MINGGU 02

1
MINGGU 02

• Karya tatabahasa Melayu dan pembentukan kata

2
KARYA AWAL TATABAHASA MELAYU

• Daftar kata yang dihasilkan oleh Pigafetta,
  Elbinck dan C. Houtman pada abad ke-16.
• Bentuk kamus dan huraian tatabahasa oleh penulis
  Belanda seperti F. De Houtman (1803), Wiltens
  Dankaerts (1623), Heumius (1650), dan Gueynier
  (1677).
• Karya yang paling berjaya pada masa itu ialah
  karya Werndly (1736).
• Sumbangan orang Inggeris bermula pada kurun
  ke-19, seperti Marsden (1812), W. E. Maxwell
  (1882), Shellaber (1899), dan R.O. Winstedt
  (1913).
• Penulis lain yang terlibat ialah Eliot (1825), de
  Hollander (1845), A.P. Favre (1876), Klinkert
  (1879), Pijnappel (1888), dan Roorda Van Eysinger
  (1939).

3
KARYA AWAL TATABAHASA MELAYU

• Bustanul Katibin (1857)
• Pemimpin Johor (1878)
• Kitab Permulaan Pertuturan Melayu (1911) oleh
  Abdullah bin Abd. Rahman
• Senjuh Suratan (1922) oleh Mohd Shah bin Yusof
• Kitab Pelita Mengarang (1925) oleh O.T. Dussek
  dan Mohd Hashim bin Hj. Talib
• Kitab Punca Bahasa (1928) oleh Abdullah bin Talib
  
• Rencana Melayu (1928) oleh Raja Hj. Mohd Tahir
  bin Mursyid Riau
• Ilmu Mengarang Melayu (1934) oleh Zaba
• Kitab Penanggam Bahasa (1936) oleh Ibrahim bin
  Hj. Salam
• Kitab Permulaan Mengarang (1936) oleh Syed
  Muhammad bin Othman
• Jalan Bahasa Melayu (1937) oleh Dato Hj.
  Muhammad Said bin Sulaiman
• Penokok dan Penambah dalam Bahasa Melayu (1939)
  oleh Dato Hj. Muhammad Said bin Sulaiman
• Pelita Bahasa Melayu (1940) oleh Zaba

4
TATABAHASA RUJUKAN

• Asmah Haji Omar. (1993). Nahu Melayu Mutakhir.
  Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan Pustaka
• Hasan Alwi et. al. (2000). Tata Bahasa Baku
  Bahasa Indonesia. Jakarta Balai Pustaka
• Liaw Yock Fang dan Abdullah Hassan. (1994). Nahu
  Melayu Moden. Kuala Lumpur Fajar Bakti Sdn. Bhd.
• Nik Safiah Karim et. al. (1993). Tatabahasa Dewan
  Edisi Baharu. Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
  Pustaka.

5
Hasan Alwi, et. al. (2000). Tatabahasa Baku
Bahasa Indonesia Edisi Ketiga. Jakarta Balai
PustakaDaftar Isi

• Bab I Pendahuluan 01
• Bab II Beberapa Pengertian Dasar 25
• Bab III Bunyi Bahasa dan Tata Bunyi 47
• Bab IV Verba 87
• Bab V Adjektiva 171
• Bab VI Adverbia 197
• Bab VII Nomina, Pronomina, dan Numeralia 213
• Bab VIII Kata Tugas 287
• Bab IX Kalimat 311
• Bab X Hubungan Antarklausa 385
• Bab XI Wacana 419

6
Nik Safiah Karim et. al. (1993). Tatabahasa Dewan
Edisi Baharu. Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan
PustakaDaftar Isi

• Sejarah Ringkas Bahasa Melayu
• Variasi Bahasa Melayu
• Morfologi Satu Pengenalan
• Pembentukan Kata
• Golongan Kata
• Kata Nama
• Kata Kerja
• Kata Adjektif
• Kata Tugas
• Pembentukan Kata Baharu

• Sintaksis Satu Pengenalan
• Frasa Nama
• Frasa Kerja
• Frasa Adjektif
• Frasa Sendi Nama
• Ayat
• Ayat Tunggal
• Ayat Majmuk
• Proses Penerbitan Ayat

7
Asmah Hj. Omar. (1993). Nahu Melayu Mutakhir.
Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan PustakaDaftar Isi

• Pendekatan
• Morfem dan Penambah
• Kata
• Kata Nama
• Pembentukan Kata Nama Berlapis
• Pembentukan Kata Nama Berlapis dengan Penambah
  Pinjaman
• Kata Ganti Nama
• Kata Bilangan

• Kata Kerja dan Kata Kerja Leksikal
• Kata Kerja Bantu
• Pembentukan Kata Kerja Berlapis
• Kata Sifat
• Pembentukan Kata Sifat Berlapis
• Pembentukan Kata Sifat Berlapis dengan Penambah
  Pinjaman

8
Asmah Hj. Omar. (1993). Nahu Melayu Mutakhir.
Kuala Lumpur Dewan Bahasa dan Pustaka

• Kata Nafi
• Kata Supraayat pun, juga, jua, pula, sahaja
• Kata Adverba
• Partikel dan Penghubung
• Kata Majmuk
• Penggandaan
• Frasa
• Frasa Nama
• Frasa Bilangan

• Frasa Kerja
• Frasa Sifat
• Frasa Preposisi
• Frasa Adverba
• Klausa
• Ayat
• Ayat dan Sistem
• Ayat dan Modus

9
Liaw Yock Fang dan Abdullah Hassan. (1994). Nahu
Melayu Moden. Kuala Lumpur Fajar Bakti Sdn.
Bhd.Daftar Isi

• Kata Nama dan Kata Ganti Nama
• Kata Bilangan dan Kata Sifat
• Kata Kerja
• Kata Keterangan
• Kata Tugas
• Imbuhan

• Kata Majmuk dan Kata Ganda
• Frasa
• Bahagian Ayat dan Fungsinya
• Ayat dan Ayat Inti
• Klausa
• Ragam dan Jenis Ayat

10
Rumusan

• Penulisan awal tatabahasa Melayu telah diterokai
  oleh penulis Belanda dan Inggeris. Karya yang
  dianggap besar dan berjaya pada masa itu ialah
  karya Werndly (1736), Marsden (1812), Shellabear
  (1899), dan Winstedt (1913).
• Karya penulis tempatan yang paling awal ialah
  Bustanul Katibin (1857), dan Pemimpin Johor
  (1878). Karya awal tatabahasa Melayu yang
  terpenting ialah Pelita Bahasa oleh Zaba.
• Karya tatabahasa Melayu moden yang terkemuka
  ialah Tatabahasa Baku Bahasa Indonesia Edisi
  Ketiga (2000), Tatabahasa Dewan Edisi Baharu
  (1993), Nahu Melayu Mutakhir (1993), dan Nahu
  Melayu Moden (1994).
• Bidang yang dicakupi dalam kebanyakan buku
  tatabahasa moden ialah morfologi dan sintaksis.

11
PEMBENTUKAN KATA

• Proses bagaimana sesuatu kata itu dicipta,
  dibentuk, atau diwujudkan dalam sesuatu bahasa,
  daripada tiada kata kepada ada kata. Pewujudannya
  melalui dua sumber, iaitu
• Asal bahasa
• Pembentukan melalui proses tertentu

12
PEMBENTUKAN KATAAsal Bahasa

• Keluarga Indonesia
• Keluarga Melanesia
• Keluarga Mikronesia
• Keluarga Polinesia

13
PEMBENTUKAN KATAPembentukan kemudian melalui
proses tertentu

• Peleburan Fonem
• Peluasan Kata
• Penyingkatan
• Pinjam Terjemah
• Peluasan Makna
• Penyempitan Makna
• Perubahan Makna

• Pengimbuhan
• Penambahan
• Penggabungan
• Analogi
• Makna Khusus
• Penciptaan
• Akronim

14
Proses Pengimbuhan

• Kata akar / dasar diberi imbuhan, sama ada
  awalan, sisipan, akhiran atau apitan (Morfem
  Terikat Terbahagi Serentak atau Morfem Terikat
  Terbahagi Bertingkat). Contoh
• Serap,diserap, menyerapi, diserapi, menyerapkan,
  diserapkan, penyerapan, penyerap, terserap, zat
  penyerap, kedayaserapan, daya serap

15
Proses Penambahan

• Memberi penambahan kepada kata akar satu suku
  kata. Contoh
• Penambah bu yang bermaksud sesuatu yang berbentuk
  bulat
• atau seumpama dengannya.
• bu lat bulat bu kit bukit
• bu jur bujur bu luh buluh
• bu lan bulan bu sut busut
• bu ih buih bu tir butir
• Penambah kit yang bermaksud naik ke atas
• bang kit bangkit ra kit rakit
• jung kit jungkit ung kit ungkit

16
Proses Penggabungan

• Peleburan kata atau bahagian kata kepada satu
  kata melalui gabungan satu atau lebih kata akar /
  kata dasar. Kemudian diberi makna yang berbeda
  daripada kata asal.
• Terdapat tiga jenis penggabungan, iaitu
• gt Perangkaian menjadi satu
• Contoh beritahu, jawatankuasa, olahraga,
  bumiputera
• gt Penggunaan sempang
• Contoh batu-pasir, roda-gigi, dua-sendi,
  mesin- kira
• gt Penulisan secara terpisah
• Contoh atur cara, rumah tangga, tengah
  hari, jalan raya, alat tulis, kahwin
  campur

17
Proses Analogi

• Bentuk tatabahasa dan leksikal yang berobah
  disebabkan oleh
• pengaruh pola seragam lain dalam bahasa, iaitu
  bentuk yang sudah
• lazim digunakan. Contoh
• Jurumudi jurubayar, jurubicara / cakap,
  jurukamera, jurukira,
• jurumasak, juruselam, jururunding
• Tatabahasa tatakrama / adab, tatabahana,
  tatabusana, tatacahaya, tataniaga, tatasurya,
  tatawarna, tatahidup
• Lelaki cecair, sesendi, pepenjuru, pepejal,
  cecincin, gegelang
• Tunasusila tunaaksara, tunabusana, tunadaksa,
  tunaganda, tunalaras, tunagrahita, tunanetra,
  tunawicara
• Prasangka pralahir, prameswari, prakala,
  prakarsa, prakonsep

18
Pemberian Makna Khusus

• Kata umum diberikan makna khusus sehingga menjadi
  istilah, iaitu kata atau gabungan kata yang
  mengungkapkan makna konsep, proses, keadaan atau
  sifat yang khas dalam bidang tertentu. Contoh
• Surih gores, garis, bekas, jejak atau kesan
  yang dilalui siput
• atas daun pisang
• Surih menyurih peta (istilah Geografi)
• Rumah bangunan untuk tempat tinggal
• Rumah rumah duka, rumah judi, rumah panas
  (istilah sosial)
• Morfologi struktur bahasa yang mencakup kata
  dan bahagian kata
• (istilah Linguistik)
• Morfologi ilmu tentang bentuk luar dan susunan
  makhluk hidup
• (istilah Biologi)
• Morfologi struktur luar batu batan dan
  hubungannya dengan
• ciri topografi (istilah Geografi)

19
Proses Penciptaan

• Proses pembentukan kata baharu daripada unsur
  morfologi yang sedia ada, secara sengaja atau
  berdasarkan kiasan. Contoh
• Kiwi Burung sebesar ayam jantan yang bersayap
  kecil, tetapi
• tidak dapat terbang, berbulu seperti rambut
  dan terdapat di Australia
• Kiwi Jurupetak dalam perahu
• Kiwi Jenama pengilat kasut
• Contoh lain Fab, Breeze, Ajinomoto

20
Akronim

• Kata yang terbentuk daripada huruf awal kata
  dalam sesuatu frasa. Singkatan kata itu ditulis
  dan dilafazkan sebagai satu kata yang wajar.
  Contoh
• ABIM UMNO PAS
• ASAS 50 MESTI ASEAN
• BERNAMA INTAN GERAKAN
• IPTAR KEJORA LUTH
• PROTON GAPENA PORTUGAL

21
Peleburan Fonem dan Suku Kata

• Percantuman unsur linguistik atau penggabungan
  bunyi bahasa atau kata. Kata itu digabungkan
  menjadi satu dengan meleburkan fonem atau suku
  kata yang sama.
• Suku kata ialah satu struktur yang terdiri
  daripada fonem atau urutan fonem. Contoh
• meN salin menyalin
• meN kagum mengagum
• beR rantai berantai
• beR rakit berakit
• beR rentetan berentetan

22
Peluasan Kata

• Proses meluaskan kata atau frasa dengan meluaskan
  konteks penggunaannya. Contoh
• Bikini Nama sebuah pulau di lautan Pasifik
  Barat
• Bikini Pakaian renang wanita yang hanya terdiri
  daripada celana dalam, dan kain penutup payu
  dara
• Monokini Celana renang wanita

23
Penyingkatan

• Istilah umum yang mencakupi akronim, kontraksi,
  pemendekan dan pemangkasan huruf atau gabungan
  huruf. Contoh
• bas Prof. TV
• LLN SMA dsb
• dll hlm. Dr.
• UPM UKM USM

24
Pinjam Terjemah

• Peminjaman kata atau frasa yang melibatkan
  penerimaan sepenuhnya pola tatabahasa dan
  maknanya, tetapi unsur-unsurnya digantikan dengan
  bunyi dan morfem bahasa sasaran dan / atau bahasa
  pinjaman. Contoh
• bound morpheme morfem terikat
• yellow culture budaya kuning
• honey moon bulan madu
• network jaringan
• balanced budget anggaran berimbang
• status quo esprit de corps
• ceteris paribus

25
Peminjaman Kata

• Penerimaan unsur-unsur daripada bahasa sumber
  kepada bahasa sasaran melalui pertembungan atau
  peniruan.
• Bahasa sumber mungkin terdiri daripada bahasa
  sekeluarga atau bahasa asing. Contoh
• bahasa sekeluarga bahasa Sanskrit bahasa lain
• gambut (Banjar) pujangga baldi
• nyeri (Sunda) penjara almari
• gawai (Jawa) puspa biologi
• luah (Bali) amra psikologi
• purbakala senapang

26
Peluasan Makna

• Proses meluaskan makna kata atau frasa dengan
  meluaskan konteks penggunaannya. Contoh
• belayar - memakai layar
• - mengharungi lautan dengan kapal / perahu
• - tidur dengan lena
• - meninggal dunia
• dara - anak perempuan yang belum kahwin gadis
  perawan
• - ternakan betina yang berumur lebih daripada
  satu tahun dan belum pernah beranak atau
  bertelur
• - burung merpati (columba domestica)

27
Penyempitan Makna

• Proses menyempitkan makna kata atau frasa dengan
  menyempitkan konteks penggunaannya. Contoh
• Tuan - orang tempat mengabdi
• - orang yang memberi pekerjaan majikan
• - orang laki-laki yang patut dihormati
• - wanita bangsawan
• - kata ganti nama kedua lelaki dan perempuan
• Puan - tempat sirih emas atau perak
• - isteri datuk
• - nyonya (lawan tuan)
• - kelapa yang enak isinya, dan mudah hancur
• - cairan susu asli (kambing, sapi)
• - wanita yang patut dihormati

28
Perubahan Makna

• Perubahan makna kata yang boleh berupa peluasan,
  penyempitan, atau pengalihan, dan positif atau
  negatif. Contoh
• hamba - abdi, budak suruhan
• - kata ganti pertama (merendah diri)
• khalwat - mengasingkan diri di tempat sunyi
  untuk bertafakur beribadah
• - berdua-duaan lelaki perempuan yang bukan
  muhrim di tempat sunyi atau tersembunyi
• patik - budak belian, hamba tebusan
• - kata ganti diri ketika menghadap raja
• - anak anjing
• contoh lain gerombolan, wisma, berahi,
  mengancam

29
PERKATAAN

• Unit ujaran yang bebas
• Mengandung makna yang lengkap
• Satu atau gabungan beberapa bentuk fungsi bahasa

30
PERKATAAN

• Kata Tunggal/Dasar Kata Jadian/Turunan
• pengimbuhan pemajmukan penggandaan

31
KATA TUNGGAL/DASAR

• Satu bentuk dasar/tunggal
• Tidak mengalami proses morfologi
• Unit Bebas Kata tunggal bentuk bebas
• Tidak bergantung pada unit lain
• Dapat berdiri sendiri sebagai ayat yang
  lengkap
• Kata Tugas Memerlukan unit bebas yang lain
• Tidak dapat berdiri sendiri
• Akronim Terbentuk melalui proses gabungan
• Berupa suku kata atau huruf

32
KATA JADIAN/TURUNAN

• Kata Terbitan kata dasar yang menerima imbuhan
• Kata Majmuk dua kata dasar atau lebih yang
  dirangkaikan menjadi satu kesatuan
• - kata nama majmuk
• - kata kerja majmuk
• - kata adjektif majmuk
• - kata tugas majmuk
• Kata Ganda pengulangan/penggandaan kata dasar
• - dwipurwa
• - dwilingga
• - pengulangan berimbuhan
• - pengulangan variasi bunyi

33
PEMBENTUKAN KATA TUNGGAL

• gt satu suku kata
• gt dua suku kata
• gt tiga suku kata
• gt empat suku kata atau lebih
• gt akronim

34
KATA TUNGGAL SATU SUKU KATA

• yu
• am
• cat
• draf
• bank
• skru
• skrip
• had
• pos

• cip
• bab
• bas
• tik
• rab
• ram
• rak
• sup
• sut

35
KATA TUNGGAL DUA SUKU KATA

• ubi u bi
• usang u sang
• impi im pi
• embun em bun
• buih bu ih
• leka le ka
• pulut pu lut
• sendu sen du
• benteng ben teng
• kayu ka yu

• jual ju al
• kacau ka cau
• layak la yak
• runcit run cit
• sukar su kar
• mata ma ta
• batu ba tu
• roti ro ti
• abstrak abs trak
• rantai ran tai

36
KATA TUNGGAL TIGA SUKU KATA

• niaga ni a ga
• siuman si u man
• idea i de a
• mulia mu li a
• tempua tem pu a
• belangkas be lang kas
• maruah ma ru ah
• tempias tem pi as
• aroma a ro ma
• isyarat i sya rat
• antara an ta ra

• berita be ri ta
• kembara kem ba ra
• ilmiah il mi ah
• sastera sas te ra
• riwayat ri wa yat
• matlamat mat la mat
• kerangka ke rang ka
• sempurna sem pur na
• rahsia rah si a
• Kelantan Ke lan tan
• kelmarin kel ma rin

37
KATA TUNGGAL EMPAT SUKU KATA ATAU LEBIH

• maharajalela ma ha ra ja le la
• darmawisata dar ma wi sa ta
• senderayan sen de ra yan
• utilitarian u ti li ta ri an
• zabaniah za ba ni ah
• kodifikasi ko di fi ka si
• onderneming on der ne ming
• papakerma pa pa ker ma
• paradigma pa ra dig ma
• paramasastera pa ra ma sas te ra
• Makrokosmos mak kro kos mos

• keluarga ke lu ar ga
• bijaksana bi jak sa na
• senantiasa se nan ti a sa
• selesema se le se ma
• munasabah mu na sa bah
• sentimeter sen ti me ter
• singgahsana sing gah sa na
• nasional na si o nal
• universiti u ni ver si ti
• cenderawasih cen de ra wa sih
• Kurikulum ku ri ku lum

38
AKRONIM

• Singkatan gabungan huruf awal suku kata, atau
  gabungan huruf awal dan suku kata daripada satu
  rangkai kata, dan disebut dengan wajar
• CARA PENULISAN AKRONIM
• Singkatan huruf awal rangkai kata
• ABIM Angkatan Belia Islam Malaysia
• ADUN Ahli Dewan Undangan Negeri
• Gabungan huruf awal atau suku kata bukan nama
  khas
• Tadika Taman Disikan Kanak-Kanak
• Tabika Taman Bimbingan Kanak-Kanak
• Gabungan huruf awal atau suku kata nama khas
• MARA Majlis Amanah Rakyat
• GAPENA Gabungan Penulis Nasional

39
CONTOH AKRONIM

• Angkasa Angkatan Kerjasama Kebangsaan
• ASAS 50 Angkatan Sasterawan 1950
• ASEAN Association of South East Asian Nation
• Bernama Berita Nasional Malaysia
• FAMA Federal Agricultural Marketing Authority
• FELDA Federal Land Development Authority
• INTAN Institut Tadbiran Awam Negara
• IPTAR Institut Penyiaran Tun Abdul Razak
• KOBENA Koperasi Belia Nasional
• MALINDO Malaysia Indonesia
• SETPOL Setiausaha Politik

40
KATA TERBITAN

• Kata yang terhasil melalui proses pengimbuhan,
  iaitu proses yang menggandingkan imbuhan pada
  kata dasar
• JENIS IMBUHAN
• Awalan hadir sebelum kata dasar
• Akhiran hadir selepas kata dasar
• Apitan hadir serentak pada bahagian awal dan
  bahagian akhir kata dasar
• Sisipan hadir di celahan kata dasar

41
KATA TERBITAN BERAWALAN

• Awalan Kata Nama
• pe - penyimpan juru - jurutulis
• pem - pembantu maha - mahaguru
• pen - pendamai tata - tatabahasa
• peng - penggoda pra - pratonton
• penge - pengekod sub - subkultur
• pel - pelajar supra - supranasional
• per - perburu eka - ekakutub
• ke - ketua dwi - dwikepak
• swa - swakaji panca - pancaindera

42
AWALAN KATA KERJA

• me merasa, meraba
• mem membantu, membuta
• men mendayung, menduda
• meng menggaru, mengganas
• menge mengeram, mengehad
• memper memperindah

• ber bersantai, berlagu
• be berantai, berenang
• bel belunjur, belajar
• ter terlaju, terlayang
• di diketawa, dijeling
• diper diperoleh,diperdua

43
AWALAN KATA ADJEKTIF

• ter termerah te teruncing
• tertinggi terendah
• tertua teranum
• tergagah teramah termuda terancak
• terlaju terendam
• teringin
• se seindah, sehitam, setebal, sekeras, selena,
• sekotor, sependek, sejarang, serapi, setinggi

44
KATA TERBITAN BERAKHIRANAkhiran Kata Nama

• an makanan, tulisan,manisan, kritikan
• wan budayawan, hartawan, sasterawan, karyawan
• man budiman, seniman
• wati seniwati
• isme kapitalisme, kelantanisme, nasionalisme
• in, at, ah hadirin, muslimin, hadirat, muslimat,
  sultanah
• ustazah

45
Akhiran Kata Kerja

• kan gunakan
• luaskan
• menangkan
• tuangkan
• musnahkan
• merdekakan
• kenakan
• sampaikan
• matikan
• padamkan
• biarkan

• i sakiti
• jauhi
• dekati
• hindari
• baiki
• sirami
• masuki
• dekati
• hadiahi
• mulai
• pelajari

46
KATA TERBITAN BERAPITANApitan Kata Nama

• pean - pelaksanaan, pelantikan, pelucutan
• peman - pembuatan, pembunuhan, pembaikan
• penan - pencapaian, penswastaan, pendudukan
• pengan - penggantungan, pengguguran
• pengean - pengeraman, pengeboman, pengehadan
• peran - persatuan, perdamaian, pertubuhan
• pelan - pelajaran, pelbagaian
• kean - keadilan, kebahasaan, kesungguhan

47
APITAN KATA KERJA

• mekan melukakan
• menkan mendermakan
• memkan membebankan
• mengkan menggoyangkan
• mengekan mengehadkan
• berkan berbantalkan
• beran berdekatan
• dikan dibiarkan
• mei memerahi

• Meni mendepani
• Mengi menganggotai
• dii disayangi
• diperkan dipertontonkan
• diperi dipergauli
• memperkan memperkatakan
• memperi mempercayai
• kean ketulangan
• kedinginan

48
APITAN KATA ADJEKTIF

• kean - kemelayuan
• kecinaan
• keinggerisan
• kearaban
• kejantanan
• keemasan
• keamerikaan
• keanak-anakan
• kebetinaan
• kelaki-lakian
• kemalu-maluan

49
KATA TERBITAN BERSISIPAN

• Sisipan Kata Adjektif
• el - kelebak
• selerak
• gelembung
• er - serabut
• gerigi
• jerebu
• em - gemilang
• gemuruh
• semerbak
• gemerlap
• kemilau

• Sisipan kata Nama
• el - telunjuk
• kelabut
• kelengkeng
• telapak
• er - seruling
• keruping

50
KATA MAJMUK

• Proses yang merangkaikan dua atau lebih
  perkataan, dan perangkaian perkataan itu akan
  mewujudkan makna tertentu yang berbeda daripada
  makna sebelumnya.
• Kata majmuk dapat dibahagikan kepada tiga
  kelompok, iaitu
• - rangkai kata bebas, termasuk nama jawatan
• - istilah khusus
• - maksud kiasan

51
RANGKAI KATA BEBAS

• cita rasa
• janji temu
• alat tulis
• menteri besar
• pegawai tadbir
• jaya diri
• kapal terbang
• kereta lembu
• lembu kereta
• ketua polis negara

• jalan raya
• meja tulis
• terima kasih
• ketua menteri
• naib canselor
• kereta api
• kemas kini
• kenal pasti
• pasar raya
• timbalan ketua sidang

52
ISTILAH KHUSUS

• ulang kaji
• reka bentuk
• kertas kerja
• mata pelajaran
• isi padu
• reka cipta
• lut cahaya
• reka letak
• kaji selidik
• urus niaga

• kaji bumi
• hasil darab
• kaji cuaca
• latih tubi
• rukun negara
• segi tiga
• surat cara
• susut nilai
• kata sandang
• kata terbitan

53
MAKSUD KIASAN

• buah hati
• duit kopi
• pilih kasih
• kaki bangku
• bulan madu
• tumbuk rusuk
• kaki judi
• mulut tempayang
• naik minyak
• telinga putih

• naik angin
• nujum Pak Belalang
• pahit darah
• anak bena
• telinga nipis
• kecil hati
• patah hati
• buah tangan
• bahasa dalam
• buaya darat

54
BENTUK KATA MAJMUK YANG TELAH MANTAP

• antarabangsa
• beritahu
• bumiputera
• jawatankuasa
• kakitangan
• kerjasama
• olahraga
• matahari

• setiausaha
• sukarela
• suruhanjaya
• tandatangan
• tanggungjawab
• warganegara
• pesuruhjaya

55
PENGGANDAAN KATA MAJMUK

• Gandaan Unsur Pertama kertas-kertas kerja
• mata-mata pelajaran
• perdana-perdana menteri
• pegawai-pegawai tadbir
• naib-naib canselor
• Gandaan Seluruh Unsur kakitangan-kakitangan
• suruhanjaya-suruhanjaya
• setiausaha-setiausaha
• pesuruhjaya-pesuruhjaya
• warganegara-warganegara

56
PENGIMBUHAN KATA MAJMUK

• Imbuhan Awalan dan Akhiran ambil kira mengambil
  kira
• ubah suai diubah suai
• uji bakat menguji bakat
• daya serap daya serapan
• kemas kini dikemas kini
• Imbuhan Apitan ubah suai mengubahsuaikan
• kemas kini pengemaskinian
• pindah milik dipindahmilikkan
• tandatangan menandatangani
• cina buta dicinabutakan

57
KATA GANDA

• Kata yang terbentuk daripada kata yang diulang
  atau digandakan sebahagian atau seluruh kata
  dasar
• PENGGANDAAN PENUH
• Penggandaan seluruh kata dasar, dan diberi tanda
  sempang. Contoh
• bodoh-bodoh manis-manis duduk-duduk
• pegawai-pegawai kehendak-kehendak kekasih-kekasih
  
• pemimpin-pemimpin tanaman-tanaman apa-apa
• mana-mana hidup-hidup mangga-mangga
• jemput-jemput bukan-bukan siapa-siapa

58
GANDAAN SEPARA

• Penggandaan sebahagian kata dasar sahaja sama
  ada di hadapan atau di belakang.
• PENGULANGAN SUKU KATA PERTAMA
• laki - lalaki - lelaki
• langit - lalangit - lelangit
• kuda - kukuda - kekuda
• tupai - tutupai - tetupai
• daun - dadaun - dedaun
• PENGULANGAN KATA DASAR UTAMA
• Berjalan-jalan, seindah-indah, tercari-cari,
  cinta-mencintai, tolong-menolong,
  kejar-mengejari, dirayu-rayu, intai-mengintai

59
GANDAAN BERENTAK

• Penggandaan kata dasar mengikut rentak bunyi
  tertentu.
• Gandaan Suku Kata Awal licin-licau,
  remuk-redam, warna- warni, corat-coret,
  kelap-kelip,
• serba-serbi
• Gandaan Suku Kata Akhir sayur-mayur,
  saudara-mara
• terang-benderang, punah-ranah,
  kuih-muih, saki-baki, calar-balar,
  haru-biru

60
GANDAAN YANG LAIN

• Gandaan Konsonan gunung-ganang, susup-sasap,
  gopoh-gapah,
• suku-sakat, deram-derum, desas-desus,
• gedebak-gedebuk
• Gandaan Bersisipan tali-temali, jari-jemari,
  awan-gemawan,
• kilau-kemilau, gilang-gemilang, tayum-
• temayum, tulang-temulang
• Gandaan Bebas porak-peranda, simpang-perenang,
  anak- pinak, lintang-pukang, mentua-taya,
  patah-
• riuk, ulang-alik, ipar-duai, gelap-gulita

61
RUMUSAN

• Secara umum, kata dibentuk melalui dua sumber,
  iaitu asal-usul bahasa itu sendiri, dan proses
  tertentu.
• Secara khusus, kata dibentuk melalui pembentukan
  kata tunggal, dan kata turunan / jadian.
• Kata tunggal dibentuk daripada kata satu suku
  kata, dua suku kata, tiga suku kata, empat suku
  kata atau lebih, dan akronim.
• Kata berimbuhan dibentuk daripada kata dasar yang
  menerima awalan, akhiran, apitan, dan sisipan.
• Kata majmuk dibentuk daripada rangkai kata bebas,
  istilah khusus, dan maksud kiasan.
• Kata ganda dibentuk secara gandaan penuh, gandaan
  separa, dan gandaan berentak.