Wplyw dzialalnosci sektora ubezpieczeniowego na wzrost gospodarczy

1
Wplyw dzialalnosci sektora ubezpieczeniowego na
wzrost gospodarczy dr hab. Teresa Hanna
Bednarczyk Katedra Bankowosci Instytut Ekonomii i
Finansów
teresa.bednarczyk_at_umcs.lublin.pl
2

• Plan prezentacji
• Przedmiot i cele badan
• Hipotezy badawcze i metody ich weryfikacji
• Wyniki badan w aspekcie teoriopoznawczym
• Wyniki badan empirycznych

Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012
3

• Inspiracja badan przeslanki o charakterze
  teoriopoznawczym
• Kontrowersje wokól znaczenia pieniadza i zjawisk
  finansowych w rozszerzaniu mozliwosci
  gospodarczych oraz w przebiegu procesów
  wzrostowych w sferze realnej gospodarki.
• Spór ten wynika z przeciwstawnych pogladów
  klasycznego o neutralnosci pieniadza i
  keynesowskiego o aktywnej roli zjawisk
  finansowych w procesach gospodarczych.
  Wspólczesne kontrowersje wynikaja tez z duzej
  autonomii procesów i zjawisk finansowych która
  przejawia sie w rozbudowanych i intensywnych
  przeplywach strumieni pienieznych, które na
  wysokim poziomie abstrakcji uznaje sie za
  jalowe z punktu widzenia kreowania kapitalu
  rzeczowego. M.in. rozwój tej autonomii
  doprowadzil do negatywnie ocenianego zjawiska
  tzw. finasjalizacji gospodarki.

www.umcs.lublin.pl
4
Opinie ze strony praktyki i organizacji
miedzynarodowych 1. Konferencja Narodów
Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD
1964) solidny krajowy system ubezpieczeniowy
stanowi podstawe wlasciwego systemu
gospodarczego, przyczyniajac sie do stymulowania
wysokiego zatrudnienia, a w konsekwencji do
wzrostu gospodarczego. 2. Raport CEA,
zaprezentowany w 2006 r. w Parlamencie
Europejskim europejski rynek ubezpieczen ma
pozytywny wplyw na dzialalnosc gospodarcza oraz
ma ogromny potencjal rozwojowy, który moze pomóc
w osiagnieciu celów Agendy Lizbonskiej, a
zwlaszcza podnosic konkurencyjnosc i przyczyniac
sie do stalego wzrostu gospodarczego i wzrostu
zatrudnienia w regionie.
www.umcs.lublin.pl
5
Przedmiot i cel badan Przedmiotem badan staly sie
zaleznosci miedzy zjawiskami wystepujacymi w
sferze pienieznej (zwlaszcza ubezpieczeniowej) i
w sferze realnej gospodarki. Glównym celem badan
stala sie próba identyfikacji i usystematyzowania
dorobku teoretycznego, dotyczacego zaleznosci
przyczynowo-skutkowych, zachodzacych miedzy
rozwojem ubezpieczen a wzrostem gospodarczym
(insurance-growth nexus theory) oraz próba ich
empirycznej weryfikacji na przykladzie
doswiadczen gospodarki polskiej.
www.umcs.lublin.pl
6
Podstawowe pytanie badawcze Czy? i jak?
dzialalnosc sektora ubezpieczeniowego oraz
procesy rozwojowe w nim zachodzace oddzialuja na
dlugookresowa dynamike wzrostu gospodarczego.
www.umcs.lublin.pl
7

• Glówne hipotezy badawcze
• Rozwój ubezpieczen nie jest tylko skutkiem
  wzrostu gospodarczego. Dzialalnosc sektora
  ubezpieczeniowego oraz procesy rozwojowe w nim
  zachodzace odgrywaja pozytywna role w
  optymalizacji alokacji zasobów rzeczowych w
  gospodarce, a przez to wplywaja pozytywnie na
  dlugookresowy wzrost gospodarczy.
• Sektor ubezpieczeniowy jest relatywnie stabilnym
  elementem sektora finansowego, poniewaz
  podstawowa dzialalnosc ubezpieczycieli nie
  przyczynia sie do nadmiernego rozwoju sfery
  finansowej (finansjalizacji gospodarki) i nie
  generuje ryzyka systemowego.
• Rozwój dzialalnosci ubezpieczeniowej w Polsce
  wplywa w sposób pozytywny i statystycznie istotny
  na wzrost gospodarczy. Wplyw ten ma charakter
  dlugookresowy, co wskazuje na przewage
  dlugofalowego efektu pozytywnego nad efektem
  cyklicznym.

www.umcs.lublin.pl
8

• Metody badawcze
• studia literaturowe krytyczny przeglad i
  systematyka wyników badan prowadzonych na swiecie
  nad zaleznosciami miedzy poziomem rozwoju
  sektora finansowego, w tym ubezpieczeniowego i
  wzrostem gospodarczym
• empiryczna weryfikacja zaleznosci
  deterministycznej miedzy rozwojem sektora
  ubezpieczeniowego w Polsce a wzrostem
  gospodarczym przy wykorzystaniu nowoczesnego i
  zaawansowanego aparatu ekonometrycznego.

www.umcs.lublin.pl
9
Wyniki badan warstwa teoriopoznawcza Tradycyjne
modele wzrostu gospodarczego nie traktuja
finansów jako czynnika wzrostu. Niemniej jednak
tacy badacze jak J. Schumpeter (1912), G.
Gurley, S. Shaw (1955), Mc Kinnon (1973), W.
Goldsmitch (1969), J. Hicks (1969) opowiadali sie
za istotna rola systemu finansowego w
stymulowaniu wzrostu gospodarczego, podkreslajac,
ze slabo rozwiniety system finansowy hamuje ten
wzrost.
www.umcs.lublin.pl
10
Ewolucja jaka dokonala sie w teorii wzrostu
gospodarczego w latach 80. XX w., koncepcja
wzrostu endogenicznego oraz wyniki badan
empirycznych pozwolily wlaczyc instytucje
finansowe do modeli wzrostu gospodarczego. W tym
duchu powstaly modele rozwoju finansowego m.in.
B. Jovanowica (1990), R. Bencivengi, D. Smitha
(1991), M. Pagano (1993) oraz R.G. Kinga i R.
Levinea (1993).
www.umcs.lublin.pl
11
Teoretyczny zwiazek miedzy systemem finansowym a
wzrostem gospodarczym w swietle teorii
posrednictwa finansowego
12

• Rozwój finansowy (jako kategoria abstrakcyjna)
  pojawia sie wtedy kiedy posrednicy finansowi
  lepiej realizuja piec kluczowych funkcji
  R.C.Merton, Z. Bodie 1995
• mobilizowanie i gromadzenie oszczednosci,
• dostarczanie inwestorom informacji ex ante o
  mozliwosciach inwestowania i alokowania kapitalu,
• monitorowanie kredytowanych inwestycji oraz
  sprawowanie kontroli korporacyjnej po
  dostarczeniu kapitalu,
• dywersyfikacja i zarzadzanie ryzykiem,
• ulatwianie dokonywania wymiany towarów i uslug.

www.umcs.lublin.pl
13
Rozwój finansowy jako czynnik wzrostu
gospodarczego zostal zweryfikowany empirycznie z
wykorzystaniem ekonometrycznych modeli regresji
czasowo-przekrojowej dla wielu krajów (grup
krajów). R. Lvine i R. King naleza do badaczy,
którzy jako jedni z pierwszych badali i
rozpatrywali pozytywny wplyw rozwoju finansowego
na dlugookresowy wzrost gospodarczy.
www.umcs.lublin.pl
14
Literatura na temat roli sektora
ubezpieczeniowego we wzroscie gospodarczym jest
stosunkowo skromna, malo jest tez badan
empirycznych poswieconych temu zagadnieniu.
Pierwsze badania pojawily sie dopiero w latach
dwutysiecznych. Duzo wczesniej i bardziej
obszernie badany byl wplyw dzialalnosci sektora
bankowego i rynku kapitalowego na wzrost
gospodarczy. Sektor ubezpieczeniowy dlugo nie byl
uwzgledniany w badaniach nad czynnikami wzrostu
gospodarczego z powodu tego, ze stanowi on
relatywnie mala czesc sektora finansowego. Warto
jednak podkreslic, ze w ostatnich latach zaczyna
odgrywac w nim coraz wieksza role.
www.umcs.lublin.pl
15
Z drugiej strony warto podkreslic bardzo
intensywny rozwój sektora ubezpieczeniowego,
zwlaszcza w ostatnich dekadach

• Znaczenie i sila oddzialywania sektora
  ubezpieczeniowego na sfere realna gospodarki
  zalezy od wielkosci aktywów, wielkosci
  zatrudnienia, udzialu sektora ubezpieczeniowego w
  tworzeniu PKB, wartosci gromadzonych skladek
  ubezpieczeniowych oraz wartosci wyplacanych
  odszkodowan i swiadczen.
• Mierniki rozwoju ubezpieczen stosowane
  najczesciej w praktyce sa nastepujace
• Tempo wzrostu skladki przypisanej brutto
• Tempo wzrostu wskazników gestosci ubezpieczen
  miernik aktywnosci ubezpieczycieli jako
  posredników finansowych.
• Tempo wzrostu wskazników penetracji ubezpieczen
  miernik relatywnego znaczenia sektora
  ubezpieczeniowego w gospodarce.

16
(No Transcript)
17
Ad. 2. Wskazniki gestosci ubezpieczen skladka
przypisana brutto per capita
18
Wnioski z badan literaturowych Z modeli wzrostu
endogenicznego wynika, ze zwiekszanie
dlugookresowej stopy wzrostu gospodarczego wymaga
rosnacych oszczednosci globalnych
przeksztalcanych w inwestycje rzeczowe. Jezeli
dzialalnosc sektora finansowego jest w stanie
przyczyniac sie do wzrostu oszczednosci oraz ich
transformacji w inwestycje (do wzrostu stopy
inwestycji) to bedzie tez wplywac na wzrost
gospodarczy.
www.umcs.lublin.pl
19

• Wspólczesni ubezpieczyciele, poza funkcja
  ochronno-kompensacyjna pelnia te same typy
  funkcji co klasyczni posrednicy finansowi.
• Moga zatem wplywac na czynniki wazne dla wzrostu
  gospodarczego, takie jak
• stopa oszczednosci prywatnych
• odsetek oszczednosci skierowanych na inwestycje
• marginalna produktywnosc inwestycji.

www.umcs.lublin.pl
20

• Ubezpieczyciele pelnia wazne funkcje w
  gospodarce
• ochrona ubezpieczeniowa, która oferuja ulatwia
  zawierania transakcji gospodarczych, stymuluje
  postawy przedsiebiorczosci, zacheca do
  inwestowania w innowacje i zwieksza ogólna
  aktywnosc gospodarcza
• kompensacja szkód stabilizuje strumienie
  dochodowe podmiotów gospodarujacych, wygladza
  zmiennosc warunków gospodarowania z powodu
  zdarzen losowych lagodzac skutki utraty kapitalu,
  a gospodarstwom domowym zapewnia stabilna
  konsumpcje w czasie
• dzialalnosc inwestycyjna ubezpieczycieli zwieksza
  plynnosc oraz podnosi konkurencyjnosc rynków
  finansowych, przyczynia sie takze do obnizania
  kosztu kapitalu
• ubezpieczenia na zycie sa w pewnym zakresie
  substytucyjne wzgledem ubezpieczen spolecznych i
  przyczyniaja sie do zmniejszania obciazen
  finansów publicznych z tytulu wydatków
  socjalnych.

www.umcs.lublin.pl
21

• Kanaly wplywu dzialalnosci sektora finansowego, w
  tym ubezpieczeniowego, na wzrost gospodarczy
• podnoszenie calkowitej produktywnosci czynników
  wytwórczych (co jest bardziej typowe dla krajów
  wysoko rozwinietych)
• akumulacja kapitalu oraz ulatwianie naplywu
  inwestycji zagranicznych co sprzyja rozwojowi
  innowacji technologicznych (czesciej ma miejsce w
  krajach o niskim i srednim poziomie zamoznosci).

www.umcs.lublin.pl
22
Analiza strony podazowej i popytowej polskiego
rynku ubezpieczeniowego swiadczy o postepujacym
jego rozwoju, jednak jak dotychczas, zarówno
wspólczynniki gestosci jak i penetracji
ubezpieczen w Polsce sa znacznie ponizej sredniej
w UE. Ubezpieczyciele w Polsce zatrudniaja ponad
80 tys. wykwalifikowanych pracowników, w tym
ponad 50 tys. nieetatowych agentów
ubezpieczeniowych. Wskaznik udzialu zatrudnienia
w sektorze ubezpieczen w zatrudnieniu ogólem
oscyluje wokól 1. W sektorze ubezpieczeniowym
pracuje ponad 1/3 zatrudnionych w sekcji
dzialalnosc finansowa i ubezpieczeniowa. Sektor
finansowy i ubezpieczeniowy tworzy prawie 5 PKB,
a udzial ten z roku na rok rosnie.
www.umcs.lublin.pl
23

• Cele szczególowe badan empirycznych byly
  nastepujace
• okreslenie stopnia rozwoju finansowego i rozwoju
  ubezpieczen w Polsce
• zbadanie zwiazków, jakie zachodza miedzy rozwojem
  ubezpieczen a wzrostem gospodarczym i ich
  charakteru, czy sa one dlugo- czy krótkookresowe
  
• zbadanie zaleznosci przyczynowo-skutkowych miedzy
  rozwojem ubezpieczen obydwu dzialów a wzrostem
  gospodarczym, a takze w przekroju dzialowym
  (dzial I, dzial II)
• próba ustalenia kierunków przyczynowosci miedzy
  rozwojem ubezpieczen i wzrostem gospodarczym
• próba ustalenia sily impulsów plynacych z sektora
  ubezpieczeniowego dla wzrostu gospodarczego i
  vice versa.

www.umcs.lublin.pl
24

• Czastkowe hipotezy badawcze
• (1). Wystepuje dwukierunkowy zwiazek (sprzezenia
  zwrotne) miedzy rozwojem ubezpieczen i wzrostem
  gospodarczym.
• (2). Rozwój ubezpieczen ogólem jak i w przekroju
  dzialowym jest przyczyna wzrostu gospodarczego
  (promuje wzrost)
• (3). Miedzy rozwojem ubezpieczen i wzrostem
  gospodarczym zachodza istotne zwiazki o
  charakterze dlugookresowym.

www.umcs.lublin.pl
25

• Metodyka badan empirycznych
• modele wielorównaniowe o równaniach
  wspólzaleznych
• koncepcja modelowania zgodnego wedlug
  Zielinskiego
• badanie kointegracji szeregów czasowych z
  wykorzystaniem procedury Englea-Grangera oraz
  procedury Johansena,
• testy przyczynowosci Grangera.
• Takie metody jak badanie kointegracji oraz testy
  przyczynowosci stosowane byly w pracach
  prowadzonych w zagranicznych osrodkach
  naukowych. Koncepcje modelowania zgodnego wedlug
  Zielinskiego do badania zaleznosci
  przyczynowo-skutkowych miedzy rozwojem
  ubezpieczen a wzrostem gospodarczym wykorzystano
  w Polsce po raz pierwszy. Obliczenia wykonano
  przy pomocy oprogramowania Gretl.

www.umcs.lublin.pl
26
Wyniki badan empirycznych Jako syntetyczna miare
rozwoju ubezpieczen przyjeto tempo wzrostu
wskaznika gestosci ubezpieczen - skladke
przypisana brutto (SPB) per capita w ujeciu
realnym. Jako empiryczna miare wzrostu
gospodarczego przyjeto tempo wzrostu PKB per
capita w ujeciu realnym. W badaniach wykorzystano
dane za lata 1995-2009 w ujeciu kwartalnym. Próba
badawcza wynosi 60 obserwacji.
www.umcs.lublin.pl
27
W pracy pozytywnie zweryfikowano (1) czastkowa
hipoteze badawcza o wystepowaniu sprzezen
zwrotnych miedzy rozwojem ubezpieczen i wzrostem
gospodarczym. Narzedzie badawcze modele
wielorównaniowe o równaniach wspólzaleznych Wyniki
badania Wzrost skladki przypisanej brutto per
capita o 1 powoduje wzrost PKB per capita o
0,06 przy zalozeniu ceteris paribus (wplyw ten
jest istotny na poziomie bledu empirycznego p
0,036) Wzrost PKB per capita o 1 powoduje wzrost
skladki przypisanej brutto per capita o 0,47
(ceteris paribus wplyw ten jest istotny na
poziomie bledu empirycznego p 0,0115)
www.umcs.lublin.pl
28
W pracy pozytywnie zweryfikowano tez (2)
czastkowa hipoteze badawcza, ze w Polsce rozwój
ubezpieczen jest przyczyna, a wzrost gospodarczy
jest jego skutkiem (ceteris paribus). Hipoteze
te zweryfikowano na podstawie koncepcji
ekonometrycznego modelowania zgodnego,
opracowanej przez Z. Zielinskiego (1986 ). Jest
to jednorównaniowy dynamiczny model
przyczynowo-skutkowy o bardzo dobrych
wlasnosciach poznawczych oraz statystycznych,
uwzgledniajacy wewnetrzna strukture dynamiczna
kazdego z procesów (objasnianego PKB per
capita) i objasniajacego (SPB per capita),
www.umcs.lublin.pl
29
Model zgodny wedlug J. Zielinskiego

• Oszacowana postac modelu zgodnego zredukowanego
  do czynników istotnych przyjela nastepujaca
  postac
• Wniosek
• Wzrost skladki przypisanej brutto na mieszkanca o
  1 powoduje wzrost PKB per capita o 0,055, przy
  zalozeniu ceteris paribus, na poziomie bledu
  empirycznego p 0,015.

30
Na podstawie modelu zgodnego zweryfikowano
kolejne czastkowe hipotezy badawcze, ze zarówno
dzial I jak i dzial II ubezpieczen wplywa w
sposób pozytywny i statystycznie istotny na
wzrost gospodarczy. Oszacowane parametry modelu
zgodnego opisujacego wplyw ubezpieczen
majatkowych na wzrost gospodarczy swiadcza o tym,
ze skladka przypisana brutto dzialu II
przypadajaca na mieszkanca wplywa z wieksza sila
na wzrost gospodarczy niz skladka przypisana z
ubezpieczen na zycie. Potwierdza to teze wysuwana
w literaturze przedmiotu, ze w krajach
wschodzacych silniejszy wplyw na wzrost
gospodarczy wywiera rozwój sektora ubezpieczen
majatkowych niz ubezpieczen zyciowych.
www.umcs.lublin.pl
31
W celu weryfikacji kolejnej hipotezy badawczej,
ze miedzy rozwojem ubezpieczen i wzrostem
gospodarczym zachodza zwiazki przyczynowo-skutkowe
o charakterze dlugookresowym wykorzystano
analize koitegracyjna. Zastosowano równolegle
dwie sciezki badawcze procedure Englea-Grangera
(1987 r. ) wraz z modelem korekty bledem (ECM)
oraz procedure Johansena.
www.umcs.lublin.pl
32
Procedura badania kointegracji wedlug
Englea-Grangera bazuje na dwustopniowej
estymacji. W pierwszym kroku generowane sa reszty
z równania kointegrujacego, oszacowanego za
pomoca KMNK. W kroku drugim badana jest
stacjonarnosc tych reszt. Postac modelowa
równania kointegrujacego jest nastepujaca .
www.umcs.lublin.pl
33
Wyniki badan kointegracji

• Oszacowane za pomoca KMNK równanie kointegrujace
  ma postac
• Reszty z równania kointegrujacego okazaly sie
  stacjonarne, a zatem kointegracja miedzy badanymi
  procesami wystepuje, co wyklucza jednoczesnie
  regresje pozorna.
• Dlugookresowa zaleznosc przyczynowo-skutkowa
  potwierdzila takze procedura Johansena, która
  polega na testowaniu kointegracji szeregów
  czasowych na podstawie modeli autoregresji VAR.
  Test oparty na maksymalnej wartosci wlasnej na
  poziomie istotnosci 5 taka zaleznosc sugeruje.

34
Wnioski z badan kointegracji Dwie niezalezne
sciezki badania kointegracji wskazuja, ze badane
szeregi skladek przypisanych brutto per capita
oraz PKB per capita w latach 1995-2009 sa
skointegrowane. Swiadczy o tym, ze miedzy
rozwojem ubezpieczen a wzrostem gospodarczym
zachodza zwiazki przyczynowo-skutkowe o
charakterze dlugookresowym.
www.umcs.lublin.pl
35
Model korekty bledem (ECM) Wedlug Englea i
Grangera rzeczywiste odzwierciedlenie zwiazków
przyczynowo-skutkowych zapewnia model dynamiczny,
w którym dziala mechanizm korekty bledem.
www.umcs.lublin.pl
36
Model ECM

• Jednorównaniowy model korekty bledem, oparty na
  przyrostach zmiennej objasniajacej, reprezentuje
  zaleznosci krótkookresowe procesów stacjonarnych
  i ma postac
• gdzie

37

• W kolejnym kroku badan wyestymowano
  jednorównaniowy model korekty bledem, oparty na
  przyrostach zmiennej SPB per capita, który
  reprezentuje zaleznosci krótkookresowe badanych
  procesów i ma postac
• Wnioski
• 1. Mnoznik krótkookresowy informuje o tym, ze
  przy zalozeniu ceteris paribus, wzrost skladki
  przypisanej brutto na mieszkanca w okresie
  biezacym o 1 powoduje wzrost PKB per capita o
  0,051.
• 2. Parametr przy zmiennej ECM jest ujemny, co
  zapewnia dochodzenie do poziomu równowagi z
  okresu poprzedniego (relacja dlugookresowa).
• 3. Wniosek trzeci - parametr oszacowanego
  modelu ECM jest statystycznie istotny.

38
W pracy podjeto tez próbe badania przyczynowosci
w sensie Grangera miedzy rozwojem ubezpieczen a
wzrostem gospodarczym. Definicja przyczynowosci w
sensie Grangera (1969 r.) oparta jest na
zalozeniu, ze przyczyna wyprzedza skutek w
czasie. Badanie przyczynowosci w sensie Grangera
przeprowadzono na podstawie testu pominietych
zmiennych wykonanego w programie Gretl. Wyniki
testu nie pozwolily jednak na jednoznaczne
rozstrzygniecie kierunku przeplywu impulsów
rozwojowych.
www.umcs.lublin.pl
39
Wnioski koncowe z badan empirycznych 1. Z badan
empirycznych przeprowadzonych w pracy wynika, ze
rozwój obydwu dzialów ubezpieczen w Polsce wplywa
pozytywnie na dlugookresowy wzrost gospodarczy,
przy czym silniejszy wplyw ma dzial II niz dzialu
I. 2. Zdajac sobie sprawe z tego, ze rezultaty
modeli ekonometrycznych moga byc obciazone
pewnymi bledami (ryzyko modelu) to jednak z duza
aprobata przyjeto wyniki badan tutaj uzyskanych.
Maja one sens ekonomiczny gdyz sa zgodne z
podbudowa teoretyczna tego zagadnienia. Nawiazuja
takze do wyników badan juz prowadzonych na
swiecie z wykorzystaniem podobnej metodologii na
róznych próbach (zarówno krajów, wysoko
rozwinietych jak i rozwijajacych sie).
www.umcs.lublin.pl
40
Wnioski koncowe z badan empirycznych 3. Badania
empiryczne innych autorów wskazuja podobnie, ze
rozwój ubezpieczen na zycie jest wazniejszy dla
krajów wysoko rozwinietych niz rozwijajacych sie.
Natomiast dla krajów wschodzacych i
transformujacych sie wieksze znaczenie ma rozwój
ubezpieczen majatkowych. 4. Niniejsze badania z
pewnoscia nie wyczerpuja w pelni nakreslonego
problemu. W zwiazku z tym niezbedne sa dalsze
badania nad zagadnieniem wplywu rozwoju
ubezpieczen na wzrost gospodarczy, mierzonego
m.in. skladka ubezpieczeniowa na udziale wlasnym
(po uwzglednieniu reasekuracji), inwestycjami czy
wartoscia swiadczen ubezpieczeniowych.
www.umcs.lublin.pl
41

• Czastkowy wklad w rozwój dyscypliny naukowej
• Krytyczny przeglad i systematyka wyników badan
  prowadzonych na swiecie nad zaleznosciami miedzy
  poziomem rozwoju sektora finansowego, w tym
  ubezpieczeniowego na wzrost gospodarczy.
• Zainicjowanie badan nad ujeciami modelowymi
  sektora ubezpieczeniowego w zmieniajacych sie
  warunkach instytucjonalnych wspólczesnej
  gospodarki (m.in. wskutek kryzysu finansowego), a
  takze na wplyw tych zjawisk na wzrost gospodarczy.

www.umcs.lublin.pl
42
Wklad w rozwój dyscypliny c.d. 3. Podkreslenie
roli sektora ubezpieczeniowego w stabilizowaniu
warunków gospodarowania oraz calego sektora
finansowego, a takze swoiste podniesienie rangi
ubezpieczen w nauce finansów. 4. Przeprowadzenie
weryfikacji zaleznosci deterministycznej miedzy
wzrostem sektora ubezpieczeniowego w Polsce a
wzrostem gospodarczym, byly to pierwsze tego typu
badania empiryczne w Polsce.
www.umcs.lublin.pl
43
Bibliografia wybrane pozycje

• Arena M. (2006), Does Insurance Market Activity
  Promote Economic Growth?. A Cross-Country Study
  for Industrialized and Developing Countries, The
  World Bank, WPS4098, dostepny na
  www.econ.worldbank.org
• Bencivenga V.R., B.D. Smith (1991), Financial
  Intermediation and Endogenous Growth, Review of
  Economic Studies, No. 58(2), dostepne na
  www.isid.ac.in.
• Bujnowicz I., W. Debski (2007), Wplyw wzrostu
  gospodarczego na rozwój sektora finansowego w
  Polsce, w Problemy rozwoju rynku finansowego w
  aspekcie wzrostu gospodarczego, red. P. Karpus i
  J. Weclawski, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• Bujnowicz I., W. Debski (2008), Analiza
  symulacyjna modelu wspólzaleznosci rozwoju
  systemu finansowego i wzrostu gospodarczego w
  Polsce, w Wspólczesne finanse. Stan i
  perspektywy rozwoju rynku finansowego, red. D.
  Dziawgo, Wydawnictwo Naukowe UMK, Torun.
• Bukowski M. (2003), Inwestycje, oszczednosci i
  wzrost gospodarczy, w Wzrost gospodarczy,
  restrukturyzacja i rynek pracy w Polsce. Ujecie
  teoretyczne i empiryczne, red. E. Kwiatkowski, T.
  Tokarski, Wydawnictwo Uniwersytetu Lódzkiego,
  Lódz.
• Bukowski S. (2009), Rozwój rynków finansowych a
  wzrost gospodarczy przypadek Polski, w
  Globalne rynki finansowe w dobie kryzysu, red. J.
  Bednarczyk, S. Bukowski, J. Misala, Wydawnictwo
  CeDeWu, Warszawa.
• Bukowski S. (2010), Zwiazek miedzy rozwojem
  rynków finansowych a wzrost gospodarczy analiza
  porównawcza przypadków Polski, Grecji, Irlandii i
  Wloch w Wzrost gospodarczy i polityka
  ekonomiczna, red. W. Kwiatkowska, E.
  Kwiatkowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Lódzkiego,
  Lódz.

44

• Calderón C., L. Liu (2002), The Direction of
  Causality Between Financial Development and
  Economic Growth, Central Bank of Chile, Working
  Paper, No. 184, dostepny na http//cdi.mecon.gov
  .ar/biblio/docelec/ bccl/dt/184.pdf.
• Caporale G.M., Ch.Rault, R.Sova, A. Sova (2009),
  Financial Development and Economic Growth
  Evidence from Ten New EU Members, Economics and
  Finance Working Paper Series, No. 37, dostepny
  na www.brunel.ac.uk.
• Charemza W., D. F. Deadman (1997), Nowa
  ekonometria, PWE, Warszawa.
• Curak M., S. Loncar, K. Poposki (2009), Insurance
  Sector Development and Economic Growth in
  Transition Countries, International Research
  Journal of Finance and Economics, No. 34,
  EuroJournals Publishing Inc., dostepny na www.
  eurojournals.com.
• Diamond D. (1984), Financial Intermediation and
  Delegated Monitoring, Review of Economic
  Studies, No. 51(3), dostepny na
  http//faculty.chicagobooth.edu.
• Ekonometria wspólczesna (2007), red. M. Osinska,
  Wydawnictwo Dom Organizatora, Torun
• Goldsmith R.W. (1969), Financial Structure and
  Development, Yale University Press, New Haven CT
  .
• Gomulka S. (2009), Mechanizmy i zródla wzrostu
  gospodarczego w swiecie, w Wzrost gospodarczy
  w krajach transformacji konwergencja czy
  dywergencja?, red. R. Rapacki, PWE, Warszawa
• Haiss P., K. Sümegi (2008), The Relationship
  Between Insurance and Economic Growth in Europe -
  A Theoretical and Empirical Analysis, Empirica,
  No. 35(4),

45

• Kawa P. (2005), Wzrost gospodarczy na gruncie
  modeli wzrostu endogenicznego ujecie
  teoretyczne i wnioski dla polityki gospodarczej,
  w Wzrost gospodarczy, restrukturyzacja i rynek
  pracy w Polsce. Ujecie teoretyczne i empiryczne,
  red. S. Krajewski, L. Kucharski, Wydawnictwo
  Uniwersytetu Lódzkiego, Lódz.
• Kugler M., R. Ofoghi (2005), Does Insurance
  Promote Economic Growth? Evidence form the UK,
  dostepny nawww. repec.org.
• Kulawik J. (1997), Rozwój finansowy a wzrost i
  rozwój ekonomiczny w rolnictwie, Studia i
  Monografie IERiGZ, nr 83, Warszawa.
• Kulawik J. (1998), Rozwój finansowy a wzrost i
  rozwój ekonomiczny, Bank i Kredyt nr 1-2.
• Kusidel E. (2000), Modele wektorowo-autoregeresyjn
  e VAR. Metodologia i zastosowania, w Dane
  panelowe i modelowanie wielowymiarowe w badaniach
  ekonomicznych, t.3, red. B. Suchecki, Wydawnictwo
  Absolwent, Lódz.
• Levine R. (1997), Financial Development and
  Economic Growth Views and Agenda, Journal of
  Economic Literature, No. 35 (2).
• Levine R. (2001) International Financial
  Liberalization and Economic Growth, Review of
  International Economics, No. 9(4).
• Levine R. (2002), Bank-Based or Market-Based
  Financial Systems Which is Better?, William
  Davidson Working Paper, No. 442.
• Levine R. (2004), Finance and Growth Theory and
  Evidence, National Bureau of Economic Research,
  Working Paper 10766, September.
• Levine R., D. Renelt (1992), A Sensitivity
  Analysis of Cross-Country Growth Regressions,
  American Economic Review, No. 82.

46

• Lubecki P. (2004), Wzrost gospodarczy a poziom
  rozwoju rynków finansowych na przykladzie
  wybranych krajów Europy Srodkowej i Unii
  Europejskiej, Ekonomista, nr 5.
• Lucas R.E. (2010), Wyklady z teorii wzrostu
  gospodarczego, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa.
• Majsterek M. (1998), Modele korekty bledem i ich
  zastosowanie w modelowaniu plac przecietnych,
  Prace Instytutu Ekonometrii i Statystki
  Uniwersytetu Lódzkiego, nr 122, seria D.
• Majsterek M. (2003), Zmienne zintegrowane w
  stopniu drugim w modelowaniu ekonometrycznym,
  Przeglad Statystyczny, Zeszyt nr 2.
• Majsterek M. (2008), Wielowymiarowa analiza
  kointegracyjna w ekonomii, Wydawnictwo
  Uniwersytetu Lódzkiego, Lódz.
• Merton R.C., Z. Bodie (1995), A Conceptual
  Framework for Analyzing the Financial
  Environment, in D.B.Crane, K.A.Froot, S.P.
  Mason, A.F. Perold, R.C. Merton, Z. Bodie,
  E.R.Sirri, P.Tufano, The Global Financial System.
  A Functional Perspective, Harvard Business School
  Press, Boston.
• Merton R.C., Z. Bodie (2005), Design of Financial
  Systems Towards Synthesis of Function and
  Structure, Journal of Investment Management,
  No. 3(1), dostepny na www.math.nyu.edu.
• Milo W., G. Szafranski, Z. Wosko, M. Malczewski
  (2006), Rynki inwestycyjne a wzrost gospodarczy,
  Wydawnictwo Uniwersytetu Lódzkiego, Lódz.
• Njegomir V., D. Stojic (2010), Does Insurance
  Promote Economic Growth The Evidence from
  Ex-Yugoslavia Region, Ekonomska, Misao i
  Praksa, Dubrownik, No. 1, dostepny na www.
  hrcak.srce.hr.

47

• Ortynski K. (2010b), Ubezpieczenia a wzrost
  gospodarczy w Polsce w Globalizcja i
  integracja regionalna a wzrost gospodarczy, red.
  S.I.Bukowski, CeDeWu, Warszawa.
• Osinska M. (2006), Ekonometria finansowa, PWE,
  Warszawa.
• Osinska M. (2008), Ekonometryczna analiza
  zaleznosci przyczynowych, Wydawnictwo Naukowe
  UMK, Torun.
• Outreville F.J. (1990), The Economic Significance
  of Insurance Markets in Developing Countries,
  The Journal of Risk and Insurance, No. 57(3).
• Outreville J.F. (1992) The Relationship Between
  Insurance, Financial Development and Market
  Structure in Developing Countries, UNCTAD
  Review, No. 3.
• Outreville J.F. (1996), Life Insurance Markets in
  Developing Countries, The Journal of Risk an
  Insurance, No. 63(2).
• Outreville J.F. (1999), Financial Development,
  Human Capital and Political Stability, UNCTAD
  Discussion Paper, No. 142, Geneva, dostepny na
  www.unctad.org.
• Outreville J.F. (2011), The Relationship Between
  Insurance Growth and Economic Development 80
  Empirical Papers for a Review of the Literature,
  Working Papers, No. 12, dostepny na
  http//www.icer.it.
• Pagano M. (1993), Financial Markets and the
  Macroeconomy. Financial Markets and Growth. An
  Overview, European Economic Review, No. 37,
  dostepny na http//www.csef.it.
• Patrick H. (1966), Financial Development and
  Economic Growth, Economic Development and
  Cultural Change, No. 14(2), s. 174-189. dostepny
  na https//netfiles.uiuc.edu.
• Próchniak M. (2006), Czynniki wzrostu
  gospodarczego wyniki z badan empirycznych,
  Ekonomista, nr 3.
• Rajan R., L. Zingales (1998), Financial
  Dependence and Growth, The American Economic
  Review, No. 88.

48

• Skipper H.D., W.J. Kwon (2007), Risk Management
  and Insurance Perspectives in a Global Economy,
  Oxford Blackwell Publishing Ltd.
• Tokarski T. (2002), Determinanty wzrostu
  gospodarczego w warunkach stalych efektów skali,
  Wydawnictwo Uniwersytetu Lódzkiego, Lódz.
• Tokarski T. (2005), Wybrane modele podazowych
  czynników wzrostu gospodarczego, Wydawnictwo
  Uniwersytetu Jagiellonskiego, Kraków.
• Ward D, R. Zurbruegg (2000), Does Insurance
  Promote Economic Growth?. Evidence from OECD.
  Countries, The Journal of Risk and Insurance,
  No. 4.
• Ward, D., Zurbruegg, R. (2002), Law, politics and
  life insurance consumption in Asia, Geneva
  Papers on Risk and Insurance, No. 27(3).
• Webb I., M. F.Grace, H. Skipper (2002), The
  Effect of Banking and Insurance on the Growth of
  Capital and Output, Center for Risk Management
  and Insurance Working Paper, No. 02-1, dostepny
  na http//rmictr.gsu.edu.

49
Dziekuje serdecznie za uwage
www.umcs.lublin.pl