SPOREDNI EFEKTI LIJEKOVA

1
SPOREDNI EFEKTI LIJEKOVA
2
Lijek
RIZIK
KORIST
3
1) GLAVNI EFEKTI - ŽELJENI, CILJANI2) SPOREDNI
- NEŽELJENI
4
SPOREDNI (NEŽELJENI) EFEKTISVI EFEKTI KOJI SE
JAVLJAJU U TOKU TERAPIJSKE PRIMJENE LIJEKA, A
NEMAJU TERAPIJSKU SVRHUODNOSNO SVI EFEKTI
LIJEKOVA KOJI NISU TERAPIJSKI, A JAVLJAJU SE
NAKON TERAPISKUH DOZA I NA UOBICAJENI NACIN
5
Farmakovigilancija
Neželjena reakcija na lijek kada se primjenjuje
na ispravan nacin i u odobrenoj
indikaciji Farmakovigilanca (farmacovigilance)
podrazumijeva aktivnosti usmjerene na otkrivanje,
razumijevanje, procjenu i sprjecavane neželjenih
djelovanje lijekova i svih drugih problema pri
njihovoj primjeni.
CILJ uocavanje novih potencijala opasnosti
primjene lijeka, nakon registracije lijeka
pharmakon (grc) lijek vigilia (lat.) budno
paziti, stražariti Nauka koja obuhvaca
otkrivanje, procjenu, razumijevanje i prevenciju
nuspojava kao i drugih reakcija izazvanih
lijekovima
6

• Neželjeni efekti
• 1. Direktni
• 2. Indirektni
• Direktni (ovisni o dozi)
• prateci -
  narkomanija - toksicni
  - mutageneza
• tahifilaksija -
  kancerogenza
• - tolerancija -
  teratogeneza
• navika

7

• Direktni neželjeni efekti (neovisni o dozi)
• hiporeaktivnost
• hiperreaktivnost
• idiosinkrazija
• alergija

8

• Indirektni neželjeni efekti
• oštecenje crijevne flore
• štetno djelovanje uginulih mikroorganizama
• štetno djelovanje uginulih parazita
• smanjenje imunogenih sposobnosti

9

• INTERAKCIJE LIJEKOVA
• - inkompatibilnost
• sinergizam
• antagonizam
• farmakokinetske
• farmakodinamske

10

• FAKTORI koji uticu na djelovanje lijeka
• 1. Faktor pacijent
• a) godine starosti b) specificna stanja
• - novorodence - graviditet
• - odojce - laktacija
• - stare osobe
• c) disfunkcija organa d) alergijska
• - jetra predispozicija
• - bubrezi

11
Podjela prema mehanizmu nastanka
NEŽELJENA DJEJSTVA LIJEKOVA
OCEKIVANA
NEOCEKIVANA

• nisu u vezi sa farmakodinamskim
• efektima
• ne zavise od doze
• samo kod nekih ljudi
• neuobicajena interakcija lijeka i
• organizma
• alergijske reakcije i genetski deficit enzima

• posljedica farmakodinamskih efekata
• zavise od doze
• blaga i prolazna
• koriguju se redukcijom doze

12
Ocekivana neželjena djejstva Varfarin gtgtgt
krvarenje Alfa-blokatori gtgtgt hipotenzija Hlorprom
azin gtgtgt sedacija Digoksin gtgtgt
aritmije Propranolol gtgtgt bronhokonstrikcija
Aspirin gtgtgt erozije i ulceracije
želuca Lidokain gtgtgt kardiodepresija,
hipotenzija Tiazidi gtgtgt hipokalemija Insulin
gtgtgt hipoglikemija Beta-blokatori gtgtgt
bradikardija
13
Neocekivana neželjena djejstva Nisu u vezi sa
farmakodinamskim djejstvima, ne mogu se
predvidjeti, mogu prouzrokovati toksicno
oštecenje, funkcionalnu promenu, cak i smrtni
ishod. Mala incidenca 110 000 1100
000 Etiologija alergijske reakcije ili genetski
deficit enzima
14
Alergijske reakcije - senzibilizacija se može
pojaviti posijle inicijalne ili ponovljene
primjene ljekovitog preparata - mogu nastati i
primjenom malih doza nedovoljnih za izazivanje
terapijskog dejjstva - nisu u vezi sa djejstvima
lijeka, rezultat su interakcije sa proteinima -
najcešce su raš, urtikarija, makulopapulozne
promjene...
15
Anafilakticki šok (tip I) penicilini dekstrani
heparin preparati insulina kontrastna
sredstva streptokinaza streptomicin lokalni
anestetici vakcine....
16
Citotoksicne reakcije (tip II) -
hematološke Sulfonamidi, cefalosporini,
rifampicin, kinin gtgtgt hemoliticka
anemija Klozapin, fenilbutazon gtgtgt
agranulocitoza Heparin, kinidin gtgtgt
trombocitopenija Hloramfenikol gtgtgt aplasticna
anemija, agranulocitoza, trombocitopenija Tolbu
tamid, antikonvulzivi, metronidazol gtgtgt
neutropenija
17
Imunokompleksne (tip III) - serumska
bolest Penicilini, streptomicin, sulfonamidi,
antitireoidni lijekovi gtgtgt groznica, artritis,
povecanje limfnih cvorova, urtikarija,
makulopapulozni raš Ampicilin, neki NSAIL gtgtgt
intersticijalni nefritis
18
Celularne (pozne tip IV) alergijske
reakcije Kontaktni dermatitis se može pojaviti
posle nanošenja kremova sa antihistaminicima,
lokalnim anesteticima, antimikoticima ili
antibioticima za lokalnu primjenu. Alergijska
oštecenja jetre Enfluran gtgtgt nekroza
hepatocita Halotan gtgtgt nekroza hepatocita
19
Genetski deficit enzima 1. Nedostatak
NADH-methemoglobin reduktaze gtgtgt
methemoglobinemija posle primjene organskih
nitrata i nitrita, sulfonamida, nitrobenzena 2.
Nedostatak glukozo-6-fosfat dehidrogenaze gtgtgt
hemoliza i methemoglobinemija kinidin,
hloramfenikol, sulfonamidi, vitamin K,
probenecid, kinidin 3. Pojacano stvaranje
aminolevulinske kiseline gtgtgt hepaticka
porfirija barbiturati, pentazocin, rifampicin
20
NEŽELJENA DJEJSTVA VAŽNIJIH GRUPA LIJEKOVA 1.
Antipsihotici (Fenotiazini) Tardivna
diskinizija Ekstrapiramidalni sindrom 2.
Antidepresivi (triciklicni) Antiholonergicko
djejstvo (sušenje usta, poremecaji vida,
retencija urina) 3. Anksiolitici Neželjena
djejstva blaga, obicno prejaka sedacija Duža
upotreba - tolerancija i fizicka ovisnost
21
NEŽELJENA DJEJSTVA VAŽNIJIH GRUPA LIJEKOVA 4.
Antiepileptici Nistagmus, diplopija, ataksija,
hiperplazija gingiva, anemija, reakcije
preosjetljivosti (fenitoin) Aplasticna anemija,
agranulocitoza (karbamazepin) Oštecenje jetre,
trombocitopenija, teratogeno djejstvo
(valproinska kiselina) 5. Opijatni
analgetici Muka, povracanje, opstipacija,
retencija mokrace, urtikarija, depresija
disanja 6. Aspirin Iritacija želuca,
krvavljenja u digestivnom traktu, napad
bronhijalne astme, retko Reye's sindrome
22
NEŽELJENA DJEJSTVA VAŽNIJIH GRUPA LIJEKOVA 7.
NAIL Vrtoglavica, glavobolja, digestivne
smetnje, konfuzija, halucinacije,
trombocitopenija, leukopenija, aplasticna
anemija, oštecenje bubrega 8. Antiholinergicki
lekovi Sušenje usta, poremecaji vida,
opstipacija, retencija mokrace 9. Adrenergicki
beta-blokatori Bradikardija, umor, hladni
ekstremiteti, astmaticni napad, negativno
inotropno dejstvo
23
NEŽELJENA DJEJSTVA VAŽNIJIH GRUPA LIJEKOVA 10.
Antihistaminici Pospanost, sedacija, umor,
vrtoglavica, antiholinergicki simptomi, cak i
alergija pri lokalnoj primjeni 11. Kardiotonicni
glikozidi Neželjena djejstva se javljaju kod
25 hospitaliziranih pacijenata, muka i
povracanje su prvi aimptomi predoziranja Bradika
rdija, SA i AV blokovi, poremecaj ritma do
ventrikularne fibrilacije 12. Antiaritmici Zuja
nje u ušima, vrtoglavica, povracanje
(kinidin) Sindrom slican lupusu eritematodusu
(prokain amid) Hipotenzija, parestezije,
konvulzije (lidokain)
24
NEŽELJENA DJEJSTVA VAŽNIJIH GRUPA LIJEKOVA 13.
Antihipertenzivi Bradikardija, vrtoglavica,
sedacija, dijareja, osecaj umora
(a-metildopa) Nagla hipotenzija, muka,
povracanje, sinkopa (a-blokatori), povecanje
holesterola (diuretici) Palpitacije, crvenilo
lica, hipotenzija, retencija soli i tecnosti,
umor (direktni vazodilatatori) 14. Antagonisti
kalcijuma Depresija srcanog rada, bradikardija,
AV-blok 15. Nitroglicerol Ortostatska
hipotenzija, tahikardija, glavobolja, tolerancija
25
NEŽELJENA DJEJSTVA VAŽNIJIH GRUPA LIJEKOVA 16.
Insulin Hipoglikemija, alergije, rezistencija
na insulin, miodistrofija 17. Kortikosteroidi J
atrogeni Kušingov sindrom, aktivacija peptickog
ulkusa, bakterijske i gljivicne infekcije,
psihoze, katarakta, glaukom, atrofija kože, akne,
strije 18. Penicilini 50 svih alergija na
lijekove pripadaju penicilinima, od urtikarije do
anafilaktickog šoka (0.015-0.4) ukrštene
alergije sa cefalosporinima kod 30-40
pacijenata
26
NEŽELJENA DJEJSTVA VAŽNIJIH GRUPA LIJEKOVA 19.
Aminoglikozidi oštecenje sluha, ravnoteže i
bubrega 20. Makrolidi pseudomembranozni
kolitis izazvan Clostridium dificile 21.
Hloramfenikol prolazna supresija eritropoeze i
anemija retko aplazija koštane srži sa
progresivnim tokom i fatalnim ishodom sindrom
sive bebe
27
NEŽELJENA DJEJSTVA VAŽNIJIH GRUPA LIJEKOVA 22.
Tetraciklini taloženje u kostima i zubima
(usporen rast, oštecenje gledi) muka,
povracanje, superinfekcije oštecenje jetre
(parenteralna primena)
28
TOKSICNA DJEJSTVA LIJEKOVA
TOKSICNOST USLJED PREDOZIRANJA
TOKSICNOST U UŽEM SMISLU
rezultat stvaranja hemijski reaktivnih metabolita
pojacanje farmakodinamskih efekata do
neželjenog stepena
oštecenje celije
proteini membranski lipidi
DNA
biohemijske i morfološke promene
teratogeno mutageno kancerogeno
odmah obustaviti primenu
smrt celije
29

• Oštecenje organa zbog toksicnog djejstva lijekova
  (k.srž, jetra, burezi i dr.)
• Toksicnost - mehanizam nastanka
• - stvaranje slobodnih radikala kiseonika
• - pojava oksidativnog stresa zbog smanjenja
  glutationa
• - peroksidacija lipida celijske membrane
• modifikacija sulfhidrilnih grupa razlicitih
  enzima

30
Razvoj ploda i moguci uticaj lijekova
Tri faze razvoja ploda Formiranje
blastociste 0-16 dana - dejstvo sve ili
ništa (izuzetak alkohol) Organogeneza
17-60 dana TERATOGENI efekti na embrion
Histogeneza i sazrevanje funkcija od 60. dana
(disproporcionalno) usporavanje rasta fetusa
31
Talidomidska katastrofa
TERATOGENOST
32
Fetalni hidantoinski sindrom
33
Fetalni varfarinski sindrom
34

• Fetalni alkoholni sindrom
• Retardacija rasta
• Mentalni i motorni deficiti
• Mikrocefalija, kratke palpebralne fisure,
  tanka gornja usna...
• Abnormalnosti zglobova male nokatne ploce na
  petom prstu...
• Efekti moguci vec pri unošenju 2 jedinice
  alkohola dnevno

35
FDA klasifikacija lekova u trudnoci
Kategorija
Interpretacija A

Kontrolisana ispitivanja pokazuju da nema

rizika za fetus B

Nema dokaza o riziku kod ljudi (ispitivanja

na životinjama mogu da ukažu na
rizik) C
Rizik ne može biti
iskljucen. Nedostaju

odgovarajuca ispitivanja na ljudima, a

ispitivanja na životinjama pokazuju
rizik D
Postoje dokazi o
riziku za fetus X
Lijek
kontraindikovan za primenu u trudnoci

usljed jasnog rizika za fetus
36
Zavisnost od lekova
37
Zavisnost od lijekova Fizicka
zavisnost Obustava lijeka izaziva fizicke
simptome. Organizmu je potrebno prisustvo lijeka
za normalno funkcioniranje Psihološka
zavisnost Žudnja za lijekom Tolerancija Smanj
enje odgovora na lijek tokom ponavljane primjene
potrebna je veca doza za postizanje istog efekta
38
Lijekovi koji izazivaju
ovisnost Opioidni analgetici
Depresori CNS-a etanol, barbiturati, anestetici,
rastvaraci Anksiolitici benzodiazepini
Psihomotorni stimulansi amfetamin, kokain,
nikotin, kofein Psihotomimetici LSD,
fenciklidin, meskalin, kanabis