Teoria komunikacji spolecznej

1
Teoria komunikacji spolecznej

• Maciej Mrozowski

Wyklad I Narzedzia komunikowania
2

• Prawdy podstawowe (truizmy)
• Czlowiek jest zwierzeciem spolecznym moze zyc
  i rozwijac sie tylko we wspóldzialaniu z innymi
  ludzmi
  
  . -
  koordynacja dzialan jednostek
  
  - lepsze zaspokajanie
  potrzeb egzystencjalnych (pokarm, reprodukcja,
  bezpieczenstwo) - rozwijania i
  zaspokajania potrzeb wyzszego rzedu (spolecznych,
  duchowych).
• Proces rozwoju gatunkowego (filogeneza) i
  osobniczego (ontogeneza) polega na ewolucji form
  zycia od prostych do coraz bardziej zlozonych w
  zakresie
  - charakteru od reakcji instynktownych do
  dzialan racjonalnych i celowych
  - poziomu od czynnosci rzeczowych do
  dzialan spolecznych i kreacji symbolicznych
  - skali od rodziny i spolecznosci
  lokalnej, narodu, do spoleczenstwa globalnego,
  - struktury od monocentrycznej
  przez policentryczna do sieciowej.
• Elementarnym czynnikiem i procesem warunkujacym
  rozwój (gatunkowy i osobniczy) czlowieka jest
  komunikowanie, czyli porozumiewanie sie ludzi,
  które zarazem samo podlega rozwojowi od form
  prostych do bardziej zlozonych, pod wzgledem
  poziomu, skali i struktury.
• Ewolucyjna zmiana form i skali komunikowania nie
  zmienia jednak jego rdzennej natury jest ono
  coraz bardziej zaposredniczane przez urzadzenia
  techniczne (media) ale w istocie pozostaje
  porozumiewaniem sie ludzi, które buduje wspólnote
  .

3

• Komunikowanie jest wspól-dzialaniem ludzi,
• aby doszlo do komunikowania i aby
  doprowadzilo ono do porozumienia (opartego
  przynajmniej czesciowo na zgodzie) musza byc
  spelnione fundamentalne warunki
• Uczestnicy musza dysponowac odpowiednimi srodkami
  komunikowania (media) i posiadac odpowiednia
  kompetencje komunikacyjna,
• Uczestnicy musza nawiazac kontakt i nadac mu
  charakter interakcji, w toku której uzyskaja
  akceptacje dla swoich dzialan i zrealizuja swoje
  cele,
• Uczestnicy musza konstruowac (wspól-tworzyc)
  otaczajaca ich przestrzen spoleczna i
  symboliczna, która umozliwi budowanie trwalych
  ram ladu spolecznego, a w tych ramach stabilnych
  relacji i wiezi miedzy nimi. .

4
Warunek pierwszy Uczestnicy musza
dysponowac, tzn. znac i umiec sie poslugiwac,
1. odpowiednimi srodkami komunikowania
(media), czyli - znakami ,
- kodami i jezykami , -
urzadzeniami technicznymi sluzacymi do utrwalania
oraz transmisji znaków , 2. musza tez
posiadac odpowiednia kompetencje komunikacyjna

5
Znak i znakowanie (sygnifikacja) wg de Saussurea

• znak jest konwencjonalnym zwiazkiem dwóch
  elementów elementu znaczacego i
• elementu znaczonego, z których kazdy tez podlega
  konwencjonalizacji
• element znaczacy
  rzeczywistosc
  materialna
• forma materialna (np. fotografia
  
  konkretny kon lub ogól zwierzat
  
• lub rysunek konia, slowo kon,
  
  zaliczanych do rodziny koniowatych
• horse, hippos, itp.)
• 
  ZNAK SYGNIFIKACJA
  
• element znaczony
  inne znaki i
  tresci mentalne
• koncepcja mentalna (tresci
  
  wyobrazenia i odczucia kojarzone
  
• pojeciowe wiazane z koniem w
  z
  elementem znaczacym lub
• danej wspólnocie kulturowej)
  
  znaczonym dotyczacym konia
• 
  
  w obrebie danej wspólnoty kulturowej
• W komunikowaniu znak sluzy (jego uzytkownikom) do
  przywolywania (aktywizowania)
• okreslonych tresci mentalnych oraz uruchamiania
  procesu sygnifikacji czyli

6
Znak i znaczenie wg Peircea

• znak jest czyms (przedmiot srodek przekazu), co
  komus (uzytkownik znaku) zastepuje (reprezentuje)
  cos innego pod wzgledem jakichs cech, doswiadczen
  czy funkcji
• znak
  INTERPRETANT znak
• 
  (znaczenie)
• ZNAK
  PRZEDMIOT
• (srodek przekazu)
  (odniesienie)
• .Znak wystepuje zawsze w trójczlonowym zwiazku,
  który laczy
• srodek przekazu, czyli rzecz lub zjawisko
  empiryczne uchwytne za pomoca zmyslów,
• - przedmiot, czyli obiekt istniejacy realnie
  badz tylko intencjonalnie (w czyjejs wyobrazni),
• interpretanta, czyli wyobrazenia i tresci
  mentalne zwiazane ze znakiem oraz sposobem
  doswiadczania przedmiotu odniesienia (kojarzonymi
  z nim cechami, funkcjami, emocjami)
• interpretant nie jest podmiotem, uzytkownikiem
  znaku, tylko innym znakiem, który interpretuje
  znaczenie znaku wczesniejszego i sam jest
  interpretowany przez jakis znak nastepujacy
• znak ma swoje znaczenie, ale moze ono zostac
  okreslone i wyrazone tylko za pomoca innego znaku
  czy znaków. Znak sam w sobie nie jest mozliwy,
  gdyz nie zinterpretowany przez inny znak nie
  zaistnialby jako znak wlasnie

7
Rodzaje znaków ze wzgledu na relacje
miedzy elementem znaczacym (srodkiem przekazu) i
przedmiotem odniesienie ZNAK znak naturalny

znak wlasciwy

oznaka (indeks) ikona
symbol
zwiazek naturalny
analogia percepcyjna
umowa spoleczna autentyzm


sztucznosc zjawiska
przyrodnicze, fotografia, malarstwo
figuratywne, karykatura, kubizm
alfabet,
Oznaka - dwa
zjawiska powiazane zwiazkiem przyczynowo-skutkowym
jedno, wyrazniejsze (najczesciej skutek),
traktowane jako oznaka drugiego, bedace jego
odniesieniem Znak ikoniczny (ikona) materialna
forma znaku (element znaczacy) oraz jej zwiazek z
przedmiotem odniesienie ma charakter
konwencjonalny (umowny). Znak jest pod pewnymi
wzgledami podobny do obiektu odniesienia
(przypomina ów obiekt), a owo dostrzegane
podobienstwo (pozorne, oparte na analogii
percepcyjnej) wydaje sie naturalna reakcja na
znak. Znak symboliczny (symbol) zarówno
materialna forma znaku, jak i jej zwiazek z
odniesieniem sa calkowicie umowne,
konwencjonalne. Obraz (ikona) pokazuje
rzeczywistosc, slowo (symbol) ja nazywa.
Podstawowym znaczeniem obrazu jest obiekt
rozpoznawany bezposrednio w akcie percepcji
(poczucie autentyzmu) podstawowym znaczeniem
slowa jest pojecie zrozumiale za posrednictwem
uzytego kodu jezykowego (poczucie sztucznosci)
8
znaczenie, czyli tresc pojeciowa znaku, jest
zawsze tworem czlowieka, opartym na pewnej umowie
(konwencji), istniejacym tylko w swiadomosci, w
sposób umowny powiazanym ze znakiem Poza
swiadomoscia pojecie moze byc wyrazone tylko za
pomoca znaku, a jego tresc moze byc wyjasniona
(zdefiniowana) tylko za pomoca innych znaków
POZIOMY ZNACZEN


trzeci poziom znaczenia drugi poziom
znaczenia pierwszy poziom znaczenia
MIT
KONOTACJE
_
DENOTACJA Materialna forma znaku

DENOTACJA mniej lub bardziej rozbudowany opis
cech i wlasciwosci obiektu odniesienia
(desygnatu) lub uogólniony opis klasy obiektów
odniesienia (typu) (znaczenie obiektywne
identyfikacja obiektu) KONOTACJE - tresci
pojeciowe i skojarzenia wyrazajace emocjonalny
lub wartosciujacy stosunek uzytkownika znaku do
obiektu odniesienia lub samego znaku (znak
zostaje nacechowany emocjonalnie, a odniesiony do
innego przedmiotu wyraza jego ocene, np.
gliniarz, suka) (znaczenia subiektywne) Znak
obrasta zarówno pozytywnymi, jak i negatywnymi
konotacjami. Przy kazdorazowym uzyciu znaku
aktualizuja sie tylko niektóre konotacje w
zaleznosci od kontekstu. ZNACZENIE MITYCZNE
(ideologiczne) niektóre konotacje dominuja nad
pozostalymi i narzucaja sposób myslenia (i
interpretowania) zarówno odniesienia, jak tez
zjawiska czy sytuacji, której czescia jest
odniesienie (znak przywoluje mit, który stanowi
kontekst okreslajacy rozumienie innych odniesien
i znaków z nim sasiadujacych.) Mit to
hiperkonotacja, wykluczajaca inne odczuwanie
znaku
9
Kod
Znak nie istnieje w pojedynke, ale jako element
zbioru systemu znaków. Podstawowym
zbiorem-systemem znaków jest kod. Kod porzadkuje
relacje miedzy elementami znaczacymi (forma
znaku) i elementami znaczonymi (trescia
pojeciowa). W dobrym kodzie kazdemu elementowi
znaczacemu odpowiada tylko jeden element
znaczony, a oba sa tak umiejscowione w zborze, ze
nie sposób ich pomylic. Zasada porzadkowania
zbiory elementów znaczacych i znaczonych jest
system pokrewienstw (podobienstw) i dystynkcji
(róznic). Pokrewienstwa swiadcza o przynaleznosci
do zbioru, róznice wyrózniaja element w ramach
zbioru.

• Zbiór elementów znaczacych
• elementy pokrewne ksztalt znaku,
  przekreslenie, kolor kola, figura strzalki
• elementy dystynktywne ksztalt strzalki, kolor
  obwódki
• Zbiór elementów znaczonych
• elementy pokrewne okreslenia zakaz,
  skrecania, zawracania
• elementy dystynktywne w prawo, w lewo,
  koniec zawracanie

Zakaz skrecania w prawo Zakaz skrecania w lewo
Zakaz zawracania Koniec zakazu zawracania
10

• Kody jezyki
• Najpelniejszym i najbardziej rozwinietym systemem
  znaków jest jezyk werbalny (etniczny), który
  obejmuje slownik (kod) oraz gramatyke (reguly
  budowania ze znaków kodu wiekszych znaczacych
  konstrukcji zdan, wypowiedzi)
• Oprócz jezyka werbalnego oraz jego niewerbalnych
  ekwiwalentów (jezyk migowy, alfabet morsa, jezyk
  flagowy, itp..) istnieje bogaty i róznorodny
  zbiór kodów niewerbalnych, które wyodrebnionym
  elementom ludzkiego wygladu i zachowania oraz
  otaczajacej przestrzeni (srodowiska) przypisuja
  mniej lub bardziej wyrazne tresci pojeciowe.
  Dotycza one w szczególnosci elementów wygladu
  (uczesanie, makijaz, ubiór), mimiki oraz gestów i
  ruchów ciala, relacji przestrzennych, dotyku,
  strukturyzacji czasu, przedstawien obrazowych
  (kolor, kompozycja), dzwieków muzycznych
  (tonacja, rytmika, barwa), a takze calej sfery
  doznan smakowych i zapachowych.
• Jest kwestia watpliwa, czy na gruncie kodów
  niewerbalnych moze powstac jezyk czy tylko twór
  quasi-jezykowy (tylko metaforycznie nazywany
  jezykiem) czy np. istnieje jezyk ciala, jezyk
  filmu, jezyk malarstwa, jezyk muzyki, itp..
  
• Niezaleznie od tego, kody niewerbalne oraz ich
  quasi-jezykowe formy wyrazu moga dosc skutecznie
  wspierac, uzupelniac, a nawet zastepowac jezyk
  werbalny, moga tez tworzyc wlasciwe dla siebie
  przekazy o bogatej tresci symbolicznej. W wielu
  sytuacjach sa skutecznym narzedziem komunikowania
  

11
Media (srodki komunikowania) zakres pojecia
Srodki przekazu zachowania,
przedmioty lub urzadzenia umozliwiajace
nawiazanie kontaktu oraz przekazywanie form
znaczacych (przekazów), np. glos i
kontakt sluchowy, gesty i kontakt wzrokowy,
srodki pisarskie, urzadzenia do
zapisu dzwieku, obrazu, itp. (oprzyrzadowanie)
Srodki i sposoby komunikowania
materialne nosniki znaków oraz wlasciwe
dla nich formy reprezentacji rzeczywistosci,
np. glos - jezyk werbalny - sposoby
opowiadania o swiecie kamera filmowa - jezyk
filmu - konwencje narracji filmowej,
(oprzyrzadowanie oprogramowanie).
Media instytucje nadawcze zespoly ludzi,
którzy inicjuja i realizuje procesy komunikowania
za posrednictwem rozmaitych srodków i sposobów, w
oparciu o okreslone zasoby, regulacje prawne,
wzory organizacji i strategie komunikacyjne
(oprzyrzadowanie oprogramowanie uzytkownicy)

12
Typy mediów (srodki i sposoby porozumiewania
sie) Srodki (auto)prezentacji
(wyrazania) zachowania werbalne i niewerbalne
wyrazajace tresci pojeciowe i stany
emocjonalne (mowa, jezyk ciala, wyglad,
usytuowanie w przestrzeni, itp.), ale tylko w
skali i czasie bezposrednich stycznosci
Srodki reprezentacji (rejestracji) urzadzenia
techniczne utrwalajace zachowania
komunikacyjne czlowieka oraz niektóre cechy
rzeczywistosci materialnej (olówek i
kartka papieru, kamera telewizyjna, magnetofon,
itp..). Maja wlasne sposoby zapisywania
rzeczywistosci, swoiscie ja transformujace.
Odrywaja przekaz od nadawcy - mozna go
odtwarzac w innym miejscu i czasie.
Srodki transmisji urzadzenia do powielania i
rozpowszechniania przekazów (np.. srodki
transportu, lacznosc telefoniczna, sieci
kablowe, przekaz satelitarny). Nie
wplywaja na ksztalt przekazu, tylko na tempo i
skale jego dystrybucji, czyli krag odbiorców
13
KOMPETENCJA
KOMUNIKACYJNA Kompetencja komunikacyjna to
zdolnosc do komunikowania, która obejmuje wiedze,
umiejetnosci i zaangazowanie okreslajace
mozliwosci skutecznego porozumiewania sie
czlowieka z innymi ludzmi zarówno w roli nadawcy,
jak i odbiorcy przekazów werbalnych i
niewerbalnych. Na kompetencje komunikacyjna
kazdego czlowieka skladaja sie cztery zasadnicze
czynniki 1. wiedza deklaratywna znajomosc
jezyków i kodów (werbalnych i niewerbalnych) oraz
konwencji i schematów pojeciowych umozliwiajacych
konstruowanie (kodowanie) i odczytywanie
(dekodowanie) przekazów2. wiedza proceduralna
znajomosc norm spolecznych i wzorów zachowania
regulujacych przebieg interakcji komunikacyjnych
w zaleznosci od ich charakteru, celu, liczby
uczestników oraz ich ról i statusów3.
umiejetnosci sprawnosc w poslugiwaniu sie
rozmaitymi srodkami komunikowania oraz latwosc
dostosowania zachowan komunikacyjnych do
zalozonych celów, zmiany sytuacji i reakcji
innych uczestników interakcji4. zaangazowanie
predyspozycje i nawyki okreslajace rodzaj
(czynne, bierne) oraz poziom uczestnictwa
jednostki w róznych dziedzinach komunikacji
spolecznej, a zwlaszcza motywacje do realizacji
zalozonych celów komunikacyjnych.
14

• KOMPETENCJA KOMUNIKACYJNA
• Kazdy czlowiek jest niepowtarzalna
  indywidualnoscia i jego zdolnosc do komunikowania
  stanowi niepowtarzalna jakosc, co znaczy ilu
  uczestników komunikowania, tyle róznych
  kompetencji komunikacyjnych
• 2. W kompetencji komunikacyjnej róznych
  jednostek, oprócz elementów indywidualnych i
  niepowtarzalnych, jest szereg skladników
  typowych, wspólnych dla wiekszych zbiorowosci
  spolecznych. 3. Czynnikami najmocniej
  standaryzujacymi kompetencje komunikacyjna sa
  zmienne socjo-demograficzne (plec, wyksztalcenie,
  wiek, srodowisko zycia) oraz wspólnoty kulturowe
  (grupy wyznaniowe, spolecznosci lokalne, grupy
  fanów, subkultury stylu zycia, itp..)
• 4. Rosnaca zlozonosc i wielofunkcyjnosc nowych
  mediów wymaga coraz bardziej zlozonej kompetencji
  komunikacyjnej - multimedialny komputer i
  interaktywna lacznosc sieciowa wyznaczaja pulap
  wiedzy, umiejetnosci i zaangazowania w sposób
  istotny dzielacy zdolnosc do komunikowania
  róznych grup spolecznych.
• 5. Podstawowym warunkiem porozumienia sie nadawcy
  i odbiorcy jest to, by przekaz miescil sie w
  obszarze wspólnym kompetencji komunikacyjnych obu
  stron. Punktem wyjscia komunikowania zawsze musi
  byc jakis obszar wspólnoty, a punktem dojscia
  powiekszenie tego obszaru. Etymologia terminu
  komunikowanie lacinskie communicare znaczy cos
  i z kims dzielic, miec wspólnego

15

Kompetencja komunikacyjna sposób myslenia o
rzeczywistosci (perspektywa poznawcza) oraz
sposób wyrazania mysli (srodki jezykowe, sposoby
komunikacji znaczen)

• Kompetencja ograniczona
• Niewielki zasób slownictwa pojecia konkretne,
  swiat to zbiór bytów materialnych
• Krótkie, proste gramatycznie, czesto
  niedokonczone zdania, uboga konstrukcja
  skladniowa, akcentowanie strony czynnej (styl
  typowy)
• Duza rola srodków niewerbalnych w ksztaltowaniu
  tresci przekazu intonacji, natezenia glosu,
  mimiki, gestykulacji, wygladu, przestrzeni
• Znaczenie przekazu zawarte jest nie tylko w
  slowach, takze w kontekscie wypowiedzi (jezyk
  znaczenie ukrytego, tkwiacego w sytuacji
  komunikacyjnej)
• Brak dystansu nadawcy wobec wlasnej wypowiedzi,
  socjocentryczne odniesienie wypowiedzi (czy nie
  mam racji?, czy nie tak?)

• kompetencja rozbudowana
• Bogaty i zróznicowany zasób slownictwa pojecia
  konkretne i abstrakcyjne, swiat to skomplikowany
  mechanizm
• Dlugie, zlozone konstrukcje zdaniowe, scisly
  porzadek gramatyczny i syntaktyczny, czeste
  uzycie strony biernej (styl indywidualny)
• Niewielka rola srodków niewerbalnych w
  artykulowaniu tresci przekazu, moga wprowadzac
  dodatkowe znaczenie
• Znaczenie przekazu zawarte jest w werbalnej
  warstwie wypowiedzi, w budowie zdania i zwiazkach
  miedzy zdaniami (jezyk znaczenia jawnego
• Zachowanie dystansu wobec wlasnej wypowiedzi
  (mozna powiedziec, zalózmy, ze) badz
  egocentryczne odniesienie wypowiedzi (uwazam,
  mysle, wydaje mi sie)

16
Teoria komunikacji spolecznej

• Maciej Mrozowski

Wyklad II Komunikowanie jako interakcja
17
Warunek drugi Uczestnicy musza nawiazac kontakt
i nadac mu charakter interakcji
Komunikowanie jako interakcja obejmuje -
stale elementy interakcji nadawca,
odbiorca, medium (kontakt, kod) - zmienne
elementy interakcji zamiar, kodowanie,
przekaz (transmisja znaków), dekodowanie,
reakcja, sprzezenie zwrotne -
kontekst interakcji (sytuacja komunikacyjna)
przestrzen fizyczna, normy spoleczne,
wartosci, wzory i tresci kultury, itd..

sytuacja komunikacyjna

MEDIUM NADAWCA
KONTAKT, KOD
ODBIORCA zamiar kodowanie
przekaz dekodowanie
reakcja dekodowanie
sprzezenie zwrotne kodowanie

KONTEKST

18

• ISTOTA INTERAKCJI ksztaltowanie znaczen i
  reakcji
• 1. Kontakt (stycznosc) miedzy co najmniej
  dwiema osobami,
• 2. wymiana znaków (elementy znaczace),
• przypisywanie znaczen (tresci mentalnych),
  zaleznie od postrzegania i
• interpretowania
• (a) kodu przekazu (jezyka, konwencji)
• (b) drugiej strony (zachowania, cele,
  motywy)
• (c) kontekstu materialnego, spolecznego i
  kulturowego,
• 4. reakcje na znaczenia przypisywane zachowaniu
  drugiej strony, które okreslaja
• (a) relacje miedzy nimi - zaleznosci
  epizodyczne,
• (b) zwiazek - trwalszy uklad relacji,
• (c) wiez wzglednie trwaly uklad relacji
  poziomych (przyjazn, milosc, wymiana
• badz pionowych (wladza, opieka,
  itp..).

19
ISTOTA INTERAKCJI poziomy ksztaltowania
znaczen i reakcji tresci symboliczne
Nadawca stosunki
spoleczne Odbiorca
(JA)

(MNIE)

przedmioty materialne -
Podstawowy poziom ksztaltowania interakcji
komunikacyjnych to stosunki spoleczne. -
Zaposredniczenie interakcji przez przedmioty
materialne prowadzi do reifikacji stosunków
spolecznych, a przez tresci symboliczne
sublimacji stosunków spolecznych - W
plaszczyznie stosunków spolecznych interakcja to
dynamiczna relacja miedzy ja i mnie.
20

• Interakcja JA MNIE
• Kazde zachowanie czlowieka w jakos wyraza jego JA
  i ksztaltuje obraz jego osoby w umysle innych
  ludzi. Realizacja zamiaru nadawcy zalezy od
  dostosowanej do celu i okolicznosci
  autoprezentacji JA. W pierwszej kolejnosci
  nadawca koduje samego siebie, tworzy swój
  wizerunek.
• Interakcyjny partner odbiera i interpretuje
  (dekoduje) autoprezentacje mojego JA ze swojej
  perspektywy postrzega MNIE po swojemu (przez
  pryzmat jego wartosci, kryteriów oceny,
  doswiadczen, wiedzy i wyobrazen itp.). Co i jak
  mysli o MNIE (i jak na MNIE reaguje), rózni sie
  od tego, co i jak JA mysle o sobie. Zebym Ja mógl
  miec wplyw na to, jak on MNIE postrzega, musze
  spogladac na MNIE jego oczami i z jego
  perspektywy, czyli nauczyc sie przyjmowania roli
  innych osób.
• Przyjmujac role i perspektywe innych wyobrazam
  sobie JA odzwierciedlone, czyli jak inni mnie
  postrzegaja i oceniaja. Stykam sie z wieloma
  innymi, istnieje wiec wiele lustrzanych odbic
  mojego ja. Musze to uproscic, z jednej strony
  koncentrujac sie na tym, jak postrzegaja MNIE
  znaczacy inni (osoby najblizsze i dla mnie
  najwazniejsze), a z drugie jak wyglada moje ja
  odzwierciedlone w oczach uogólnionego innego,
  czyli grupy, do której naleze, czyli suma cech i
  znaczen najczesciej przypisywanych mi przez te
  grupy. .
• W stopniu, w jakim jednostka umie rozpoznawac JA
  odzwierciedlone w jazni interakcyjnych partnerów
  (na podstawie ich reakcji i z perspektywy ich
  roli) moze tak grac swoja role, aby minimalizowac
  rozbieznosci miedzy JA - MNIE i osiagac
  zamierzone cele autoprezentacyjne i interakcyjne.
  

21

• Interakcja JA MNIE a tozsamosc
• Tozsamosc to wzglednie nie-spójna suma cech
  mojego JA i JA odzwierciedlonego, tzn. mojego JA
  wyobrazonego i mojego wyobrazenia o cechach
  przypisywanych MNIE przez znaczacych innych i
  uogólnionego innego. Tozsamosc jest wytworem
  (konstruktem) interakcji i zarazem czynnikiem
  wplywajacym na jej przebieg.
• W spoleczenstwie przed-nowoczesnm (tradycyjnym)
  tozsamosc polegala na dostosowaniu Ja do
  MNIE, które wynikalo z urodzenia i pozycji
  spolecznej warstwa spoleczna (uogólniony inny)
  oraz podleglosc znaczacym innym okreslaly wymogi
  tozsamosci .
• W spoleczenstwie nowoczesnym (Oswiecenie,
  liberalizm) wzrosla wartosc Ja i kult
  indywidualizmu przyjeto, ze czlowiek ma jedno
  prawdziwe JA i nalezalo tak dzialac, aby
  postrzegano MNIE zgodnie z moim prawdziwym JA
  (autentyzm).
• W spoleczenstwie po-nowoczesnym stalo sie jasne,
  ze nie istnieje zadne prawdziwe JA, a rózni inni
  zawsze beda MNIE postrzegac rozmaicie. Stala
  tozsamosc zastepuje zmienna tozsamosc sytuacyjna
  dostosowana do warunków i granej roli
  spolecznej. Kazda jednostka ma plynna,
  niedookreslona tozsamosc wpisana w wielorakie JA,
  którym odpowiada jeszcze wieksza róznorodnosc
  MNIE (JA odzwierciedlonych).
• Skoro nie ma stalego JA, nalezy za kazdym razem
  kreowac JA na uzytek danej interakcji,
  ksztaltujac pozadany obraz mnie w oczach
  interakcyjnych partnerów ale zmiennosc ich
  perspektyw postrzegania mnie utrudnia rozpoznanie
  Ja odzwierciedlonego. Relacja JA MNIE i cala
  tozsamosc jednostki jest zmienna konstrukcja
  spoleczna

22
Teoria komunikacji spolecznej Maciej Mrozowski
Wyklad III Interakcja jako dyskurs
23

• Plaszczyzny (aspekty) interakcji
• Dwa kluczowe elementy (momenty) interakcji,
  decydujace o jej przebiegu i efektach to zamiar
  nadawcy (motyw, cel) i reakcja odbiorcy, zbiezna
  (lub nie) z zamiarem nadawcy.
• Nadawca i odbiorca moga traktowac druga strone w
  sposób partnerski lub instrumentalny - gdy obie
  strony traktuja sie partnersko daza do
  koordynacji planów dzialania na podstawie
  komunikacyjnie osiagnietej zgody - dzialanie
  komunikacyjne.
  - gdy któras ze stron (lub obie)
  traktuje druga instrumentalnie, dazy do
  podporzadkowania planu dzialania drugiej strony
  swoim celem dzialanie strategiczne, za pomoca
  manipulacji, stosunku wladzy, kar i nagród lub
  innych srodków nacisku.
• Dzialaniom komunikacyjnym nadawcy dazacego do
  osiagniecia zgody towarzysza roszczenia do
  waznosci wszystkich aspektów jego dzialania, tzn.
  komunikatywnosci (zrozumialosci), prawdziwosci
  (trafnosci), szczerosci i slusznosci.
• Osiagniecie komunikacyjnej zgody wymaga uznania
  przez odbiorce wszystkich roszczen waznosciowych
  zglaszanych przez nadawce. Nie uznanie
  któregokolwiek z roszczen oznacza
  zakwestionowanie waznosci calego dzialania
  komunikacyjnego nadawcy i wyklucza osiagniecie
  komunikacyjnej zgody.
• Podstawa uznania lub nie uznania waznosci
  poszczególnych roszczen jest krytyczna analiza i
  ocena przekazu w kontekscie wlasciwym dla danego
  roszczenia. Kontekstem roszczenia do
  komunikatywnosci jest kompetencja komunikacyjna
  odbiorcy, roszczenia do szczerosci zachowanie
  niewerbalne i znajomosc osoby, prawdziwosci
  wiedza i wykonalnosc, slusznosci normy prawne,
  obyczaje, zasady moralne.

24
Plaszczyzny (aspekty) interakcji roszczenia
nadawcy reakcje odbiorcy NADAWCA zamiar
PRZEKAZ, KONTEKST
ODBIORCA reakcja odniesienie do odbiorcy
(swiata subiektywnego) roszczenie do
komunikatywnosci
chce zebys dobrze mnie zrozumial
(nie)
rozumiem cie dobrze odniesienie do swiata
obiektywnego roszczenie do prawdziwosci
(trafnosci) wiem co mówie, znam sie na tym
(nie)
wierze w to, co mówisz odniesienie do swiata
spolecznego roszczenie do slusznosci
(prawomocnosci) mysle, ze moge i powinienem ci
to powiedziec (nie)
dobrze, ze mi to mówisz odniesienie do nadawcy
(swiata subiektywnego) roszczenie do szczerosci
mówie co wiem i niczego
nie ukrywam
(nie) ufam ci

25
Typy interakcji Warunkiem fortunnego przebiegu
kazdej interakcji jest komunikatywnosc, tym zatem
co róznicuje typy interakcji jest dominacja
jednego z pozostalych aspektów interakcji.
Typ dzialan aktów mowy, interakcji Cel dzialanie, roszczenie do waznosci Funkcja jezyka Przekazywana wiedza Odniesienie do swiata
Dzialania instrumentalne, strategiczne Zalozony rezultat, skutecznosc Wywieranie wplywu na inne osoby Technologie, strategie, wiedza praktyczna Swiat obiektywny
Konwersacje, konstatacje Porozumienie, prawdziwosc, trafnosc Przedstawianie stanów rzeczy Wiedza teoretyczna Swiat obiektywny
Dzialania regulowane przez normy Porozumienie, slusznosc Tworzenie odniesien inter-personalnych Wyobrazenia prawne, moralne, obyczaje Swiat spoleczny
Dzialania dramaturgiczne, ekspresje Porozumienie, szczerosc autoprezentacja sztuka Swiat subiektywny
26

• Dzialanie komunikacyjne jako dyskurs
• PODMIOT dzialanie komunikacyjne
• wypracowane przez okreslona grupe spoleczna
  (zbiorowosc, srodowisko),
• odnoszace sie do okreslonej dziedziny praktyki
  spolecznej,
• sluzace jej interesom
• PRZEKAZ JEZYKOWY wyraza i
  przekazuje (lokucja)
• sposób poslugiwania sie jezykiem werbalnym i
  znakami niewerbalnymi, który
• za pomoca swoistych konstrukcji jezykowych i form
  reprezentacji rzeczywistosci
• OBRAZ MENTALNY okresla i
  aktywizuje (illokucja)
• sposób widzenia i interpretowania dzialan
  (zaszlosci, sytuacji) w obrebie tej dziedziny
  oraz
• spójny zestaw znaczen i wyobrazen (idee, modele
  rzeczywistosci) dotyczacych waznego dla tej grupy
  obszaru spraw i wartosci
• INTERAKCJA reakcje (perlokucja)
• dzialania i zachowana okreslajace
• status i role jednostki w grupie i dziedzinie
  praktyki spolecznej oraz zgodne z nimi

27
Dyskurs (spoleczny, dziedzinowy)
lokucja
illokucja
perlokucja (wypowiedz, tekst)
(zawarta w wypowiedzi intencja, (reakcja
odbiorcy na tekst)
instrukcja obslugi tekstu)
przekaz
obraz mentalny
reakcja/interakcja jezyk i formy reprezentacji
perspektywa odbioru przekazu
wzory dzialania i zachowania rzeczywistosci,
zestaw znaczen i idei
dotyczacych sluzace potrzebom i interesom
struktura tematyczna okreslonych
spraw i wartosci okreslonej grupy
spolecznej. przekazu makrotemat
myslowy obraz swiata,
zwyczaje, rytualy, mikrotematy (epizody),
kontekst. znaki, kody
wiedza
wladza Normalny, naturalny (dla ok.
grupy spolecznej czy dziedziny praktyki) sposób
komunikowania sie, myslenia i dzialania
(reagowania)
28
Teoria komunikacji spolecznej Maciej Mrozowski
wyklad IV Konstruowanie przekazu narracja -
mit
29
Warunek trzeci Uczestnicy komunikowania musza
konstruowac (wspól-tworzyc) otaczajaca ich
przestrzen spoleczna (kapital kulturowy) i
symboliczna (kapital spoleczny), ustanawiajac
trwale ramy ladu spolecznego, które umozliwiaja
nawiazywanie i rozwijanie stabilnych relacji
miedzy nimi. 1. Czlowiek doswiadcza
rzeczywistosci zmyslami, ale zyje w takim
swiecie, jakim go sobie wyobraza. 2. Czlowiek
porzadkuje doswiadczenia zmyslowe, nadaje im
znaczenie oraz tworzy z nich obraz rzeczywistosci
(swiat przedstawiony) za pomoca róznych form
narracji, tj. opowiadania o swiecie. Obraz ten
okresla miejsce czlowieka w swiecie, jego
stosunek do swiata oraz tozsamosc czlowieka. Nie
mozna inaczej opisac i zrozumiec swiata oraz
przekazac wiedzy o nim, jak tylko poprzez rózne
formy narracji. 3. Konstrukcja przekazu i sposób
prowadzenia narracji okresla nie tylko sposób
widzenia rzeczywistosci, ale takze charakter i
przebieg interakcji. Jesli przyjmiemy, ze
komunikowanie sposób wyrazania tresci relacje
miedzy stronami,
to narracja jest spoiwem laczacym oba te
elementy, czyli em. Innymi slowy komunikowanie
to narracja, a narracja to wzór interakcji.
30
Konstruowanie przekazu

• 1. Przekaz jest sekwencja lub konfiguracja znaków
  (tego samego lub róznych kodów) polaczonych wedle
  pewnego wzoru (konwencji) tak, aby wyrazac
  (przekazywac) zlozone tresci pojeciowe oraz
  kierowac sposobem odczytania tych znaków i calego
  przekazu
• 2. Przekaz opisuje (przedstawia) zdarzenie lub
  problem w sposób selektywny, koncentrujac sie na
  wybranych dzialaniach lub aspektach, zaleznie od
  przyjetej konwencji .
• 3. Przekaz bez konwencji jest tworem amorficznym,
  calkowicie niezrozumialym dla odbiorcy. Przekaz
  bez elementów oryginalnych nie wnosi zadnych
  nowych informacji.
• 
  twórczosc popularna
• brak
  konwencja
  calkowita
• nowych informacji
  oryginalnosc
  niezrozumialosc
• 
  twórczosc artystyczna
• 4. Konwencjonalizacji podlegaja wszystkie
  elementy i poziomy konstrukcji przekazu
• elementy swiata przedstawionego (rzeczy, postaci,
  sytuacje, zachowania, zdarzenia),
• srodki wyrazu (znaki, kody, stylistyka).
• - sposób prowadzenia narracji (laczenie znaków w
  wieksze calosci)
• struktura narracyjna przekazu (ogólny plan
  budowy narracji)
• struktura sytuacji dramaturgicznej (uklad
  elementów tworzacych poszczególne sytuacje i
  epizody)

31

• Przekaz jako struktura narracyjna
• Klasyczna (tzw. arystotelesowska) koncepcja
  narracji zaklada, ze
  -
• Opowiesc o zdarzeniu ma odzwierciedlac przebieg
  opisywanych zdarzen i obejmowac co najmniej trzy
  fazy poczatek rozwiniecia zakonczenie, bo
  tak wlasnie przebiega wiekszosc zdarzen i
  doswiadczen czlowieka, a zwlaszcza cale jego
  zycie.
• Kazda narracja implikuje sytuacje konfliktowa
  (dramaturgie) bohater dazacy do okreslonego celu
  napotyka trudnosci, które stara sie pokonac z
  mniejszym lub wiekszym (nie)powodzeniem.
• 3 Kazdy schemat narracyjny jest swego rodzaju
  modelem rzeczywistosci, który spelnia dwa
  zadania
  
  
  - umozliwia poznawcza reprezentacje
  rzeczywistosci,
  -
  umozliwia gromadzenie i przetwarzanie informacji
  o rzeczywistosci.
• Dobra narracja powinna spelniac dwa fundamentalne
  warunki
• - wewnetrznej spójnosci, wszystkie jej
  elementy powinny ukladac sie w koherentna calosc,
• - zewnetrznego prawdopodobienstwa,
  opowiadane zdarzenia powinny korespondowac z
• doswiadczeniami zyciowymi odbiorców i
  miescic sie w granicach ich wyobrazni odnosnie
• zdarzen mozliwych

32
Konstruowanie przekazu laczenie znaków
ksztaltowanie znaczen

konotacje
konotacje
Rozwijanie tematu (problemu) Rozwijanie
fabuly (akcji) Rozwijanie
narracji
Tworzenie znaczen Laczenie znaków
Denotacja znak
Denotacja znak

• Laczenie znaków - zestawienie dwóch róznych
  znaków nie jest suma ich znaczen, to zabieg
  kreatywny, tworzacy nowe znaczenia (sensy),
  których nie ma zaden ze znaków czastkowych.
  Powstaje nowa tresc pojeciowa wyzszego rzedu.
• Dwie zasady laczenia znaków i rozwijania
  narracji
• ten sam obiekt (sytuacja) jest ukazywany w rózny
  sposób znaki sa dobierane pod katem (wspólnej)
  denotacji (opis obiektu, rozwijanie fabuly,
  akcji),
• rózne obiekty (sytuacje) sa przedstawiane w ten
  sam sposób znaki sa dobierane pod katem
  konotacji (budowanie refleksji, rozwijanie
  tematu, problemu)

33
Struktura sytuacji dramaturgicznej
konfliktowej
arbiter, vis major
Protagonista zlote runo
Antagonista
pomocnik/zloty srodek ofiara/beneficjent
pomocnik/zloty srodek
Sily, postaci, role dramaturgiczne (czynniki
ksztaltujace znaczenie w narracji) 1.
Protagonista (sila dzialajaca, bohater) obronca
istniejacego porzadku, straznik wartosci, 2.
Antagonista (sila przeciwdzialajaca,
zloczynca) 3. Pomocnik/zloty srodek (sila
wspomagajaca postaci pierwszoplanowe) 4. Zlote
runo (pozadana wartosc, przedmiot konfliktu) 5.
Arbiter, vis major (sila rozstrzygajaca o
przebiegu i rozwiazaniu konfliktu) 6.
Ofiara/beneficjent (osoba, grupa tracaca lub
zyskujaca ma konflikcie i jego rozwiazaniu) 7.
Mocodawca (osoba, instytucja, sila kierujaca
dzialaniami protagonisty i antagonisty
mocodawca
mocodawca

34
Poziomu (plany) konstrukcji przekazu

Fabula 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
(historia) PLAN TRESCI
Intryga 1(10) 2 (1)
3 (7) 4 (4 ) 5 (9) (sjuzet) TEKST PLAN
WYRAZANIA Dyskurs znaki, srodki jezykowe,
stylistka, itp.. Fabula historia ciag
zdarzen i sytuacji w rzeczywistosci zewnetrznej
(realnej lub fikcyjnej), do której
przekaz sie odnosi, stanowiacej przedmiot
narracji (o której
opowiada) Intryga struktura narracyjna
(sjuzet) wybrane zdarzenia swiata odniesienia,
uporzadkowane wg przyjetego zamyslu
(ze wzgledu na temat, dramaturgie,
zamierzony efekt, wartosc poznawcza, itp.) i
zalozonej kolejnosci (struktura
narracyjna) Dyskurs srodki jezykowe, które
zdaniem twórcy najpelniej wyrazaja tresc i
przeslanie narracji oraz najlepiej
ukierunkowuja odczytanie i interpretacje
przekazu,
35
Struktura narracyjna konwencja narracyjna (1)
Wprowadzenie rozwiniecie
(konfrontacja) rozwiazanie






kulminacja

chwila prawdy
nie ma powrotu
kryzys Wydarzenie inicjujace
Punkt zwrotny 1
punkt srodkowy punkt zwrotny 2
Stan ex post
Stan ex ante
Klasyczna struktura narracyjna, nastawiona na
budowanie napiecia oraz rozladowanie emocji


- narracja
chrono-logiczna, narastajaca dramaturgia,

-
najwazniejsze informacje przed zakonczeniem

-
budowana na zasadzie zwiazków przyczynowo-skutkowy
ch (efekt litosc i trwoga katharsis) (np. film
fabularny, dowcip, formularz PIT-u)
36

struktura narracyjna konwencja narracyjna (2)
lead teza
rozwiniecie uzasadnienie

koda

• Struktura narracyjna relacji wyjasniajacej,
  nastawionej na tresci poznawcze
• najwazniejsze informacje na poczatku (istota
  rzeczy),
  -pózniej okolicznosci, dowody,
  wyjasnienia
  -
  narracja budowana na zasadzie hierarchizacji
  waznosci i logicznej spójnosci informacji (np..
  Informacja dziennikarska, artykul naukowy, pozew
  sadowy

37

• Konwencje gatunkowe cechy funkcjonalne (1)
• Wszystkie przekazy i interakcje opieraja sie na
  mniej lub bardziej wyraznych konwencjach
  narracyjnych
• Najbardziej wyrazne konwencje narracyjne maja
  charakter konwencji gatunkowych
• Cechy funkcjonalne gatunków
• - gatunki charakteryzuja sie cechami
  rozpoznawanymi zarówno przez nadawców, jak tez
• odbiorców przekazu (narracji), które
  sluza kodowaniu dekodowaniu przekazu
• - cechy te odrózniaja przekazy danego
  gatunku od innych i upodabniaja nalezace do tego
  
• samego gatunku ze wzgledu na tresc
  (informacja, rozrywka), forme (dlugosci, tempo,
  
• strukture, jezyk, etc.) oraz znaczenia
  przypisywane przekazom
• - gatunki ksztaltuja sie przez dlugi czas i
  utrzymuja swoje utrwalone konwencje, które moga
• podlegac modyfikacji i rozwojowi (schemat
  i modyfikacja, lub hybrydyzacja róznych
• konwencji gatunkowych)

38
Mit Opowiesci o wydarzeniach zmyslonych lub
realnych ukazujace zachowania i sytuacje, które
nabieraja ponadczasowej aktualnosci i
ogólniejszej wymowy. Mity objasniaja
rzeczywistosc, legitymizuja ustalony porzadek i
wskazuja wzorce postepowania. Mity udzielaja
odpowiedzi na nurtujace ludzi danej epoki pytania
egzystencjalne. Przekaz staje sie opowiescia
mityczna glównie dzieki metaforom i metonimiom,
które pobudzaja lancuch skojarzen i wprowadzaja
do opowiesci znaczenia symboliczne, wiazac te
skojarzenia i znaczenia w spójna calosc.
Metafora (przenosnia) polega na opisywaniu
jakiejs rzeczy (doswiadczenia) za pomoca okreslen
i pojec odnoszacych sie pierwotnie do innej
rzeczy, przy czym obie te rzeczy nie sa ze soba
zwiazane, ale wydaja sie podobne i porównywalne
(np. czas to pieniadz). Metafory wzbogacaja
konotacje, uruchamiaja ciagi skojarzen i
wyobrazen, które prowadza do odrealnienia obrazu
swiata (efekt surrealistyczny, symbolizacja). Sa
podstawowym srodkiem wyrazu w twórczosci
artystycznej. Metonimia (zamiennia) polega na
opisywaniu jakiejs rzeczy (doswiadczenia) za
pomoca okreslen i pojec dotyczacych innej rzeczy,
która jest z nia zwiazana (cos zamiast czegos)
lub stanowi jej nieodlaczna czesc (pars pro
toto). Metonimie sa skrótami myslowymi, które
zwiekszaja spoistosc opisu oraz jego zwiazek z
rzeczywistoscia (efekt realistyczny), np. w
relacjach dziennikarskich i dokumentalnych.
39
Mit wedlug Levi-Straussa
TEN SWIAT TAMTEN
SWIAT zycie

niebo
ludzie zwierzeta
bogowie smierc

swiat podziemny
KULTURA NATURA

Mity to opowiesci podlegajace ciaglej permutacji,
opartej na transformacji glebokiej struktury
myslenia o swiecie, skladajacej sie z
opozycyjnych kategorii binarnych waznych dla
danej kultury Za pomoca opozycji binarnych
czlowiek porzadkuje swiat, w którym zyje, oraz
identyfikuje zasadnicze sprzecznosci i konflikty
miedzy róznymi silami i zjawiskami w obrebie tego
swiata, które sa zródlem niebezpieczenstw i
niepokojów egzystencjalnych
40
Mit wedlug Levi-Straussa proces
mityzacji sportowców w ramach kultury popularnej
(np. Adam Malysz)
ZAWODY
MISTRZOSTWO
TEN SWIAT TAMTEN SWIAT
zycie

niebo
ludzie sportowcy
zwierzeta-orzel bogowie celebrity
smierc

swiat podziemny
KULTURA
NATURA
TRENING
PREDYSPOZYCJE

41
Budowa mitu wg R.Barthesa
III. ZNAK francuski imperializm
ludy kolorowe zyjace na terenie imperium
akceptuja hegemonie
Francji i wiernie sluza pod jej sztandarem


MIT JEZYK
3. znak I. ZNACZACE
czarnoskóry zolnierz oddaje francuski
salut wojskowy
II. ZNACZONE wielkosc,
militaryzm, ludy kolonialne, wierna sluzba,
respekt dla Francji
1. znaczace fotografia na okladce Paris
Match
2. znaczone zolnierz, Murzyn, flaga Francji,
salut wojskowy
Mit przeksztalca historie w nature cos, co jest
wytworem historycznego rozwoju, w cos, co
istnieje w sposób naturalny, poza historia i
wszelkimi warunkami spolecznymi, politycznymi czy
ekonomicznymi, jako oczywistosc
MIT jest drugim, wyzszym poziomem konotacji,
który powstaje ze szczególnego zwiazku formy
znaku (przekazu) i jego znaczenia podstawowego,
tj. denotacji i konotacji Zwiazek ten polega na
tym, iz to, co znak (przekaz) przedstawia, jest
tak niedookreslone i niepelne, ze jego znaczenia
nie da sie sprowadzic do bezposredniego
odniesienia, lecz wymaga dopelnienia
zaczerpnietego z jakiegos zewnetrznego i
ogólniejszego systemu odniesienia (doswiadczenia,
wiedzy, idei) równoczesnie jednak jest to
przedstawienie na tyle wyraziste i konkretne, iz
wskazuje uklad odniesienia i narzuca dopelniajaca
interpretacje znaku, z której wylania sie sens
mityczny.
42
Teoria komunikacji spolecznej Maciej Mrozowski
Wyklad V - VI Komunikowanie interpersonalne
relacja zwiazek - wiez
43

• Komunikowanie interpersonalne jako proces
  sekwencja interakcji
• Interakcje bywaja jednorazowe (epizodyczne),
  tworzace formalne relacje miedzy stronami, lub
  powtarzalne (sekwencyjne), przeksztalcajac te
  relacje w trwalsze zwiazki badz wiezi.
• Stopien zaangazowania obu stron w interakcje i
  komunikowanie interpersonalne zalezy od ich
  kompetencji komunikacyjnych (wiedza,
  umiejetnosci, motywacje) oraz wzajemnych
  oczekiwan (spodziewanych korzysci) i uwarunkowan
  sytuacyjnych (materialnych i spolecznych).
• Czynnikami najmocniej okreslajacym charakter
  komunikowania interpersonalnego sa motywacje i
  oczekiwania kazdej ze stron (czynnik subiektywny)
  oraz stosunek do drugiej strony (czynnik
  obiektywny)
• czynnik subiektywny
  czynnik
  obiektywny

Motywy i oczekiwania orientacja na siebie
ciekawosc eskapizm
dominacja lek, zawisc poznawcza
afektywna instrumentalna
ekspresywna
altruizm empatia
zemsta zlosc, nienawisc na inna osobe
Stosunek do drugiej strony relacje partnerskie
milosc, przyjazn wspólpraca
bliskosc
dystans opiekunczosc zaleznosc
hierarchiczne
44

• Dynamika komunikowania interpersonalnego od
  relacji do wiezi
• Komunikowanie interpersonalne jest procesem
  skladajacym sie z ciagu interakcji.
• Kolejne interakcje (akty komunikowania)
  zwiekszaja zaangazowanie obu stron, przenoszac
  relacje miedzy nimi na wyzszy poziom zwiazku,
  wiezi
• Proces budowy wiezi odbywa sie etapami i na
  kazdym moze sie zatrzymac lub odwrócic
• Gdy poziom zaangazowania stron jest rózny - nie
  rodzi sie wiez, a zwiazek jest nietrwaly
• Poziom zaangazowania
  przestrzen interakcji budowy zwiazku
• Fantazje, leki
• wiezi
• Przezycia intymne
• aspiracje, cele
• zwiazki
• Przekonania, wartosci
• Styl zycia
• relacje
• Role spoleczne
• Wyglad, zachowanie
• 
  nawiazanie rozwijanie
  podtrzymywanie oslabianie rozpad
• 
  relacji relacji
  relacji/zwiazku relacji
  relacji

45

• Dynamika komunikowania interpersonalnego od
  relacji do wiezi
• Komunikowanie interpersonalne jest procesem
  skladajacym sie z ciagu interakcji.
• Kolejne interakcje (akty komunikowania)
  zwiekszaja zaangazowanie obu stron, przenoszac
  relacje miedzy nimi na wyzszy poziom zwiazku,
  wiezi
• Proces budowy wiezi odbywa sie etapami i na
  kazdym moze sie zatrzymac lub odwrócic
• Gdy poziom zaangazowania stron jest równy -
  rodzi sie wiez, a zwiazek jest trwaly
• Poziom zaangazowania
  przestrzen interakcji budowy zwiazku
• Fantazje, leki
• wiezi
• Przezycia intymne
• aspiracje, cele
• zwiazki
• Przekonania, wartosci
• Styl zycia
• relacje
• Role spoleczne
• Wyglad, zachowanie
• 
  nawiazanie rozwijanie
  podtrzymywanie oslabianie rozpad

46

• Dynamika komunikowania interpersonalnego
  poznawcze podstawy interakcji
• Zachowania stron interakcji moga byc przypadkowe
  i chaotyczne, a wtedy sa niezrozumiale, lub
  oparte na czytelnym wzorze (schemacie) dzialania,
  a wtedy sa zrozumiale (skoordynowane).
• Wzory i schematy dzialania to konstrukty
  poznawcze (schematy) laczace elementy wiedzy
  deklaratywnej (co komunikowac) i wiedzy
  proceduralnej (jak komunikowac)
• Konstrukty poznawcze reguluja komunikowanie
  interpersonalne na wszystkich poziomach
  interakcji. Im wyzszy poziom zaangazowania tym
  ogólniejsze konstrukty
  
  - przebieg
  relacji reguluja reguly wzory dzialania w
  okreslonych sytuacjach,
  
  - ksztaltowanie zwiazku reguluja skrypty
  sekwencje dzialan komunikacyjnych (narracji,
  fabul) ukierunkowanych na zamierzony cel
  (scenariusze, plany dzialania, itp.)
  
  - budowanie i utrzymanie wiezi reguluja
  role zestawy wzorów zachowania okreslajacych
  tozsamosc oraz dazenia jednostki (procedury,
  ceremonie, rytualy, nawyki, automatyzmy)
• Najwazniejszym konstruktem poznawczym jest obraz
  drugiej strony (partnera interakcji). Opiera sie
  on na typizacji cech istotnych i wystepuje w
  kilku postaciach, tzn. jako
  - prototyp, tj. typ idealny,
  wzorcowy przedstawiciel pewnej kategorii
  spolecznej,
  - typ
  przecietny, tj. typ uogólniony, charakterystyczny
  przedstawiciel klasy (grupy) osób,
  - stereotyp, tj. typ
  uproszczony, schematyczny obraz pewnej grupy
  spolecznej.
• Konstruowanie obrazu drugiej strony to laczenie
  wrazen z konstruktem poznawczym wg reguly
  dól-góra (od wrazenia do schematu) lub reguly
  góra-dól (od schematu do szczególu)
• Osiagniecie komunikacyjnej zgody zalezy od
  stosowania regul wspólpracy (regul Gricea), tj.
  - reguly ilosci mów
  tylko tyle, ile trzeba (unikaja dygresji,
  zbednych szczególów),
  
  - reguly jakosci mów o rzeczach
  sprawdzonych,
  - reguly
  odpowiedniosci, mów na temat, do rzeczy (a nie od
  rzeczy) -
  reguly sposobu mów zwiezle, jasno i wyraznie,
  unikaj wycieczek osobistych.

47

• Dynamika komunikowania interpersonalnego
  wewnetrzne napiecia
• Stosunek do drugiej strony, który zalezy od
  statusu osoby oraz jej wladzy i kontroli nad
  przebiegiem interakcji, sprawia, ze komunikowanie
  interpersonalne ma charakter symetryczny (gdy
  status i wladza stron sa równe) lub
  komplementarny (hierarchiczny, gdy nie sa
  równe)..
• Motywy i oczekiwania obu stron cechuje szereg
  sprzecznosci, które okreslaja dynamike
  komunikowania interpersonalnego. Sprzecznosci te
  rodza dialektyczne napiecia miedzy potrzebami i
  dazeniami kazdej ze stron, miedzy stronami, a
  takze miedzy stronami i otoczeniem spolecznym.
• Najwazniejsze napiecia w obrebie relacji
  interpersonalnych dotycza sprzecznosci miedzy
  - dazeniem do zespolenia (bliskosci i
  zaciesnienia zwiazku) a potrzeba odrebnosci
  (dystansu, niezaleznosci)
  
  
  - dazeniem do stabilizacji (pewnosci i
  przewidywalnosci) a potrzeba nowosci (zaskoczenia
  i ekscytujacej niepewnosci)
  
  - dazeniem
  do otwartosci (odslaniania siebie i swojego
  zycia) a potrzeba skrytosci (ochrony prywatnosci
  i intymnosci).
• 4. W wymiarze relacji zewnetrznych napiecia
  miedzy stronami i otoczeniem spolecznym maja
  charakter sprzecznosci miedzy
  
  - uczestnictwem
  (integracja, zwiazki spoleczne) i odosobnieniem
  (dystans, niezaleznosc),
  
  - konwencjonalnoscia
  (konformizm) i wyjatkowoscia (nonkonformizm,
  indywidualizm
  
  - ujawnianiem (otwartosc,
  upublicznienie) i ukrywaniem (prywatnosc)
  

48

• Dynamika komunikowania interpersonalnego
  zaufanie (nie-pewnosc, oszustwo)
• Wzajemne zblizenie stron w ramach interakcji
  zalezy od redukowania niepewnosci kazdej z nich,
  czyli mozliwosci poznania cech osobowych i
  przewidywania zachowania drugiej strony
• Niepewnosc maleje, a relacje buduja zwiazek i
  wiez, gdy (1) nasila sie komunikacja werbalna i
  (2) ekspresja niewerbalna miedzy stronami, (3)
  strony wymieniaja wiecej informacji o sobie, (4)
  rosnie poziom intymnosci i (5) wzajemnego
  poznania stron, (6) ujawniaja sie podobienstwa
  miedzy nimi, (7) rosnie sympatia, (8) a kontakty
  stron obrastaja siecia komunikacji z otoczeniem
  (rodzina, przyjaciele).
• Niepewnosc i grozba rozpadu zwiazku rosna gdy
  pojawia sie podejrzenie oszustwa, czyli falszu,
  ukrywania i dwuznacznosci w zachowaniu drugiej
  strony.
• Ukrywanie oszustwa wymaga wzmozonej kontroli
  zachowania i przekazywanych informacji, co moze
  prowadzic do (1) niepewnosci i braku precyzji,
  (2) braku zaangazowania, malomównosci i
  zamkniecie, (3) dystansowania sie wobec wlasnych
  zachowan, (4) wzmozonej ochrony wlasnego
  wizerunku i wiezi.
• Symptomami oszustwa sa (1) nienaturalna
  starannosc, (2) fizjologiczne pobudzenie,
  (3) zaniepokojenie i poczucie winy, (4)
  zachowania wymykajace sie spod kontroli.
• W interakcjach dominuje domniemanie prawdy. Gdy
  pojawia sie podejrzenie nieszczerosci lub
  oszustwa, druga strona moze udawac, ze niczego
  nie podejrzewa, moze swiadomie pomagac w
  maskowaniu oszustwa. Na ogól oszusci lepiej
  wyczuwaja podejrzliwosc sluchaczy, niz sluchacze
  oszustwo.
• Chec zdemaskowania oszustwa jest wynikiem
  kalkulacji zysków i strat zwiazanych z kryzysem
  lub rozpadem interakcji, zwiazku, wiezi

49

• Dynamika komunikowania interpersonalnego
  wywieranie wplywu
• Wywieranie wplywu na postawe i zachowanie drugiej
  strony zalezy od
  - atrakcyjnosci i wiarygodnosci (wiedzy i
  uczciwosci) mówcy,
  - znajomosci i
  umiejetnosci stosowania regul skutecznej
  perswazji,
  - poziomu zaangazowania drugiej strony.
• Perswazja przebiega dwutorowo torem peryferyjnym
  i/lub torem centralnym
• W sprawach mniejszej wagi zwykle wystarcza tor
  peryferyjny, czyli przekonywanie (naklanianie)
  oparte na regulach
  
  - wzajemnosci (jestes
  mi to winien, kiedys ci sie odwdziecze)
  
  -
  konsekwencji i zaangazowania (skoro powiedzialo
  sie A, trzeba powiedziec B)
  - spolecznego dowodu slusznosci (inni tak
  robia i dobrze na tym wychodza)
  -
  sympatii (jesli mnie lubisz to badz tak mily i
  zrób to)
  
  - autorytetu (znam sie na tym i
  dobrze ci radze)
  
  - niedostepnosci i rzadkosci (taka okazja moze
  sie juz wiecej nie powtórzyc)
• W sprawach duzej wagi decydujacy jest tor
  centralny, czyli racjonalna argumentacja
  (rzetelna, istotna, dwustronna) podlegajaca
  krytycznemu rozpracowaniu przez druga strone, co
  wymaga wysilku intelektualnego z jej strony i
  zalezy od
  
  - motywacji czy to mnie
  dotyczy, czy mnie interesuje, co moge na tym
  stracic lub zyskac, - umiejetnosci
  koncentrowania uwagi, logicznego myslenia,
  panowania n