UNIVERSITETI I PRIZRENIT

1

• UNIVERSITETI I PRIZRENIT
• UKSHIN HOTI
• FAKULTETI EKONOMIK
• Lenda Hyrje në Ekonomi te biznesit
• Prof.dr.Gani Gjini

2
NJOHURITE ELEMENTARE PËR KUPTIMIN E EKONOMISË
3

• Ekonomia ka objekt për objekt studimi,proceset
  dhe lidhjet objektive që kushtezojnë dhe
  rregullojnë marrdhëniet midis njerzve prodhimeve
  të mirava materiale
• Studijon marrdhëniet prodhuese në shoqëri nëper
  formacione pekatëse ekonomike shoqërore
• Ekonomia është disiplinë shkencore,e cila studjon
  në vete ngërthensistemin ekonomik dhe politikiën
  ekonomike
• Varësisht nga lënda e studimit,ekonomia ndahet në
  dy pjese kryesoremikroekonomi dhe makroekonomi
  dhe kushtëzohen me njera me tjetren kanë
  lidhshmeri funksionale
• Ne teorinë moderne ekonomike ekzistojnë studime
  dhe analiza të ndyshme që spjegojnë ndërlidhjen
  ndërmjet ekonomisë dhe zhvillimit ose vënies së
  kombeve gjatë periudhave të ndyshme historike

4

• Ekonomia ështe shkencë që merret me studimin se
  si shoqeria duhet ti shfrytezoj resurset e
  rrallate kufizuara per te prodhuare mallra te
  vlefshme te cilat do tua shperndaj individeve te
  ndyshem

5
LËNDA DHE OBJEKTI I EKONOMISË
Mendimet e para në lidhje me studimin e ekonomisë
i hasim ne Greqine Antike.Filozofi i njohur
grek,Ksenofoni (430-335 para eres sone) me
ekonomi nenkuptonte aftesite udhëheqese të
ekonomisë shtëpiake,ndërsa Aristoteli (384-332
para eres sone) me ekonomi nënkuptonte aftësite
për te siguruar të mirat e domosdoshme për jetë
përkatësisht per shtet Termi Ekonomi politike për
here te parë është perdorur ne vitin 1615 nga ana
e Antoan Monkrejten (1575-1621). Ai në veprën e
tij te njohur Trakatati mbi ekonomine politike
qe ia kishte kushtuare mbretit Lui XIII per herë
te parë shpjegoj marrdheniet ndërmjet politikes
së shtetit dhe të ekonomise.Ai angazhohej për
ndikimin e shtetit në ndërtimin e industrisë ne
France.
6

• Si disiplinë shkencore ekonomia paraqet në
  kuptimin e plotë,të fjales para dy shekujve e
  gjysme,me saktësisht me vepren e Adam Snithit
  1723-1790 Hulumtimi I natyres dhe shkaqeve të
  pasurisë së kombeve,qe shpeshherë haset edhe me
  emertiminPasuri e kombeve veper e botuar ne
  vitin 1776 në Angli,në te njejtin vit kurë dhe në
  SHBA është shpallur Deklarata mbi pavarsinë

7
DEFINICIONET E NDYSHME TË EKONOMISË

• Ne literaturen bashkohore ekonomike,ekziistojne
  perkufizime të ndyshme te lëndes së ekonomisë.
  Keto perkufizime shpeshhere janë objekt I
  polemnikave të ashpra ne mes të perfaqesuesve te
  drejtimeve (rrymave) te ndyshme të te menduarit
  ekonomik
• Ekonomia studijon levizjet që behen në kuader të
  tere ekonomise kombetare,siq jane trendet apo
  lëvizjet e çmimeve,te innflacionit, apo te
  stagflacionit,te prodhimit te shperndarjes,të
  kembimit te konsumit,te papunesie etje.

8

• Ekonomia studjon tregëtine ndërmjet shteteve te
  ndyshme si dhe perpiqet te spjegoj se pse disa
  shtete I eskportojne disa produkte ose
  sherbime,ndersa importojne produkte ose shërbime
  tjera
• Ekonomia ështe shkencë e zgjedhjes,sepse ajo
  shpjegon se si individet zgjedhin përdorimin e
  resurseve te rralla ose te limituara,siq
  janëpuna,paijsjet,lëndet e para dituria
  teknike,informatat etje.me qëllim,që te prodhohen
  te mira materiale dhe sherbime te ndyshëm
  (misri,veshmbathja,automobilat.paijsjet
  ushtarake,etje) dhe te njejtat të shpërndahen për
  konsum (shpenzim)
• Ekonomia është studim I parasë,bankave,bursave të
  kapitalit dhe të parasë,punësimit,papunesisë
  etje,

9

• Ekonomia është shkencë qe merret me përzgjedhjen
  dhe përdorimin e resurseve të limituara-te
  rralla(punes,tokes,diturive etje.)
• Si definicion me I pranuar,më kuptimplotë dhe me
  gjitheperfshires,në literaturën bashkohore
  ekonomike konsiderohet definicioni I dhenë na ana
  e Paul Anthony Samuleson.
• Ekonomia shpjegon se Çka duhet prodhuar,se Si
  duhet prodhuare dhe për ke duhet prodhuare ato te
  mira materiale Paul Anthony Samuleson.

10
METODAT NË SHKENCAT EKONOMIKE

• Ekzistojnë metoda të veçanta të studimit që i
  zbaton çdo shkencë si diciplinë e veçant
  shkencore .
• Ekonomia në hulumtimin dhe në studimin e ligjeve
  dhe të kategorive ekonomike shërben me metoda e
  përgjithshme dhe me metoda specifike .
• Në kuadër të metodave të përgjithshme
  përfshihen
• a.) Metoda e deudksionit (apstraksionit)
• b.) Metoda e induksionit .

11

• a.) Metoda e deudksionit
• Kjo metodë niset nga e përgjithshmja që zbatohet
  nga ekonomistet bashkëkohor .
• Kjo metode ndërtohet mbi bazën e disa supozimeve
  në të cilat mbështet përcaktimi i variablave
  ekonomike, që sugjerojnë realizimin e qëllimeve
  parashkruara që i përgjigjet realitetit .
• Përmes deduksionit logjik, në modelet ekonomike
  nxirren hipoteza të verifikueshme në praktikë .

12

• b.) Metoda e induksionit
• Është e kundërt me metodën e deduksionit dhe
  niset nga konkretja në të përgjithshmen .
• Metoda e induksionit mbështete në analizat
  emperike dhe në të dhëna statistikore nga të
  cilat nxirren konkludime shkencore për të
  arriturat, ecuritë dhe rrjedhat ekonomike .
• Ndërkaq në metodat specifike të ekonomise
• Aplikative bëjnë pjesë a.) metoda e
  vrojtimit, b.) metoda e analizes
• Ekonomike, c.) metoda statistikore, ç.) metoda e
  verifikimit,
• d.) metoda komparative dhe e.) metoda grafike
  .

13

• a.) Metoda e vrojtimit
• Pos inflacionit, në vrojtim mund të merren edhe
  kategori të tjera Ekonomike, siç është rasti i
  papunësisë .
• Nëpërmjet kësaj metode reshtohen dukuritë
  ekonomike dhe bëhet konstatimi i veprimit të tyre
  në rrjedhat ekonomike .

14

• b.) Metoda e analizës ekonomike
• Analiza ekonomike paraqet një qasje e cila
  mbështet në disa
• presupozimeve, në bazë për sjelljet ekonomike
  të njerzve, të
• subjekteve (ndërrmarrjeve) ose të ekonomisë
  në tërësi .
• c.) Metoda statistikore
• Metoda statistikore mundëson të vihet deri te
  analizat sasiore dhe cilësore zhvillimore .

15

• ç.) Metoda e verifikimit
• Për të konstatuar reagimet e dukurive të
  ndryshme ekonomike, duhet bëhet përcjellja,
  përkatësisht analiza dhe efektet e tyre në
  momentin aktual apo në periudhë afatgjate .
• d.) Metoda komparative
• e.) Metoda grafike

16
DOKTRINAT E EKONOMISË APLIKATIVE

• Merkantilizmi
• Elementet e para të ekonomisë aplikative i
  hasim te merkantilistët,
• përkatësisht në sferën e ekonomisë .
• Intervenimi i shtetit në ekonomi, në forma të
  ndryshme në fazën
• e hershme dhe të vonshme .

17

• Spanja është e ndaluar repësisht eksportimi i
  metaleve të
• çmueshme. (kërcnim me vdekje) .
• Italia Antonio Serra i pari në mënyrë të
  drejt e përdori termin
• bilanci i tregtisë së jashtme, ku angazhohej për
  një bilanc pozitiv
• të tregtis së jashtme .
• Franca Antoin Monkretien në veprën e tij
  Traktati i ekonomisë
• politike i pari në historinë e mendimit ekonomik
  përdori termin
• ekonomia politike .

18

• Merkantilizmi i zhvilluar në Francë paraqitet në
  kohën e
• Luigjit XIV dhe ministrit të tij- Kolbert Colbert
  (1661-1683), ky tip
• i merkatilizmit në literaturën ekonomike njihet
  me emrin
• Kolbertizëm .
• Gjermania . ( shek. XVII-XVIII ) kameralizmi
• Anglia . ( XVI-XVII ) Tomas Mani
• paraqitjen e parë moderne të ekonomisë
  aplikative .

19
FIZIOKRATIZMI

• ( Françios Quesnay 1694-1774 ) , formuan një tip
  të doktrinës të
• mendimit ekonomike që quhej Fiziokratizëm .
• Koncepti i fiziokratëve bazohet në liri
  ekonomike, ku rregullimi i
• suskeshëm shoqëror dhe ekonomik duhet të jetë
  në pajtim me
• ligjet natyrore .
• Fiziokratë formuan parimin ekonomik të
  liberalizimit laissez-fair
• ku rregullimi pozitiv shoqëror duhet të jetë në
  pajtim me ligjet
• natyrore .

20

• Fiziokratët kërkimet e tyre i përqendruan në
  sferën e prodhimit
• dhe atë vetëm në bujqësi e jo në ekonominë e
  përgjithshme,
• (karakter njësektoral) .
• Quensnay në veprën e tij Parimet e pushtetit
  ekonomik bën
• ndarjen së shoqërisë në klasa .
• 1. Klasa prodhuese .
• 2. Klasa e pronarëve .
• 3. Klasa sterile .
• Idet e fiziokratëve patën ndikim në paraqitjen
  e mendimeve të
• reja në teorin ekonomike .

21
Doktrina Liberale

• Përfaqësuesit kryesorë të kësaj doktrine janë
  Adam Smith
• dhe David Ricardo .
• Në veprën The Theory of Moral Sentiments (1759)
  zhvilloi një
• teori të motivimit që synonte të pajtonte
  egoizmin njerzorë me
• një vend shoqëor të parregullt .
• Vepra më e njohur e Smithit The Wealth of
  Natons (1776) përbën
• përpjekjen e parë sistematike për të shpejguar
  veprimtarinë
• ekonomike me termat e tregut .

22
DOKTRINA PROTEKSIONISTE

• Dimensioni kohor dhe hapësinor është i
  pranishëm gjatë
• zhvillimit ekonomik, në ekonominë vendore dhe
  atë
• ndërkombëtar, që rezulton në paraqitjen e
  proteksionizmit .
• Proteksionizmi paraqitet në fillim të shekullit
  XIX, si mjet i
• përshtatshëm kundër monopolit industrial anglez
  .
• Këto ide i hasim në SHBA, Gjermani, Francë e
  vende tjera të
• Evropës .
• Idet e protkesionizmit në Gjermani i përpunoi
  List ( Friderich List
• 1789-1846 ) .

23
Intervencionizmi

• Elementi kryesor i sfidës së Keynsit ndaj
  ekonomisë politike
• klasike, i shtjelluar në veprën Teoria e
  përgjithshme e punësimit,
• interesit dhe e parasë 1936 ka qenë lidhja e
  sakt e idesë së një
• rendi ekonomik të ndryshëm, të mbështetur në
  një treg
• rregullues .
• Sipas këndëveshtrimit të Keynsit, ekonomitë
  kapitaliste janë
• rrokullisë në krizën e thellë gjatë viteve
  1930 sepse, duke qënë
• se papunësia shkonte gjithnjë në rritje,
  forcat e tregut vendosën
• shkurtime pagash, gjë që më pas zvogloi
  kërkesën për mallra
• dhe shërbime .

24

• Kur papunësia rritet, qeveria duhet ta rifryejë
  ekonomin duke
• rritur shpenzimet publike apo duke ulur taksat
  .
• Kejnesianizmi për disa ishte çelsi i bumit të
  gjatë të viteve
• 1950-60, periudha më e qëndrueshme e rritjes
  ekonomike që bota
• kish njohë ndonjëherë .

25

• Keynsi në analizat e veta markoekonomike niset
  nga dy madhësi
• kryesore
• 1. Të ardhurat kombëtare .
• 2. Akumulimi .
• Kejnsi, është për forcimin e rolit të shtetit
  në ekonomi .
• Kejnsi, hedh poshtë mendimin se kursimi eshte
  gjithmonë pozitiv
• në aspektin ekonomik .
• Sipas Kejnsit, konsumi dhe kursimi janë madhësi
  komplementare
• në mes vete .

26

• Politika fiskale dhe investive në teorin
  kejnsiane zë vend të
• konsiderueshëm si instrument i poltikës
  aplikative ekonomike .
• Parimi i multiplikatorit (në kuptim matematikor
  paraqet numrin i
• cili paraqet raportin në mes investimeve
  fillestare dhe të ardhurave
• kombëtare .
• Teoria e përgjitshme e Kejnsit ka vërtetuar se
  intervenimi shtetëror
• është e vetmja forcë e cila mund të ketë sukses
  në luftë kundër
• krizës dhe recesionit nxitjes së zhvillimit
  ekonomik dhe punësimit .
• Shteti duhet të intervenojë me forcën
  ekonomike, politikën fiskale
• dhe tatimeve .
• Kejnsi në vend të dorës së padukshme
  rekomandon
• dorën publike .

27
Besueshmëria e kejnsianizmit u njollos nga
dalja e stagflacionit të viteve 1970 (rritje
e një kohshme e papunësisë së inflacionit ),
rrethanë të cilën teoritë e Keynsit se kishin
parashikuar dhe smund ta shpejgonin .
28
DOKTRINA SOCIALISTE

• Tradicionalisht socialstët kanë kërkuar të
  ndërtojnë një
• alternativë ndaj kapitalizmit të tregut .
• Ajo që kanë të përbashkët modelet socialiste
  është besimi se
• mekanizmi i tregut mund zëvendësuar nga
  palnifikimi ekonomik
• Marksi nuk parashtroi një skicë për organizimin
  ekonomik të
• shoqërisë së ardhshme socialist duke e kufizuar
  vetveten në vend
• të kësaj tek një numër parimesh të përgjithshme
  .

29

• Planifikimi nuk përshtatet ndërlikushmërisë së
  një ekonomie
• moderne të industrializuar .
• Vendos opinionin e elitave mbi masën e
  popullit, në vend që ti
• përgjigjet kërkesës së konsumatorëve .
• Nuk arrin të shpërblejë apo të nxisë
  sipërmarrjen dhe ka prirje
• të shkojë drejt vendqëndrimit burokratik .

30
(No Transcript)
31
(No Transcript)
32
Kufiri i mundësive të prodhimit dhe kostoja
oportune

• Kufiri i mundësive të prodhimit shpesh
  kombinimeve të ndryshme
• të mallrave dhe shërbimeve që mund të prodhoj një
  vend gjatë
• një periudhe të dhënë kohe, duke përdorur të
  gjitha burimet në
• dispozicion dhe me teknikat efiçente të prodhimit
  .
• Kufiri i mundësive të prodhimit nuk është i
  pandryshueshëm .
• Produktivitet kuptojmë sasinë e prodhuar për
  njësi të inputeve
• Të përdorura .

33

• Efiçenca ekonomike nënkupton arritjen e efiçencës
  prodhuese,
• Efiçenca alokative dhe efiçencës në shpërndarje .
  
• Në kushtet e efiçencës ekonomike ndodhet në
  kufirin e
• Mundësive të prodhimit .
• Nryshimi i rrethanave ekonomike do të thotë edhe
  ndryshimi
• i kushteve të arritjes së efiçencës ekonomike .
  
• Rritja e prodhimit të mallrave kapital, në
  kushtet e një kufiri
• Të dhënë të mundësive të prodhimit do të thotë
  punësim
• i prodhimit të sendeve të konsumit .

34
Kufiri i Mundësive të Prodhimit

• Rrallësia është parim fundamental ekonomik, që
  nënkupton se të
• mirat ekonomike gjithherë mungojn në raport me
  kërkesat e
• konsumatorëve .
• Ligji i rrallësisë (mangësisë) në teorin
  ekonomike, është mjaft i
• rëndësishëm, nga se gjetja e mënyrave më të mira
  të përdorimit
• të resurseve të rralla është një detyrë shumë e
  rëndësishme .
• Rrallësia determinon zgjedhjen që paraqet një
  proces të
• seleksionimit të alternative të mundshme . Po
  ashtu, zgjedhja
• është një seleksionim i mundësive të kufizuara
  (alernative) .

35

• Pamundëisa që një vend të prodhojë të gjitha të
  mirat dhe
• shërbimet e nevojshme në literaturën
  bashkëkohore ekonomik
• quhet kufiri i mundësive të prodhimit .
• Kufiri i mundësive të prodhimit shpreh
  kombinime të mallrave
• dhe shërbimeve, që mund të prodhojë një vend
  gjatë një
• periudhë të dhën kohe, duke u mbështetur në
  parimet e ekonomis

36
Kostoja Oportune

• Kostoja oportune paraqet heqjen dorë të sasisë së
  prodhimit të
• një malli për të rritur sasinë e prodhimit të
  mallit tjetër .

37
Ndikimi i Sistemit Ekonomik-Shoqëror në
Zhvillimin Ekonomik

• Burimet ekonomike (tokë, fuqi punëtore, kapital
  dhe teknologji
• janë të rralla dhe, pavarësisht se sa shumë kemi,
  vazhdojm të
• përballemi me pakicën e tyre .
• Sistemi ekonomik i çdo vendi të veçantë varet
  në parim nga
• Faktorët vijues
• Pronësia e faktorëve të prodhimit
• Mënyra e alokimit të burimeve
• Transparenca e politikave ekonomike
• Vlefshmëria e institucioneve funksioneve
• Këta faktorë ndikojnë thellë në efiçencën e
  alokimit të burimeve

38
Sistemi i Ekonomis së Tregut

• Në sistemin e sipërmarrjes së lirë, aktorët
  kryesorë janë
• konsumatorët dhe prodhuesit .
• Bazohet në të drejtën e pronës private, në
  sistemin e tregtisë së
• lirë, në ndjekjen e interesit vetjak
  (maksimizimi i fitimit ose i
• pasurisë )
• Ekonomia kapitaliste kurorëzon konsumatorin si
  mbret dhe sistemi
• kujdeset për mirqënien e publikut .
• Marrdhënie midis sistemit ekonomik dhe biznesit
  është shumë e
• ngushtë

39

• Hyrja dhe dalja nga industria duhet të jetë
  relativisht e lehtë, në
• mënyrë që firmat të futen në tregti ose të
  dalin prej saj sipas
• dëshirës .
• Çmimi i produktit duhet të përcaktohet nga
  kërkesa dhe oferta e
• përgjithshme e tregut dhe as një ofrues i
  vetëm, nuk duhet të jetë
• në gjendje të ndikojë çmimet .

40
SISTEMI EKONOMIK I KOMANDUAR OSE I PLANIFIKUAR

• Pronësia dhe kontrolli i të gjithë faktorëve të
  prodhimit janë
• totalisht në duart e qeverisë dhe jo të
  privateve .
• Në këtë sistem nuk ekziston koncepti i pronës
  private dhe qeveria
• vendor plotësisht se çfarë mallrash dhe
  shërbimesh do të
• prodhohen edhe me çfarë çmimesh do të shiten .
• Qeveria planifikon prodhimin .
• Konsumatori pa dyshim nuk është mbreti .
• Vendet që ndjekin sistemin ekonomik të
  komanduar në periudhë
• afatgjatë përfundojnë në falimentim

41

• Mekanizmi i tregut nuk lejohet të veprojë dhe
  nuk ka nxitje për
• të nxjerrë fitime .
• Mungesa pothuajse totale e cilësis së mallrave
  për konsumatorët
• Konsumatori nuk ka shumë mundësi për mallrat që
  janë të
• disponueshme për zgjedhje dhe ato janë të
  cilësis së dobët .
• Çmimet nuk bazohen në ofertat dhe kërkesën .
  Ato i vendos
• qeveria .
• Koncepti i konkurrencës dhe i pronës private
  nuk ekziston .

42

• Gjithashtu kemi pamjaftueshmëri të mallrave të
  tjera, që
• konsumatorët i duan në të vërtetë .
• Firmat që prodhojnë mallra dhe shërbime në këtë
  sistem
• drejtohen nga qeveria . Ato quhen ndërmarrje
  shtetërore .
• Në thelb, ato janë burokraci inefiçente,
  punësojnë shumë më
• tepër punëtorë se sa duhen për prodhimin
  efiçent .

43
SISTEMI EKONOMIK I PËRZIER

• Shfaq elemente të të dyja sistemeve, atij
  kapitalist dhe të
• komanduar .
• Jo të gjitha ekonomitë e përziera ngjajnë me
  njëra tjetrën .
• Në disa vend ndërmarrjet e sektorit publik
  (qeveritare ose
• shtetërore ) luan rol më të madh se në vende të
  tjera .
• Sa më i madh të jet roli që luajnë ndërmarrjet
  shtetërore në
• ekonomi, aq më e madhe është perspektiva për
  infiçencë
• ekonomike .

44

• Të gjitha ndërmarrjet shtetërore kanë personel
  të tepërt dhe
• punonjës me rezultate të dobëta .
• Punëtorët janë pak të motivuar të punojnë shumë
  dhe me
• efiçencë meqenëse, përgjithësisht, pagat e tyre
  nuk lidhen me
• produktivitetin .
• Të gjithë punonjësit paguhen njëlloj dhe,
  normalisht pagat varen
• nga vjetërsia e punës në agjencinë shtetërore .
  

45
EKONOMIT Në TRANZICION

• Lëvizja nga planifikimi qendror në kapitalizëm
  (në drejtim të
• ekonomive konkurruese, të orientuara nga tregtia
  dhe në ekonomi
• me tregti të hapur ) quhet tranzicioni ekonomik .
  
• Ekonomistët u referohen vendeve të ish
  Bashkimit Sovjetik si
• ekonomi në tranzicion, por në vitin 1978 Kina
  ishte ekonomia e
• parë e madhe që nisi reformat për kalimin nga
  kontrolli shtetëror
• në kapitalizëm .

46

• Nëse ekonomit në tranzicion duan të rriten dhe të
  zhvillohen me
• shpejtësi, ato duhet të garantojnë mjedisin
  ekonomik, pra
• institucionet që përkrahin të drejtat pronësore
  shtetin ligjor,
• strukturën e tregut çmimet konkurruese dhe
  vëmendjen ndaj
• kërkesës së konsumatorit .

47
OFERTA E DEGE (SEKTORIT) NE TREGUN KONKURENCIAL

• Konkurrenca e plotë karakterizohet nga një sërë
  veçorish
• 1. Egzistenca e një numri të madh firmash në treg
  
• 2. Të gjitha firmat shesin produkte me
  karakteristika të njejta
• produkte homogjene .
• 3. Blerësit dhe shitësit janë të mire iinformuar,
  kanë njohuri të
• plota për çmimet dhe produktet në treg .
• 4. Ekzistenca e lehtësisë së hyrjes dhe daljes se
  firmave nga dega .

48
NOCIONI I MIKROEKONOMISE DHE I NDERRMARJEVE-FIRMAV
E EKONOMIKE
49

• NOCIONI I MIKROEKONOMISE
• Mikroekonomia,ne parim studijon sjelljet dhe
  qendrimet e subjekteve dhe tregjeve te caktuara
• Pas krizes se madhe ekonomike filluan te
  distancohen dy fusha te veqanta te ekonomise dhe
  ato makro dhe mikroekonomi
• Dallimi themelor ne mes ketyre dy fushave me te
  rendesishme te shkences ekonomike eshte se
  makroekonomia studiojn funksionimin e ekonomise
  kombetare si nje teresi ndersa mikroekonomia
  funksionin e ekonomise e studjon ne menyre te
  ndare

50

• Mikroekonomia ne vete analizon dhe shqyrton
  treguesit ekonomik siprodhimi,hulumtimi i
  tregut,te hyrat,punesimi,investimet,çmimet etj
• Nocioni i Ndermarjes-
  Firmes
• Firma eshte nje njesi baze qe organizon dhe
  kordinon faktoret e prodhimit,punes.token,kapitali
  n dhe aftesite te sipermarresvee ne procesin e
  prodhimit
• Firmat jane te detyruara te llogarisin tregues te
  tille ekonimike si te ardhurat totale,kostua
  totale,fitimi etj
• Si objektivi kryesor i nje firme konsiderohet
  maksimitizimi I fitimit

51
Format e organizmit te firmave

• Nisur nga kriteri ligjor i organizimit te tyre
  kemi tre lloje kryesore te firmash
• Firmat ( nderrmarjet individuale,firmat me ortake
  dhe korporatat (shoqerite aksionare)
• Forma e organizmit qe zgjedh nje firme ne
  pergjithesi percaktohet nga forma e
  pronesise,struktura e drejtimit te saj,menyra e
  pageses per faktoret e prodhimit,etje.

52

• Firmat individuale
• Bizensi i vogel
• Reagojne me shpejte se firmat e medha ndaj
  ndyshimeve tekonologjike
• Jane me dinamike se me te mëdhatë
• Te afta per te ekesperimentuar,per te shpikur dhe
  per perterire me lirshem idete e reja te biznesit
  krijojne larmi konkurrence dhe ndyshim qe jane
  thelbesor per vendin

53

• Jane laborator i shpikjeve dhe i risive
• Fale internetit dhe telekomunikacionit,gjithnje
  me shume ata po marrin pjese ne globalizimin se
  sipermarjes tregetae

54

• SHOQERITE AKSIONARE
• Formohen me bashkimin e kapitaleve ne nje kapital
  te perbashket qe quhet kapital aksionar
• Aksionareve u jepen letra me vlere qe quhen
  aksione
• Aksioni eshte nje titull pronesie ndaj nje pjese
  te pasurise se shoqerise
• Aksionaret kane pergjgegjesi te kufizuar kane
  pergjegjesi ligjore vetem per vleren fillestare
  te investimit

55

• Mbajtesi i nje aksioni mund ta shes ate ne qofte
  se deshiron
• Ekzistojne tre lloje kryesore aksionesh aksione
  te zakonshme,aksione te preferura.aksione
  konvertueshme
• do aksion ka vleren e vet qe mund te jete
  nominale dhe te tregut
• Aksionaret pjesen e fitimit mund ta marrin ne dy
  forma
• Dividentes
• riinvestimit

56

• Duke i mbajtur dividentet te ulet dhe duke
  mbajtur me shume fitim ne korporate totali I
  takes qe I paguhet eshte I ulet
• Aksionaret nuk mund te terheqin kapitalin qe kane
  invesutare ne shoqeri,por mund te shesin aksionin
  qe kane blere ne çmimet e tregut
• Mbajtesi i aksionit mund te siguroje te ardhura
  shtese,ne qofte se e shet aksionin me çmim me te
  larte se vlera nominale,por edhe mund te humbase
  ne qofte se e shet me çmim me te ulet

57

• Cmimi I aksionit varet nga tre (3) faktore
  kryesore
• Vlera nominale e aksioneve (n)
• Norma e dividentes d
• Norma e interesit (I)
• ÇA Vn d
• I
• Vn Kn / Na
• Kapitali aksionar (Ka)
• Numri I aksioneve (Na)

58

• Në fazën monopoliste të kapitalizimit paraqiten
  edhe forma më të larta të organizimit të
  ndërmarrjeve më kryesoret janë
• 1. Kartelet, 2.Trustet 3. Koncernet, 4.
  Korporatat,
• 5. Holdingu etj .

59

• 1.Kartelet Prodhimtaria ndahet në mënyrë
  propocionale në të
• gjitha ndërmarrjet anëtare .
• Në poltikën e formimit të çmimeve karteli
  mbështetet në çmimin
• kushtues të ndërmarrjeve me rentabilitet më të
  ulët .
• Karteli për kufizimin e çmimeve
• Karteli në kufizimin e prodhimit
• Karteli për ndarjen e tregjeve
• Karteli për shfrytëzimin e patenteve dhe të
  liçencave .

60

• 2. Trustet . Bashkimi i disa ndërmarrjeve të së
  njejtës degë .
• Poltikat dhe rezultatet afariste shkrihen në
  trust .
• Ekstraprofiti i ndërmarrjeve me rentabilitet
  derdhen në fondin
• akumulimit të tërë trustit .

61

• 3. Korporatat .
• Formimin e këtyre ndëmrarrjeve e nxiti
  shtetësimi i lëmenjeve
• dhe i degëve kryesore ekonomike .
• Janë ndërmarrje publike, dhe gjenden nën pronën
  shtetërore dhe udhëheqen nga organet shtetëore .

62

• 4. Koncernet .
• Forma më e lartë të bashkimit të ndërmarrjeve
  në ekonominë
• e tregut .
• Ndëramrrjet plotësisht humbin pavarësin e tyre
  juridike .
• Bashkohen ndërmarrjet të degëve të ndryshme .

63

• 5. Holdingu .
• Holdingu kryhen veprimtari financiare që është
  në interes të
• shoqërive që i kontrollon dhe i udhëheq me to .
• Paraqitjen e shoqërive holdingu e ka paraprije
  rritja e madh e
• shoqërive aksionare .
• Veprimtaria e shoqërisë holding I shërben
  shtetit edhe si institucion
• kontrolli të kapitalit aksionar të
  ndërmarrjeve dhe të popullsisë .

64
EKSPOZJEA 3.1 Karateristikat e strukturave te
ndryshme qeverisese te biznesit
Formimi Financimi
Tatimi Pergjegjesia

Ortak I vetem Shume e thjeshte Mund
te jete e Fitime te
Pergjegjesi personale
per tu formuar
veshtire per te tautuara nga
per biznesin, mund

krijuar kapital formulari I
tatimit te siguroheni kunder
disa

te arudhrave pergjegjesi
pergjegjesive

personale



Parteneret Nevojitet
Kontribut kapital Te ardhurat
dhe Çeshtje te komplikuara
marreveshje
nga partnere te humbjet e
raportuara pergjegjesie
partneriteti, disi me
ndryshem, financimi I ne formularin e
taksave pergjegjesie e
e veshtire per tu jashtem
mundesisht me personale,
pergjithshme per
krijuar, sesa te I lehte per tu
perfituar,
veprime kunder
qenit ortak I sesa nen
pronesi te
partnereve te tjere
vetem .
vetme
ose biznesit, por
disa


partnerere jane


pergjegjes deri ne



masen e kontributit


ne kapital .
Korporate Zakonisht me
Formimi I kapitalit Entiteti i
veçante Ska pergjegjesi
Tradicionale e veshtire per tu
zakonisht me I lehte taksash taksim I
personale per
Formuar sesa se
nepronesine e veçante individual
aksioneret me
pronesi e vetme apo vetme apo ortakeri
I dividenteve qe u
perjashtim te
partneriteti . Aftesi per te
nxjerre paguhen
rasteve te
ne shitje
aksionereve edhe pse
rralla te mashtrimit etj

aksione publike me norme speciale
te
65

• Tipari më i rëndësishëm i konkurencës së plotë që
  buron
• nga veçoritë e mësipërme, është se firmat janë
  çmimpranuese
• Konkurenca e plotë mund të përkufizohet si një
  lloj tregu,
• me të cilin firmat e veçanta nuk kanë kontroll
  mbi çmimet e
• produkteve që shesin .
• Në kushte konkurrencës së plotë shpenzimet
  marigjinale janë
• të barabarta me çmimin MC P .
• Oferta e përgjithshme do të jetë shuma e sasive
  individuale që
• ofrojnë ndërmarrjet përkatëse për një çmim të
  dhënë të
• tregut .

66
Oferta e Degës në Periudhe Afatgjate

• Për të analizuar dhe kuptuar më mirë sjelljen e
  firmës dhe të
• degës, është e nevojshme të dallojmë tre periudha
  kohore të
• mundshme të ekuilibrit të tregut
• Ekuilibri momental, ku oferta është fikse
• Ekuilibri afatshkurtër, ku firmat mund të
  rrisin prodhimin,
• Megjithëse kapitali mbetet i pandryshuar .
• Ekuilibri afatgjatë kur të gjithë faktorët e
  prodhimit mund të
• ndryshojnë .

67
Ekuilibri momental
S
P
P1
D2
Po
D1
Q
68
Ekuilibri afatshkurtër
S
P2
D2
Po
D1
69
Ekuilibri afatgjatë
P
S
P3
Po
D2
D1
Q
70

• Pra midis periudhave afatgjate dhe periudha
  afatshkurta ekzistojnë
• ndryshime, të cilat shfaqen në këto aspekte
  thelbësore
• Në periudhat afatgjata firma mund të ndryshojnë
  madhësinë
• e impianteve të saj, kurba e kostos mesatare në
  këto periudha
• është me e shpeshtë se kurba e kostos totale
  mesatare në
• periudha afatshkurta .
• Në periudhat afatgjata nuk ka kosto fikse, të
  gjitha kostot janë
• të ndryshueshme .

71

• Në periudha afatgjata kemi hyrje të firmave të
  reja në degë
• kur firmat ekzistuese marrin fitim ekonomik . Nga
  ana tjetër,
• kemi dalje të firmave nga dega në qoftë se ato
  nuk marrin të
• paktën fitimin normal, pra pësojn humbje
  ekonomike .
• Në periudha afatgjata fitimi ekonomik do të
  jetë zero, firmat
• do të marrin vetëm fitim normal .

72
Konkurrenca e plot dhe efiçenca ekonomik

• Efiçenca ekonomike, sipas përcaktimit të
  ekonomistit të
• mirënjohur italian Vilfredo Pareto, përfaqëson
  atë situat ku
• prodhimi i një malli të dhënë nuk mund të rritet
  pa ulur
• prodhimin e një malli tjetër dhe kur konsumi, i
  një konsumatori
• nuk mund të rritet pa pakësuar konsumin e një
  tjetri .

73

• 1. Në kushte idelae ekonomia konkurrenciale arrin
  efiçencën
• alokative .
• a.) Kur konsumatorët maksimalizojnë kënaqësitë,
  dobia
• marixhinale është e barabart me çmimin .
• b.) Kur prodhuesit pjesmarrës të konkurrencës së
  plotë ofrojnë
• të mira, ato përcaktohen për atë sasi të
  prodhimit tek e cila
• shpenzimet marixhinale janë të barabarta me
  çmimin .
• e.) Kur MU P dhe MC P, pason edhe MU MC .
• prandaj, shpenzimet marixhinale shoqërore të
  prodhimit të një
• të mire në kushtet konkurenciale janë të
  barabarta me vlerën
• e asaj të mire, nga aspekti i dobisë së saj
  marixhinale .

74

• 2. Janë tre kërkesa të cilat tregjet duhet ti
  plotësojnë për të
• qenë shoqërisht optimale .
• a.) Nuk guxon të jetë në asnjë masë konkurrenca
  jo e plotë
• çka do të thotë se prodhuesit individualë nuk
  mund të ndikojnë
• në çmimin e prodhimit .
• b.) Nuk guxon të ketë ekstremitet, e me të cilat
  ndërmarrja ia
• imponon shoqërisë ndonjë shpenzim .
• c.) Tregjet efikase konkurrenciale nuk mund të
  sigurojnë vetvetin
• shpërndarjen e të ardhurave dhe të konsumit që do
  tu përgjigjej
• shoqërisë .

75
MONOPOLI

• Fjala monopol rrjedh nga greqishtja mono që do
  të thotë
• i vetëm, dhe polien që do të thotë me shitë .
• Monopoli përfaqëson një firmë të vetme e cila
  prodhon
• dhe shet gjith produktin e një dege .
• 1. Monopoli dhe tiparet e tij .
• Tipari themelor i tij ekzistenca e një shitësi
  të vetëm në degë .

76

• Mungesa e zëvendësuesve të afërt . Një nga
  treguesit që
• përdoret për vlerësimin e pozicionit monopol të
  një firme
• është elasticiteti i tërthort i kërkesës . Pra
  ekzistenca e
• monopolit nënkupton mungesën e zëvendësuesve të
  afërt .
• Aftësia për të ndikuar mbi çmimin . Më fuqi
  tregtare kuptojmë
• aftësinë që ka firma për të ndikuar në çmimin e
  prodhimit
• që shet, nëpërmjet ndyshimit të sasisë së tij .
  Firma monopol
• nuk është çmimpranues por çmimpërcaktuese .

77

• Ekzistenca e pengesave ne hyrje .
• a.) Monopoli që mbështet në kontrollin e një
  inputi bazë të
• prodhimit .
• b.) Monopoli që mbështetet në pengesat ligjore .
  Kjo realizohet
• nëpërmjet patentave, e drejtës së autorit dhe
  licensave .
• Përveq patentave dhe të drejtës së autorit,
  shteti mund të
• vendosë pengesa të tjera ligjore për të ushtruar
  një aktivitet .
• c.) Monoploi që krijohet nga bashkimi i firmave .
  
• d.) Monopolet natyrore . Këto monopole,
  mbështeten në
• ekzistencën e ekonomis të shkallës . Kjo vlen në
  ato degë,
• të cilat kanë kosto fikse tepër të larta .

78
Të Ardhurat Marigjinale dhe Monopoli

• Firma në konkurencë të plotë mund të zgjedhë
  vetëm nivelin e
• prodhimit, kurse firma monopol mund të ndikojë
  mbi çmim, pra
• mund të zgjedhë çmimin .
• Edhe në rastin e ndërmrrjes monopol bëhet sipas
  të njejtit
• rregull, MC MR .

79

• Kritikat negative ndaj monopolit
• Përfaqëson një paksim të mirëqenies sociale .
• Bën rishpërndarjen në favor të firmës
  monopoliste dhe në
• dëm të konsumatorit .
• Mundësisë së abuzimit me cilësinë e mallrave
  dhe shërbimeve
• në kushtet e mungesës apo dobësimit të presionit
  të konkurencës

80

• Por, kritika ndaj monopolit nuk është vetëm
  negative .
• në rrethana të caktuara monopoli mund të ketë
  edhe avantazhet
• Avantazhet që vijnë nga ekonomia e shkallës .
  Këto avantazhe
• janë karakteristikë për monopolet natyrore .
• Avantazhe që vijnë nga mundësia e nxitjes së
  progresit teknik .

81

• Për të zbuluar çmime diskriminuese, një firmë
  duhet të
• Plotësojnë kushtet e mëposhtme
• 1. Firma duhet të zotërojë fuqi tregtare .
• 2. Firma duhet të jet në gjendje të ndaj
  konsumtorët në kategori
• të ndryshme, që përfaqësojnë tregje të ndryshme,
  me
• elasticitet të ndryshëm të kërkesës
• Kriteri gjeografik . Për mallrat që eksportohen
  mund të caktohen
• Çmime të ndryshme, krahasuar me mallrat që shiten
  brenda
• vendit .

82
Diskriminimi i Çmimeve në Kushtet e Monopolit

• Zakonisht dallojmë tri lloj diskriminimesh çmimi
  .
• a.) Diskriminimi çmimi i shkallës së parë .
  Nryshimin e çmimeve
• e bënë monopolisti prej rastit në rast . Pra,
  ndryshon çmimin e
• produktit sipas njerëzve .
• b.) Diskriminimi çmimi i shkallës së dytë .
  Çmimet ndryshojnë
• sipas njësisë së produkteve, e jo sipas njerëzve
  .

83

• c.) Diskriminimi çmimi i shkallës së tretë . Kemi
  atëherë kur
• monopolisti e shet produktin e tij të
  konsumatorët e ndryshëm
• dhe me çmime të ndryshme .
• Qëllimi i çmimeve diskriminues është që të rritet
  fitimi i firmës .

84

• Kriteri i destinacionit ekonomik . Për
  shembull, tregu i qumshtit
• mund të ndahet në dy nëntregje në tregun .
• Kriteri i kohës kur realizohet shitja .
• Kriteri i natyrës së produktit .
• 3. Firma duhet të jetë në gjendje të parandalojë
  mundësin e
• rishitjes së produkteve .

85
Politikat Shtetërore për Kontrollin e Monopolit

• Që në fillim, duhet të dallojmë se ndërhyrja
  shtetërore është
• e ndryshme për llojë të ndryshme monopolesh .
• Për shembull, për monopolet që krijohen mbi bazën
  e shkrirjes
• së firmave, në shumë raste shteti ndërhyn me
  mjete ligjore,
• siç janë ligjet antitrust, për të lejuar krijimin
  e tyre .
• Për monopolet natyrore, të cilat janë të
  domosdoshme për shkak
• të ekonomizmeve të shkallës, shteti ndërhyn për
  ti rregulluar
• to .

86
Tiparet e Konkurrencës Monopolistike

• Numri i madh i firmave
• Diferencimi i produktit . Diferencimi i
  produktit bëhet në disa
• mënyra
• 1. Vendojsa
• 2. Shërbimet
• 3. Ndryshimet e cilësisë .
• 4. Imazhi i prolduktit .

87

• Kontrolli i kufizuar i çmimit . Firmat
  ushtrojnë një kontroll
• më të madh mbi çmimet kur diferencimi i produktit
  është
• më i lartë, kur numri i firmave është më i vogël
  dhe kur
• konkurrentët janë më larg njëri tjetrit .
• Lehtësira relative e hyrjes .
• Konkurrencë jo vetëm nëpërmjet çmimeve .
  Rivalet ekonomikë
• nuk mbështeten vetëm në çmimet, por edhe në
  cilësinë e
• produktit, reklamën, kushtet apo shërbimet që
  shoqërojn
• shitjen e produktit, etj .

88
Oligopoli

• Oligopoli përfaqëson të llojë tregu ku sundojnë
  një numër
• i vogël firmash, vendimet e të cilave janë të
  ndërmarrura. Tiparet
• kryesore të një tregu oligopolistike .
• Ekzistenca e një numri të vogël firmash .
  Ndërvarësia e firmave
• që sundojn në treg është një karakteristik
  dalluese e oligopolit,
• krahasuar me konkurrencën e plotë .
• Standardizimi ose diferencimi i produkteve .

89

• Ndërvarësia në kontrollin e çmimeve .
• Konkurrenca nëpërmjet reklamës dhe cilësis .
• Hyrja me vështërësi në deg Tregu monopolistik e
  ka bazën të
• pengesat e hyrjes, ku mund të përmendim
• Ekonomia e shkallës . Kur për të arritur nivelin
  më të ulët të
• kostos në një degë duhet një prodhim relativisht
  i madh, ku
• kërkohet ajo kapital fillestar shum të madh .
• Mungesa e informacionit
• Liçensat apo kontrolli mbi burimet kryesore .

90
Marrëveshjet e Fshehta (Kartelet)

• Karteli është një marrëveshje midis firmave të
  pavarura për
• të koncetruar vendimet lidhur me sasisnë e
  prodhimit dhe
• çmimet .
• Kartelet mund të jenë me shtrirje botërore, siç
  është rasti
• i OPEK-ut .
• Formimi dhe rruajtja e një karteli është e
  vështirë dhe varet
• nga dy faktorë nga numri i firmave dhe nga
  ndryshimi me
• konditat e kostos .

91

• Në përgjithësi përcaktimi i kuotave të prodhimit
  arrihet
• përgjithësisht me anë të negocitave midis firmave
  .

92
LEVIZJA NDERKOMBETARE E FAKTOREVE TE PRODHIMIT

• Lëvizja Ndërkombëtare e punës dhe kapitalit
• Migrimi ndërkombëtar i punës mund të ndodhë të
  jet i motivuar
• për shkaqe ekonomike dhe jo ekonomike .
• Lëvizja ndërkombëtare e kapitalit merr formën e
  investimeve
• të huaja, të cilat ndahen në investime
  portofolare dhe investime
• direkte .
• Faktorët që Ndikojnë në Investimet e Portofolit
  Ndërkombëtar .

93

• Dëshira e investitorit individual apo
  institucional për ti orientuar
• investimet e portofolit ndërkombëtar drejt një
  vendi të caktuar
• varet nga faktorët e mëposhtëm .
• Niveli i tatimit të interesave apo dividentëve
  Përgjithësisht
• investitorët parapëlqejnë të investojnë ku
  tatimet mbi interesat
• apo dividentët janë relativisht të ulëta, pasi
  fitimet vlerësohen
• pas pagesës së tatimit mbi invetimet në tregjet e
  huaja të letrave
• me vlërë .
• Norma e interesit . Paratë kanë prirjen të
  shkojnë në vendet që
• kanë norma të larta interesi, për sa kohë që
  valutat vendase
• nuk priten të dobësohen .

94

• Kurset e këmbimit . Nëse monedha e një vendi
  pritet të forcohet,
• investitorët e huaj kanë gjasa të investojnë në
  tregjet e letrave
• me vlerë të këtij vendi për të përfituar nga
  lëvizja e monedhës .

95
INVESTIMET E HUAJA DIREKTE

• Shoqërit shumëkombëshe zakonisht i konkretizojnë
  mundësit
• për biznese në rrafshin ndërkombëtar nëpërmjet
  investimeve
• të huaja direkte, që nënkupton investime reale
  (të prekshme,
• të tilla si trualli, ndërtesa, ose dhe
  stabilimente ekzistuese), në
• vendet e huaja .
• Investimi i huaj direkt kërkon investime
  thelbësore dhe
• rrjedhimisht, mund të vendos një sasi të madhe të
  kapitalit në
• rrezik . Ato hyjnë në ndërmarrje të përbashkëta
  më shoqëri
• të huaja, blejnë shoqëri të huaja dhe formojnë
  filiale të reja
• të huaja .

96

• Ekzistojnë disa teori që shpjegojnë pse kompanit
  shumëkombëshe
• kërkojn të zgjerojnë kontrollin në vende të
  ndryshme nga ai
• i origjinës .
• Teoria mbi lokalizmin . Lokalizmi i prodhimit
  është shpesh
• i përcaktuar nga burimet prodhimi vendoset atje
  ku janë burimet .
• Arsye të tjera janë kostot e transportit dhe
  barrierat tregtare .
• Internalizimi ka kuptim vetëm në qoftë se
  transaksionet
• që zhvillohen midis filiale të një kompanie
  shumëkombshe
• janë më fitimprurëse kur zhvillohen si të tilla,
  brenda firmës,
• se sa zhvillohen midis firmave të pavararua .

97

• Në këtë kontekst shtrohet pyetja pse disa
  transaksione janë
• më të dobishme brenda firmës se sa midis firmave
  . Këtu duhet
• veçuar dy teori teoria mbi transferime
  teknologjisë dhe teoria
• mbi integrimin vertikal .

98
Krahasimi i Përfitimeve të Investimeve të Huaja
Direkte midis vendeve

• Rruga optimale, që një shoqëri të penterojë në
  një treg të
• huaj, varet pjesërisht nga karakteristikat e
  tregut . Për shembull,
• investimet e huaja direkte nga shoqërit amerikane
  janë të
• zakonshme në Europë, por jo të zakonshme në Azi,
  ku njerzit
• janë mësuar të blejnë produkte të shoqërive
  aziatike . Kështu,
• për shoqërit që kërkojnë të penetrojnë në Azi do
  të ishin
• më të përshtatshme marrëveshjet licensuese apo
  ndërmarrjet
• e përbashkëta .

99
Permbledhje e Motiveper Kryerjen e Investimeve
te huaja direkte

• Perfitimi i mundshem
  Mjetet per arritjen e ketij perftimit
• 
  nepermjet investimit te huaj
  direkt
• 1.Terheqja e burimeve te reja te
  krjon nje filial apo bli nje konkurrent
• kerkeses
  nje treg te ri
• 2.Hyrja ne tregjet ku ka mundesi Bli
  konkurrentin qe kontrollon tregun
• per perfitime te medha
  e tij te brendshem
• 3.Perftimet nga ekonomite shkalles Krjo
  nje filal ne nje treg qe
• 
  mund te shese produkte te
• 
  prodhuara diku tjeter.Kjo lejon
• 
  rritjen e prodhimit
• 4.Perdorimi i lendeve te para te huaja
  Krijo nje filial ne nje treg ku lendet e
• 
  para jane te lira dhe
  lehtesisht te

100

• 5.Perdorimi i faktoreve te huaj te prodhimit
  Krijo nje filial ne nje treg qe
• 
  ka kosto relativisht te
• 
  punes dhe tokes shit
• 
  produktin perfundimtar
  ne
• 
  vendet ku kosto e
  prodhimit
• 
  eshte e larte
• 6.Perdorimi i teknologjise se huaj
  Krijo nje ndermarje te
• 
  perbashket me qellim qe
  te
• 
  mesosh mbi procesin e
• 
  prodhimit apo
  operacionet
• 
  tjera

101

• Shfrytezimi i avantazheve Krijo nje
  filal ne nje treg ku
• 
  konkurrentet jane te pafte te
  
  
• 
  nje produkt identik shit produktin ne
  ate vend
• Monopoliste
• 8.Reagimi ndaj luahtjeve të Krijo një
  filial në një treg të ri ku valuta
• kursit të këmbimit
  lokale është e dobët, por që pritet të
• 
  formohet me kalimin e kohës
• 9.Reagimi ndaj kufizimeve Krijo një
  filal në një treg ku kufizmiet më
• tregtare
  të ashpra tregtare do të ndikojnë
• 
  negativisht mbi volumin e eksporteve të
• 
  shoqërisë .
• 10.Diversifikim në rrafsh Krijo
  filiale në tregje ku ciklet e biznesit
• ndërkombëtar .
  ndryshojnë nga ato të vendeve ku janë
• 
  ngritur filialet ekzistuese .

102

• Motivet për Kryerjen e Investimeve të Huaja
  Direkte
• NIKE është një shembull klasik i shoqërive që ka
  kryer biznes
• në rrafsh ndërkombëtar në Azi dhe Europë,
  pikërisht për
• shkak të disa nga motivet e përshkruara më lartë
  . Në vitin
• 1990, rreth 22 për qind e të ardhurave të NIKE
  prej US 2,2 miliarde
• e kishin origjinen nga filialet e huaja.Ne vtitin
  2001 te ardhurat e
• NIKE ishin rritur ne nivelin 21S8.9 miliarde ku
  44 perqind e te
• ardhurave e kishin orgjinen nga filialet e huaja

103

• Ne rast se projekti gjeneron te ardhura shoqeria
  shumekombeshe duhet te vendose nese fondet do te
  arketohen nga shoqeria meme apo do te perdoren
  nga filiali.Nese perdorimi i fondeve nga filiali
  do te ishte me i vlefshem sesa nga perdorimi nga
  veteshoqeria meme athere filiali duhet ti mbaje
  fondet.Sigurisht nje perqindje e caktuar e
  fondeve nevojitet ne fililal per te mbuluar
  shpenzimet operative por pjesa tjeter e fondeve
  mund te dergohet ne shoqerine meme ne ndarje
  filial tjeter apo rinvestohet per qellim zgjerimi
  

104

• Kendveshtrimi i qeverise se vendit prites ndaj
  investimeve te huaja direkte
• Ne disa raste qeveria i ofron nxitesa (lehtesira)
  shoqerive shumekombeshe qe kane interes te
  kryejne inevestime ne vend.Qeverite jane
  veqanarisht te interesuara te ofrojne nxitesa
  (lehtesira) per ato lloj investimesh te huaja
  direkte qe do te rezultonin ne nje rritje te
  punesimit te popullesise vendase apo permisim te
  teknologjise

105

• Ne nxihtesat (lehtesirat) me te perhapura qe mund
  te ofrohen nga qeveria e vendit prites perfshihen
  shkurtimet teknike mbi te ardhurat e fituara ne
  vend ofrimi i truallit dhe ambienteve pa qera hua
  me interesa te uleta subvencionin e energjise dhe
  rregulla te reduktuara ambientaliste.Shkallla e
  ofrimit te ketyre nxitesve (lehtesirave) nga ana
  e qeverise varet nga shkalla per perfitimeve qe
  vendit ka nga investimet e huaja direkte te
  shoqerise shumekombeshe

106

• Pengesat ndaj investimeve te huaja direkte
• Pengesat qe mbrojn shoqerite ose konsumatoret
  vendas. Kur shoqeri te shumekombeshe konsiderojne
  kryerjen e nje invesitmi te huaj direkt duke
  blere ne shoqeri te huaj ato mund ndahen pengesa
  te ndyshme te vendosura nga qeveritare te vendit
  prites.Cdo vend ka nje apo me shume agjenci qe te
  monitorojne shtirjet dhe blerjet e shoqerive
  tregetare.Aktiviteti i blerjeve te shoqerive ne
  cilindo vend ndahet nga rregullat e vendosura nga
  keto agjensi .
• Komisioni i Bashkimit Europian (BE) vlerëson
  shtrirjet që
• mund të kenë ndikim mbi konkurencën në Europ.
  Komisioni
• i BE-së hodhi poshtë shkrirjen midis General
  Elektrik dhe
• Honeyëell, sepse besonte se, kjo shkrirje do
  të rezultonte në
• monopol .

107

• Blerësit në Japoni shqyrtohen nga Komisioni i
  Tregtisë së
• paanshme .
• Blerësit në SHBA shqyrtohen gjithashtu nga disa
  agjensi, duke
• përfshirë dhe Komisionin e Letrave me Vlerë të
  Bursave, i cili
• rregullon mënyrën e kryrerjes së blerjeve, si dhe
  nga Departamenti
• i Drejtësis dhe Komisioni Federal i Tregtisë, që
  analizojnë
• ndikimin e mundshëm mbi konkurrencën .
• Pengesat që Kufizojnë Pronësinsë . Disa qeveri e
  kufizojnë
• pronësinë e huaj mbi shoqëritë vendase . Pengesat
  të tilla mund
• të kufizojnë ose ndalojnë blerjet në rrafsh
  ndërkombëtar .

108

• Pengesat e tipit Filli i Kuq . Një pengesë e
  tërthort ndaj
• investimeve të huaja në disa vende, është e
  ashtuquajtura,
• Filli i kuq që përfshinë kërkesat procedurale
  dhe për
• dokumentacion .
• Një shoqëri shumëkombëshe që kryen investim të
  huaj direkt,
• në çdo vend, është subjekt i plotësimit të një
  kompleksi
• kërkesash . Përpjekjet aktuale për ta bërë
  uniform legjislacionin
• në Europë, ka lehtësuar përgaditjen e
  dokumentacionit të
• kërkuar për blerjen e shoqërive europiane .

109
Kusht e Vendosura nga Qeveria për Kryerjen e
Investimit të Huaj Direkt

• Disa qeveri i lejojnë blerjet në rrafsh
  ndërkombëtar, por vendosin
• kërkesa të veçanta mbi shoqëritë shumëkombëshe që
  
• dëshirojnë të blejnë shoqërinë vendase . Për
  shembull shoqëris
• shumëkombëshe mund ti kërkohet të sigurojë
  kontroll mbi
• ndotjen gjatë procesit të prodhimit ose të
  strukturojë aktivitetin
• për eksportin e produkteve të saj, në mënyrë të
  tillë që
• moscënojë pjesën e tregut të shoqërive të tjera
  vendase .
• Shoqëritë shumëkombëshe mund ti kërkohet edhe të
  mbajë
• në punë të gjithë punëtorët e shoqërisë që do të
  blihet, në
• mënyrë që të mos ketë efekte negative mbi
  papunësinë dhe
• kushtet e përgjithshme ekonomike .

110

• Kushtet e vendosura nga qeverit
  jodomosdoshmërisht e frenojn
• një shoqëri shumëkombëshe të kryejë investim të
  huaj direkt
• në një vend të caktuar, por e bëjnë atë më të
  kushtueshëm .
• Kështu shoqërit shumkombëshe duhet të jen të
  gatshme të
• marrin në konsiderat investime të huaja direkte
  që kërkojnë
• përmbushje të klauzolave të kushtueshëm, vetëm
  kur
• përfitimet e mundshme tejkalojnë kostot .

111
TREGJET FINANCIARE

• Dallojm katër segmente kryesore të tregjeve
  financiare
• 1. Tregjet e parasë
• 2. Tregjet e kapitalit
• 3. Tregjet devizore
• 4. Tregjet e letrave me vlerë .

112

• 1. Tregjet e parasë .
• Tregu i paras paraqet vendin ku takohet oferta
  dhe kërkesa për
• instrumentet të borxhit, afati i maturimit i të
  cilave është një
• ose më pak se një vit .
• Përmes tregut të parasë pjesmarrësit në këtë
  treg financiar,
• ekonomia si tërësi, që nga ndërmarrjet e deri te
  qeveritë në
• nivele të ndryshme i realizojn disa që llime të
  politikave të
• çdo vendi

113

• a.) mundësohet mbajtja e likuiditetit të
  pjesmarrësve në jetën
• ekonomike .
• b.) sigurohet mundësia e financimit të buxhetit
  qeveritar përmes
• poltikës së huasë publike .
• c.) Konsolidohet ruajtja e stabilitetit
  makorekonomik .
• d.) Ofrohet një siguri në nivel kombëtar, se do
  të ketë para të
• shëndetshme (para joinflatore)
• e.) Mirëmbahet stabiliteti i normës së kamatës,
  i kursit devizor etj .

114

• Në tregun e parasë kryhen transaksione të shumta
  .
• pjesmarrës kryesorë janë banka qendrore, banka
  afariste dhe
• institucionet të tjera financiare, si dhe
  ndërmjetsit financiarë .

115
Bonot e thesarit

• Bonot e thesarit janë letra me vlerë diskonte (të
  zbritshme në
• çmim) .
• Poseduesit e bonove të thesarit, interesin e
  marrin në ditën e
• maturimit . Në emision, bonot kanë afatin e
  maturimit një vit
• ose më pak .
• Letrat me vlerë të thesarit zakonisht emitohen në
  aksione (ankande)
• që mbahen në termine të caktuara .

116
TREGJET E KAPITALIT

• Tregu i kapitalit mund të definojm si vend ku
  tregtohet me kapital,
• pra me instrumente financiare afatgjata .
• Tregu i kapitalit i ushtron dy funksione
• 1. Funksioni i parë i trgjeve të kapitalit kryhet
  në tregun primar
• 2. Funksioni i dytë i tregjeve të kapitalit
  ushtrohet në tregjet
• sekondare të letrave me vlerë .
• Tregu sekondar mundëson rialokimin e pandërprerë
  të mjeteve
• financiare ndërmjet investitorëve të ndryshëm .

117

• Funksionet kryesore të cilat i kryen tregu i
  kapitalit janë
• 1. Tregu i kapitalit mundëson ndërlidhjen e
  ofertës dhe
• kërkesës për kapital .
• 2. Koncentrimi i kapitalit .
• 3. Funksioni i s