TRADYCYJNE I WSP

1
TRADYCYJNE I WSPÓLCZESNE TRENDY BADAWCZE
GEOGRAFII POLITYCZNEJ

• MAREK SOBCZYNSKI
• Zaklad Geografii Politycznej

2
PLAN WYKLADU

• Poczatki geografii politycznej
• Tradycyjne kierunki badawcze
• Geografia polityczna w Polsce
• Nowa geografia polityczna i jej trendy badawcze
• Perspektywy dalszego rozwoju geografii
  politycznej

3
Poczatki geografii politycznej

• FRYDERYK RATZEL
• (1844-1904)
• Politische Geographie
• Wyd. 1897 r.
• Anthropogeographie
• Wyd. 1882 tom1
• 1891 tom 2

4
Silny wplyw determinizmu darwinistycznego

• Celem geografii politycznej jest wyjasnianie
  praw wzrostu populacji i panstw (F. Ratzel)
• Panstwo rozumiano jako zywy organizm podlegajacy
  wszystkim prawidlowosciom rozwoju biologicznego.
• Pomiedzy terytorium i panstwem, które na nim
  powstalo, zachodza scisle zwiazki organicznej
  jednosci, dlatego wzrostem i ekspansja organizmu
  panstwowego rzadza prawa biologii (F. Raztel)

5
Tradycyjne kierunki badawcze geografii politycznej

• Organiczny panstwo jako zywy organizm
• Krajobrazowy obserwacja i analiza
  zagospodarowanego krajobrazu, w szczególnosci
  obiektów bedacych wynikiem ukladu stosunków
  politycznych (polozenie, obszar, ksztalt panstwa,
  podzial administracyjny, granice panstwowe,
  ugrupowania miedzynarodowe)
• Ekologiczny badanie przystosowania sie
  spoleczenstwa (jego struktury politycznej) do
  charakteru terytorium

6
Pojawienie sie geopolityki

• RUDOLF KJELLÉN
• (1864-1922)
• Termin geopolitiken pojawil sie
• w 1899, szerzej zdefiniowany w
• Staten som Lifsform
• Wyd. 1916
• wyd. niemieckie 1917
• Der Staat als Lebensform

7
Typologie panstw oraz ich wzajemne stosunki
nalezy analizowac wedlug pieciu komponentów
(organów) panstwa

• kratopolityka - struktura wladzy
• demopolityka struktura ludnosci
• ekopolityka struktura gospodarki
• socjopolityka struktura spoleczna
• geopolityka struktura terytorium
• (R. Kjellén)

8
Kratopolityka nauka o strukturze wladzy dzieli
sie na

• Nomopolityke instytucjonalny ksztalt wladzy
• Praksypolityke instytucjonalne mechanizmy
  wladzy
• Archopolityke struktury wewnetrzne wladzy

9
Demopolityka nauka o strukturze ludnosci dzieli
sie na

• Etnopolityke nauka o narodach
• Pletopolityke badanie istoty ludzkosci
• Psychopolityke badanie charakteru i wartosci
  ludnosci

10
Ekopolityka nauka o strukturze gospodarki
dzieli sie na

• Emporopolityke nauka o sferze wplywów i
  interesach panstwa
• Autarchiopolityke badanie stopnia
  samowystarczalnosci panstwa
• Ekonomopolityka struktury i mechanizmy
  ekonomiczne

11
Socjopolityka nauka o spoleczenstwie dzieli sie
na

• Filopolityke nauka o strukturach spolecznych
• Biopolityke badanie systemów i mechanizmów
  stosunków spolecznych

12
Geopolityka nauka o strukturze terytorialnej
panstwa dzieli sie na

• Topopolityke polozenie panstwa w stosunku do
  sasiadów
• Morfopolityke badanie ksztaltu terytorium
  panstwa
• Fizjopolityke charakterystyka fizyczna
  (rozmiar) terytorium

13
Poczatki rozwoju geopolityki wiaza sie z
ogloszeniem kilku teorii

• Teoria potegi kontynentalnej
• Teoria mocarstwa morskiego
• Teoria potegi pólwyspowej
• Teoria potegi powietrznej
• Geopolityka regionalna i wielobiegunowa

14
Teoria potegi kontynentalnej

• Sir HALFORD JOHN
• MACKINDER
• (1861-1947)
• The Geographical Pivot of History Wyd. 1904
• Przewaga ziemi nad morzem, czyli panstw
  kontrolujacych wnetrza kontynentów nad panstwami
  morskimi

15
PIVOT AREA (heartland) sworzen (serce) ladu

• Inner (marginal) crescent wewnetrzny pólksiezyc
• Outer (insular) crescent zewnetrzny pólksiezyc

16
H.J. MACKINDERDemocratic Ideals and Reality
Wyd. 1919
17
Teoria potegi kontynentalnej Mackindera brzmi

• Who rules East Europe commands the Heartland (kto
  rzadzi Europa Wschodnia rzadzi sercem ladu)
• Who rules the Heartland commands the World-Island
  (kto rzadzi sercem ladu rzadzi wyspami
  swiata)
• Who rules the World-Island commands the World
  (kto rzadzi wyspami swiata RZADZI SWIATEM)

18
Rozwiniecie teorii Mackindera czynnik
kulturowy, Mitteleuropa i Lebensraum

• Gen. KARL HAUSHOFER
• (1869-1946)
• Bausteine zur Geopolitik Wyd. 1928
• Institut für Geopolitik w Monachium
• Zeitschrift für Geopolitik
• Zal. 1924

19
Haushofer polaczyl teorie Ratzla i Mackindera z
geostrategicznym interesem Niemiec (nazistowskich)

• Herrenvolk naród panów
• Volk ohne Raum naród bez przestrzeni
• Drang nach Osten ekspansja na Wschód
• Macht und Raum wladza i przestrzen

20
Idea 3 panregionów Haushofera Geopolitik der
Pan-Ideen wyd. 1931

• Pan-Europa dominacja Niemiec i Wloch (rdzen)
  nad Afryka, Bliskim i Srodkowym Wschodem
  (peryferie)
• Pan-Ameryka dominacja USA nad Amerykami
• Pan-Pacyfika dominacja Japonii nad Azja
  Wschodnia, Australia i Oceania

21
Idea 4 panregionów Haushofera 1941

• Pan-Ameryka hegemonia USA
• Pan-Europa hegemonia niemiecko-wloska
• Pan-Rosja hegemonia ZSRR
• Pan-Pacyfika hegemonia Japonii

22
Teoria potegi morskiej

• Kontradm. ALFRED THAYER MAHAN
• (1840-1914)
• The Influence of Sea Power upon History Wyd.
  1890
• The Interest of America in Sea Power
• Wyd. 1898
• Naval Strategy
• Wyd. 1911

23

• Morze jest przede wszystkim srodkiem transportu,
  zatem potega morska jest wazniejsza od potegi
  ladowej. (A.T. Mahan).
• Ksztaltuje ja 6 czynników
• Czynniki terytorialne
• Location dostep do mórz otwartych
• Physical confirmation uksztaltowanie wybrzeza
• Extent of territory dlugosc wybrzeza
• Czynniki spoleczne
• Number of population liczebnosc narodu
• Character of people charakter narodowy,
  zdolnosci, umiejetnosci kupieckie
• Character of government determinacja rzadu

Morze daje dostep do wszystkich panstw na
swiecie (J. Richelieu)
24
Alfred T. Mahan bedac doradca prezydenta T.
Roosevelta zaproponowal

• Przekopanie kanalu oceanicznego przez Miedzymorze
  Ameryki Srodkowej

25

• Aneksje Hawajów i Samoa przez Stany Zjednoczone

26

• Mahan absolutyzowal znaczenie potegi morskiej
  dla zwyciestwa w konfliktach zbrojnych i
  dominacji politycznej.
• JULIAN CORBETT
• (1854-1922)
• Some Principles of Maritime Strategy
• Wyd. 1911
• nie traktowal potegi morskiej niezaleznie, lecz
  jako wazna czesc strategii ogólnej (w ujeciu
  Carla von Clausewitza),a sily morskie mialy
  pelnic role sluzebna wobec sil ladowych.

27
Teoria potegi pólwyspowej

• Nicholas J. Spykeman
• (1893-1943)
• Americas Strategy in the World Politics
• Wyd. 1942
• The Geography of the Peace
• wyd. posmiertnie w 1944 w oprac. Helen R.Nicol
• Kluczem do swiatowej hegemonii nie jest
  opanowanie heartlandu lecz pasa pólwyspowego i
  wyspowego otaczajacego Euroazje czyli
• obrzeza (rimland).

28
Teoria rimlandu Spykemana (1944) brzmi

• Kto panuje nad obrzezami kontynentu (rimlandem)
  panuje nad Euroazja
• Kto panuje nad Euroazja, panuje nad losami swiata

29
Teoria potegi powietrznej

• ALEXANDER DE SEVERSKY
• (Aleksandr Nikolajevic Prokofiev de Severskij)
• (1894-1974)
• Victory Through Air Power
• Wyd. 1942
• Air Power Key to Survival
• Wyd. 1950

30
Dominacja znaczenia sil lotniczych sprawia, ze
szczególnego znaczenia nabiera sasiedztwo dwóch
poteg USA i ZRRR poprzez Ocean Arktyczny (de
Seversky 1950)
31
Regionalne i wielobiegunowe teorie geopolityczne
powstaly w opozycji do teorii Mackindera,
Spykemana oraz ich zastosowaniu w doktrynie
H.Trumana (containment powstrzymania)

• SAUL BERNARD COHEN
• (1925- )
• Geography and Politics in a World Divided
• Wyd. 1963
• Swiat nie jest geopolityczna jednoscia lecz
  sklada sie z odrebnych regionów o zróznicowanym
  charakterze, tworzacych jednak racjonalny system
  (S.B. Cohen)

32
Swiat mozna podzielic na regiony o dwojakim
charakterze geostrategiczne i geopolityczne

• Kontynentalny region euroazjatycki Heartland i
  Europa Wsch. Azja Wsch. (Chiny)
• Morski region handlowy Anglo-Ameryka i Karaiby
  Ameryka Pd., Europa Oceaniczna i Maghreb Afryka
  Subsaharyjska, Azja Wyspowa i Oceania
• Samodzielne regiony geopolityczne Azja Pd.
  (Indie)
• Azja Pd-Wsch., Bliski Wschód -shatterbelts

33

• Dwa obszary geostrategiczne odpowiadaja dwóm
  mocarstwom swiata bipolarnego (ZSRR-USA),
  samodzielne regiony geopolityczne znajduja sie
  poza tym ukladem, przy czym wokól Indii tworzy
  sie trzeci region geostrategiczny. Powolny rozpad
  systemu dwubiegunowego sprzyja powstawaniu stref
  bramowych (Gateway States/Regions) majacych
  charakter laczników (Europa Srodkowo-Wsch. i
  Karaiby).
• S.B. Cohen dostrzegl rozpad systemu bipolarnego
  juz na poczatku lat 60.

34
Ewolucja postrzegania geopolityki w XX w.

• Geopolityka jest nauka o geograficznych
  ograniczeniach zjawisk politycznych. Jako nauka
  o politycznym organizmie przestrzennym i jego
  strukturze wykorzystuje szeroko metody nauk
  geograficznych (1927)
• Geopolityka jest paradygmatem, podejsciem
  badawczym, racjonalizujacym i wprowadzajacym
  wymiernosc dzialan, które skladaja sie na sile
  panstwa, jego zdolnosc utrzymywania i rozwoju
  terytorium, prowadzenia wojen i konfliktów.
  Geopolityka nie moze pretendowac do odkrywania
  prawidlowosci rozwoju swiata, a zatem nie moze
  byc nauka (2003)

35
Geografia polityczna w Polsce

• WACLAW NALKOWSKI
• (1851-1911)
• Geograficzny rzut oka na dawna Polske
• Wyd. 1888
• Terytorjum Polski historycz -nej jako
  indywidualnosc gieograficzna
• Wyd. 1912

36

• EUGENIUSZ ROMER
• (1871-1954)
• Rola rzek w historii i geografii narodów
• Wyd. 1901
• Przyrodzone podstawy Polski historycznej
• Wyd. 1912
• Polska. Ziemia i panstwo
• Wyd. 1917
• Ekspert podczas Konferencji Wersalskiej 1918

37
Geografia polityczna okresu miedzywojennego w
Polsce rozwijala sie w cieniu zasadniczego sporu
o charakter polozenia geopolitycznego kraju

• W. Nalkowski optowal za przejsciowoscia
  terytorium Polski w rozumieniu uwarunkowan
  komunikacyj-nych, hipsometrii, tektoniki,
  klimatu. Ten wlasnie czynnik, przedstawiany w
  duchu determinizmu geograficznego mial zdaniem
  Nalkowskiego tlumaczyc katastrofe I
  Rzeczy-pospolitej i zle rokowac dla przyszlosci
  polskiej panstwowosci.

38
Oponentem wobec pogladów Nalkowskiego byl lwowski
geograf Antoni Rehman, a pózniej jego wybitny
uczen Eugeniusz Romer.

• Teoria przejsciowosci, negujaca istnienie
  naturalnych granic terytorium Polski, zdaniem obu
  lwowian godzila w istote narodu polskiego i
  stanowila próbe rehabilitacji mocarstw
  zaborczych. Rehman dostrzegal raczej
  indywidualnosc terytorium Polski potwierdzona w
  ukladzie systemu hydrograficznego, stanowiacego
  naturalny pomost pomiedzy Baltykiem a Morzem
  Czarnym, na obszarze którego od wieków
  ksztaltowala sie polska przestrzen polityczna.

39

• Zarysowany dualizm pogladów, zazwyczaj pozadany w
  nauce, w okresie miedzywo-jennym, w warunkach
  absolutnej supremacji obu geograficznych
  autorytetów, nie owocowal niestety rozwojem
  dyskusji, lecz prowadzil do ksztaltowania sie
  odrebnych lokalnych szkól, co ostatecznie
  uniemozliwilo powstanie polskiej narodowej szkoly
  geografii politycznej. Dlatego rozwój tej nauki
  podlegal wplywom szkól zagranicznych poczatkowo
  niemieckiej i francuskiej, a pózniej
  anglosaskiej.

40
Glównym przedmiotem zainteresowan polskiej
geografii politycznej byla problematyka

• ksztaltu terytorialnego Polski, jej polozenia
  geopolitycznego, przebiegu granic i podzialów
  wewnetrznych w kontekscie integracji obszarów
  trzech zaborów
• mniejszosci narodowych, religijnych i jezykowych
• dostepu Polski do morza, przynaleznosci Gdanska i
  zwiazanych z tym stosunków z Niemcami
• walki o polski interes narodowy, toczonej z
  niemieckimi geografami politycznymi i ich
  publikacjami na lamach Zeitschrift für
  Geopolitik, szczególnie po 1933 r.

41
Posród wybitnych badaczy polskiej geografii
politycznej okresu miedzywojennego wymienic
nalezy ze szkoly krakowskiej

• JERZY SMOLENSKI
• (1881-1940)
• Przyrodzony obszar Polski i jego granice w
  swietle nowoczesnych pogladów
• Wyd. 1926
• Geopolityczne bariery nadbaltyckie
• Wyd. 1937

42

• WALERY GOETEL
• (1889-1972)
• O Jaworzyne
• Wyd. 1922
• Spór o Jaworzyne a Park Narodowy Tatrzanski
• Wyd. 1925
• Ekspert podczas Konferencji Poczdamskiej 1945

43
WLADYSLAW SEMKOWICZ (1878-1949) Geograficzne
podstawy Polski Chrobrego Wyd. 1925 Rozwój
terytorialny Polski na podlozu geograficznym
Wyd. 1936
44

• ANTONI WRZOSEK
• (1908-1983)
• Rozdzialy poswiecone geografii politycznej
  (rozdz. XIV-XVIII) w dziele
• Antropogeografia
• Wielka Geografia Powszechna T. 1.
• wraz z B. Zaborskim
• Wyd. 1938

45

• JAN FLIS
• (1912-1993)
• Zwiazek geograficzny dorzecza Odry z Polska
• z B. Zaborskim
• Wyd. 1947

• BOGDAN ZABORSKI
• (1901-1985)
• Polskie pogranicze pólnocne i zachodnie
• Wyd. 1936
• Zmiany granicy panstwowej na pograniczu
  polsko-czechoslowackim
• Wyd. 1939

46
Szkola warszawska polskiej geografii
politycznej okresu miedzywojennego

• JERZY LOTH
• (1880-1967)

47

• STANISLAW SROKOWSKI
• (1872-1950)
• Uwagi o Kresach Wschodnich
• Wyd. 1924
• Czy sluszne sa niemieckie pretensje do Polskiego
  Pomorza?
• Wyd. 1927
• Haslo Geopolityka w Encyklopedii Nauk
  Politycznych
• Wyd. 1937

48

• STANISLAW LENCEWICZ
• (1889-1944)
• Geograficzne i strategiczne polozenie Polski.
  Indywidualnosc geograficzna
• Wyd. 1919
• Geografia wojskowa
• Wyd. 1924

49

• mjr. ROMAN UMIASTOWSKI
• (1899-1982)
• Terytorium Polski pod wzgledem wojskowym
• Wyd. 1921
• Przyrodnicze podstawy obrony panstwa
• Wyd. 1922
• Geografja wojenna Rzeczypospolitej Polskiej i
  ziem osciennych
• Wyd. 1924

50

• LEON WASILEWSKI
• (1870-1936)
• Wschodnia granica Polski
• Wyd. 1923
• Granice Rzeczypospolitej Polskiej
• Wyd. 1926
• Sklad narodowosciowy panstw europejskich
• Wyd. 1933

51

• WLODZIMIERZ WAKAR
• (1885-1933)
• Rozwój terytorialny narodowosci polskiej
• Wyd. 1917
• Program terytorialny
• Wyd. 1917
• Stosunki narodowosciowe Europy Wschodniej
• Wyd. 1921
• Polski korytarz czy niemiecka enklawa
• Wyd. 1985

52
Szkola poznanska polskiej geografii politycznej
okresu miedzywojennego

• STANISLAW PAWLOWSKI
• (1882-1940)
• Geografia polityczna Polski
• Wyd. 1923
• Znaczenie Baltyku
• Wyd. 1924
• Rola geografii w zyciu narodów
• Wyd. 1939

53

• STANISLAW NOWAKOWSKI
• (1888-1938)
• Kanal Panamski i jego swiatowe znaczenie
• Wyd. 1915
• Do kogo swiat nalezy? Studium porównawcze z
  gospodarki swiatowej
• Wyd. 1925
• Marksizm a geografia gospodarcza
• Wyd. 1928

54
Szkola lwowska polskiej geografii politycznej
okresu miedzywojennego

• MIECZYSLAW
• ORLOWICZ
• (1881-1959)
• Nowe granice na Spiszu i Orawie
• Wyd. 1920

55

• JÓZEF WASOWICZ
• (1900-1964)
• Spory graniczne w Ameryce Poludniowej
• Wyd. 1925
• Materialy do geografii politycznej Polski
• Wyd. 1937
• Kilka uwag na temat zasad nowej granicy
  Czechoslowacji
• Wyd. 1938

56

• Po drugiej wojnie swiatowej polska geografia
  polityczna rozwijala sie jeszcze tylko przez dwa
  lata. Zasadnicze problemy badawcze okresu
  1945-1947 to
• nowy ksztalt terytorialny Polski
• nowa struktura etniczna oraz migracje polityczne
• nowe sasiedztwo i zmiana aliantów
• podzial administracyjny i kwestia integracji ziem
  pólnocnych i zachodnich
• Bezposrednio po drugiej wojnie swiatowej ukazalo
  sie zaledwie kilkanascie opracowan z geografii
  politycznej

57
STANISLAW LESZCZYCKI(1907-1996)

• Ustalenie granic Polski wspólczesnej
• Wyd. 1945

• Ekspert podczas Konferencji Poczdamskiej 1945

58
MARIA KIELCZEWSKA-ZALESKA(1906-1980)

• Odra-Nisa najlepsza granica Polski
• Wyd. 1946

59

• Kilkudziesiecioletnia przerwe w rozwoju polskiej
  geografii politycznej pod rzadami komunistycznymi
  nie spowodowal zapis cenzury lecz nieprzychylne
  opinie kilku politruków
• JAKUB LITWIN w Szkicach krytycznych o
  determinizmie geograficznym i geopolityce
• Wyd. 1956
• oskarzyl polska miedzywojenna geografie
  polityczna o propagowanie nazistowskich idei
  geopolitycznych, interesów burzuazji, która
  wiazala Polske z niemieckim imperializmem

60
W ten krytyczny nurt wpisali sie niestety wybitni
polscy geografowie powojenni

• geografia polityczna nigdy nie byla nauka, a
  konstruowane na jej gruncie teorie prowadza do
  geopolityki
• (M. Fleszar 1958)

• istnieje takze niebezpieczenstwo, ze
  opracowania geograficzne tego typu geograficzno
  polityczne (M.S.), zajmujace sie miedzy innymi
  polozeniem geograficznym, z niego wynikajaca
  polityka, moga latwo spelznac na pozycje
  geopolityki. Sprawa nie jest wiec jasna i wymaga
  dalszego przemyslenia.
• (S. Leszczycki 1962)

61
Osoba, która rozpoczela przywracanie polskiej
geografii politycznej na wlasciwe jej miejsce
posród nauk geograficznych byl

• JÓZEF BARBAG
• (1903-1982)
• 21 kwietnia 1964
• obronil prace doktorska na UL pt.
• Ksztaltowanie sie granic politycznych oraz
  integracja i dezintegracja panstw w latach
  1900-1962
• Promotor J. Dylik
• Zarys geografii politycznej
• Wyd. 1971

62
Nowa geografia polityczna i jej trendy badawcze

• Dotychczasowy rozwój swiatowej geografii
  politycznej mozna poddac periodyzacji
• Pierwszy etap 1897-1914, zwiazany z rywalizacja
  imperialistycznych mocarstw (USA, Anglii,
  Francji, Niemiec) o dominacje w swiecie,
  gwaltownymi przemianami spoleczno-ekonomicznymi w
  panstwach rozwinietych, pojawieniem sie ideologii
  lewicowych nazywany etapem pierwszej fali
  uogólnien teoretycznych. Badania prowadzono w
  skali calego swiata oraz poszczególnych panstw.
  Autorami sztandarowych dla tego etapu prac
  byli F. Ratzel, H.J. Mackinder, A. Siegfried

63

• Drugi etap 1915-1949, zwiazany z dwoma wojnami
  swiatowymi i powojennymi zmianami mapy
  politycznej swiata, tworzeniem panstw narodowych,
  pojawieniem sie i ekspansja systemu
  komunistycznego, rozwojem przemyslowym i
  spolecznym, poczatkami procesu dekolonizacji i
  pojawieniem sie bipolarnego systemu poteg
  swiatowych (USA-ZSRR). Etap rozwoju geografii
  politycznej aplikowanej, licznych prac
  stosowanych (geografia granic, konfliktów
  terytorialnych). Zblizenie nauki z polityka
  (wladza panstwowa). Badania prowadzono w makro i
  mezo skali (globu i panstw). Autorami
  najwazniejszych prac tego etapu byli
  H.J.Mackinder, I. Bowman, J. Ancel, R. Hartshorne

64

• Trzeci etap 1950-1973/75, to okres zimnej
  wojny, wzrostu zapotrzebowania na surowce,
  szczególnie energetyczne, znacznego
  przyspieszenia rozwoju gospodarczego wiodacych
  poteg swiata, ekspansji panstwa socjalnego,
  procesów miedzynarodowej integracji,
  dekolonizacji i powstania bloku panstw
  rozwijajacych sie. Geografia polityczna slabo
  wpisala sie w pozytywistyczny paradygmat rozwoju
  geografii. Jest to etap stagnacji tej dyscypliny,
  odsunietej na dalszy plan rozwoju nauk
  geograficznych. Zaniedbano podstawy teoretyczne
  geografii politycznej, slabo wykorzystano
  mozliwosci plynace z badan globalnych i
  mezoskalowych. Najwazniejsi badacze z tego okresu
  to R. Hartshorne, S.B.Jones, J. Gottmann

65

• RICHARD HARTSHORNE
• (1899-1992)
• The Nature of Geography
• Wyd. 1939
• The Functional Approach in Political Geography
• Wyd. 1950
• Zwolennik idei funkcjonalizmu w badaniu panstwa,
  twórca teorii sil dosrodkowych i odsrodkowych
  decydujacych o potedze i stabilnosci panstwa

66
STEPHEN B. JONES

• A Unified Field Theory of Political Geography
• Wyd. 1954
• Geography of World Affairs
• Wyd. 1971
• Teoria jednolitego pola dotyczy formowania
  jednostek polityczno-terytorialnych w 5 etapach
• powstanie kluczowej (bazowej) idei
• podjecie decyzji politycznej
• przeplyw ludnosci, kapitalu, towarów i idei
• powstanie pola natezenia, w którym stosunek sil
  politycznych wystepujacych za lub przeciw
  kluczowej idei zmienia sie od punktu do punktu
• powstanie jednostki polityczno-terytorialnej

67
JEAN GOTTMANN(1915-1994)

• La politique des Etates et leurs géographie
• Wyd. 1952
• The Significance of Territory
• Wyd. 1973
• Teoria ikonografii równowaga swiata opiera sie
  silach dynamicznych (ruch, powiazania,
  komunikacja, globalizacja) oraz silach tradycji
  - naród, terytorium, symbolika (ikona). Powstaje
  konflikt kulturowy.

68
Cztery podejscia teoretyczne w geografii
politycznej trzeciego etapu jej rozwoju

• funkcjonalne
• strategiczne (porównanie potencjalu bloków
  militarno-politycznych i panstw)
• historyczne (historyczna geografia polityczna,
  geneza panstw i terytoriów, zmiennosc granic)
• morfologiczne (ksztalt terytorium i konfiguracja
  granic politycznych jednostek terytorialnych)
• Koncepcje Hartshornea, Jonesa i Gottmanna
  sprzyjaly ponownej integracji geografii
  politycznej i systematyzacji podejscia badawczego
  do panstwa

69

• Czwarty etap od 1973/75 do chwili obecnej, to
  okres licznych konfliktów lokalnych, upadku
  systemu dwubiegunowego oraz komunizmu,
  dezintegracji panstw oraz nasilenia procesu
  integracji miedzynarodowej, globalizacji. Etap
  znacznego przyspieszenia rozwoju geografii
  politycznej, jej ekspansji przestrzennej na nowe
  panstwa w tym postkomunistyczne.
• Na tym etapie rozwoju geografii politycznej
  dominowaly takie teorie jak
• regionu geopolitycznego (B. M. Russett)
• analizy strukturalno-fukcjonalnej sytemu
  politycznego (D. Easton, P. Taylor, R. Johnston)
  oraz miejskiego systemu terytorialno-politycznego
  (T. Parsons)
• ekologii politycznej w geografii wyborczej (S.
  Rokkan, F. Goguel)
• behawioralizmu

70

• Grupa anglosaskich geografów poruszona trescia
  publikacji B.J.L. Berryego okreslajacego
  ówczesna geografie polityczna jako zaschle
  bloto oraz R. Muira (1976) rozwazajacego czy
  nauka ta moze byc jeszcze Feniksem, czy juz tylko
  zdechla kaczka zdecydowala sie na podjecie
  staran podniesienia rangi geografii politycznej.
  W 1982 powolano pierwsze specjalistyczne
  czasopismo Political Geography Quarterly (dzis
  Political Geography).
• W 1983 r. na konferencji w Oksfordzie ogloszono
  powstanie nowej geografii politycznej co
  zaowocowalo na Kongresie MUG w Paryzu w 1984 r.
  powolaniem grupy roboczej MUG Mapa Polityczna
  Swiata, która zgromadzila 500 badaczy z 80
  panstw. Nastapil znaczacy rozwój liczby
  publikacji.

71

• W 1996 pojawil sie kolejny periodyk Geopolitics
  and International Boundaries (dzis
  Geopolitics), we Francji dziala od 1976 grupa
  wydajaca Herodote.
• W Europie Srodkowo-Wschodniej pierwsze fachowe
  czasopismo ukazalo sie w Polsce w 1994 wydawane w
  UL jako dwurocznik Region and Regionalism, a w
  Warszawie od 1997 wychodzil periodyk
  Geopolitical Studies (po 2003 w Bialymstoku). W
  1999 w Oradei (Rumunia) uruchomiono kolejny tytul
  Revista Româna de Geografie Politica.
• Rozwój sfery badawczej nowej geografii
  politycznej wynika z objecia badaniami zjawisk
  tradycyjnie badanych przez politologów a takze
  upolitycznienia tradycyjnych problemów
  geograficznych.

72

• W nowej geografii politycznej wazne miejsce
  zajmuja takie problemy badawcze jak
• regiony zamieszkane przez mniejszosci narodowe i
  religijne
• geografia polityczna miasta
• wplyw granic politycznych na gospodarke i zycie
  spoleczne w pograniczach
• konflikty ekologiczne, polityka ochrony
  srodowiska, polityka regionalna, dystrybucja
  przestrzenna budzetu panstwa
• kartografia polityczna
• klasyczna triada terytorium (granice) panstwo-
  tozsamosc terytorialna w nowym ujeciu
  metodologicznym

73
Glówne teorie nowej geografii politycznej

• systemów swiatowych (jadro-peryferie)
  (N.D.Kondratieff, I.Wallerstein, P. Taylor)
• panstwa jako konteneru wladzy (P. Taylor)
• panstwa jako regulatora konfliktów spolecznych i
  dystrybucji dóbr
• postmodernistyczna teoria konstruowania
  przestrzeni (D.Harvey, M. Foucault)
• geopolityka krytyczna (J.O Thuatail)
• multikulturalizmu (A. Liphart wspólczesna
  geografia polityczna to dyscyplina uprawiana
  glównie przez bialych mezczyzn pochodzenia
  anglosaskiego)
• terytorialnosci i tozsamosci etnicznej,
  politycznej (R. Sack)
• koncepcja miejsca, podejscie kontekstualne (J.
  Agnew)
• geostrategii (Z. Brzezinski, E.N. Luttwak, Y-M.
  Laulan, A.Toffler)
• zderzenia cywilizacji (S.P. Huntington)
• konca historii i czlowieka (F. Fukuyama)

74
Definicja geografii politycznej w duchu
odnowionej nauki

• Geografie polityczna mozna okreslic jako
  dyscypline geografii badajaca przestrzenno-polityc
  zna organizacje spoleczenstw, prawidlowosci ich
  powstawania i rozwoju w konkretnych
  uwarunkowaniach historycznych
• (V. Kolosov, N. Mironenko 2001)

75
Perspektywy dalszego rozwoju geografii politycznej

• Nowe i rozwojowe problemy badawcze
• globalizacja i wynikajace z niej konflikty
• wspólistnienie systemów politycznych i narodowych
• procesy integracji i dezintegracji
• wewnetrzna organizacja przestrzenna panstwa
• mikropanstwa i ich problemy
• potencjal gospodarczy i polityczny malych i
  srednich panstw
• panstwa o gospodarce centralnie planowanej oraz
  ich transformacja ustrojowa
• kontakty pomiedzy wielkimi i malymi
  miedzynarodowymi ugrupowaniami gospodarczymi
• miedzynarodowe przeplywy kapitalu
• ugrupowania panstw oraz ich konflikty wewnetrzne
• strefy napiec i konfliktów na swiecie
• polityka panstw wobec mniejszosci
• polityczne problemy ochrony srodowiska
• geografia praw czlowieka
• pandemie (np. AIDS)
• geografia terroryzmu

76

• Jan Vermeer van Delft - Geograf 1669
• Dziekuje za uwage