yönetim sistemleri
• ?Elektronik bilgi edinme özgürlügü

14

• Kültürel mirasin dijitallestirilmesi
• Kültürel nesnelerin Interneti (The Internet
  Culture of Things)
• Metin disi kültürel nesnelerin dijitallestirilmesi
  
• Dijital varlik
• Dijital insani bilimler (dijitallestirme
  ihanettir)
• Çevrimiçi kullanimin artmasi (Apple iTunesdan 10
  milyarinci parça indirilmis)
• Görünürlük kullanimi artiriyor (Google
  örümceklerine açilmasi)

15
Murat Bardakçi

• 2. Arsiv belgesi dünyanin hiçbir yerinde yerinde
  dijital ortama alinmaz. Belge mikrofilme çekilir,
  bilgisayara kaydedilen ise arsivin katalogudur.
  Unutmayin Osmanli Arsivleri gibi on milyonlarca
  belgeye sahip bir arsivi hálá bitmemis tasnifi
  bir yana birakarak dijitallestirmeye kalkismak
  gereksizigi bir yana tamamlanmasi seneler boyu
  mümkün olamayacak bir istir ve birilerini
  vergilerimizle zengin etmeye yarayan ham bir
  hayaldir. Hal böyle iken pusuda bekleyen ve
  basina Bu isi biz yapariz diye demeçler veren
  bilgisayar sirketlerini kimler, niçin
  ümitlendirmektedirler?
• Evet efendim... Arsiv konusunu yüzlerce senelik
  evrakin çayirda tus edilmesine mani olana, bu kis
  sular ltinda kalmasini önlemeye, hatta devletin
  denetleme kurullariyla yetkili makamlari ise
  müdahale edene kadar yazmaya devam edecegim.
  Neticede ortaya 32 kisim tekmili birden güzel bir
  hikáye çikacak, inanin...
• mbardakci_at_hurriyet.com.tr   12 Kasim 2000,
  Pazar hurriyet

16
Europe's Cultural and Scientific Heritage at a
Click of a Mouse

• i2010 Digitial Libraries Initiative
• Digitize once, distribute widely
• Future for the Past
• DIGICULT, CALIMERA, COINE, ERPANET, NEDLIB
• Future for the Present
• Preserving the Internet (B. Kahle)

17
European Commission Recommendation

• 1) Digitization of content
• by setting up large scale digitization
  facilities
• 2) Online accessibility
• by promoting the development of the European
  Digital Library as the multilingual access point
  to Europes cultural heritage and
• 3) Digital preservation
• by establishing national strategies and plans for
  the long-term preservation of and access to
  digital material.

• http//europa.eu.int/information_society/activitie
  s/digital_libraries/doc/recommendation/recommendat
  ion/en.pdf.

18

• Degisen Telif Hakki Anlayisi
• ?Hukuk herzaman teknolojiden sonra geliyor
• ?Bilgi özgür olmali (J.P. Barlow)
• ?Dijital nesnelerin tanimlanmasi, düzenlenmesi ve
  korunmasi
• ?Elektronik bilgilerin korunmasi ve ticaretiyle
  ilgili uluslararasi anlasmalar
• ?Elektronik telif hakki yönetim sistemleri
• ?Elektronik bilgi edinme özgürlügü

19
Kullanim

• Kullanim kopyasi, arsiv kopyasi, ag kopyasi
  (sikistirma, bant genisligi)
• Bastirma (para alinmasi, webe koy kendisi
  bastirsin ama kaliteyi düsür ya da filigran koy)
• Indirme (tek kullanimlik indirmeye imkan ver,
  kullanim miadi koy, baskalarina aktaramasin,
  üzerinde degisiklik yapamasin)
• Erisilen miktar
• Yazarin nasil tanitildigi (odevci.com zaten
  ücretsiz erisilen malzemenin parayla satilmasi)
• Topkapi Sarayi Arsivi örnegi (CD olarak
  gönderiyor, ama Webe koymam demesi)

20
Telif Haklari

• Kalicilik-otantiklik (dijital imza, sürüm
  kontrolü, sifreleme) (Playboy orta sayfa örnegi)
• Access-presentation
• Farkli formatlar
• Çesitli ve dinamik olusu
• Koruma ve saklama için dijital kopyasini alma
  hakki (US Telif Hakki Yasasi Md 108) (telif hakki
  kanit olma durumu)
• Milli kütüphanelerin simdik kültürü koruma
  görevleri yok mu?
• KUTUP-Lnin ilk 3 yili yok?
• Göçürülmeden dogan telif haklari (göçürülmüs
  kopya orijinal kopyanin yerine geçer mi? 1-2
  hata büyük bir oran bu açidan
• Bir formattan digerine koruma amaciyla aktarmadan
  dogan telif haklari (konusan kitaplik)
• Anadan dogma-sonradan olma ayrimi-zaten dijital
  ortamda olan materyallerin korunmasi ve gelecek
  kusaklara aktarilmasi
• Ikon ve küçük resimlerin gösteriminden dogan
  telif haklari (ABDde bazen aykiri bulunuyor,
  bazen bulunmuyor)
• Baglanti vermeden dogan telif haklari
  (AÜ-Milliyet)
• Derlemeden dogan telif haklari (NYT-Tasini
  davasi)

21
Standartlar

• OAI-PMH
• OAIS
• CIDOC-CRM
• Semantik Web
• RDF
• RDF/XML
• OWL

22
Avrupa Birligi

• Dijitallestirmeden çok toplulastirmayi
  destekliyor
• Bir kez dijitize et, genis bir biçimde dagit
  (digitize once, distribute widely) mantigiyla
  hareket edilmesi bekleniyor
• SEEDI
• PLANETS
• AB projelerine katilim için destek
• Metin disi kültürel nesnelerin dijitallestirilmesi
  

23
Virtual Museum of Canada
24
Digital Archive Network for Anthropology and
World Heritage
25
The Digital Michelangelo Project
26
Dijital Michelangelo Projesi
27
(No Transcript)
28
Growing / Grown Up Digital

29
Sayisallastirilmis Materyallerin Kullanimi, Telif
Haklari ve Standartlar

• Yasar Tonta
• Hacettepe Üniversitesi
• Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
• tonta_at_hacettepe.edu.tr
• yunus.hacettepe.edu.tr/tonta/