4.kafli

1
4.kafli
http//www.becominghuman.org/ http//www.toyen.u
io.no/human/australopithecus.htm http//www.anth.
ucsb.edu/projects/human/
2
4-1 Leitin að forfeðrum manna. (bls.72-75)

• Steingervingar, beinaleifar og ummerki um búsvæði
  eru mikilvæg þegar verið er að rannsaka uppruna
  og þróun mannsins
• Og alltaf kemur nýtt í leitirnar sem leiðir til
  að menn verða að endurskoða hugmyndir sínar.

3
4-1 Leitin að forfeðrum manna. (bls.72-75)

• Prímatar
• Prímatar (fremdardýr) eru ættbálkur spendýra
• skiptast í 2 megingerðir
• Æðri prímata - menn, mannapa og apaketti
• Hálfapa - lemúra, vofuapa, lórur og potta

4
Lórur
5
Pottar
6
Tarsius- vofuapar
7
4-1 Leitin að forfeðrum manna. (bls.72-75)

• Sameiginleg einkenni prímata
• hafa griptækan þumal þ.e. þumall getur gripið á
  móti hinum fingrunum
• fimm fingur og fimm tær
• geta staðið á afturfótum
• þrívíddarsjón
• Æðri eru yfirleitt stærri en hálfapar og heili
  þeirra er hlutfallslega stærri og flóknari en
  hálfapa.

8
4-1 Leitin að forfeðrum manna. (bls.72-75)

• Þótt menn teljist til prímata hafa þeir nokkur
  sérkenni sem enginn annar prímati hefur
• Ganga eingöngu uppréttir mögulegt vegna
  ristarboga og breiðari mjaðmabeina
• Hendur frjálsar sem gerir þeim kleift að nota
  verkfæri
• Smærri tennur sem eru ekki eins oddhvassar og
  tennur annarra prímata. Munnur og kjálkar manna
  eru því minni og ekki eins útstæðir
• Hæfni til að mynda flókin kerfi til munnlegra og
  skriflegra samskipta

9
Simpansi - maður
10
4-2 Fyrstu mannverurnar (bls.75-79)

• Sameiginleg einkenni, erfðafræði og
  steingervingar styðja þá kenningu að menn og apar
  hafi þróast frá sameiginlegum forföður
• Ekki er vitað hver þessi sameiginlegi forfaðir
  var kallaður týndi hlekkurinn
• Hauskúpur forfeðra manna

11
Er þetta týndi hlekkurinn?

• Pierolapithecus catalaunicus

12

• Fannst við þorpið Els Hostalets de Pierola í
  Katalóníuhéraði í NA- hluta Spánar stutt frá
  Barcelona. Fékk því tegundaheitið
• Pierolapithecus catalaunicus
• Menn telja hann jafnvel vera síðasta sameiginlega
  forföður manna og apa.
• Karldýr um 35 kg. Með sveigjanlega úlnliði og
  stíft mjóbak. Voru því duglegir að klifra í
  trjám.

13
(No Transcript)
14
12.5-13 milljón ára
gamall
15
Hvað styður kenninguna?

• Breiðari og flatari brjóstkassi sem líkist frekar
  nútíma mannöpum en öðrum öpum.

16
4-2 Fyrstu mannverurnar (bls.75-79)

• Talið að fyrstu menn séu komnir af prímatategund
  sem kallast sunn-apar
• (Australopithecus)

17
4-2 Fyrstu mannverurnar (bls.75-79)

• Elstu steingervingar sunnapa eru u.þ.b. 4,4
  milljóna ára gamlir og hafa allir fundist í
  austur- og suðurhluta Afríku.
• Þeir gengu uppréttir og höfðu heila á stærð við
  einn þriðja af heila nútíma-manns.
• Tvær tegundir sunnapa A. afarensis og A.
  africanus

18
Australopithecus afarensis
19
Australopithecus afarensis
20
Australopithecus afarensis
21
Australopithecus africanus
22
4-2 Fyrstu mannverurnar (bls.75-79)

• Sameindaklukka er mælikvarði á hraða
  prótínbreytinga.
• Hægt er að bera saman röð amínósýra sem mynda
  prótín hjá tveim skyldum lífverum og athuga hvað
  er ólíkt og reikna út hvað langur tími sé síðan
  tegundirnar greindust að.

23
4-2 Fyrstu mannverurnar (bls.75-79)

• Hæfimaður (Homo habilis)
• Fyrsta tegundin sem tilheyrði okkar ættkvísl
  (Homo)
• Hann var uppi fyrir 2,4-1,5 milljónum ára
• Líkamsbygging var lík og hjá suðuröpum en tennur
  smærri og heili aðeins stærri.
• Var mjög verklaginn og smíðaði verkfæri
• Sumir vísindamenn telja að hann hafi þróast frá
  A.africanus.

24
4-2 Fyrstu mannverurnar (bls.75-79)
Homo habilis
25
Verkfærasmíði
26
4-2 Fyrstu mannverurnar (bls.75-79)

• Reismaður (Homo erectus)
• Var uppi fyrir 1,5-0,6 milljónum ára
• Bjó í hópum, notaði eld (sem kviknaði vegna
  eldinga), góður verkfærasmiður
• hafði gildari bein en nútímamaður, heili stærri
  en hjá hæfimanni en mun minni en hjá okkur
• Talinn hafa þróast frá hæfimanni
• Var fyrstur til að búa í hellum.

27
4-2 Fyrstu mannverurnar (bls.75-79)
Homo erectus
28
4-3 Hinir vitibornu menn (bls.80-83)

• Homo sapiens kom fram fyrir u.þ.b 300 þús. árum.
• Neanderdalsmenn lágvaxnir, stórbeinóttir, notuðu
  eld, bjuggu til verkfæri, stunduðu veiðar, bjuggu
  í fjölskylduhópum í hellum og jörðuðu látna
  ættingja við helgiathöfn
• Voru uppi fyrir u.þ.b. 300 þús. árum til 30 þús.
  árum

29
Neanderdalsmaður
30
Neanderdalsmaður
31
Greftrun hjá Neanderdalsmanni
32
4-3 Hinir vitibornu menn (bls.80-83)

• Krómagnonmenn veiðimenn og safnarar, unnu saman
  við að búa til verkfæri, skýli og stunda veiðar.
  Áttu líklega talmál og eru frægir fyrir
  hellamálverk.
• Komu fram fyrir u.þ.b. 120 þús. árum
• Margir vísindamenn telja að neanderdals-menn hafi
  orðið undir í samkeppni við kró-magnonmenn en
  sumir telja að þeir hafi æxlast saman og blandast

33
Samanburður á höfuðkúpum
Nútímamaður
Neanderdalsmaður
34
Hellamálverk
50.000 ára gamalt hellamálverk frá Frakklandi
35
Þróunarsaga mannsins