BOSALTIM SISTEMI

1
BOSALTIM SISTEMI

• www.fendosyasi.com
• Ali DAGDEVIREN

2
Bu Derste Neler Ögrenecegiz ?

1. Bosaltim nedir ?
2. Bosaltim sistemi organimiz nelerdir ?
3. Insanlarda bosaltim nasil gerçeklesir ?
4. Bitkilerde bosaltim nasil gerçeklesir ?
5. Bir hücrelilerde bosaltim nasil gerçeklesir ?
6. Omurgasizlarda bosaltim nasil gerçeklesir ?
7. Böbregin görevleri nelerdir ?
8. Geri emilim nedir Nasi gerçeklesir ?
9. Kan nefronlarda nasil süzülür ?
10. Omurgalilarda bosaltim nasil gerçeklesir ?

3
BOSALTIM Canlida metabolik faaliyetler sonucunda
vücud disina atilmasi gereken zararli ve artik
maddeler olusur. Bu zararli ve artik maddelerin
disari atilmasina bosaltim, bosaltimda görev
yapan organ ve yapilarin olusturdugu sisteme de
bosaltim sistemi denir.

• Bitkilerde bosaltim
• Bir hücrelilerde bosaltim
• Omurgasizlarda bosaltim
• Insanlarda bosaltim
• Seklinde 4 ana baslik altinda inceleyecegiz

1. Bitkilerde Bosaltim Bitkilerde fazla su
stomalardan terleme olayi ile, fazla CO2 stoma ve
lentisellerden difüzyonla atilir. Bazi otsu
bitkiler terleme ile yeterli su atamadigindan
(hava, su buhari ile dolgun oldugu zaman)
yapraktaki hidatodlardan damlama ile suyu atar.
Bu olaya gutasyon denir. Azotlu artiklarin bir
bölümü, inorganik tuzlar ve organik asitler
köklerden topraga bosaltilirken, bazi bitkilerde
de kristaller halinde kofullarda biriktirilip
yaprak dökümü ile birlikte atilir.
4
2. BIR HÜCRELILERDE BOSALTIM Tek hücreli
organizmalarda bosaltimi saglamak amaciyla
olusmus özel bir yapi veya sistem yoktur. Tek
hücreli canlilardan amip, öglena ve paramesyum da
CO2, NH3 gibi bosaltim maddeleri pelikula denilen
hücre zarindan difüzyon ve osmozla atilir. Tatli
sularda yasayan amip, öglena ve paramesyum gibi
organizmalar metabolizma artiklarini hücre yüzeyi
ile attiklari için, hücre hacmine göre hücre
yüzeyi fazladir. Bu nedenle hücreye sürekli su
girer. Bu su hücrenin asiri siserek patlamasina
neden olabilir. Hücrenin patlamasini önlemek için
fazla su kontraktil kofullarla difüzyonun tersi
yönünde disari atilir.
5
3. OMURGASIZLARDA BOSALTIM Sünger ve
sölenterlerde, bosaltim organi bulunmadigindan,
bosaltim vücut yüzeyinden difüzyonla saglanir.
Yassi solucanlardan Planarya da bosaltim organi
olarak alev hücreleri bulunur.Alev hücresinin
esas görevi hayvanin vücudundaki su dengesini
saglamaktir. Halkali solucanlar da (toprak
solucani) karbondioksiti vücut yüzeyinden
difüzyonla disari atar. Bosaltim organi, olarak
nefridyum bulunur.
Sekil Toprak Solucaninda Nefridyumlar Yumusakcal
arda da bosaltim organi nefridyumlardir.
Nefridyumlar kirpikli hunilerle baslar ve düz bir
kanalla manto bosluguna açilir. Örnegin Midye ve
Salyangoz. Böceklerde olusan karbondioksitin
organizmadan atilmasi, trake borulariyla
gerçeklesir. Bosaltim artiklari ise Malpighi
tüpleri" ile atilir.
6
4. OMURGALILARDA BOSALTIM Omurgalilarda üreme
sistemi ile bosaltim sistemi birbirine baglantili
olup, bosaltim böbrekler ile yapilir. Su ve Kara
Hayvanlarinda Azotlu Artik Maddelerin Bosaltimla
Atilmasi Suda yasayan tek hücrelilerle küçük
basit yapili su hayvanlari amonyagi bol su ile
birlikte atarlar. Seyreltildigi için amonyagin
zehirli etkisi azaltilmis olur. Tatli su
baliklarinda NH3 ve üre solungaçlar ve agiz
epitelinden difüzyonla disariya atilir. Böbrekler
daha çok su dengesini ayarlamada görev yapar.
Deniz baliklarinda glomerulus körelmistir.
Böbrek kandan çok az su süzer. Fazla tuz
solungaçlardaki tuz bezleriyle disari atilir.
Kara hayvanlarindan böcekler, sürüngenler ve
kuslar vücutlarina çok az su aldiklarindan
amonyagi ürik asit kristallerine dönüstürerek
disari atarlar. Böylece zehirli amonyagi çok az
zehirli ürik asit halinde ve su kaybini en aza
indirerek atmis olurlar. Insanlar ve memeli
hayvanlar amonyagi daha az zehirli üreye
dönüstürürler. Ürenin vücuttan atilmasi da bir
miktar suyla saglanir. Ürenin çözünerek atilmasi
için gerekli olan su,amonyak için gerekenden çok
az ürik asit için gerekenden biraz fazladir. Üre
olusumu ornitin devri olarak adlandirilan bir
tepkime dizisiyle saglanir. Insanda üre kus ve
sürüngenlerde ise ürik asit olusumunun
gerçeklestigi yer karacigerdir. Karacigerde
olusan üre, kan dolasimina katilir ve böbreklere
ulasir. Kan böbreklerden geçerken süzülen üre
idrarla disari atilir.
7
5. INSANDA BOSALTIM SISTEMI Insan bosaltim
sisteminin baslica organlari böbrekler, idrar
kanallari ve idrar torbasidir. Her böbrekten
çikan birer adet idrar kanali (üreter), idrar
torbasina (mesane) baglanir. Idrar torbasi da
idrar kanali (üretra) ile disari baglanir.
Sekil Insanda Bosaltim Sisteminin Genel
Yapisi Böbrek, distan içe dogru kabuk (korteks),
bunun altinda yer alan öz (medulla) bölgesi ve
havuzcuktan (pelvis) meydana gelmistir. Böbrekte
görev yapan temel birim nefrondur. Bir böbrekte
yaklasik 2 - 2,5 milyon nefron bulunur.
8
1. Nefronlardan Kanin Süzülmesi Böbreklere gelen
kanin süzülmesi bosaltim kanalciginin
baslangicindaki kilcal damar agindan süzülür.
Sekil Kilcallardan Nefron Kapsülüne Süzülme Bu
süzülme tamamen fizikseldir. Kilcal damarlardaki
yüksek kan basinci, kan plazmasinin bir kisminin
bosaltim kanalcigina geçmesine sebep olur. Bu
geçis olayina süzülme denir. Bosluga geçen sivida
inorganik tuzlar, glikoz, üre ve su gibi maddeler
bulunur. Saglikli bir insanda yaklasik bir günde
180 lt lik sivi süzülür. Bu kan basincina bagli
olarak degisir.
9
2. Geri Emilim ve Idrar Olusumu Eger bosaltim
kanalcigina süzülen sivi aynen disari atilsaydi
vücut çok miktarda su ile birlikte glikoz, amino
asit, ve inorganik tuzlar gibi faydali maddeleri
de kaybetmis olurdu.
Fakat durum böyle degildir. Süzülen sivi içindeki
faydali maddeler ve suyun büyük bir bölümü
kanalcik hücreleri tarafindan emilerek tekrar
kana geri verilir. Su disindaki diger maddeler
çogunlukla aktif tasimayla geri emilir. Emilen su
miktari vücudun o siradaki ihtiyacina bagli olup
hipofizden salgilanan antidiüretik(vazopressin)
hormon tarafindan ayarlanir. Süzülme ile bütün
maddeler Bowman kapsülüne geçemezler kanalcik
hücrelerini saran kilcal damarlardaki bu maddeler
(H ve NH4) aktif tasima ile kanalciga
geçirilerek idrar olusturulur. Bu olaya salgilama
veya aktif bosaltim denir.
Belirli bir pHta olan idrarda su, üre, ürik asit
vardir. Idrar öz bölgesindeki toplama
kanallarindan havuzcuga bosalarak idrar kanali
ile idrar torbasinda biriktirilir ve zaman zaman
idrar torbasi düz kaslarinin otonom çalismasiyla
disari atilir.
10
3. Böbregin Düzenleyici Rolü Böbrekler, kanin
bilesimini, pH derecesini, ve vücuttaki su,
sodyum ve potasyum gibi maddelerin miktarini
düzenlemede görev yaparlar. Ayrica doku
sivisindaki su ve tuz miktarini düzenler.
Böbreklerin bu düzenlemede görevini yapmasinda
böbrek üstü bezlerinden salgilanan aldosteron
ve hipofiz bezinin salgiladigi antidiüretik
hormonun etkisi büyüktür.
4. Böbregin Görevleri Metabolizma artiklari ve
zehirli maddeleri atmak. Organizmanin su
dengesini ayarlamak. Iç ortamin iyon dengesini
düzenlemek. Kan plazmasinin osmotik basincini
düzenlemek. Organizmanin asit baz dengesini
düzenleyerek kan PH sinin 7,4 te kalmasini
saglamak.
11
Bu derste neler ögrendik
1. Bosaltim nedir ? 2. Bosaltim sistemi organimiz
nelerdir ? 3. Insanlarda bosaltim nasil
gerçeklesir ? 4. Bitkilerde bosaltim nasil
gerçeklesir ? 5. Bir hücrelilerde bosaltim nasil
gerçeklesir ? 6. Omurgasizlarda bosaltim nasil
gerçeklesir ? 7. Böbregin görevleri nelerdir ? 8.
Geri emilim nedir Nasi gerçeklesir ? 9. Kan
nefronlarda nasil süzülür ? 10.Omurgalilarda
bosaltim nasil gerçeklesir ?
Sorularinin çecaplarini aradik Bu sorularin
cevaplarini bulabildiysek konuyu kavramisiz
demektir. Eger bu sorularin cevaplarini
bulamadiysak hemen basa dönüp konuyu tekrar
etmekten baska çaremiz bulunmamaktatir
Ali DAGDEVIREN
Fen ve Teknoloji Ögretmeni