Teorie osobowosci

1
Teorie osobowosci

• Wyklad 3

2
Czym jest osobowosc?

• W literaturze psychologicznej istnieja
  dziesiatki, jesli nie setki, definicji
  osobowosci. Kazda z nich opisuje osobowosc od
  innej strony, badz prezentuje ja jako troche inny
  konstrukt psychiczny. Osobowosc jest czesto
  mylona z temperamentem, stad wiele teorii
  przedstawia ja jako hybryde czystej osobowosci
  (zespolu cech) i temperamentu.

3
Czym jest osobowosc?

• Najpopularniejsza definicja osobowosci jest ta,
  która przedstawia ja jako zespól cech wzajemnie
  wplywajacych na siebie, które manifestowane sa
  poprzez ludzkie zachowania.

4
Czym jest osobowosc?

• Wielu psychologów uwaza, ze jedna z najbardziej
  specyficznych wlasnosci teorii osobowosci jest
  to, ze spelnia ona funkcje teorii integrujacej.
  Oznacza to, ze dzieki zrozumieniu czym jest
  osobowosc, latwiej jest zrozumiec czym jest
  temperament, inteligencja, czy emocje. Kazdy z
  wymienionych konstruktów jest w pewien sposób
  pod wplywem osobowosci.

5
Czym jest osobowosc?

• Teorie osobowosci zostaly podzielone na osiem
  glównych czesci (nurtów), które powiazane sa z
  róznymi koncepcjami rozumienia czlowieka (jako
  calosci).

6
Czym jest osobowosc?

• Teorie typów,
• Teorie cech,
• Teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne,
• Behawioryzm,
• Humanizm,
• Teorie uczenia sie spolecznego,
• Sytuacjonizm,
• Interakcjonizm.

7
Teorie typów

• Teoria Hipokratesa wyodrebnia cztery podstawowe
  typy temperamentu choleryk, sangwinik,
  melancholik i flegmatyk
• Teoria W.H. Sheldona typy budowy ciala sa
  scisle zwiazane z rozwojem osobowosci.

8
Teorie cech

• Zakladaja one, ze osobowosc czlowieka jest
  zbiorem cech lub charakterystycznych sposobów
  zachowania, myslenia, odczuwania, czy regowania.
  Pierwsze teorie opieraja sie na listach
  przymiotników (np. otwarty, mily), które tworza
  lingwistyczny obraz charakteru. Wspólczesne
  teorie wykorzystuja metode analizy czynnikowej w
  próbach wyodrebniania podstawowych wymiarów
  osobowosci.

9
Teorie cech

• Teoria R.B. Cattella oparta na zbiorze cech
  zródlowych. Cechy te maja istniec w odpowiednich
  wielkosciach u kazdego czlowieka i stanowic
  rzeczywiste czynniki strukturujace, lezace u
  podstaw osobowosci. Celem tej teorii bylo takie
  sformulowanie zbioru cech osobowosci, by mozna
  bylo przewidywac zachowanie jednostki.

10
Teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne

• Wspólna cecha wszystkich teorii
  psychodynamicznych i psychoanalitycznych jest
  charakteryzowanie osobowosci jako integracji.
  Silny nacisk kladziony jest na czynniki
  rozwojowe, przy domniemanym zalozeniu, ze
  osobowosc doroslego czlowieka stopniowo rozwija
  sie w czasie, w zaleznosci od sposobu, w jaki
  integracja róznych czynników zachodzi.

11
Teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne

• Klasyczne teorie Freuda i Junga,
• Spoleczne teorie Adlera, Fromma, Sullivana i
  Horney,
• Nowoczesne teorie Lainga i Perlsa.

12
Behawioryzm

• W centrum zainteresowania behawiorystów lezy
  rozszerzenie teorii uczenia sie na badanie
  osobowosci. Chociaz w behawioryzmie nie istnieja
  zadne teorie osobowosci, taki kierunek
  rozumowania jest popularny wsród psychologów,
  gdyz stalosc zachowania ludzkiego moze wynikac z
  typów, cech i dynamiki osobowosci lub ze stalosci
  srodowiska i róznego rodzaju wzmocnien.

13
Humanizm

• Zaklada on, ze z punktu widzenia osobowosci,
  najwazniejsze sa subiektywne doswiadczenia
  psychiczne jednostki.

14
Humanizm

• Piramida potrzeb Maslowa,
• Teorie Rogersa, Maya i Frankl.

15
Teorie uczenia sie spolecznego

• Wiekszosc tworzonych w obrebie tego podejscia
  teorii wywodzi sie z problemu równowazenia
  oddzialywan srodowiska i wlasciwosci danych w
  sposób naturalny. Pojecie osobowosci jest
  traktowane tutaj jako te aspekty zachowania,
  które zostaly nabyte w spolecznym kontekscie.

16
Teorie uczenia sie spolecznego

• Teoria spolecznego uczenia sie Bandury.

17
Sytuacjonizm

• Jest pochodna behawioryzmu i teorii spolecznego
  uczenia sie. Sytuacjonizm glosi, ze kazda
  obserwowalna stalosc zachowania jest bardziej
  zalezna od cech sytuacji anizeli od wewnetrznych
  typów, czy cech osobowosci. Pojecie cechy
  osobowosci jest w tym przypadku rozumiane jest
  jako umyslowa konstrukcja obserwatora, który
  stara sie zrozumiec zachowania innych i istnieje
  tylko w umysle osoby postrzegajacej. Podobienstwo
  zachowan przypisywane jest podobienstwom sytuacji.

18
Sytuacjonizm

• Teoria Mischela.

19
Interakcjonizm

• Laczy w sobie wszystkie przedstawione wczesniej
  podejscia. Osobowosc wylania sie z interakcji
  miedzy poszczególnymi cechami i predyspozycjami a
  tym, jak srodowisko wplywa na sposoby
  przejawiania sie tych cech i sklonnosci w
  zachowaniu. Osobowosc nie jest tu rozumiana jako
  osobny konstrukt psychiczny, lecz jako termin
  ogólny, obejmujacy zlozone wzorce interakcji.

20
Koncepcja cech teoria osobowosci Allporta

• Allport traktujac osobowosc jako realna
  organizacje psychofizyczna zdefiniowal ceche jako
  strukture neuropsychiczna majaca zdolnosc
  dostarczania wielu bodzców funkcjonalnie
  równowaznych oraz inicjowania i ukierunkowania
  równowaznych (spójnych znaczeniowo) form
  zachowania adaptacyjnego.

21
Koncepcja cech teoria osobowosci Allporta

• Obok cechy, która jest predyspozycja do
  reagowania w okreslony sposób, wspólna dla
  wszystkich ludzi, wyodrebnil on tzw. dyspozycje
  osobista, która zdefiniowal tak samo, jak pojecie
  cechy. Dalo to poczatek dwóm zasadniczym
  podejsciom do osobowosci uniwersalnemu i
  indywidualnemu.

22
Koncepcja cech teoria osobowosci Allporta

• Tak wiec cecha jest wspólna dla wszystkich a
  dyspozycja osobista jest specyficzna dla
  jednostki.
• Istnieja trzy rodzaje cech i dyspozycji
  osobistych
• Dominujace,
• Centralne,
• Wtórne.

23
Koncepcja cech teoria osobowosci Allporta

• Cechy/dyspozycje dominujace wplywaja na cale
  zachowanie (np. makiawelizm, osobowosc
  autorytarna)
• Cechy/dyspozycje centralne najczesciej ujawniaja
  sie w dzialaniu (np. pewnosc siebie,
  towarzyskosc)
• Cechy/dyspozycje wtórne dotycza waskiego zakresu
  bodzców i sa nieistotne dla opisu osobowosci.

24
Koncepcja cech teoria osobowosci Allporta

• Allport w roku 1936 w celu opisania osobowosci
  wypisal ze slownika okolo 18000 wyrazów
  opisujacych jednostke. Wyraze te poklasyfikowal,
  wyodrebniajac kategorie slów, które opisuja stale
  i powtarzajace sie tendencje w zachowaniu
  (osobowosc), talenty i zdolnosci, aktualne stany
  emocjonalne i zachowania w ten sposób narodzily
  sie badania leksykalne nad osobowoscia.

25
Czynnikowa teoria osobowosci Cattella

• Cattell, podobnie jak Allport, uznawal cechy, ale
  badal osobowosc za pomoca analizy czynnikowej.
  Zrezygnowal on takze z podejscia indywidualnego.
  Cattell za najwazniejszy cel badan nad
  osobowoscia uznal ustalenie praw okreslajacych,
  jak ludzie o danych strukturach osobowosci
  zachowaja sie w róznego rodzaju sytuacjach i
  srodowiskach.

26
Czynnikowa teoria osobowosci Cattella

• W celu ustalenia tych praw powstal wzór
• R f(S x P)
• R nasilenie i tresc reakcji czy zachowan
• f funkcja
• S dzialajace bodzce i sytuacje
• P osobowosc danej jednostki

27
Czynnikowa teoria osobowosci Cattella

• Cattell wyodrebnil nastepujace rodzaje cech
• Cechy powierzchniowe wnioskujemy o nich na
  podstawie zachowan, a ponadto sluza do
  wyjasniania miedzysytuacyjnej i miedzyczasowej
  spójnosci tego zachowania.
• Cechy zródlowe podstawowe zmienne, z których
  zbudowana jest osobowosc. Do cech zródlowych
  dochodzimy poprzez analize czynnikowa.

28
Czynnikowa teoria osobowosci Cattella

• Wsród cech powierzchniowych i zródlowych
  wyodrebnil trzy kategorie
• Cechy zdolnosciowe jak dobrze jednostka radzi
  sobie z rozwiazywaniem zadan (np. inteligencja).
• Cechy temperamentalne charakteryzuja tempo i
  ogólny styl, w jakim dana osoba wykonuje dowolne
  czynnosci.
• Cechy dynamiczne opisuja motywacyjny aspekt
  zachowan oraz rodzaje celów istotnych dla
  jednostki.

29
Czynnikowa teoria osobowosci Cattella

• Analiza czynnikowa, która dostarczyla Cattellowi
  danych, potrzebnych do stworzenia tej teorii,
  oparta byla na analizie trzech podstawowych
  zródel informacji
• Obserwacji zachowania w codziennych sytuacjach
  zyciowych (l-data),
• Samoopis polegajacy na wypelnianiu
  kwestionariuszy (q-data),
• Samoopis polegajacy na udziale w specjalnie
  aranzowanych sytuacjach eksperymentalnych
  (t-data).

30
Teoria PEN Eysencka

• Koncepcja Eysencka przedstawia osobowosc jako
  temperament i inteligencje. Jezeli zatem usuniemy
  z rozwazan inteligencje, to zasadnicza czescia
  osobowosci jest temperament tak tez zrobil
  autor.

31
Teoria PEN Eysencka

• Eysenck, droga analizy czynnikowej, wyodrebnil
  trzy podstawowe wymiary osobowosci
• Psychotycznosc wymiar, który charakteryzuje sie
  tym, ze na jednym jego biegunie mamy cechy takie
  jak altruizm, empatia, czy uspolecznienie a na
  drugim przestepczosc, psychopatia, czy
  schizofrenia.

32
Teoria PEN Eysencka

• Ekstrawersja osoba ekstrawertywna przejawia
  cechy takie jak towarzyskosc, zywosc, aktywnosc,
  asertywnosc, poszukiwanie doznan.
• Neurotycznosc (emocjonalnosc) osoba wysoce
  neurotyczna posiada cechy takie jak lek,
  przygnebienie, poczucie winy, niska samoocena,
  napiecie.

33
Teoria PEN Eysencka

• Psychotycznosc, rozumiana ogólnie jako zdrowie
  psychiczne, jest cecha nadrzedna w odniesieniu do
  ekstrawersji i neurotyzmu, co oznacza, ze osoba o
  wysokiej psychotycznosci ma zaburzone takze
  wymiary ekstrawersji i neurotyzmu.

34
Teoria PEN Eysencka

• Zwiazek ekstrawersji i neurotycznosci z typologia
  Hipokratesa-Galena
• Wysoki poziom neurotyzmu i wysoki poziom
  ekstrawersji choleryk,
• Wysoki poziom neurotyzmu i niski ekstrawersji
  melancholik,
• Niski poziom neurotyzmu i wysoki ekstrawersji
  sangwinik,
• Niski poziom neurotyzmu i niski ekstrawersji
  flegmatyk.

35
Teoria PEN Eysencka

• Uwagi podsumowujace teorie PEN
• Potwierdzony empirycznie zostal tylko wymiar
  ekstrawersji.
• Biologiczne podstawy teorii sa najlepiej
  udokumentowane takze dla wymiaru ekstrawersji i,
  w mniejszym stopniu, neurotycznosci.

36
Piecioczynnikowy model osobowosci

• Teoria ta zostanie przedstawiona w skrócie, gdyz
  jest bardzo podobna do teorii PEN. Powstala ona
  na bazie badan leksykalnych Allporta, czyli jej
  podstawa jest analiza wyrazów (najczesciej
  przymiotników).

37
Piecioczynnikowy model osobowosci

• Najbardziej znana jest typologia Costy i McCrae,
  która wylicza piec czynników
• Neurotycznosc lek, agresywna wrogosc, depresja,
  impulsywnosc, nadwrazliwosc, niesmialosc.
• Ekstrawersja towarzyskosc, serdecznosc,
  asertywnosc, aktywnosc, poszukiwanie doznan,
  emocjonalnosc pozytywna.

38
Piecioczynnikowy model osobowosci

• Otwartosc na doswiadczenie wyobraznia,
  estetyka, uczucia, dzialanie, idee, wartosci.
• Ugodowosc zaufanie, prostolinijnosc, altruizm,
  ustepliwosc, skromnosc, sklonnosc do rozczulania
  sie.
• Sumiennosc kompetencje, sklonnosc do porzadku,
  obowiazkowosc, dazenie do osiagniec,
  samodyscyplina, rozwaga.