AZ?RBAYCAN D

1
AZ?RBAYCAN DÖVL?T AQRAR UNIVERSITETIInformasiya
texnologiyalari, aqromüh?ndislik v? energetika
fakült?siK?nd t?s?rrüfati masinqayirmasi,
standart-lasdirma v? sertifikasiya kafedrasi

• METROLOGIYANIN ?SASLARI - F?NN.
• 12. METROLOGIYA ÜZR? BEYN?LXALQ T?SKILATLAR
  ÖLÇÜ V? Ç?KIL?R ÜZR? BEYN?LXALQ T?SKILATLAR.
• Mühazir?çi texnika elml?ri namiz?di
• Ismayilov Nazim Köç?ri oglu

G?NC? -2010
2

• PLAN
• 1. T?skilatin f?aliyy?t dair?si.
• 2. T?skilatin strukturu v? t?rkibi.

3

• ? D ? B I Y Y A T
• 1. ?????? ?. ??. ??????? ?????. ???. ???. ?
  ????., 1980, 447 ?.
• 2. ????? ?.?. ??????????, ?????????????? ?
  ???????????? ??????? ??? ?????. 3-? ???. ???.
  ?????, 2020.-464 ?. ??.- (????? ??????? ???
  ?????).
• 3. ??????? ?.?. ??????????, ?????????????? ?
  ???????????? ??????? ??? ????. ????. ????.
  ??-??????? /?.?.???????, ?.?.?????? ?. ??..
  ?. ???????????? ????? ????????, 2006. -384 ?.
• 4. ??????? ?.?. ?????? ??????????????,
  ?????-???????, ?????????? ??????? ??? ?????.
  -3-? ???. ???. ? ???. ?. ????? ????, 2007.
  671 ?.

4

• M?hsulun keyfiyy?tinin sinagi v? n?zar?ti,
  sertifika-siya, metroloji laboratoriyalarin
  akkreditasiyasi milli ölçü sisteml?rinin
  f?aliyy?ti il? ?laq?dardir. M?hsulun
  standartlarin t?l?bl?rin? uygunlugunu
  qiym?tl?ndirdikd?, müxt?lif parametrl?rin
  ölçülm?sind?n baslayaraq, m?h-sulun özünün
  xarakteristikasi v? onun saxlanma, n?ql-etdirilm?
  v? istifad? olunmasinda xarici t?sir
  parametr-l?ri d? öyr?nilir.
• M?hsulun m?cburi t?l?bl?r? uygunlugunu mü?yy?n
  etm?k üçün aparilan sertifikasiya sinaqlarinda
  ölçm?l?rin metodika v? praktikasi n?tic?l?rin
  müqais? edilm?sind? özünü göst?rir.

5

• Bel?likl? ?g?r sinaqlarin n?tic?l?ri v?
  m?hsulun sertifikasiyasinda ölçm?l?rin v?hd?ti
  qorunub saxlanirsa, o zaman metrologiya
  beyn?lxalq ticar?tin maraqlarini t?min ed?r.
  Beyn?lxalq t?skilatlarin f?aliyy?tind? bu m?s?l?
  mühüm rol oynayir. Metrologiya üzr? beyn?lxalq
  t?skilatlarin s?yi n?tic?sind? dünyanin ?ks?r
  ölk?l?rind? asgidakilara nail olunmusdur
• - fiziki k?miyy?tl?rin Beyn?lxalq vahidl?r
  sistemi (SI) q?bul edilmisdir
• - müqais? olunan terminologiya isl?yir
• - ölçü vasit?l?rinin metroloji
  xarakteristikalarinin normalasdirilmasi üsullari
  üzr? tövsiy?l?r q?bul edil-misdir
• - ölçü vasit?l?rinin sertifikasiyasi üzr?
  tövsiy?l?r q?bul edilmisdir

6

• - m?hsulun seriyali buraxilisindan ?vv?l ölçü
  vasit?-l?rinin sinaqlari üzr? tövsiy?l?r q?bul
  edilmisdir.
• Ölçm?l?r v?hd?tinin beyn?lxalq s?viyy?d? genis
  yayilmasina uygun olaraq. Beyn?lxalq metroloji
  t?ski-latlar ISO v? BEK l? ?m?kdasligi daha da
  gücl?n-dirirl?r.
• ?n iri beyn?lxalq metroloji t?skilatlar
  asagidaki-lardir
• - ölçül?r v? ç?kil?r üzr? Beyn?lxalq t?skilat
  (ÖÇBT)
• - qanunverici metrologiyanin Beyn?lxalq
  t?skilat (QMBT).
• 1875 ci ild? 17 dövl?t Metrik Konvensiya
  imza-lanmisdir.

7

• Konvensiyanin m?qs?di milli ölçü vahidl?r
  siste-minin unifikasiyasi v? faktiki vahid
  uzunluq v? kütl? etalonlarinin t?yin edilm?si
  (metr v? kiloqramin). Bu konvensiyanin ?sasinda
  ölçü v? ç?kil?r üzr? höküm?t-l?rarasi Beyn?lxalq
  t?skilat yaradilmisdir.
• T?skilatin r?smi dili fransiz dilidir.
  T?skilatin yara-dilmasinin t?s?bbüskarlarinda
  Peterburq Elml?r Aka-demiyasini göst?rm?k olar.
  Metrik Konvensiya bu gün? q?d?r f?aliyy?t
  göst?rir (1921 ci ild? q?bul olunmus
  ?lav?l?rl?). Dünyanin 50 y? yaxin dövl?ti
  t?skilatin üz-vüdür. Konvensiyaya uygun olaraq
  beyn?lxalq etalonlari qoruyan v? müdafi? ed?n v?
  ilk beyn?lxalq elmi t?d-qiqat laboratoriya
  funksiyasini yerin? yetir?n ölçül?r v? ç?kil?r
  üzr? Beyn?lxalq büro yaradilmisdir.

8

• (ÖÇ.B.B). Büronun v?zif?si metr v? kiloqramin,
  ion-lasdirici süalanmalarin vahidl?rinin,
  elektrik müqavi-m?ti prototipl?rinin v? s.
  qorunub saxlanmasindan iba-r?tdir. ÖÇBB Fransada
  yerl?sir (Sevr s?h?ri). Onun f?aliyy?ti
  Beyn?lxalq ölçül?r v? ç?kil?r üzr? komit? (BÖÇK)
  r?hb?rlik edir. ÖÇ.BB nun ?sas praktiki
  v?zi-f?si müxt?lif milli ölçü vahidl?ri
  etalonlari il? beyn?lxalq etalonlarin
  tutusdurulmasindan ibar?tdir. 100 d?n artiq
  dövl?tl?rin metroloji t?skilatlarinin f?aliyy?ti
  ÖÇ.BB t?r?find?n koordinasiya edilir.
• Bu t?skilatin isinin elmi istiqam?ti ölçm?l?rin
  metrik sisteminin t?kmill?sdirilm?sind?n
  ibar?tdir.
• ÖÇBB daima beyn?lxalq etalonlari t?kmill?s-

9

• dirir, d?qiq ölçm?l?r üçün yeni v? ?n yeni
  üsullari v? vasit?l?ri isl?yib t?tbiq edir, ?sas
  ölçü vahidl?rinin yeni konsepsiyalari yaradib
  köhn?l?ri ?v?z edir, üzvölk?-l?rd? metroloji
  t?dqiqatlari koordinasiya edir. ÖÇBB -nun elmi v?
  praktiki f?aliyy?tinin proqramlarini, vahidl?-rin
  mü?yy?n edilm?si, onlarin t?yini v? t?krarlanmasi
  m?s?l?l?ri sah?sind? ali beyn?lxalq orqan olan
  ölçül?r v? ç?kil?r üz? Ali konfrans t?sdiq edir.
  Onun isind? Kon-vensiyaya qosulmus bütün
  dövl?tl?r istirak edir. Ali Konfrans dörd ild?
  bir d?f? yigilir.
• Ilk d?f? 1898 ci ild? keçirilmisdir.
  Kofranslar arasi müdd?td? ÖÇBT in isin?
  konfransda seçil?n ÖÇBK - ? r?hb?rlik edir. 18
  üzvü olan komit?nin t?rkibin? dünya-

10

• nin ?n taninmis fizikl?ri v? metroloqlari daxil
  edilir. Vaxti il? komit?nin t?rkibin?
  D.I.Mendelyev daxil edilmisdir.
• Ölçül?r v? ç?kil?r üzr? Beyn?lxalq Komit?nin
  t?rki-bind? Ali konfranslar üçün materiallar v?
  q?rarlar hazir-layan 8 M?sl?h?tçi Komit? isl?yir.
  Komit?l?rin adlari ÖÇBT in f?aliyy?t dair?sini
  ?ks etdirir elektrik üzr?, termometriya üzr?,
  metrin t?yini üzr?, saniy?nin t?yini üzr?,
  vahidl?r v? kütl? üzr?, fotometriya v?
  ionlasdirici süalanmalar üçün etalonlar üzr?
  ÖÇ.BT a üzv olan dövl?tl?ri komit?l?rd? onlarin
  iri elmi institutlari t?msil edir. ÖÇBT in elmi
  isl?m?l?ri böyük praktiki ?h?miy-y?t k?sb
  edirl?r. Asagidakilari göst?rm?k kifay?t ed?r
  Beyn?lxalq vahidl?r sistemi SI nin q?bul
  edilm?si (1960), saniy?nin yeni t?rifinin q?bul
  edilm?si (1967) v? tezliyin ?n yeni
  standartlarinin yaradilmasi. Sonuncusu vaxt v?
  tezliyin milli etalonlarinin d?qiqliyini 100
  1000

11

• d?f? artirmaga imkan verdi, bu is? öz növb?sind?
  kosmik uçus-larin d?qiqliyind? v? b?zi
  fundamental elmi t?dqiqatlarin istifad?
  olunmasinda özünü göst?rdi.
• Metrin yeni t?yinin? keçm?sind? (1983) bir sira
  dövl?tl?rin müt?x?ssisl?ri olduqca böyük h?cmli
  isl?r yerin? yetirmisl?r. Lakin h?r bir dövl?tin
  x?rcl?ri ümumi x?rcl?rin 30 - d?n artiq
  olmamisdir.
• Dövl?tl?rin ÖÇBT in isind? istiraki
  n?tic?sind? yeni ölçü vahidl?rin? v? ?sas
  vahidl?r etalonlarina sin-xron keçid t?min
  olunur. Bunun n?tic?sind? asagidaki-lara z?min
  yaranir ölçm?l?rin v? sinaqlarin qarsiliqli
  taninmasina, beyn?lxalq ticar?td? mane?l?rin
  aradan götürülm?sin? (xüsusil? masinlarla,
  avadanliqlarla, cihazlarla v? s.), elmi texniki
  informasiya mübadil?si v? s. bes dövl?tin
  lazerl?rinin tutusdurulmasi sah?sind? yerin?
  yetiril?n isl?r üzr? t?dqiqatlar yaxin g?l?c?kd?
  metrin yeni t?yinin? keçm?y? imkan ver?c?k.

12
DIQQ?TINIZ? GÖR? ÇOX SAG OLUN
T?RTIBATÇI
HICRAN ISMAYILOVA