5. kafli

1
5. kafli

• Félagsleg
• lagskipting

2
Hvað er félagsleg lagskipting

• Kerfisbundin félagsleg mismunun á milli ólíkra
  einstaklinga eða hópa.
• Öll samfélög flokka og mismuna fólki.
• Flokkunin getur t.d. farið eftir efnahag, völdum,
  virðingu, kyni, kynþætti og aldri.
• Stéttaskiptingin um borð í Titanic snerist ekki
  bara um betri aðbúnað um borð því þegar upp var
  staðið réði hún líka úrslitum um hverjir lifðu og
  hverjir dóu.

3
Félagsleg lagskipting

• Fjórar grunnhugmyndir
• Félagsleg lagskipting endurspeglar ekki aðeins
  einstaklingbundinn mun, hún er einkennandi fyrir
  allt samfélagið.
• Félagsleg lagskipting erfist milli kynslóða.
• Félagsleg lagskipting er alheimsfyrirbæri en
  misjöfn milli samfélaga.
• Félagsleg lagskipting snýst um lífsskoðanir og
  trú.

4
Félagslegur hreyfanleiki.

• Félagsleg lagskipting getur verið opin eða lokuð.
• Í iðnríkjum er lagskiptingin opin, þ.e.
  einstaklingur getur flust á milli stétta.
• Félagslegur hreyfanleiki - þegar staða
  einstaklings breytist og hann færist á milli
  stétta.
• Lóðréttur félagslegur hreyfanleiki þegar fólk
  færist upp eða niður metorðastigann. Líka til
  lóðréttur hreyfanleiki á milli kynslóða.
• Láréttur félagslegur hreyfanleiki - fólk flyst
  frá einni stöðu yfir í aðra sambærilega, t.d.
  kennari gerist blaðamaður.

5
Opin félagsleg lagskipting

• Félagslegur hreyfanleiki
• Auðvelt að færast á mili stétta
• þú getur flust úr einni stétt í aðra hærri.
• Algengast í þróuðum iðnríkjum.
• Stéttaskiptingin styðst ekki við lög eða trú.
• Þú mátt giftast út fyrir þína stétt (útvensl).

6
Lokuð félagsleg lagskipting

• Erfðastsétt, t.d. á Indlandi.
• Félagsleg staða þín ræðst við fæðingu og er
  alltaf sú sama og hjá foreldrum þínum (áskipuð
  staða).
• Félagslegur hreyfanleiki er lítill sem enginn,
  þ.e. þú getur ekki flust úr einni stétt í aðra.
• Fólk giftist innan sömu stéttar (innvennsl)
  þannig haldast erfðastéttirnar.

7
Stéttakenning Karl Marx

• Karls Marx greindi stéttir eftir afstöðu þeirra
  til framleiðslutækjanna.
• Samfélagið skiptist í tvær stéttir kapítalista og
  öreiga - yfirstétt og hina undirokuðu stétt.
• Yfirstéttin hefur alltaf arðrænt undirstéttinga.
• Yfirstéttinn hirðir afraksturinn af vinnu
  undirstéttarinnar þ.e. gildisaukann.
• Saga mannkyns er saga stéttabaráttu.

8
Stéttakenning Max Webers

• Kenning Webers gekk út á að lýsa félagslegri
  mismunun.
• Weber skilgreinir stétt sem hóp manna sem hafi
  sömu möguleika í lífinu
• Unnt er að skipta mönnum í þrjár stéttir eftir
• Efnahagslegri stöðu.
• Félagslegri stöðu.
• Pólitískri stöðu.

9
Það sem aðgreinir opið stéttskipt kerfi frá öðrum
lagskiptum kerfum

• Nútímastéttir eru ekki myndaðar út frá lögbundnum
  eða trúarlegum skilyrðum.
• Stéttastaðan er að hluta til áunnin.
• Stéttaskipting fer eftir efnahagslegum mun á
  milli hópa og einstaklinga.
• Ójöfnuður í öðrum lagskiptum kerfum felst meira í
  persónubundnum samskiptum milli einstaklinga
  (mismunandi réttindi og skyldur).

10
Helstu stéttir í vestrænumnútíma samfélögum
(flokkun Giddens)

• Yfirstétt Fámenn stétt - fjármagnseigendur,
  stóratvinnurekendur, háttsettir yfirmenn og
  háttsettir embættismenn.
• Millistétt Víða fjölmennasta stéttin, lægra
  settir embættismenn, sérmenntað fagfólk og
  skrifstofufólk.
• Verkalýðsstétt Fólk í störfum sem ekki krefjast
  formlegrar menntunar.

11
Af hverju er stétt mikilvæg?

• Ungbarnadauði hærri hjá lá- en hástéttum.
• Heilbrigði meira hjá hástéttum en lágstéttum.
• Skilnaðir fleiri hjá lágstéttum en hástéttum.
• Tekjur hærri hjá hástéttum en lágstéttum.
• Vinnuöryggi meira hjá há- en lágstéttum.
• Atvinnuleysi meira hjá lág- en hástéttum.
• Eignir meiri hjá hástéttum en lágstéttum.

12
Hugmyndafræði og lagskipting

• Hugtakið hugmyndafræði vísar til kerfis hugmynda
  sem ver og réttlætir eitthvert fyrirkomulag
  samfélagsins, í þessu tilfelli félagslega
  lagskiptingu.
• Skoðanir sem halda því fram að ríkt fólk sé
  duglegt og gáfað en fátækt fólk heimskt og latt
  eru hugmyndafræðilegar að því marki að þær
  styrkja yfirráð þeirra ríku um leið og þær segja
  að fátæklingarnir eigi örlög sín skilið.

13
Samvirknikenningarog félagsleg lagskipting

• Kenningar Davis og Moore.
• Telja að félagsleg lagskipting sé nauðsynleg og
  hafi hagstæð áhrif á starfsemi samfélaga.
• Mörg hundruð ólíkar starfsstéttir, störfin
  miserfið
• sum auðveld - hver sem er getur unnið þau
• önnur erfið einungis sérfræðingar geta unnið
  þau
• Það verður að umbuna fólki sem tekur að sér störf
  sem krefjast mikillar þekkingar og þjálfunar með
  auði, valdi og virðingu.
• Ef samfélagið á að halda velli verður að laða
  fólk með hæfileika og kunnáttu í þessi störf. Því
  mikilvægara sem starfið er því meiri umbun og
  hlunnindi fylgja því.
• Þetta hvetur fólk til að leggja harðar að sér -
  félagsleg lagskipting leiðir því til mun meiri
  framleiðni í samfélaginu.

14
Gagnrýni Tuminá kenningu Davis og Moore

• Útskýrir ekki himinháa umbun sem sumir hljóta
  t.d. knattspyrnumenn.
• Er hægt að mæla mikilvægi starfa?
• Gerir of mikið úr því að félagsleg lagskipting
  þroski einstaklinga sumir erfa stórar fjárhæðir
  og komast í háar stöður óverðskuldað.
• Hæfileikar sumra fá að njóta sín í lagskiptu
  kerfi en það heftir aðra í að nýta hæfileika sína
  til fulls.

15
Átakakenningarog félagsleg lagskipting

• Karl Marx
• Þeir sem eiga framleiðslutækin eru ráðandi hópur
  samfélagsins og stéttaskiptingin er í þeirra
  þágu.
• Félagsleg lagskipting er slæm hún hampar sumum
  á kostnað annarra.
• Samfélagið er vettvangur átaka milli ráðandi hópa
  og undirokaðra hópa.
• Fyrirkomulagið kemur ráðandi hópum vel.

16
Vinnugildiskenning Marx

• Verkafólk skapar verðmæti með vinnu sinni.
• Afrakstur vinnunnar lendir að mestu í vasa
  atvinnurekenda og eignamanna.
• Vinnumennirnir fá aðeins greitt fyrir hluta vinnu
  sinnar.
• Ráðandi stétt arðrænir vinnumennina með því að
  hirða gildisaukann.

17
Samvirkni- og átakakenningarog félagsleg
lagskipting

• Samvirknikenningar og FL
• Heldur samfélaginu saman
• Stuðlar að því að fólk fær störf við hæfi
• Er bæði gagnleg og óhjákvæmileg
• Samstaða um þau gildi og skoðanir sem réttlæta
  félagslega lagskiptingu
• Þjóna samfélaginu í heild og er studd af
  menningarlegum gildum og lífsskoðunum

• Átakakenningar og FL
• Er afsprengi stéttaátaka
• Mikið af getu og hæfileikum er kastað á glæ
• Gagnast sumum og er ekki óhjákvæmileg
• Gildi og skoðanir endurspegla hagsmuni þeirra sem
  meira mega sín
• Þjónar hagsmunum lítils hóps í samfélaginu

18
Skilgreindu hugtökin

• Félagslegur hreyfanleiki
• láréttur og lóðréttur
• Hugmyndafræði
• Áskipuð staða

• Innvensl
• Útvensl
• Tekjutrygging
• Gini-stuðull
• Fátæktarstuðull

19
Svaraðu spurningunum

• Í félagslegri lagskiptingu felast fjórar
  grunnhugmyndir. Lýstu þeim.
• Hvað er félagsleg lagskipting? Lýstu opinni og
  lokaðri félagslegri lagskiptingu og útskýrðu
  muninn á þeim.
• Hvernig skilgreina Karl Marx og Max Weber
  stéttir? Að hvaða leyti hafa þeir ólíkar skoðanir
  á stéttskiptingu?
• Hverjar telur Giddens vera mikilvægustu
  stéttirnar í vestrænum samfélögum?
• Það eru einkum fjögur atriði sem aðgreina opið,
  stéttskipt kerfi
• Lýstu hugmyndum Davis og Moore um félagslega
  lagskiptingu.
• Gerðu grein fyrir hvernig Marx taldi að
  framleiðsluhættir kapítalismans flu í sér hrun
  hans.

20
Svaraðu spurningunum

• Mörgum finnst óréttlátt að skerða tekjutryggingu
  öryrkja hér á landi. Hvaða rök færa þeir helst
  fyrir máli sínu?
• Lýstu í grófum dráttum kjörum eldri borgara hér á
  landi samkvæmt skýrslu Rauða krossins.
• Stefán Ólafsson heldur því fram að ójöfnuður hafi
  verið að aukast hér á landi s.l. 10 ár eða svo.
  Hvaða rök færir Stefán fyrir máli sínu?

21
Kaflapróf úr 4. og 5. kaflaföstudaginn 30. mars

• Lesa 4. og 5. kafla
• Skilgreina valin hugtök (sjá ljósrit)
• Svara völdum spurningum (sjá ljósrit)
• Skilaverkefni úr 4. og 5. kafla
• Skila hugtökum og spurningum til kennara í
  tölvupósti adda_at_fsh.is
• Hugtök og spurningar úr fjórða kafla
• í síðasta lagi 19. mars.
• Hugtök og spurningar úr fimmta kafla
• í síðasta lagi 26. mars.