Koncepte dhe Perspektiva Metodologjike

1
Koncepte dhe Perspektiva Metodologjike

• Leksioni 3

2
Permbajtja

• Perkufizimi i shkences
• Dija
• Klasifikimi dhe tipet e dijes
• Roli i objectivitit personal
• Roli i fakteve, teorise dhe hipotezave

3
Shkenca

• Shkenca eshte akumulimi i organizuar i dijes
  sistematike (te besueshme) me qellimin e
  shpjegimit/parashikimit inteligjent
• (Williams, 1984)

4
Shkenca

• Shkenca eshte kerkim sistematik ajo nuk eshte
  dicka statike ose nje identitet qe nuk ndryshon.
• Qellimi i saj eshte shpjegimi / parashikimi
  shkenca ka te beje para se gjithash me
  parashikimin e kushtezuar
• d.m.th., nese X, Y, dhe Z ndodhin, W do te
  ndodhe gjithashtu
• Kerkimi dhe shkenca jane te varur reciprokisht
• Shkenca eshte dije e akumuluar, e besueshme
• Kerkimi eshte procesi permes se cilit shkenca
  zgjerohet dhe testohet per validitetin e saj

5
Shkenca

• Shkenca nuk perbehet nga te verteta faktuale,
  jashte nga vlerat njerezore ose pikepamjet
  personale.
• Shkenca eshte se brendshmi nje ndermarrje
  sociale dhe dija shkencore merr forme nga vlerat
  njerezore kufizimet dhe kontekstet sociale
• Besimet personale mund te ndikojne gjykimetg
  shkencore dhe njerezit jane jo-perfekte.
• Shkencetaret nuk pranojne (ose hedin poshte) ne
  menyre te verber idete, vezhgimet ose konceptet

6
Economiksi si art dhe shkence(A eshte ekonomiksi
nje shkence?)

• Economics eshte nje shkence qe akumulon dije (te
  besueshme?) permes kerkimit sistematik
• Ajo eshte gjithashtu nje art e cila zbaton dijen
  ne ceshtjet dhe problemet.
• Kerkimi i mire ekonomik kerkon intuite
  krijueshmeri, dhe eksperience mbi boten

7
Shkencat fizike dhe ato sociale

• Shkenca sociale vendos theks te konsiderueshem
  mbi zhvillimin dhe perdorimin e teorive
• Shkencat sociale gjenerojne te dhena ne kushte te
  kontrolluara per te testuar teorite e tyre
  lidhje te supozuara mes forcave fizike, te
  verifikuara permes skemave eksperimentale dhe
  gjuenerimit te te dhenave.
• Teorite ne shkencen sociale tentojne te adresojne
  fenomene me komplekse te motivimit dhe sjelljes
  individuale dhe te grupeve, dhe efektet mbi
  institucionet sociale. (Shpesh nuk mund te
  observohet ose matet ne menyre sasiore direkt ne
  kushte te kontrolluara.)

8
Dija(Si ne e dime ate ate qe dime?)

• Dija pozitive dhe Normative
• (Johnson, 1986)
• Dija private dhe publike
• (Larrabee, 1964)

9
Dija pozitive dhe Normative

• Pozitive Dija mbi kushtet, ose gjerat qe jane
  te vrojtueshme ose te matshme ne menyre direkte.
• Normative dija mbi vlerat
• Dije prescriptive cfare duhet (ose nuk duhet)
  bere per mte zgjidhur problemin. Nga vete natyra
  e saj, permban gjykim
• Dije mbi vlerat E mira dhe e keqja mbi kushtet
  dhe situatat (nuk eshte e observueshme)

10
Dija publike dhe ajo private(nje menyre tjeter e
klasifikimit te dijes)

• Dije publike mund te demonstrohet per te thjeret
  me logjike dhe/ose evidence Ajo eshte dije e
  besueshme dhe mund te perhapet publikisht
• Dija private eshte ajo qe ne dime vete por qe
  nuk mund tu demonstrohet te tjereve. P.sh.,
  besimet fetare, faith
• Dija private mund te coje ne dije publike nese ne
  vendosim ta demonstrojme besueshmerine e saj
• Vetem dija publike mund te jete e besueshme ne
  kuptimin shkencor, por ajo qe pranohet si dije
  publike mund te varet nga kultura dhe koha

11
Rruget e fitimit te dijes

• Gjashte mjete primare
• Shqisat, eksperienca, intuita, revelation,
  matja, dhe aresyetimi
• Gjithe rruget e fitimit te dijes mund te bien
  ne nje nga keto kategori ose kombinime te tyre.

12
Shqisat

• Dija permes shikimit, degjimit, prekjes, shijes
  dhe nuhatjes
• Ato jane te perceptuara ne menyre private dhe
  ndihmojne ne formimin e e bazes per secilen prej
  menyrave te tjera te fitimit te dijes, pervec
  aresyetimit

13
Experienca

• Totali i akumuluar i i ekspozimit dhe i
  nderveprimit te dikujt me njerez, vende, gjera,
  rrethana, ide, etj.
• Dija e fituar nga eksperienca eshte nje mjet i
  paorganizuar i te mesuarit. Ne cdo rast, ajo
  eshte nje komponent i te kuptuairt te asaj q ene
  posedojme.
• Ne perdorim eksperiencen tone te vleresojme dijen
  e re ne raport me dijen e meparshme

14
Intuita

• Te ndjerit e dickaje si e sakte ose jo e sakte
• Nga natyra e saj, eshte dije private
• Por, pund te rezultoje ne nje eksplorim me
  rregulla dhe zhvillim logjik qe mund te coje ne
  dije publike
• Intuita mund te jete e rendesishme per procesin
  krijues te kerkimit, por nuk mund te konsiderohet
  e besueshme ne vetevehte.

15
Revelacioni

• Marrja e dijes nga nje burim i panjohur dhe i
  papercaktuar
• Nuk kufizohet vetem tek revelacioni hyjnor
  dicka thjesht mund te na ndodhe nga bluja
• Buki eshte nje burim i besueshem, nese nuk
  testohet per kete besueshmeri

16
Matja

• Dije e marre permes matjes (matje sasiore), te
  dhena.
• Lidhja e saj me shqisat dhe eksperiencen eshte e
  qarte
• Ne pergjithesi, konsidorehet dije faktike dhe e
  besueshme, duke mbajtur parasysh mostren dhe
  gabimin e zgjedhjes
• Kerkimi ekonomik ka te beje me marrje mostrash
  dhe mbledhje te dhenash

17
Aresyetimi

• Eshte mjeti i fundit per fitimin e informacionit
  i konsideruar gjithashtu si interpretim.
  Integron menyrat dhe mjetet e tjera
• Dija e fituar nga aresyetimi eshte rruga e vetme
  per fitimin e dijes se besueshme nga lidhjet dhe
  modelet, permes se cilave ne zhvillojme
  kapacitetin shpjegues dhe parashikues
• Aresyetimi eshte rruga kryesore per fitimin e
  dijes se dobishme ne kerkimin disiplinar, te
  orientuar nga subjekti ose nga zgjidhja e
  problemeve
• Aresyetimi mund te jete deduktiv, induktiv ose i
  kombinuar.

18
Besueshmeria e dijes (publike)

• Ka dy kritere per percaktimin e besueshmerise se
  dijes
• Mbeshtetja nga evidenca (te dhena sasiore ose
  konstruksione logjike komplekse). Kjo duhet te
  jete e matshme
• Menyra se si evidenca fitohet ose gjenerohet mund
  te demonstrohet ose riprodhohet
• Besushmeria e gjerave, qe nuk mund te vezhgohen
  ne menyre direkte, mund te behet permes
  aresyetimin ose logjikes.

19
Dy tipet e logjikes(Deduktive dhe Induktive)

• Logjika deduktive
• Procesi i tefrom ge aresyetuarit nga premisat e
  pergjitheshme(p.sh., supozimet ) tek rezultet ose
  konkluzionet e vecanta. Teoria ekonomike bazohet
  shume ne logjiken deduktive.
• Ne vendosim nje numer supozimesh mbi kushtet
  motivimet dhe sjelljet, dhe punojne ne menyre
  logjike permes variablave dhe parametrave qe ne
  duam te shpjegojme ose parashikjme.

20
Induksioni dhe deduksioni
Induksioni
Theory
Hypotezat
Deduksioni
21
Dy tipet e logjikes

• Logjika Induktive
• Eshte aresyetimi nga rrethanat ose rezultatete
  specifike tek konkluzioni mbi rethanat ose
  rezultatet e pergjitheshme
• Eshte nje proces empirik per arritjen e nje
  konkluzioni ose per arritjen ne percaktimin e
  parimeve te reja nga te dhenat dhe eksperienca e
  njohur duke vezhguar realitete objektive.
• Perdorimi me i zbatueshem i induksionit ne
  ekonomi eshte inferenca statistikore
• Mbledhja e te dhenave duke perdorur nje moster
  duke perdorur kritere dhe standarde te
  percaktuara per te infer-uar karakteristikat dhe
  sjelljen e gjithe popullates

22
Besimet e gabuara Logjike

• Gabimet ne aresyetim qe mund te rezultojne ne
  gabime lidhur me konkluzionet ose ne informacion
  te pabesushem
• Nje liste e besimeve te gabuara
• Perdorimi selektiv i informacionit
• Pranimi i pasojes (vlefshmeria e premisave??)
• Sulmi ndaj nje personi (personit qe perfaqeson
  nje ceshtje)
• Reference numrit te personave (rregulli i
  maxhorances)
• Reference autoritetit (X tha keshtu)
• Shkak i i rreme (atribuimi efektit i nje shkaku
  te rreme)
• Argumenti per analogji (raste analoge sillen ne
  te njejten menyre)
• Pjesa dhe e tera sillen njelloj (dika e vertete
  per pjesen eshte e vertete edhe per te te, true
  for when dhe e anasjallta)

23
Testet per besueshmerine

• Pervec shmangjes se besime te gabuara, ka nevoje
  edhe per udhezime te tjera
• Njihen kater teste
• Koherenca logjike,
• Korrespondenca
• Qartesia (kuptueshmeria)
• Testi pramatik i funksionimit

24
Testi i Koherences logjike

• Shqyrtimi i nje rezultati ose propozimi per te
  pare nese ka apo jo kontradukta logjike (gabime
  ose besime te gabuara)
• Kalimi i testit te koherences logjike nuk siguron
  per besueshmerine e nje rezultati, por nese testi
  nuk kalohet, besushmeria nuk ekziston
• Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe
  tregon nese konkluzionet burojne logjikisht nga
  supozimet.

25
Testi i Korrespondences

• Krahasimi i nje rezultati me ate qe eshte tashme
  e njohur per te pare nese rezulati eshte ne
  konsistence me dijen e meparshme.
• Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe
  tregon nese konkluzionet mbeshteten nga evidenca
  empirike.

26
Testi i qartesise

• Shqyrton nje rezultat per mungesen e qartesise,
  ose pranine e me shume se nje kuptimi.
• Nese rezultati ka me shume se nje kuptim, testi
  quhet i pakaluar
• Perdorimi i koncepteve ne te cilet termat e
  perdorur nuk jane te perkufizuar mire, keshtu qe
  kuptimet jane te mjegullta

27
Testi pramatik i funksionimit

• Rezultatet duhet teb zgjidhin problemin e
  adresuar.
• Rezultatet duhet te jene funksionuese, relevante,
  dhe te besueshme
• Shembull
• Mjeku jep nje vaksine per semundjen x per
  femijen
• Korrespondenca po, ajo ka funksionuar me pare,
  por nuk dihet gje per femijet (lack prior
  knowledge)
• Koherenca po per doktorin, por jo per femijen
• Qartesia po per doktorin, por jo per femijen
• Fuksionimi a funksionoi per femijen?
• Nese keto teste, dija konsiderohet tentativisht e
  besushme, por qe duhesteve te metejshme.
• Ne duhet te konsiderojme gjithe evidencen e
  pershtashme per vleresimin e besueshmerise se
  dijes

28
Roli i Objektivitetit personal

• Themelor per besueshmerine e dijes
• Shmang imponimin e vlerave dhe besimeve tona
  private mbi te tjeret
• Subjektiviteti ka te beje me vlerat dhe besimet.
  Dija publike e besueshme nuk mund te vije nga
  pozicionet personale subjektive.
• Objektviteti ka te beje me ate se cfare eshte e
  demonstrueshme permes vezhgimit, matjes dhe
  logjikes.

29
Roli i Objektivitetit personal

• Objektiviteti eshte guri i themelit i shkences
  dhe dijes se besueshme
• Por, nuk ka shkencetar qe te jete teresisht
  objektiv. Secili perfshin njje doze
  subjektiviteti ne punen e tij, perfshire edhe ate
  se cfare vendos te studjoje.
• Perpiquni per asnjeanesi shkencore , duke
  shmangur vlerat dhe besimet personale qe ndikojne
  mbi kerkimin.
• Jini te hapur ndaj cfaredo rezultati te kerkimit

30
Parashikimi shkencor

• Parashikimi shkencor perfshine teorine e perdorur
  se bashku me dijen empirike (eksperimentale) dhe
  experiencen.
• Ai ka te beje me nderveprimin e termave te
  meposhtem
• Fakti vezhgi i verifikueshme
• Teoria lidhje logjike mes fakteve
• Hipoteza nje propozim i testueshem

31
Faktet

• Vezhgime qe percaktohen permes shqisave ose
  matjes
• Faktet jane pozitive (te vezhgueshme ose te
  matshem ne menyre direkte) dhe te paparura nga
  gjykimi
• Faktet nuk jane domosdoshmerisht permanente
• Ne vetvete, ata nuk perdoren per parashikim
• Duhet bere nje dallim mes fakteve dhe vlerave,
  por mund te kete fakte mbi vlerat

32
Teoria

• Teorite vendosin lidhje, duke perdorur logjike
  deduktive dhe fakte
• Teoria nuk eshte spekulim i pabaze, si ne
  shprehjen popullore kjo mund te jete e vertete
  ne teori, por Kjo eshte e gabuar!
• Teorite perdoren per qellime shpjegimi dhe
  parashikimi
• Teorite testohen nga logjika e tyre e brendshme
• Teorite jane abstraksione, thjeshtezime, dhe/ose
  pergjithesime

33
Funksionet e teorise ne kerkimin ekonomik

• Orientimi kuader per te identifikuar nje
  problem
• Klasifikimi percaktimi i kuptimit qe lehteson
  kuptimin e koncepteve komplekse
• Konceptualizimi kuptimi se si dicka funksionon
  ose dallimi i shkaqeve dhe pasojave
• Permbledhja
• Pergjithesimi empirik
• Lidhjet e pergjithesuara

34
Funksionet e Teorise

• Ofrimi i saktesise ndihmon te lidhen faktet me
  konceptet
• Parashikimi i fakteve ose identifikimi i
  hipotezave
• Identifikimi i mangesive ne dijet tona

35
Hipotezat

• Nje rezultat qe nuk eshte vleresuar ose testuar
  akoma
• Nje propozim tentativ mbi luidhjen mes faktoreve
  e ngjarjeve qe duhet verifikuar
• P.sh., testimi statistikor i hipotezave me
  ekonometri
• Domethenia e parametrave individuale
• Pershtatshmeria statistikore per gjithe modelin

36
Hipotezat

• Tri kategori hipotezash
• Supozimet gjera qe supozohet te jene te verteta
  per qellimin e studimit, ose gjera qe
• Hipotezat diagnostikuese propozimet mbi shkaqet
  e problemit
• Hipoteza kuruese zgjdhje te propozuara per
  problemin