Metody badan spolecznych

1
Metody badan spolecznych
2
Etapy badan naukowych

• wstepne sformulowanie problemu,
• eksplikacja problematyki badawczej,
• operacjonalizacja problematyki badawczej ,
• sformulowanie hipotez,
• wybór i przygotowanie narzedzi badawczych,
• pilotaz,
• dobór próby,
• realizacja badan empirycznych,
• weryfikacja zebranego materialu empirycznego,
• wstepne grupowanie materialu surowego,
• analiza uzyskanych danych,
• testowanie hipotez i uogólnianie wyników badan,
• pisanie raportu koncowego.

3

• Czym sie poslugujemy przy opisie rzeczywistosci,
  przy opisie czegokolwiek?
•  
• POJECIAMI
•  
• Funkcje pojec
• Dostarczaja wspólnego jezyka pozwalajacego
  uczonym komunikowac sie ze soba,
• Daja uczonym perspektywe ( okulary z
  filtrami),
• Sa skladnikami teorii
•  
• Pojecia nie sa tozsame z rzeczywistoscia. Np.
  pojecia syrena , upiór, Zeus, spoleczenstwo,
  naród, itd. istnieja, ale czy istnieja byty im
  odpowiadajace? Ponadto pojecie nie jest tozsame
  ze zjawiskiem. Pojecie woda nie jest woda.
  Pojecie klasa spoleczna nie jest klasa, nie jest
  bytem.
•  

4

•  
• Pojecia maja w sobie potencjal wartosciujacy.
  Np. morderstwo, bohater, egoizm, rewolucja. To
  czesto ideologizuje i znieksztalca badania i ich
  interpretacje.
•  
• Pojecia musza spelniac nastepujace warunki
•  
•         Winny byc precyzyjnie zdefiniowane. Jest
  to tym trudniejsze im bardziej abstrakcyjne jest
  dane pojecie.
•         Musi miec obserwowalny ekwiwalent
  empiryczny, albo przynajmniej zawierac wskazniki
  niedostepnego bezposredniej obserwacji zjawiska.
  Np. pozytywne nastawienie, zadowolenie z
  zakupów, radosc itp.
•         Winna istniec trwala zgoda co do tresci
  zjawiska. Warto jednak zauwazyc, ze pewne
  zjawiska inaczej sa definiowane przez socjologów,
  psychologów, ekonomistów, czy prawników.

5
Kazde pojecie nalezy zdefiniowac. Nie ma jednej
definicji danego fenomenu. Definicja zalezy od
potrzeb badawczych i w tym sensie czesto moze byc
niekompletna.Np. definicja czlowieka moze
uwzgledniac jedynie aspektMedyczny,Ekonomiczny,
Psychologiczny,Spoleczny,Kulturowy
itd. Definiujemy pojecia poprzez ich cechy.
Cechy te maja charakter ilosciowy (np.wiek) lub
jakosciowy ( np. wolny zawód, plec) Nie
uwzgledniamy wszystkich cech obiektu poniewaz nie
zawsze jest to potrzebne i nie zawsze jestesmy w
stanie to zrobic. Pojecia jednostkowe Kraków,
Neron, Platforma Obywatelska i inne.Pojecia
ogólne czlowiek, kobieta, robotnik. DefinicjeD
efiniendum to co definiujemy np. kon (jaki
jest kazdy widzi)Definiens tresc ( kon) jaki
jest kazdy widzi.
6

• Definicja realna wypowiedz charakteryzujaca
  istotne wlasciwosci realnie istniejacego obiektu.
  Ze wzgledu na to, ze obiekt juz istnieje
  definicja ta poddaje sie ocenie prawda-falsz
• Np. partia polityczna jest to organizacja o
  demokratycznej strukturze wewnetrznej, która
  przez uczestnictwo w kampanii wyborczej ubiega
  sie o udzial we wladzy.
• Watroba / morze / komputer / zyrafa jest
  to...........
• Gdyby sie okazalo, ze niektóre partie nie maja
  struktury demokratycznej to taka definicja jako
  realna jest falszywa.
•  
•   
•  
•  

7

•  
•  

• Definicja nominalna ustala znaczenie , które
  powinno przyslugiwac danemu terminowi.
•  Przyklad
• Partia polityczna nazwiemy kazda organizacje o
  strukturze demokratycznej, która przez
  uczestnictwo w kampanii wyborczej ubiega sie o
  udzial we wladzach.
• Przez kulture/polityke/ demokracje... Bedziemy
  rozumiec.....
• Definicja nominalna nie moze byc falszywa, nie
  podlega kryterium prawda-falsz. Z tego powodu
  zagraza chaos pojeciowy.

8
Definicja wskaznikowa wystepuje wtedy gdy dane
pojecie nie zawiera empirycznie obserwowalnych
ekwiwalentów. Np. klasa spoleczna nie da sie
empirycznie obserwowac, czyli trzeba jej nadac
jakas namacalna postac. To samo dotyczy
kultury politycznej, demokracji, milosci,
nienawisci itd. Definicja wskaznikowa nie jest
definicja operacyjna dopóki nie sprecyzuje jak
mierzyc wskazniki . Np. inteligencje mozna badac
przy pomocy testu. Nie mierzymy jednak
inteligencji jako takiej tylko reakcje na test,
która uwazamy za przejaw inteligencji.
9

• Definicje operacyjne.
•  
• Opisuja zbiór procedur, które powinien wykonac
  badacz w celu ustalenia przejawów zjawiska
  opisywanego przez dane pojecie.
•  
• Np. zadowolenie z pracy to wzgledne zadowolenie
  pracownika z rodzaju czynnosci zawodowych i z
  warunków w jakich je wykonuje. Nie wiemy jak
  rozumiec np. bardzo zadowolony z pracy.
•  
• Duze zadowolenie z pracy ma miejsce gdy pracownik
  na pytanie czy z pracy w danym zakladzie jest
  bardzo zadowolony, zadowolony, niezadowolony
  odpowie jestem bardzo zadowolony i / lub
  oswiadczy ze zadnych innych czynnosci zawodowych
  nie wykonywalby chetniej niz te, które wykonuje
  obecnie , i / lub warunki swojej pracy w
  odpowiedzi na odpowiednie pytanie okresli jako
  bardzo dobre.
•  
• Powyzsze wyliczenie operacji, które trzeba
  wykonac, aby orzec wystepowanie danego zjawiska
  nazywamy definicja operacyjna.
•  
• Np. antysemityzm definiujemy przy pomocy
  wskazników (definicja wskaznikowa) a potem
  opisujemy jak te wskazniki mierzyc i otrzymujemy
  definicje operacyjna.

10

• Definicje pojeciowe i operacyjne
•  
•  Definicje pojeciowe. Definicje opisujace pojecia
  za pomoca innych pojec. Badacze posluguja sie
  równiez terminami pierwotnymi, które sa
  konkretne i nie moga byc definiowane za pomoca
  innych pojec, a takze terminami pochodnymi,
  które w definicjach pojeciowych sa
  konstruowane za pomoca terminów pierwotnych.
• Definicje operacyjne. Opisuja zbiór procedur,
  które powinien przeprowadzic badacz w celu
  ustalenia przejawów, czyli wskazników zjawiska
  opisywanego przez dane pojecie. Naukowcy wymagaja
  wykorzystania definicji operacyjnych wówczas, gdy
  zjawiska nie mozna bezposrednio obserwowac .
• Przyklad definicja alienacji
• Zobaczmy, w jaki sposób zlozone i wysoce
  abstrakcyjne pojecie, takie jak alienacja, moze
  zostac wykorzystane w badaniach. Wyróznimy piec
  cech pojecia alienacji, i co za tym idzie, piec
  definicji pojeciowych

11

• Bezsilnosc przekonanie jednostki o tym, ze jej
  zachowanie nie moze przyniesc oczekiwanych
  wyników lub ze nie ma ona wplywu na te wyniki.
• Bezsensownosc dostrzeganie przez jednostke
  braku
• wlasnych zdolnosci do rozumienia decyzji
  innych ludzi lub
• zdarzen, które sie wokól niej dzieja.
• Brak norm przekonanie, ze zachowania spolecznie
  nie
• akceptowane (np. oszukiwanie) sa niezbedne,
  aby mozna bylo osiagnac okreslony cel.
• Izolacja uczucie osamotnienia wynikajace z
  odrzucenia
• aprobowanych spolecznie wartosci i celów.
• Samoodrzucenie odrzucenie obrazu ja,
  definiowanego
• przez grupe odniesienia, lub ogólnie
  przez
• spoleczenstwo.

12

• W pózniejszych badaniach Seeman i inni
  badacze zdefiniowali operacyjnie owe piec cech
  poprzez skonstruowanie kwestionariusza dla
  kazdej wlasnosci czy kazdego wymiaru ujetego w
  pojeciu. Odpowiedzi jednostki na pozycje
  kwestionariusza definiowaly empiryczne znaczenie
  kazdej cechy. Na przyklad badacze zastosowali
  nastepujace pytanie jako sposób
  zoperacjonalizowania pojecia bezsilnosc
  Przypuscmy, ze w twoim miescie rozwaza sie
  mozliwosc wprowadzenia przepisu, który ty
  uznajesz za niewlasciwy i szkodliwy. Co mógl(a)
  bys zrobic?" Osoby, które odpowiedzialy, ze nic
  nie moga zrobic, zostaly zaklasyfikowane jako
  bezsilne". Inne pytania definiujace operacyjnie
  bezsilnosc to
• Jezeli podja(ela)bys wysilek, aby zmienic ten
  przepis to na ile prawdopodobny jest twój sukces?
  
• Jezeli zaistnialaby taka sytuacja to jakie jest
  prawdopodobienstwo, ze cos bys z tym zrobil(a)?
• Czy kiedykolwiek próbowal(a)es wplywac na decyzje
  wladz lokalnych.
• Przypuscmy ze, kongres ustanowil prawo, które
  twoim zdaniem jest niesprawiedliwe i szkodliwe.
  Co mógl(a)bys zrobic?
• Czy kiedykolwiek próbowal(a)es wplywac na
  dzialania kongresu?

13
Ryc. 2.1 Przejscie od poziomu pojeciowego do
poziomu obserwacji przypadek alienacji
14
Etap definiowania pojec, czyli ich wyjasniania, a
takze szczególowego zarysowania problematyki
nazywamy eksplikacja.Natomiast
operacjonalizacja polega na tworzeniu definicji
operacyjnych tzn. takich, które definiuja pojecia
poprzez okreslenie operacji jakie nalezy wykonac
, aby stwierdzic czy zjawisko okreslone przez
dane pojecie wystepuje czy nie.Np. definicja
operacyjna wielkosci grupy musi dokladnie wskazac
co nalezy mierzyc, kiedy i jak ( np. ilosc
czlonków grupy, gdy sa w komplecie, poprzez
odczytanie listy) 
15
Problem trafnosci wskazników Ilosc wskazników
gdy jest ich za malo zmniejszaja zakres pojecia
( np. nienawisc definiowana tylko iloscia uderzen
kogos w twarz)  Moze sie zdarzyc , ze definicja
operacyjna tylko czesciowo pokrywa sie z
definiowanym pojeciem a czesciowo poza nie
wykracza. Np. Czy chcial(a)by Pan (i) zmienic
prace? Jako operacjonalizacja zadowolenia z
pracy.(moze chciec zmienic prace, ale to nie
oznacza , ze jest z niej niezadowolony)
16

• W przypadku pojec dotyczacych zjawisk
  bezposrednio nieobserwowalnych, abstrakcyjnych i
  bardzo zlozonych bywa, ze definicja operacyjna
  niepostrzezenie stawia znak równosci miedzy
  zjawiskiem a tym co faktycznie mierzy. Np.
  niejeden badacz, który za pomoca wielowymiarowej
  skali statusu mierzyl status jednostek, grupujac
  je nastepnie w warstwy zaleznie od poziomu tak
  mierzonego statusu, uznawal w koncu status i
  warstwy za zjawiska obiektywnie istniejace w
  postaci jaka ustalil w pomiarach.
•  

17

•  
• Trafnosc i rzetelnosc.
• Definicja operacyjna jest trafna jezeli operacje
  prowadzone w/g zawartych w niej wskazan pozwalaja
  zarejestrowac dokladnie to czego dotyczy pojecie
  (np. trafnosc testu inteligencji)
• Narzedzie jest rzetelne gdy powtórne posluzenie
  sie nim w tych samych warunkach daje te same
  wyniki. Rzetelnosc narzedzia zalezy od
•  Precyzji dane pytanie zawsze winno byc tak
  samo rozumiane,
• Obiektywnosci wyniki nie zaleza od badacza
  zapobiega temu standaryzacja narzedzia.
•  Warunkiem trafnosci jest rzetelnosc, ale sama
  rzetelnosc nie gwarantuje trafnosci.

18
Zmienne Pojecia staja sie zmiennymi, gdy
przyjmuja wartosci, co najmniej dwie. Np. dane
zjawisko wystepuje lub nie. Np. wiek, plec,
przynaleznosc klasowa (nizsza, srednia,
wyzsza). Zwiazki miedzy zmiennymi.
Kowariancja zmianie jednej zmiennej towarzyszy
zmiana drugiej Obserwacja liczba lat nauki
dochody () Daniel
16 35000 Anna
15 30000 Maria
14 27000 Jakub
13 19000
Filip 12
15000 Zródlo Chava Frankfort-Nachmias,
David Nachmias Metody badawcze w naukach
spolecznych. Poznan 2001
19
Kierunek zwiazku Dodatni im wiecej lat nauki
tym wyzsze dochody, Ujemny im ludzie bardziej
wyksztalceni tym mniej uprzedzeni rasowo. Sila
zwiazku Zwiazek idealny zmianie jednej
zmiennej towarzyszy zmiana drugiej. Zwiazek
zerowy zmianie jednej zmiennej nie towarzyszy
zadna zmiana drugiej.
20
Indeksacja

• Aktywnosc kulturalna/poziom kulturalny
• czytelnictwo
  
• wysokie
  a d g
• srednie
  b e h
• niskie
  c f i
• 
  
  chodzenie do kina (czestotliwosc)
• 
  niska srednia wysoka
• indeks
  poziom kulturalny
• 4
  g
• 3
  d h
• 2
  a e i
• 1
  b f
• 0
  c

21
HIPOTEZY Hipoteza jest to zdanie orzekajace o
prawdopodobnym zwiazku miedzy dwoma zjawiskami.
Cechy hipotez    Musza byc jasno
sformulowane definicje uzytych pojec,    Musza
byc konkretne opisac jaki jest kierunek zwiazku
i w jakich warunkach zachodzi,    Musza
byc empirycznie sprawdzalne zmienne musza byc
uchwytne i mierzalne,     Nie moga miec
charakteru sadów wartosciujacych. .
22
Badacz nie jest w stanie pozbyc sie swoich
przekonan, preferencji intelektualnych, czy
swiatopogladu. Zatem zamiast silic sie na pozorny
obiektywizm, winien on starac sie uzmyslowic
sobie a potem jasno wyeksplikowac wszystkie
zalozenia, preferencje jakie przyjmuje. W
psychologii bedzie to jasne okreslenie, ze np
przyjmuje sie zalozenia psychoanalizy, w
socjologii np. teorie konfliktów itd. Trzeba
jasno stwierdzic, ze sa mozliwe inne zalozenia a
wiec i inne rezultaty badawcze. Badacz winien
jasno przedstawic wszystkie niedociagniecia i
watpliwosci zwiazane ze swoimi badaniami.
23

• EKSPERYMENT.
• 1. Celem eksperymentu jest ustalenie przyczyn
  danego zjawiska.
• 2.  Schemat eksperymentu badawczegoKanony
  indukcji Milla
• 1. kanon jedynej zgodnosci
• X, A, B, C, ------gt Y
• X, 'A, 'B, 'C, ------gt Y
• stad ------gt Y
• 2. kanon jedynej róznicy
• X, A, B, C ------gt Y
• 'X, A, B, C ------gt 'Y
• stad X ------gt Y

24
Eksperyment Zarzuty   maja zastosowanie tylko
przy zmiennych dwuwartosciowych,   brak
mozliwosci uwzglednienia wszystkich znaczacych
zmiennych X, A, B, C, (D) ------gt Y X,
'A, 'B, 'C, (D) ------gt Y D jest nieznane i
to ono moze wywolywac Y (np plotka).
25
Wspólczesny eksperyment stochastyczny G l X
---------gt Y l grupa eksperymentalna G2
'X ------gt Y2 grupa kontrolna kontrolowa
nie nieznanych czynników sprawczych poprzez
odpowiedni dobór próby losowy lub
parami Eksperyment z udzialem wielowartosciowych
zmiennych niezaleznych G l X malo ------gt Y
l G2 X sredni ------gt Y2 G3 X duzo ------gt
Y3 Eksperyment naturalny np. w zakladach pracy,
wada brak próby kontrolnej Eksperyment post
factum
26
Eksperyment z dwiema lub wiecej zmiennymi
niezaleznymi.         G1 X malo W ? Y1
G2 X malo ? W ? Y2   G3
X srednio W ? Y3
G4 X srednio ? W ? Y4   G5 X duzo W
? Y5 G6 X duzo ? W ?
Y6
27
Eksperyment z uwzglednieniem zmiennej czasu.
28

• Eksperyment
• Czynniki zaklócajace trafnosc interpretowania
  zaleznosci przyczynowych
• historia zdarzenia zewnetrzne, które zachodza w
  trakcie badan i moga stworzyc podstawy
  konkurencyjnego wyjasniania zmian zmiennej
  zaleznej,
• dojrzewanie obejmuje procesy biologiczne,
  psychologiczne i spoleczne, które z uplywem czasu
  moga przyczynic sie do powstania zmian. Zalózmy,
  ze interesuje nas wplyw okreslonych metod
  nauczania na uczniów. Rejestrujemy ich
  osiagniecia przed wprowadzeniem bodzca i po
  wprowadzeniu. Jednakze w tym czasie uczniowie
  dojrzeli, stali sie starsi, byc moze madrzejsi.
  Te zmiany moga miec wplyw.
• utrata badanych osób jezeli w badaniu wplywu
  srodków masowego przekazu na uprzedzenia, okaze
  sie, ze wiekszosc osób, które wypadly z tej próby
  to osoby uprzedzone to moze nagle sie okazac, ze
  media zmniejszaja uprzedzenia.

29

• Czynniki zaklócajace trafnosc interpretowania
  zaleznosci przyczynowych
• instrumentacja zmiana narzedzia pomiaru pomiedzy
  pomiarem poczatkowym a koncowym.
• uwrazliwienie poprzez pomiar badania poczatkowe
  moga uwrazliwiac badanych na dane problemy i
  wplywac na wyniki koncowe. Róznica miedzy
  pomiarami poczatkowymi i koncowymi moze zostac
  przypisana nie tyle zmiennej niezaleznej co
  raczej doswiadczeniu zdobytemu przez osobe badana
  w trakcie pomiaru poczatkowego. Wiadomo, ze np.
  osoby badane moga poprawic swoje wyniki w testach
  inteligencji poprzez czeste ich rozwiazywanie.
• 6. przypadkowo niskie/ wysokie oceny uzyskane w
  testach kwalifikujacych do grup
  eksperymentalnych zdarza sie , ze ktos slabiej
  wypadnie na testach z powodu zmeczenia, braku
  koncentracji itd.

30

• Eksperyment
• Powyzsze zaklócenia mozna niwelowac dzieki
•  
• doborowi losowemu obie grupy sa próbami losowymi
  tej samej zbiorowosci generalnej, albo pobiera
  sie jedna próbe i dzieli na dwie przy pomocy
  rzutu moneta,
• doborowi parami zaklada sie , ze oprócz bodzca X
  na wyniki moga np. wplywac wiek i plec. Wówczas
  ze wzgledu na te zmienne dzieli sie kazda z
  podgrup na dwie grupy
• --------------------------------------------------
  --------------------------------------------------
  -----WIEK
• -------------------------------------------------
  --------------------------------------------------
  --------
• Plec ponizej 20 lat
  20 25 lat
  powyzej 25 lat
• Mezczyzni 20
  40
  20
• Kobiety 16
  30
  18
• Kazda z tych 6 grup dzieli sie na polowe i jedna
  jest grupa eksperymentalna a druga
• kontrolna.

31
Eksperyment Pygmalion in the classroom (Robert
Rosethal i Lenore Jacobson). Badanie mialo
ujawnic efekt oddzialywania pozytywnych/negatywnyc
h oczekiwan nauczycieli na intelektualna
sprawnosc uczniów. Ze wzgledów etycznych
odrzucono negatywne, a wiec przetestowano jedynie
hipoteze mówiaca o tym , ze pozytywne oczekiwania
nauczycieli zwiekszaja sprawnosc intelektualna
uczniów. Zmienna niezalezna oczekiwania
nauczycieli. Ta zmienna manipulowano. Na poczatku
roku szkolnego wykonano test na inteligencje
uczniom danej szkoly. Nastepnie przedstawiono
liste 20 uczniów, którzy zgodnie z badaniami
mieli rozwinac sie intelektualnie w ciagu tego
roku. Oczywiscie zgodnie z wymogami eksperymentu
lista uczniów byla dobrana losowo. Zmienna
zalezna byly zdolnosci intelektualne
dziecka. Wszyscy uczniowie zostali przebadani po
zakonczeniu roku szkolnego. Zanotowano istotny
wzrost IQ u dzieci, które mialy sie
intelektualnie rozwinac. Interpretujac wyniki
eksperymentu Rosenthal i Jacobson stwierdzili, ze
pozytywne oczekiwania nauczycieli w stosunku do
dzieci, które mialy sie rozwinac intelektualnie
wplynely na istotny wzrost IQ.
32

• Schemat powyzszego eksperymentu
•  
• Grupa pomiar poczatkowy
  pomiar koncowy róznica
•  
• Eksperymentalna O1 --------------?
  X--------------? O2 O2 - O1 d
  e
• Kontrolna O3
  ----------------------------------? O4
  O4 - O3 dc
•  
•  
• Warunki uogólnienia wyników eksperymentu
•  
• grupy kontrolna i eksperymentalna musza byc
  próbami losowymi ze zbiorowosci generalnej,
• tymczasem czesto do eksperymentów rekrutuje sie
  studentów ochotników.

33
Czterogrupowy eksperyment Solomona.   Pomiar
poczatkowy Pomiar koncowy
----------------------------------------
--------------------------------------------------
------   R O1
X O2   R
O3

O4   R
X
O5   R

O6   Porównanie ze soba grup eksperymentalnych O2
i O5 oraz dwóch kontrolnych O4 i O6 pozwala
na pomiar uwrazliwiajacego efektu testowania
poczatkowego. Mozemy ocenic czy zmienna X
oddzialuje inaczej w grupach, w których nie
przeprowadzono uwrazliwiajacego pomiaru
poczatkowego.
34
Czterogrupowy plan Solomona
35
Eksperyment Przyklad Wyprzedawanie Pentagonu".
Ciekawego przykladu zastosowania planu
czterogrupowego dostarczaja badania dotyczace
wplywu programów telewizyjny na polityke. We
wczesnych latach szescdziesiatych wiekszosc
specjalistów z dziedziny nauk politycznych byla
mocno przywiazana do teorii, zgodnie z która
telewizja i inne massmedia wywieraja minimalny
wplyw i generalnie sa postrzegane jako srodki nie
majace wiekszego znaczenia. Stanowisko to zaczelo
sie zmieniac pod koniec dekady, kiedy w trakcie
wojny w Wietnamie i demonstracji studenckich
dziennikarstwo telewizyjne znalazlo sie w centrum
zainteresowania opinii publicznej. W swoich
badaniach Robinson poszukiwal zwiazku pomiedzy
programami informacyjnymi produkowanymi przez
duze sieci telewizyjne a polityka.
36
Eksperyment Robinson wykorzystal czterogrupowy
plan Solomona. aby sprawdzic, jaki wplyw wywarl
wyprodukowany przez siec CBS film dokumentalny
The Selling the Pentagon (Wyprzedawanie
Pentagonu") na opinie ludzi dotyczace wojska,
administracji i mediów. (W rzeczywistosci
Robinson przeprowadzil dwa zestawy eksperymentów
w pierwszym badal efekty oddzialywania programu
telewizyjnego w drugim zas analizowal
oddzialywanie komentarza przedstawionego na koncu
programu. Tu przedstawimy jedynie badania z
pierwszej grupy).
37
Eksperyment Aby sprawdzic efekt oddzialywania
programu telewizyjnego, wykorzystal plan badawczy
z dwiema grupami eksperymentalnymi i dwiema
grupami kontrolnymi. Pomiar poczatkowy
przeprowadzono w stosunku do niektórych (nie
wszystkich) uczestników badania. W grupach
eksperymentalnych dokonano pomiaru koncowego
natychmiast po zakonczeniu emisji filmu. W jednej
grupie kontrolnej przeprowadzono badanie wstepne
tuz przed emisja, natomiast w drugiej nie.
Kolejne badanie przeprowadzono we wszystkich
grupach dwa miesiace pózniej. Pomiar poczatkowy i
pomiar koncowy polegaly na wypelnieniu
kwestionariusza dotyczacego opinii i stopnia
zaufania w stosunku do instytucji spolecznych i
politycznych, urzedników panstwowych, osób
prywatnych i organizacji skupiajacych media.
Kwestionariusz zastosowany w drugim badaniu
dotyczyl tych samych tematów, byl jednak nieco
krótszy. dnej
38

• Eksperyment Wyprzedawanie Pentagonu"
• --------------------------------------------------
  --------------------------------------------------
  --------------------------
• Pomiar poczatkowy
  Rodzaj Pomiar koncowy Kolejne
  badanie
• (listopad 1971)
  badania (grudzien 1971)
  (luty 1972)
• --------------------------------------------------
  --------------------------------------------------
  ---------------
• Grupa A tak
  program tak
  tak
• Grupa B nie
  program tak
  tak
• Grupa C tak
  kontrola tak
  tak
• Grupa D nie
  kontrola tak
  tak
• --------------------------------------------------
  --------------------------------------------------
  ---------------

39

• Eksperyment Wyprzedawanie Pentagonu"
• Analiza wyników tego eksperymentu pozwala lepiej
  zrozumiec praktyczna strone badan spolecznych.
  Robinson wybral poczatkowo plan Solomona,
  poniewaz zapewnia on skuteczny sposób
  kontrolowania wszystkich potencjalnych czynników
  które które moglyby byc zródlem alternatywnych
  wyjasnien otrzymanych wyników. Wprowadzenie grupy
  eksperymentalnej oraz grupy kontrolnej bez
  pomiaru poczatkowego stworzylo jednak wiele
  problemów. Okazalo sie, ze osoby z grupy B i
  grupy D które nie przeszly przez etap pomiaru
  poczatkowego zdecydowanie mniej chetnie zgadzaly
  sie na udzial w badaniach kwestionariuszowych w
  porównaniu z osobami, które juz wypelnialy ten
  kwestionariusz.
• Spowodowalo to tak duza utrate osób badanych w
  tych dwóch grupach, ze w analizie wyników badacze
  mogli wykorzystac jedynie grupy z pomiarem
  poczatkowym.
• Uzyskane wyniki potwierdzily, ze film
  dokumentalny The Selling of the Pentagon zmienil
  opinie ludzi o funkcjonowaniu amerykanskiego
  wojska na mniej pozytywne. Osoby z grup
  eksperymentalnych spostrzegaly wojsko jako
  chetniej angazujace sie w sprawy polityczne i
  chetniej poszukujace okreslonych korzysci
  politycznych, niz byly sklonne wczesniej
  przypuszczac. W grupie kontrolnej natomiast nie
  odnotowano istotnych zmian w zadnej ze spraw.
  Wywolana eksperymentalnie zmiana opinii jest tu
  bardzo wazna, poniewaz zmienila ona postawy osób
  badanych na mniej lojalne, tj. spowodowala, iz
  uznaly one, ze polityka rzadu jest zla.

40
Eksperyment z zastosowaniem grupy kontrolnej i
tylko pomiarem koncowym.  

Pomiar
koncowy   R
X
O1   R

O2   Np. robimy badania na temat wplywu
pogadanek oswiatowych na zmiany postaw ludzi w
stosunku do AIDS. Losowo dobieramy dwie grupy.
Grupa eksperymentalna bierze udzial w 4.
godzinnej prelekcji na temat AIDS. Nastepnie w
obu grupach przeprowadzamy wywiad i porównujemy
wyniki.
41
Eksperyment z wieloma zmiennymi.   Wiadomo, ze
wielkosc instytucji wplywa na morale pracowników.
Efekt wielkosci moze byc zmniejszony przez
decentralizacje. Mamy wiec dwie zmienne o dwu
wartosciach.  
Pomiar koncowy
R X1
O1 R
X2
O2 R X3
O3
R X4
O4  
42
Eksperyment laboratoryjny kontrola
objete zmienne niezalezne i sytuacyjne. Zmienne
zalezne to ograniczona liczba indywidualnych
sposobów zachowan ( np. rozwiazywanie zadan,
przystosowanie sie , zmiany opinii) oraz
okreslone wlasnosci grupy ( np. spójnosc) .
Zarzuty sztucznosc sytuacji laboratoryjnej,
swiadomosc osób bioracych udzial w eksperymencie
  Eksperyment
terenowy, Eksperyment naturalny zwykle brak
grupy kontrolnej Eksperyment post factum.  
43

• Eksperyment naturalny,
• Przy tego rodzaju eksperymencie
•  
• nie dysponujemy grupa kontrolna, bodziec "juz
  zadzialal ( czyli nie mozna danej grupy
  zbadac przed i po zadzialaniu bodzca ),
• winnismy porównac wyniki uzyskane przez grupe
  poddana bodzcowi z grupa nie majaca kontaktu z
  bodzcem ( najlepiej o skladzie jak najbardziej
  zblizonym do grupy badanej)
• Przyklad
• Chcemy zbadac wplyw rodzaju szkoly na wyniki w
  nauce. Badacz moze przeprowadzic
• eksperyment naturalny testujac uczniów przed
  pójsciem do szkoly ( wyznaniowej, gminnej,
  publicznej , prywatnej) a nastepnie np. po 2
  latach.

44
Eksperyment post factum, . Mozna tez
przeprowadzic eksperyment post factum ( po
zadzialaniu bodzca), który móglby polegac na
porównaniu srednich wyników - np. l00 osobowych
grup uczniów klas drugich ze szkól rodzaju A i B.
Nie mamy jednak pewnosci czy tylko przypadek
zadecydowal, ze dany uczen poszedl do danej
szkoly. Moze sie okazac, ze np. rodzice z
wyzszym wyksztalceniem wysylaja dzieci do szkoly
A, a dzieci bardzie zaniedbane chodza do szkoly
B. Wówczas te grupy nie róznilyby sie ze wzgledu
na jeden czynnik, zatem nie dalo by sie ustalic
co wywoluje róznice. Jednakze powyzsze
watpliwosci co do przyczyny róznicy mozna
próbowac oslabic poprzez dobór uczniów do obu
grup uczniów podobnych ze wzgledu na wazne
zmienne.  
45

• Eksperyment
• 1. Eksperyment Solomona Asha ( porównywanie
  odcinków)
• 35 odpowiedzi osób badanych bylo
  zgodnych z niepoprawnymi (celowo)
  odpowiedziami wspólników eksperymentatora.
• Co wywolalo konformizm rzeczywiste postrzeganie
  pod wplywem grupy , czy chec przypodobania sie
  innym?
• Zbadano to w ten sposób, ze o odpowiedzi
  dotyczace odcinków poproszono badanego pod
  nieobecnosc innych. Wyniki potwierdzily hipoteze,
  ze im mniejsza bezposrednia kontrola tym mniejsza
  sklonnosc do konformizmu.

46

• Eksperyment
• 2.  Eksperyment Stanleya Milgrama
•  Sugerowano badanym, ze celem eksperymentu jest
  ustalenie wplywu kary na zapamietywanie.
  Natomiast prawdziwym celem bylo badanie procesu
  ulegania autorytetom.
• Trzej uczestnicy eksperymentu badacz, badany
  jako nauczyciel i wspólnik eksperymentatora
  czyli uczen. Nauczyciel poddawal ucznia
  róznym bodzcom na które musial on wlasciwie
  reagowac przez nacisniecie odpowiedniego
  przycisku. Przy blednej reakcji nauczyciel
  aplikowal uczniowi impuls elektryczny za kazdym
  razem coraz silniejszy. Impuls wahal sie od 15 V
  do 450 V. Przy 75 V uczen zaczynal jeczec, przy
  150 V prosil o zwolnienie z eksperymentu, przy
  180 V krzyczal, dalej na maszynie impulsów byly
  napisy niezwykle silny wstrzas" a dalej
  Niebezpieczenstwo! Ciezki wstrzas. Uczen
  zaczynal gwaltownie reagowac bijac piesciami w
  sciane i blagac by go puszczono. Poniewaz nie
  byly to wlasciwe reakcje na bodziec ,
  nauczyciel" dalej zwiekszal dokuczliwosc
  bodzca. Przy dalszym nasileniu bodzca nastapila
  zlowroga cisza ofiara nie reagowala na zadne
  bodzce. Poniewaz nie bylo reakcji eksperymentator
  polecal zwiekszenie impulsu to konca.

47
Eksperyment 62 badanych aplikowalo impulsy do
konca eksperymentu, chociaz niektórzy musieli byc
ponaglani przez eksperymentatora. Nie wiadomo czy
wynik ten wskazuje, ze wszyscy jestesmy
potencjalnymi oprawcami ? Moze na
posluszenstwo mialy wplyw takie czynniki jak to,
ze          Polecenia wydawal uczony,         
Eksperyment mial miejsce na slynnym uniwersytecie
w Yale. Gdy powtórzono eksperyment w
pomieszczeniach dosc obskurnego czynszowego
budynku w centrum Brigdeport (Connecticut) wyniki
spadly z 65 do 48. Gdy eksperymentator nie byl
fizycznie obecny, lecz wydawal polecenia przez
telefon liczba w pelni poslusznych spadla do 25,
a kilku badanych oszukiwalo.
48
3 eksperyment C. Haneya, C Banksa i P. Zimbarto
Podzielono losowo badanych na 10
wiezniów i 11 strazników. Wiezniowie
byli aresztowani wg wszelkich prawidel.
Nastepnie przechodzili normalna procedure
przyjecia do wiezienia np.. rozbieranie do naga,
polewanie srodkami przeciw insektom, otrzymali
numery zamiast nazwisk, nalozono im nylonowe
ponczochy na glowy, co mialo imitowac ogolenie
glowy itp. Natomiast straznicy dbali o
porzadek, urzadzali zbiórki (coraz bardziej
przeciagajace sie) podczas których liczyli
wiezniów. Ubrani byli w ubrania koloru khaki,
ciemne okulary, mieli gwizdki. Straznicy
tak mocno weszli w swoja role, ze eksperyment
trzeba bylo przerwac ze wzgledu na depresje
wiezniów.
49

• 3 eksperyment C. Haneya, C Banksa i P. Zimbarto
• Podczas eksperymentu
• wiezniowie stali sie natychmiast bierni,
  straznicy rozkazujacy i wladczy,
• Szybko pojawily sie i narastaly postawy wzajemnie
  negatywne,
• W zachowaniu strazników pojawilo sie coraz
  wiecej agresji przedluzaly sie zbiórki
  wystapila agresja slowna (fizyczna byla
  zabroniona). Straznicy zostawali w wiezieniu
  dluzej niz byli zobowiazani.
• Rozmowy wiezniów dotyczyly przede wszystkim
  spraw wiezienia,
• Czesc wiezniów bardzo szybko popadla w silne
  stany depresyjne, wystapily stany lekowe i placz.
  Wiekszosc wiezniów chciala oddac pieniadze byle
  by tylko wyjsc z wiezienia,
• Eksperyment trzeba bylo przerwac po 6 dniach,
  chociaz zaplanowano go na dwa tygodnie.
  Najbardziej byli z tego niezadowoleni
  straznicy.

50

• WYWIAD
•  Respondent
  Ankieter
•  
• 1.  definicja sytuacji kim jest A.?
  1. definicja sytuacji kim jest R. ?
• Po co przyszedl?
  Stosunek do niego.
•   Dlatego A
  2. Nie wolno ujawniac swoich
•  powinien sie przedstawic,
  sadów i opinii na poruszane
•  wzbudzic zainteresowanie
  w wywiadzie tematy
• badaniami,
  
•  wyjasnic dlaczego wywiad
  3. ubiór R.
• jest przeprowadzany wlasnie z R.
  4. wplyw cech A. na odpowiedzi R.
• 
  
• Inne elementy majace wplyw na R
  5. A. niewidoczny
• ubiór A.
  6. Plec R.
• zachowanie, wyslawianie sie,
• A. winien ( w pewnym sensie)
  7. wiek R.
• dostosowac swoje zachowanie
• do sytuacji, wytworzyc atmo-

51
WYWIAD Wyniki wielu badan swiadcza o wplywie
zewnetrznych cech ankietera na odpowiedzi
respondenta. wplyw przynaleznosci ankietera do
mniejszosci etnicznych Robinson i Rhode
utworzyli cztery grupy ankieterów, których wyglad
zewnetrzny, a w dwu grupach takze nazwiska,
kwalifikowaly albo jako typowych Zydów" albo
jako typowych nie-Zydów". Przy pytaniach
dotyczacych Zydów ( np Czy sadzi Pan/i, ze w USA
Zydzi maja zbyt duze wplywy i znaczenie?")
róznica odpowiedzi twierdzacych udzielanych
ankieterom z grup jednego i drugiego rodzaju
siegala 18 punktów procentowych ( przy pytaniu
wyzej cytowanym ankieterzy z grupy typowych
Zydów" uzyskali ok.6 odpowiedzi twierdzacych, a
z grupy typowych nie-Zydów ok. 24)
52
WYWIAD Wyniki wielu badan swiadcza o wplywie
zewnetrznych cech ankietera na odpowiedzi
respondenta. wplyw przynaleznosci ankietera do
mniejszosci etnicznych Zgodnie z tzw. efektem
Bradleya-Wildera ankietowani czesto deklaruja
poparcie dla czarnoskórego kandydata w starciu z
bialym, bo boja sie posadzenia o rasizm. Jednak 4
listopada (2008 przyp.TB) w dniu wyborów,
pozostawieni sami sobie, moga zaglosowac na
kandydata Republikanów Johna McCaina. Nazwa
teorii pochodzi od nazwiska czarnoskórego
burmistrza Los Angeles, Toma Bradleya, który w
1982 przegral z bialym kandydatem
53
WYWIAD kandydatem Republikanów w wyborach na
gubernatora Kalifornii, choc sondaze wiescily
jego triumf.Ankietowani zachowali sie podobnie w
1989 roku przy okazji wyborów na gubernatora
Wirginii. Afroamerykanin Doug Wilder wprawdzie
zwyciezyl nad bialym republikanskim kandydatem,
ale zaledwie o pól punktu procentowego, choc
sondaze dawaly mu 10 pkt. przewagi. Wiemy, ze
czynnik rasy jest brany pod uwage. Nie jest
jednak jasne, do jakiego stopnia. Lecz margines
bledu 2-4 pkt. moze zrobic róznice. Powyzsza
sytuacja dotyczy zarówno wywiadu jak i badan
ankietowych.
54
WYWIAD wplyw przynaleznosci spolecznej Daniel
Katz stwierdzil, ze na pytania dotyczace pracy i
zarobków inaczej odpowiadano ankieterom
pochodzacym z warstwy sredniej a inaczej
ankieterom pochodzacym z warstwy robotniczej.
Okazalo sie np., ze za ustawa zakazujaca strajki
okupacyjne wypowiedzialo sie 44 respondentów gdy
wywiad prowadzil ankieter z warstwy robotniczej,
a 59 gdy ankieter pochodzil z warstwy sredniej.
55
WYWIAD wplyw plci ankietera na wypowiedzi W
badaniach Hymana respondenci mieli sie
ustosunkowac do nastepujacego stwierdzenia
Wiezienie jest zbyt lagodna kara dla osób
dopuszczajacych sie wykroczen przeciwko
moralnosci osoby te powinny byc publicznie
chlostane".
56

• Wywiad
• Wiele badan wskazuje, ze miedzy opiniami
  ankietera a uzyskanymi przez niego rozkladami
  odpowiedzi zachodzi znaczaca i zadziwiajaca
  zbieznosc.
• H. Fisher wykazal w eksperymencie laboratoryjnym
  , ze opinia ankietera ma wplyw na odbiór i
  rejestracje zachowan werbalnych respondenta.
• ( H. Fisher Interview Bias... cyt. Za R. Mayntz
  s. 153)
•  
• Rodzaje wywiadu
• Wywiad swobodny,
• 2. Wywiad usystematyzowany.

57
Wywiad  ZALETY WYWIADU        
kontrola sytuacji badawczej,        
wysoki odsetek odpowiedzi,        
poglebianie pytan ( o ile to konieczne)   WADY
WYWIADU         b. wysokie koszty,
        stronniczosc ankietera,
        brak anonimowosci ( przy pewnego typu
badaniach).
58
Rodzaje ankiet

1. pilotowana,
2. audytoryjna,
3. pocztowa,
4. telefoniczna,
5. uliczna,
6. on-line.

59

• Ankieta pocztowa
•  
• ZALETY
•  Niski koszt,
• Unikniecie znieksztalcajacego wplywu ankietera,
• Wieksza anonimowosc lepsze odpowiedzi na
  drazliwe pytania,
• Mozliwosc udzielania przemyslanych odpowiedzi
  respondent ma czas do namyslu,
• Minimalizacja kosztów dostepu do respondenta
  taksówka do Gdanska kosztuje drozej niz znaczek
  pocztowy.
•  
• WADY
• samobroniacy sie kwestionariusz
  kwestionariusz musi byc na tyle dobrze
  opracowany, aby sam sie wybronil w czasie badan.
• Brak kontroli nad tym kto udziela odpowiedzi na
  pytania,
• Niski odsetek odpowiedzi.

60

• Ankieta pocztowa
• 3. STRATEGIA ZWIEKSZANIA ODSETKA ZWROTÓW
•  
• Sponsoring/firmowanie badan im bardziej
  szacowna firma wspiera, finansuje,
  uwiarygodnia badania tym lepiej,
• Metody zachecania do udzielania odpowiedzi
• 1 branie na litosc Np. od badan zalezy
  uzyskanie dyplomu studiów,
• 2 oferowanie nagród,
• 3 zamieszczenie w apelu argumentów
  uzasadniajacych wyjatkowe znaczenie
  spoleczne badan,
• 4. wyglad ankiety,
• 5 koperty zwrotu,

61

• Ankieta pocztowa
• 3. STRATEGIA ZWIEKSZANIA ODSETKA ZWROTÓW
•  
• 6. czas wyslania np. niedobry w czasie
  wakacji,
• 7. przypominanie wysylanie kart pocztowych do
  osób które po 2. tygodniu nie przyslaly
  odpowiedzi, po 3. tygodniu wyslanie kartki
  pocztowej i kwestionariusza. Po 5 tygodniach
  mozna procedure powtórzyc.
• przypomnienia telefoniczne.
•  
• Wysylka
  czas srednia odp-dzi
  () kumulacja
• Pierwsza wysylka
  23,8
  23,8
• Przypomnienie kartka pocztowa po 2
  tygodniach 18,2
  42,0
• Pierwsza powtórna wysylka
• kwestionariusza
  po 3 tygodniach 17,0
  59,0
• Druga powtórka wysylki
• kwestionariusza
  po 5 tygodniach 13,4
  72,4

62
Ankieta pocztowa (cd) i telefoniczna Przy
wykorzystaniu powyzszych technik zwiekszania
odpowiedzi na ogól zwroty zwiekszaja sie do
50. Jest to jednak ciagle za malo i
reprezentatywnosc próby nie jest
zachowana. Ankieta / wywiad telefoniczny CATI -
computeur assisted telephone interviewing
ZALETY   przecietne koszty,
anonimowosc, podobnie jak przy ankiecie
pocztowej, z tym, ze nie trzeba
odpowiadac na pismie, osoby
prowadzace wywiad znajduja sie w jednym
pomieszczeniu stad latwiejsza
kontrola WADY  latwosc odmowy odpowiedzi na
drazliwe pytania,  latwosc przerwania
wywiadu,  brak kontroli nad procesem
badawczym,  problem reprezentatywnosci próby.
63
ANKIETA ON-LINE. ZALETY         koszty
niewielkie,         szybkosc dotarcia do
respondenta, WADY         latwosc odmowy i
przerwania badania,         brak kontroli nad
prosem badawczym, problem
reprezentatywnosci próby.
64

• Kwestionariusz

• KONSTRUKCJA
• APEL
• PYTANIA
• - Rodzaje pytan
•   zamkniete
•   otwarte
•   pólotwarte (kafeterie)
•   wprowadzajace
•   sugerujace
•   filtrujace
•   naruszajace prywatnosc
•   projekcyjne
•   sprawdzajace/kontrolne
•   w formie historyjki
• jako zestaw opinii
•  
• -   Kolejnosc pytan

• JEZYK
•   WYWOLUJACY EMOCJE
• ZBYT GÓRNOLOTNY
• DLUGOSC KWESTIONARIUSZA
• UKLAD GRAFICZNY
• RÓZNICE MIEDZY
• KWESTIONARIUSZEM ANKIETY I
• WYWIADU

65
KONSTRUKCJA KWESTIONARIUSZA APEL

• Informacja o instytucji firmujacej badania
• Zwiezla informacja o celu badania
• Dodatkowe wyjasnienia
• - Uzasadnienie wyboru danego respondenta (...
  biorac pod uwage fakt, ze jest Pan(i) czlonkiem
  naszej spóldzielni liczymy na wykazanie
  zainteresowania ponizsza ankieta...)
• - zapewnienie o anonimowosci
• - podziekowanie respondentowi za trud zwiazany z
  wypelnieniem ankiety
• - okreslenie sposobu zwrotu ankiety

66

• RODZAJE PYTAN
•   Pytania otwarte pytania., które zostawiaja
  respondentowi calkowita swobode odpowiedzi
• Pytania zamkniete pytania, które sa zaopatrzone
  w z góry przewidywane odpowiedzi
• odpowiedzi moga byc podane poza pytaniem w
  postaci krótkiej listy
• respondent rozpoznaje" prawidlowa odpowiedz
• odpowiedzi na pytania zamkniete sa latwiejsze w
  opracowaniu, saporównywalne i jednoznaczne, ale
  dostarczaja mniej szczególówniz pytania otwarte
• ilosc odpowiedzi powinna byc do ogarniecia"
  przez respondenta
• proponowane odpowiedzi powinny uwzgledniac
  brak opinii respondenta (nie mam zdania ")
• Pytania pólotwarte - badany ma mozliwosc wyboru
  jednej z dwóch przedstawionych odpowiedzi oraz
  udzielenia swobodnej odpowiedzi wpisujac ja w
  odpowiednie miejsce

67
PYTANIA FILTRUJACE Stawiamy je wtedy. Gdy chcemy
sposród respondentów dokonac eliminacji osób,
które nie maja nic do powiedzenia na dany temat,
np. zanim zapytamy o opinie o reklamie
telewizyjnej musimy zapytac o to czy respondent
ja widzial PYTANIA SUGERUJACE Sposób formulowania
tych pytan wplywa na udzielana odpowiedz, dlatego
powinny byc stosowane tylko wtedy, gdy chodzi o
przezwyciezenie zahamowan odpowiadajacego, np.
Czy nie sadzi Pan/i, ze porzadna porcja batów
jeszcze nikomu nie zaszkodzila? " PYTANIA
WPROWADZAJACE Czy pana/i zdaniem- ogólnie rzecz
biorac - sprawy w Polsce ida w dobrym, czy zlym
kierunku? " PYTANIA PROJEKCYJNE Wchodza w zakres
metod diagnozy psychologicznej (badania, motywów,
przekonan, spostrzegania, konfliktów
wewnetrznych). Metoda projekcji polega na
pozyskaniu odpowiedzi respondenta na podstawie
niejasnego przekazu (tak aby sam dokonal jego
interpretacji) np. test skojarzen slownych, test
niedokonczonych zdan, niedokonczonych opowiadan,
testy rysunkowe
68
PYTANIA SPRAWDZAJACE/KONTROLNE Stosuje sieje
chcac sprawdzic czy na okreslone pytanie
respondent odpowiedzial zgodnie z prawda, stad
pytanie to dotyczy tego samego problemu, ale jest
zadane w innej formie. W kwestionariuszu powinno
znajdowac sie odpowiednio daleko" od pytania
wlasciwego. PYTANIA W FORMIE
HISTORYJKI PYTANIA JAKO ZESTAW OPINII Jak Pan(i)
ocenia obecny stan gospodarki?
a) Uwazam, ze gospodarka znajduje sie w stanie
dynamicznego rozwoju
b) Uwazam, ze gospodarka znajduje sie w stanie
powolnego rozwoju c) Uwazam,
ze gospodarka znajduje sie w stanie lekkiego
kryzysu d) Trudno powiedziec
" PYTANIA NARUSZAJACE PRYWATNOSC
Ile Pani zarabia? " METRYCZKA Zawiera dane
spoleczno - demograficzne wiek, plec,
stan cywilny, zawód, wyksztalcenie. Powinna
byc umieszczana na koncu kwestionariusza
69

• JEZYK KWESTIONARIUSZA
• Forma jezykowa pytan kwestionariuszowych nie
  powinna
• wywolywac emocji
• brzmiec zbyt górnolotnie, literacko, nie powinna
  próbowac wywolywac podziwurespondenta co sadzi
  Pan(i) o percepcji adolescentów relatywizujacej
  facylitacjemodernistycznego progresiwizmu ?
• RESPONDENT MUSI ZROZUMIEC SENS PYTAN TAK JAK GO
  ROZUMIE
• BADACZ
• kolejnosc pytan - kontrowersje
• promieniowanie emocjonalne pytan"
  poprzedzajacych na nastepujace - sugeruje sie
  stosowanie pytan buforowych pomiedzy
  poszczególnymi grupami tematycznymi
• dlugosc kwestionariusza
• w przypadku wywiadu mierzy sie czasem wywiadu
  (wg. Noelle wywiad powinien trwac okolo 30 minut,
  aczkolwiek nie mozna ustalac sztywnych ram
  czasowych za R. Mayntz)
• stopniowanie trudnych" pytan polega na tym, ze
  na ten sam temat stawia sie najpierw pytania
  ogólne (czesto otwarte) i kolejno coraz bardziej
  szczególowe (najczesciej zamkniete) - lub
  odwrotnie.

70
Dodatkowo, mozna zastosowac nastepujace strategie
pozyskania odpowiedzi a. odpowiedz ogólna
(jakie mniej wiecej sa Pana dochody, mieszcza sie
w granicach..., czy...) b. zlagodzenie,
pomniejszenie (Czy zdarzylo sie Panu zabrac
zamiast ukrasc do domu pare olówków z
biura..?) c. zaskoczenie - Prosze niech Pan
sobie przypomni, którego dnia ostatni raz
wzial Pan do domu troche materialów biurowych ?
d. pozór jednomyslnosci (Wiadomo, ze
wiekszosc... czy Pan takze...?) e. oczywistosc
- potraktowanie tematu jako naturalnosc -
Oczywiscie... UWAGA w odpowiedzi na powyzsze
(a-e) sposoby formulowania pytan czesc
respondentów moze sie przyznac do czynów,
których nie popelnili  uklad
graficzny   róznice miedzy kwestionariuszem
ankiety i wywiadu (wywiad powinien zachowac
charakter rozmowy)
71
   Pytania sugerujace Czy powinno sie
stosowac kare smierci za najciezsze
przestepstwa? tak 18 Czy zgadzamy sie z
Janem Pawlem II , ze kara smierci powinna byc
powszechnie zniesiona? tak 27 (firma Mentor
dla Wprost) dwie opinie do wyboru
(OBOP) blokujacy drogi rolnicy nie maja innego
wyjscia () rolnicy dzialaja bezprawnie
.,.. w Onet.pl Czy w Sejmie winny byc
eksponowane symbole religijne? (27.05.2007)
72
Pytania z wyrazami wywolujacymi emocje Czy
powinno sie pomagac rodzinom wielodzietnym? Czy
rodziny wielodzietne winny miec przywileje? w
Onet.pl Czy prezydent Kaczynski powinien tak
kategorycznie wypowiadac sie na temat relacji
polsko-niemieckich ? Dwa pytanie w jednym (
pytanie zadane przez PBS na zlecenie
Rzeczpospolitej)   Czy uwaza Pan(i), ze
rolnicy maja powody do tego, by protestowac,
urzadzac blokady dróg?   Pytania zbyt
trudne-stawianie respondenta w roli
eksperta   Jak zmiana koalicji rzadzacej w
Niemczech wplynie na warunki na jakich Polska
zostanie przyjeta do Unii Europejskiej? trudno
powiedziec 1/3 badanych (CBOS)
73

• Obserwacja
• Bardzo trudna technika zbierania danych z
  nastepujacych powodów
• Trudnosci w interpretacji sensu zachowan (facet w
  podartym swetrze, kobieta placzaca z telegramem,
  rzekomo wroga-krzyk wymiana zdan na targu,)
  mozna próbowac ustalic ten sens poprzez badanie
  kwestionariuszowe,
• Powyzsza trudnosc niweluje w pewnym sensie
  znajomosc ról spolecznych a takze kultury danej
  spolecznosci (pokazanie palców z litera V,
  koronacja królów, wyklad itp.)
• 2. Konieczna znajomosc jezyka (slangu- kopsnij
  szluga, foki, rzuc wapno na druty itd..)
• 3. Niebezpieczenstwo nadawania przez obserwatora
  wlasnych sensów obserwowanym sytuacjom
  (antropologowie niemieccy kontra Raymond Firth)
• 4. Zachowania sa tez wskaznikami
  zinstytucjonalizowanych wartosci, spolecznie
  uzgodnionych definicji sytuacji, norm, nakazów,
  ról, itp.

74

• Obserwacja
• Obserwowane przez badacza zachowania uwarunkowane
  sa przez
• Sytuacje, która badacz winien rozumiec,
• Jej subiektywna interpretacje, tego mozemy sie
  dowiedziec tylko od obserwowanego,
• Intencje osób dzialajacych - jw

Obserwacja wymaga rozumienia badz trafnej
interpretacji subiektywnego sensu oraz
spolecznego znaczenia okreslonego zachowania.
75

• Cele obserwacji
• Opis wystepujacych w okreslonym systemie
  spoleczno kulturowym zachowan i form interakcji
  spolecznych bez próby budowania teorii (np.
  zachowania handlowe na bazarach arabskich)
• Analiza zaleznosci empirycznych miedzy
  okreslonymi sekwencjami zachowan a warunkami
  sytuacyjnymi (np. ubiór ekspedienta a chec
  dokonania zakupu)
• Budowanie teorii zachowan.
• Co i dlaczego mamy obserwowac? Wszystko?
  Oczywiscie nie. Sekwencja obserwacji wynika z
  hipotez.

76

• Rodzaje obserwacji
• Obserwacja uczestniczaca (niebezpieczenstwo
  zaangazowania, problemy etyczne),
• nie uczestniczaca
• Systematyczna teoria dobrze rozwinieta,
  kategorie , warunki kontrolowane, 2 obserwatorów,
  
• Malo usystematyzowanagdy malo wiemy o
  przedmiocie badan badacz uczy sie sensów i
  znaczen. Niebezpieczenstwo zwracanie uwagi na
  zachowania przypadkowe, anegdotyczne. Nie stosuje
  sie standaryzowanych metod zbierania informacji i
  interpretacji danych. Przyklad Street Corner
  Society

77

• Cele obserwacji
• Ustalenie zwiazków miedzy zachowaniami a sytuacja
  i systemem kulturowym,
• Ustalenie warunków wywolujacych te same
  zachowania,
• Ocena sytuacji i motywacje okreslaja dane
  zachowania.
•     
• Fotografie dnia (np. menadzera, instytucji,
  dzialu)
• MUSIMY PRECYZYJNIE WIEDZIEC CO CHCEMY ZBADAC!

78
ETAPY PRZYGOTOWANIA OBSERWACJI 1. CEL
BADANIA 2. PRZEDMIOT BADANIA 3. SFORULOWANIE
HIPOTEZ BADAWCZYCH 4. ZDEFINIOWANIE KATEGORII
OBSERWACYJNYCH   gt       Operacjonalizacja
zmiennych gt       Powiazanie zmiennych z
ogólna struktura sytuacji spolecznej 5.
OKRESLENIE WARUNKÓW l PRZEBIEGU OBSERWACJI
gt       Miejsce badania gt       Czas i
czestotliwosc pomiaru gt       Stopien
ingerencji obserwatora gt Stopien
jawnosci obserwatora 6. WYBÓR TECHNIKI
OBSERWACJI 7. OPRACOWANIE INSTRUMENTU POMIARU l
SPOSOBU REJESTRACJI DANYCH 8. REALIZACJA
BADANIA 9. UOGÓLNIENIE l SYSTEMATYZACJA
WYNIKÓW 10. SPORZADZENIE RAPORTU Z BADAN
79
Interview- Wywiad zogniskowany. Jest to metoda
jakosciowa, uzywana przede wszystkim w badaniach
marketingowych. Polega ona na tym, ze zaprasza
sie do dyskusji, która nie powinna trwac dluzej
niz 2 godziny, 6 do 12 osób które maja dyskutowac
na dany temat. Sa one oplacane przez badaczy.
Dobrze jest miec pare osób w rezerwie, gdyby ktos
sie rozmyslil. Dyskusja jakkolwiek ma charakter
swobodny, jest kierowana przez moderatora. Czesto
wybiera sie relaksujace otoczenie dla dyskusji.
Jej tematem jest zagadnienie bedace obiektem
badan, np odbiór jakiegos produktu, uslugi ( np.
uzywanie telefonów w samolotach), reklamy,
zachowania konsumenckie. Dla pobudzenia dyskusji
uzywa sie rozmaitych materialów. Tresc dyskusji
nagrywa sie na magnetofonie lub przy pomocy
kamery wideo. Potem materialy sa analizowane
przez specjalistów dostarczajac im waznych
informacji do planowania dzialan rynkowych.
Badania dokonuje sie na 3-4 grupach. Tak wiec
próba liczy okolo 40 osób. Gdy moderator zaczyna
domyslac sie jakie beda odpowiedzi na pytania (
na podstawie odpowiedzi w poprzednich grupach)
oznacza to, ze czas konczyc.
80

• Interview- Wywiad zogniskowany.
• Metoda ta uzywana jest do
• zorientowania sie w nowej dziedzinie badan,
• sformulowania hipotezy w oparciu o opinie
  uczestników dyskusji,.
• oceny przydatnosci populacji lub/i miejsc badan,
• korekty kwestionariuszy,
• weryfikacji interpretacji badawczych
• Zdarza sie stosunkowo czesto, ze technike
  te uzywa sie w polaczeniu z innymi
  metodami/technikami.
• Charakterystyczna cecha wywiadu
  zogniskowanego jest wykorzystanie interakcji
  grupowych do uzyskania takich wyników , które nie
  sa osiagalne inna metoda.

81
Interview wywiad zogniskowany dobór próby,
nie musi byc losowa, mozemy wybierac celowe
uzywajac telefonu(telefonicznie ustala sie
dane), przy ustalaniu czlonków grupy trzeba wziac
pod uwage wiek, plec, srodowisko spoleczne z
którego sie wywodza. poziom ingerencji
moderatora wysoki, niski i w srodku. Dawniej
optowano za niskim,obecnie za wysokim aby
uzyskac jak najwiecej uzytecznych informacji.
Jednakze sa cons and pros. przygotowanie listy
pytan/ problemów do dyskusji, a wiec znowu
problem i jegoeksplikacja i operacjonalizacja. r
ola moderatora jak ankietera - niewidoczny, zapis
analiza tresci, analiza jakosciowa,
kodowanie zalety taniosc (50 - 100, tzn.
50PLN), polaczenie dwóch metod wywiadu i
obserwacji,jednakze obserwacja ta nie ma
naturalnego charakteru , poniewaz moderator ja
kreuje. wady brak reprezentatywnosci wyników,
nie zawsze wiemy czy osoby beda aktywne
wdyskusji,
82

• SOCJOMETRIA.
• Test socjometryczny sluzy rozpoznawaniu
  nastepujacych stosunków
• 1.       sympatii i antypatii - pytamy kogo z
  czlonków grupy R. najbardziej lubi/nie lubi,
• 2.       subiektywne preferencje w sferze
  interakcji-kogo prosi o rade, kogo najchetniej
  goscilby w domu, z kim chcialby pracowac,
• 3.       rzeczywiste interakcje- kto z kim chodzi
  na piwo, kto od kogo zasiega porady.
• Pytania o sympatie/ antypatie - kogo chcialbys
  zaprosic na imieniny a kogo nie? Pytanie o
  spodziewane wybory i odrzucenia.
• Prezentacja wyników
•        socjogram - nie ma zasad sporzadzania,
  przy wiekszych grupach bardzo skomplikowany i
  nieczytelny,
•       tarcza strzelnicza"

83

• SOCJOMETRIA.
• Typowe konfiguracje socjometryczne
• para,
• trójkat,
• lancuch - A-gtB-gtC-gtD
• gwiazda socjometryczna,
• klika,
• szara eminencja - lacza ja tylko dobre stosunki
  z gwiazda/idolem,
• samotnik osoba nie wybierana i nie
  wybierajaca, odrzucony.

84

• SOCJOMETRIA.
• macierz socjometryczna
• indeksy
• liczba dokonanych wyborów suma a i odrzucen suma
  a-
• liczba uzyskanych wyborów suma r i odrzucen suma
  r-
• Gdy chcemy uwzglednic kolejnosc wyborów uzywamy
  wagi
• Indeks spójnosci grupy
• liczba wyborów wzajemnych
• S -----------------------------------------------
  ------
• liczba mozliwych wyborów wzajemnych

85
   
 
 
 
 
   
   
   
   
 
 
 
 
 
 
 
MACIERZ SOCJOMETRYCZNA
Objasnienie znaków wiersz a -gt liczba
wyborów (suma a) i odrzucen (suma a-)
dokonanych wiersz b -gt liczba wyborów i
odrzucen oczekiwanych Kolumna r -gt liczba
wyborów i odrzucen uzyskanych kolumna s-gt
liczba wyborów i odrzucen, których inna osoba
oczekuje od A,B,...
Po nadaniu wagi mozna równiez wyprowadzic
wartosci, które uwzgledniaja kolejnosc wyborów i
odrzucen 1-szy wybór ma wage 3 2-gi wybór
wage 2, a 3-ci-wage 1. Otrzymujemy 1. 
laczna sume wag wyborów (a) uzyskanych i (b)
dokonanych 2.  laczna sume wag odrzucen (a)
uzyskanych i (b) dokonanych 3.  laczna
liczbe wyborów wzajemnych 4.  laczna liczbe
odrzucen wzajemnych 5.  laczna liczbe a),
trafnie oczekiwanych wyborów, b), trafnie
oczekiwanych odrzucen, c), nie- trafnie
oczekiwanych wyborów, d), nietrafnie oczekiwanych
odrzucen.
86

87
Pasywne uczestnictwo w stosunkach z innymi

Przychylnosc do kogos (sympatia lub wybór
pozytywny)
Niechec do kogos (antypatia lub wybór negatywny)
88

• ANALIZA TRESCI.
• Jest to technika badawcza , która w sposób
  zobiektywizowany i systematyczny ustala i opisuje
  cechy jezykowe tekstów po to, aby na tej
  podstawie wnioskowac o niejezykowych wlasnosciach
  ludzi i agregatów spolecznych. Tekst moze byc
  mówiony i pisany, moze byc to takze plakat lub
  film.
• Analiza tresci moz