Dr. Erdal POLAT I.

1
Dr. Erdal POLATI.Ü Cerrahpasa Tip Fakültesi
Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim
Dali2009
2
Keneler

• Kenelerin özellikleri
• Kenelerin parazitligi
• Kenelerin bulastirdiklari hastaliklar
• Kenelerle mücadele ve korunma yollari

3
Keneler

• Türkiye
• Subtropikal iklim kusaginda yer almasi
• Cografik yapisi
• Evcil ve yabani hayvan hareketlerinin
  kontrollündeki zorluklar
• Hayvancilik yapilmasi
• Ilaçlamalarin kontrolsüz ve düzensiz yapilmasi
  gibi nedenlerden dolayi birçok kene türünün üreme
  ve gelismesi için uygun bir ortam olusturur

4
Keneler

• Akarlardan,
• Büyük olmalari
• Disli hipostomlarinin varligi
• Solunum delikleri üçüncü veya dördüncü çift
  bacaklarinin koksalarinin arkasinda bulunmasiyla
  ayrilirlar
• Erkek ve disileri ayrilmistir
• Vücutlari sirt karin istikametinde basiktir

5
Kenelerin vücudu

• Bas
• Gövde
• Karin
• kaynasmis tek parçadir
• Antensiz
• Selizerli
• Larvalari üç çift
• Nimf ve eriskinleri 4 çift bacakli

6
(No Transcript)
7
Keneler

• 800 kadar kene türü vardir
• Yapilarina göre
• Ixodidae (Sert keneler-mera keneleri)
• Argasidae (Yumusak keneler-ahir keneleri)

8
SERT KENELER YUMUSAK KENELER
Ixodes Argas
Rhipicephalus Ornithodoros
Boophilus Otobius
Hyalomma
Dermacentor
Haemaphysalis
Amblyomma
9
YUMUSAK KENELER (ahir keneleri)

• Barinaklar, yariklar, çatlaklar vb. yerlerde
  saklanirlar
• Yüzeyleri derimsi bir tabaka ile kapli
• Üsten bakildiginda agizlari görülmez
• Erkek ve disileri benzerdir
• Solunum delikleri çok küçük olup 3-4. koksa
  arasindadir
• Bacaklarinin ucunda yastiklar ve pulvilluslar
  yoktur

10
YUMUSAK KENELER (ahir keneleri)

• Bir ucu sivri elips seklinde sirti desenli
  olanlar Argas spp
• Küt, elips sekilde vücut ortasinda daralmis sirti
  desenli olanlar Ornithodorus spp
• Sirti desensiz, elips sekilde ve daha iri yapili
  olanlar Otobius spp

11
YUMUSAK KENELER (ahir keneleri)
12
Sert keneler

• Erkek ve disileri farklidir
• Kalkan (Capitulum)lari var
• Kalkan erkekte tüm sirti örttügü halde disilerde
  sirtin önde bir kismini örter
• Yukaridan bakildiginda agiz ve agiz aletleri
  (Gnathosoma) önde görülür
• Solunum delikleri 4. koksalarin arkasindadir
• Bacaklarinin ucunda pulvilluslar var

13
Sert ve yumusak kene
14
(No Transcript)
15
PALPLER

• Uzun Kisa
• Ixodes spp.
• Hyalomma spp.
• Amblyomma spp.

• Haemophysalis spp.
• Rhipicephalus spp.
• Boophilus spp.
• Dermacentor spp.

16
Türkiyede Yaygin Bulunan Türler

• Ixodes
• I. ricinus
• Hyalomma
• H. anatolicum
• H. excavatum
• H. detritum
• H. marginatum
• H. aegyptium

17
Türkiyede Yaygin Bulunan Türler

• Rhipicephalus
• R. bursa
• R. sanguinesu
• R. turanicus
• Haemopyhsalis
• H. punctata
• H. parva
• H. sulcata
• H. numidiana
• H. inermis

18
Türkiyede Yaygin Bulunan Türler

• Dermacentor
• D. marginatus
• D. nivens
• Boophilus
• B. annulatus
• Argas
• A. persicus
• A. reflexus
• Ornithodorus
• O. lohorensis

19
Türkiyede az Bulunan Türler

• I. hexoganus
• H. dromedari
• A. variegatum
• H. concinna
• B. kohlsi
• A. vespertilionis
• O. coniceps
• O. tholozani
• Otobius megnini

20
Kenelerin mevsimsel etkinlikleri

• Argas Mayis Eylül
• Ornithodoros Kasim - Mart
• Ixodes Mart - Haziran
• Riphicephalus Nisan - Ekim
• Hiyolomma Nisan - Ekim
• Boophilus Ekim - Subat
• Dermacentor Her mevsim
• Haemaphysalis Kasim - Subat

21
(No Transcript)
22
Yasam Döngüleri
23
(No Transcript)
24
Kene yumurta miktarlari

• Argas spp, Ornithodorus spp. 200 - 500
• Ixodes 100
  1000
• Haemophysalis 100 - 5000
• Dermocenter 100 5000
• Boophilus 800 1600
• Rhipicephalus 1000 5000
• Hyalomma 1500 15000
• Amblyomma 1500 20000

25
KENELER

• Konak sayisina göre
• Bir
• Iki
• Üç konakli keneler var
• Gelisimleri
• 2-6 aydan 3 yila kadar uzayabilir

26
BIR KONAKLI KENELER
27
IKI KONAKLI KENELER
28
(No Transcript)
29
Kenelerin önemli özellikleri

• Antikoagulan maddeler (kan ve erimis dokularin
  bagirsaklara gelmesini kolaylastirir)
• Analjezik maddeler (isirirken deriye enjekte
  eder)
• Immuno-suppresif maddeler ( Immunolojik
  reaksiyonlarin engeller)
• Yapiskan maddeler (kendini cilde yapistirir)
• Dokuyu eriten enzimler

30
Kenelerin önemli özellikleri

• Vazodilatasyon, vasküler permeabilite ve
  sitotoksik özellikleri olan maddeler
• Kanin suyun büyük bir kismi geriye konaga
  verilerek kan konsantre edilir
• Hastalik etkenleri tükürük araciligiyla konaga
  nakledilir

31
Kenelerin önemli özellikleri

• Kenelerin tasidiklari infeksiyon etkenleri
  yumurtalari ile nesilden nesille geçer
• Çok genis konak spektrumuna sahiptirler
• Konaklarinin bir kismi yabani hayvanlar
  oldugundan dolayi mücadele zordur

32
Kenelerin önemli özellikleri

• Kenelerin erkek ve disileri yasamlarinin her
  evresinde kan emerler
• Keneler oldukça dayanikli ve uzun ömürlüdürler
• Larvalarinin agiz kisimlari ve kopan bacaklari
  tekrar yerine gelebilir

33
Kenelerin Konaga Yaptigi Zararlar

• Mekanik-travmatik
• Doku ve organlarin
• Zedelenmesi
• Irkilmesi
• Eritilmesi
• Alerjik tepkiler
• Yerel reaksiyonlar
• Granulomatöz reaksiyonlar
• Genel reaksiyonlar

34
Kenelerin Konaga Yaptigi Zararlar

• Toksik etkiler
• Kene felci
• Toksikoz
• Beslenmenin olumsuz olarak etkilenmesi
• Et
• Süt veriminde düsüklük
• Anemi

35
Kenelerin Konaga Yaptigi Zararlar

• Psikolojik etkiler
• Entomofobi
• Sevmemek
• Nefret etmek
• Hoslanmamak
• Deri ve yünün deger kaybetmesi
• Sekonder infeksiyonlara yol açmasi
• Hastalik bulastirma
• Vektörlük (Mekanik ve Biyolojik)

36
(No Transcript)
37
Keneler ile bulasan hastaliklar

• Kene felci
• Rickettsiae
• Erlichia
• Coxiella
• Anaplasma
• Rickettsia

38
Keneler ile bulasan hastaliklar

• Virüsler
• Flaviviridae
• Bunyaviridae
• Reoviridae
• Rhabdoviridae
• Bakteriler
• Borrelia
• Franciselle

39
Keneler ile bulasan hastaliklar

• Brucellosis
• Salmonellosis
• Listeriosis
• Protozoonlar
• Theileria
• Babesia
• Hepatozoon

40
Keneler ile bulasan hastaliklar

• Babezioz (Babesia microti)
• infeksiyon özellikle hayvanlarda görülür,
  insanlarda kaza ile ortaya çikar
• Kene kan emerken tükürük bezlerinde bulunan
  paraziti bulastirir,
• Kan dolasimina geçen parazitler eritrositlere
  yerlesirler

41
(No Transcript)
42
Keneler ile bulasan hastaliklar

• Lyme hastaligi (Borrelia burgdorferi)
• Ixodes ricinus
• I. pasificus
• I. persulcatus
• I. scapularis
• Akut erythema
• Sistemik lezyon
• Kroniklesir

43

• Çakir ve ark (1990) yilinda ilk kez klinik olarak
  iki Lyme olgusu yayinlamislardir.
• Çalisir, Polat ve Yücel (1997) Silivri ilçesinin
  bazi bölgelerindeki bir kisim evcil hayvanlardan
  toplanan kenelerin tür ayriminin yapilmasi ve
  Ixodes ricinus'larda Borrelia burgderferi'nin
  arastirilmasi
• Polat ve ark (1998) Karadeniz bölgesinden
  toplanan Ixodes ricinus türü kenelerin ikisinde
  Türkiye'de ilk kez Borreliayi ayirmis

44

• Çalisir, Polat, Güney ve Gönec (2000)
  Investigation on the species composition of the
  Ixodid ticks from Belgrade forest in Istanbul and
  their role as vectors of Borrelia burgdorferi
• Çalisir, Polat ve Türkmen (2002) The species
  composition of ixodid ticks from two different
  regions of Turkey
• Güner, Polat ve ark (2005) Bolu, Kizilcahamam,
  Kastamonu (Ilgaz Dagi), Inebolu, Bartin, Sinop,
  Ünye ve Tokatta yaptiklari sero-epidemiyolojik
  çalismada yabani farelerde Borrelia burgdorferi
  sensu lato ve Anaplasma phagocytophilum
  serolojisini pozitif olarak bulmuslardir

45
KIRIM KONGO KANAMALI ATESI

• Virüs 31 keneden izole edilmistir
• Ixodidae 29
• Argsidae 2
• Virüsün potansiyel tasiyicilari
• - Hyalomma marginatum
• - H. m. turanicum
• - H. m. rufipes
• - H. anatolicum
• - Dermocentor marginatus
• - Rhipicephalus rossicus
• - Amblyomma variegatum

46
Bunyaviridae ailesi

• Omurgali ve omurgasizlarin paraziti
• Zarli
• Hemaglutinasyon yapar
• RNA 3 parçali
• Antijen yapilarina göre 4 cinse ayrilir

47
Bunya virus
48
Bunyaviridae Nairo virus

• Genellikle kenelerle bulasir
• Nairobi koyun hastaligi virüsü
• Kirim-Kongo kanamali hummasi virüsü

49
Nairo virus
50
Nairo virus
51
(No Transcript)
52
KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI KIRIM KONGO KANAMALI ATES HASTALARININ YILLARA GÖRE DAGILIMI
  2002-2003 2002-2003 2004 2004 2005 2005 2006 2006 2007 2007 2008 2008
  VAKA ÖLÜM VAKA ÖLÜM VAKA ÖLÜM VAKA ÖLÜM VAKA ÖLÜM VAKA ÖLÜM
TOPLAM 150 6 249 13 266 13 438 27 717 33 1315 63
53
Keneler ile bulasan hastaliklar

• Kene Tifüsü
• Kayalik Daglar Hummasi
• Marsilya Hummasi
• (Dermacentor, Haemaphysalis, Ixodes ve Hyalomma
  cinsi keneler bulastirir)
• Dönek Hummasi
• Bruselloz
• (Ixodes ve Argasidae grubu kenelerle bulasir.
  Ayrica Salmonella, Leptospira infeksiyonlari ve
  vebanin kenelerle bulasabilecegi)

54
Keneler ile bulasan hastaliklar
Ehrlichiosis
55
Keneler ile bulasan hastaliklar
Theileriosis
56
Keneler ile bulasan hastaliklar
Tularemi
57
Kenelerle mücadele

• Kene eradikasyonu imkansizdir
• 1- Evcil hayvanlarin ilaçlanmasi
• 2- Kenelerin yasam alanlarinin degistirilmesi
• 3- Konak hayvanlarin ortadan kaldirilmasi
• 4- Biyolojik kontrol
• 5- Yaban hayvani ve çevre ilaçlamasi

58
Kenelerle mücadele

• Evcil hayvanlarin ilaçlanmasi
• Insektisitler 0.5 - 6.6 oraninda
  
• sulandirilarak kullanilabilir
• Köpekler
• Piperonyl butoxide 0.2 Piretrin 0.01
• BHC 0.6
• Piperonyl cyclonone 0.6 Piretrin 0.05

59
Kenelerle mücadele

• Kenelerin yasam alanlarinin degistirilmesi
• Herbisidal ilaç kullanimi
• Arazi (aniz) yakma
• Arazinin sürülmesi
• Kuru yaprak tabakasinin hatta orman taban
  örtüsünün kaldirilmasi (Ekolojik bozulmaya yol
  açabilir ancak zorunlu hallerde denenebilir)

60
Kenelerle mücadele

• Konak hayvanlarin ortadan kaldirilmasi
• Tavsan ve karga populasyonunda artis
• oldugunda avlama (Ekolojik zarara yol
• açabilir) Örnegin KKKA
• Biyolojik kontrol
• Yaban hayvani ve çevre ilaçlamasi
• Çevre ilaçlamasi (Yerleskelerde olabilir,
• dogada olanaksiz)
• Yaban hayvan ilaçlamasi ( Geyiklerde
• umut verici, tavsan ve kuslarda ???)

61
Kenelerle mücadele

• Kenelerin yasadigi çayirlik alanlara hektar
  basina 2.5 kg
• Chlorodane
• Dieldrin
• Toxaphene
• Lindane (0.5 kg/hektar)
• püskürtme yöntemiyle atilir

62
Kenelerle mücadele

• Kene kaçirtici olarak
• Dietiltoluamid
• Indalon
• Dimetil karbat
• Dimetil ftalat
• Benzil benzoat
• kullanilir

63
Kenelerle mücadele

• Temel saglik hizmetleri genel
• müdürlügünce izinlendirilen kene ilaçlari
• Kene kaçiranlar
• Permethrin 0.5
• Öldürücüler
• Permethrin 0.12
• Tetramethrin 3.5
• PBO 17.5,
• Alfacypermethrin 6.5
• Esbiothrin 0.06

64
Kenelerden korunma

• Hasta ve hastanin sekresyonlari ile temas
  sirasinda mutlaka koruyucu önlemler (Eldiven,
  önlük, gözlük, maske vb) alinmalidir
• Hayvan kani dokusu veya hayvana ait diger vücut
  sivilari ile temas sirasinda da gerekli korunma
  önlemleri alinmalidir
• Konakçilar keneden uzak tutulmali ve kenelerin
  kan emmeleri engellenmelidir

65
Kenelerden korunma

• Kenelerin yogun olabilecegi çali, çirpi ve gür
  ot bulunan alanlardan uzak durulmali, bu gibi
  alanlara
• Çiplak ayak yada kisa giysiler ile gidilmemeli
• Lastik çizme giymeli
• Pantolonlarinin paçalarini çorap içine koymali

66
Kenelerden korunma

• Piknik yapilacak yeri kene varligi açisindan
  taranabilir

67
Kenelerden korunma

• Vücut kontrol edilmeli
• Koltuk alti
• Kulak içi ve çevresi
• Göbek çukuru
• Dizlerin arkasi
• Saç ve killi bölgelerin içi ve çevresi
• Bacak arasi
• Bel çevresi

68
Eger üzerinizde kene bulduysaniz

• Sakin olunmali
• Kene uygun bir sekilde uzaklastirilmali
• Keneyi penset veya cimbiz ile çikarin
• Keneyi deriye en yakin olan agiz parçalarindan
  tutarak çikarin
• Keneyi uzaklastirdiktan sonra bölgeyi temizleyip
  sabunlu su ile yikayin

69
Eger üzerinizde kene bulduysaniz

• Çikarttiginiz keneyi bir kap içine koyun ve en
  yakin saglik kurulusuna basvurun
• Kene olup olmadigindan emin olun
• Keneyse hangi tür oldugunu ögreniniz

70

• Iklim degisiklikleri ile iliskili Arthropod
  vektörlerle bulasan hastaliklara ait risk temel
  indekslerinin cografi bilgi sistemi yardimiyla
  belirlenmesi, risk haritalarinin hazirlanmasi ve
  sürekli izleme sisteminin olusturulmasi

71
Bilelim ki milli benligini bilmeyen milletler
baska milletlere yem olurlar