Rola panstwa w gospodarce

1
Rola panstwa w gospodarce

• WYKLAD 5

2
Co robi panstwo?

• W ciagu ostatniego stulecia zakres dzialalnosci
  panstwa w krajach rozwinietych stale sie
  rozszerza.
• Panstwo odgrywa wazna role we wspólczesnej
  gospodarce mieszanej, nabywajac dobra i uslugi,
  sciagajac podatki oraz dokonujac platnosci
  transferowych.
• Panstwo tworzy równiez podstawy prawne, reguluje
  dzialalnosc gospodarcza i próbuje wyeliminowac
  cykle koniunkturalne.

3
Udzial wydatków panstwa w dochodzie narodowym ()
Kraj / rok 1880 1926 1960 1989 2001
Niemcy 10 31 32 45 47,6
Wielka Brytania 10 24 32 41 40,6
Francja 15 19 35 52 51,6
Szwecja 6 8 31 60 57,2
4
Rola panstwa w gospodarce - etatyzm

• Etatysci twierdza, ze panstwo powinno pelnic
  aktywna role w gospodarce, co stanowi czynnik
  stabilizujacy i przyczyniajacy sie do
  podniesienia ogólnego bogactwa narodu.
• Uwazaja, ze panstwo powinno podejmowac kluczowe
  decyzje rozwojowe oraz zapewnic kazdemu
  obywatelowi prace i godziwe wynagrodzenie, a
  takze troszczyc sie o najbiedniejszych i
  najslabszych.
• Nie musi to jednak oznaczac rezygnacji z
  gospodarki rynkowej i przejscia do gospodarki
  planowej - socjalizmu.

5
Rola panstwa w gospodarce - liberalizm

• Liberalisci postuluja ograniczenie do minimum
  roli panstwa w gospodarce.
• Najwazniejszym elementem rynku jest konkurencja,
  która zapewnia najbardziej efektywne
  wykorzystanie czynników wytwórczych (najlepsza
  alokacje zasobów).
• Glówna rola panstwa jest tworzenie ladu
  spolecznego i kontrolowanie jego przestrzegania.
• Panstwo powinno tylko uzupelniac dzialanie rynku.

6
Funkcje ekonomiczne panstwa

• 1) Funkcja legislacyjna - Panstwo ustanawia
  prawa i przepisy szczególowe
• zasieg wlasnosci prywatnej (socjalizm /
  kapitalizm),
• prawa wlasnosci (np. posiadanie broni),
  wykorzystanie wlasnosci (np. zezwolenia
  lokalizacyjne),
• przepisy zwiazane ze zdrowiem, bezpieczenstwem,
• zapobieganie oszustwom (np. uzgadnianiu cen),
• przepisy branzowe (wymagania stawiane osobom
  wykonujacym okreslony zawód)

7
2) Funkcja kreowania popytu i podazy

• Panstwo kupuje i sprzedaje dobra i uslugi które
  sa dostarczane przedsiebiorstwom i gospodarstwom
  domowym. Wiekszosc z nich, np. obrona narodowa i
  oswiata, jest dostarczana uzytkownikom, od
  których nie pobiera sie zadnej bezposredniej
  oplaty.
• Niektóre dobra i uslugi, np. lokalne przejazdy
  autobusowe i publikacje rzadowe, sa bezposrednio
  oplacane przez uzytkowników.
• Panstwo musi decydowac, co kupowac, a co
  wytwarzac samodzielnie.

8
3) Funkcje redystrybucyjne

• Panstwo dokonuje platnosci transferowychPlatnosci
  transferowe to wyplaty, w zamian za które nie sa
  swiadczone zadne bezposrednie uslugi.

9
3) Funkcje redystrybucyjne

• Panstwo naklada podatki

Tablica 4.1. Rozmiary dzialalnosci panstwa w 1990
r. ( PKB)
Wielka
Brytania USA Szwecja Holandia
Wydatki na dobra i uslugi 20 18 27 15
Transfery 19 17 32 37
Wydatki ogólem 39 35 59 52
Dochody z podatków 40 32 63 49
Nadwyzka budzetowa 1 - 3 4 - 3
10

• Prawo dochodowosci podatku okresla zwiazek miedzy
  stawka podatkowa, a wplywami podatkowymi do
  budzetu.
• Przy podwyzszaniu stawki ponad rozsadna granice,
  przyrost wplywów maleje z powodu unikania
  placenia podatku. Obrazuje to krzywa Laffera

11
Na co panstwo przeznacza wplywy z podatków?
12
Panstwo zaciaga pozyczki

• deficyt budzetowy finansowany jest za pomoca
  pozyczek
• obligacje skarbowe to forma oprocentowanej
  pozyczki pienieznej zaciaganej przez Skarb
  Panstwa u osób zakupujacych obligacje. Srodki
  uzyskane z obligacji finansuja istotne cele
  przewidziane w budzecie panstwa oraz sa
  przeznaczane na splate wczesniej zaciagnietych
  dlugów.
• Najprostsza metoda walki z deficytem sa
  drastyczne ciecia w wydatkach budzetowych w celu
  ich dostosowania do osiaganych dochodów.

13
4) Panstwo wplywa na alokacje zasobów

• Panstwo decyduje co jest produkowane (wydatki
  obronne, oswiata, wspieranie sztuki).
• Stosujac regulacje prawne, panstwo wplywa na to,
  jak sa produkowane dobra.
• Za pomoca podatków, subsydiów i transferów
  panstwo zabiera czesc dochodów jednym i
  przekazuje je innym.

14
Co powinno robic panstwo?

• Zdarza sie, ze dzialanie rynków prowadzi do
  nieefektywnego rozdysponowania zasobów i
  interwencja panstwa moze poprawic funkcjonowanie
  gospodarki. Panstwo powinno dzialac w zakresie
• Regulowania cyklów koniunkturalnych
• Dostarczania dóbr publicznych
• Regulowania efektów zewnetrznych
• Wyrównywania asymetrii informacyjnej
• Ochrony konkurencji przed monopolem
• Redystrybucji dochodów i dostarczania dóbr
  pozadanych spolecznie

15
1) Panstwo próbuje stabilizowac gospodarke

• Aktywnosc gospodarcza kraju, czyli koniunkture
  gospodarcza, okreslaja wielkosci róznych
  mierników ekonomicznych.
• Cyklem koniunkturalnym sa nazywane regularne
  wahania wielkosci produkcji, bezrobocia i tempa
  inflacji.

16
Przebieg klasycznego cyklu koniunkturalnego
17
Wplyw panstwa

• Aby wplywac na przebieg cyklu panstwo
  wykorzystuje srodki polityki makroekonomicznej
  fiskalnej i monetarnej (np. obnizka podatków
  podczas recesji, kontrola ilosci pieniadza w
  obiegu)

18
Oprócz polityki fiskalnej i monetarnej panstwo
moze stosowac

• polityke celna,
• polityke cenowa,
• polityke dochodowa,
• polityke zatrudnienia,
• polityke spoleczna,
• polityke regionalna,
• polityke inwestycyjna.
• polityke naukowo-techniczna i innowacyjna,
• polityke dostosowan strukturalnych,
• polityke restrukturyzacji,
• polityke ekologiczna.
• polityke przemyslowa (np.. energetyczna,
  surowcowa itd.),
• polityke rolna,
• polityke transportowa, polityke handlowa.

19
2) Zapewnienie dóbr publicznych

• Dobro publiczne to takie dobro, które bedac
  konsumowane przez jedna osobe, moze byc
  jednoczesnie konsumowane przez innych ludzi.
• Wiekszosc dóbr publicznych nie jest dostarczana
  przez producentów prywatnych. Ze wzgledu na
  problem gapowicza - to ktos, kto bezplatnie
  konsumuje dobro, którego wytwarzanie wymaga
  ponoszenia kosztów.
• Panstwo nie musi wytwarzac dóbr publicznych, musi
  jedynie zapewnic niezbedne rozmiary ich
  produkcji. Wytwarzaniem moga sie zajac dostawcy
  prywatni.

20
3) Regulowanie efektów zewnetrznych

• Efekt zewnetrzny wystepuje wtedy, kiedy produkcja
  lub konsumpcja dobra bezposrednio oddzialuje na
  osoby, które nie kupuja i nie sprzedaja tego
  dobra oraz kiedy ten wplyw nie znajduje pelnego
  odzwierciedlenia w cenach rynkowych.
• Koszty spoleczne to wszystkie bezposrednie i
  posrednie straty poniesione przez osoby trzecie
  lub cale spoleczenstwo w rezultacie dzialalnosci
  ekonomicznej poszczególnych producentów.

21
Koszty efektów zewnetrznych
Koszt spoleczny Oczyszczanie scieków Utylizacj
a odpadów Koszt leczenia Koszty leczenia
Efekt zewnetrzny Zanieczyszczenie
srodowiska Toksyczne odpady Choroby zawodowe
pracowników Uszczerbek na zdrowiu mieszkan-ców
regionu
Te koszty ponosi cale spoleczenstwo. Niektóre z
nich sa trudne do oszacowania.
22
4) Wyrównywanie asymetrii informacyjnej

• Jezeli przedsiebiorstwa i konsumenci nie sa
  dobrze poinformowani, moga podejmowac dzialania,
  które nie leza w ich interesie.
• Wspólczesne panstwa reguluja warunki pracy,
  klasyfikuja produkty zywnosciowe, wydaja przepisy
  zwiazane z bezpieczenstwem dóbr konsumpcyjnych i
  dbaja, aby pewne produkty (takie jak zywnosc lub
  niebezpieczne chemikalia) mialy etykiety z
  niezbednymi informacjami.

23
5) Ochrona konkurencji

• Kazdego nabywce lub sprzedawce, który jest w
  stanie istotnie wplywac na cene rynkowa, okresla
  sie mianem posiadacza sily rynkowej lub sily
  monopolowej.
• W takich przypadkach panstwo interweniuje za
  pomoca przepisów o ochronie konkurencji, których
  celem jest jej ozywienie, a takze zapobieganie
  monopolizacji i innym praktykom sluzacym kontroli
  podazy.
• Celem interwencji panstwa jest ograniczenie sily
  rynkowej, np. poprzez zapobieganie ustanawianiu
  zbyt wysokich cen przez przedsiebiorstwa.

24
6) Redystrybucja dochodów i dobra pozadane
spolecznie

• Podzial dochodów, bedacy wynikiem dzialania
  wolnego rynku, z etycznego punktu widzenia nie
  moze zostac uznany za sprawiedliwy.
• Wspólczesne panstwa na duza skale angazuja sie w
  redystrybucje dochodów.
• Kiedy panstwo interweniuje, zmieniajac podzial
  dochodów, wtedy poprawia sytuacje pewnych grup
  ludnosci kosztem innych grup, co staje sie
  zródlem kontrowersji.

25
Panstwo dokonuje redystrybucji dochodów poprzez
podatki

• Przy plaskiej krzywej podazy (S) i stromej
  krzywej popytu (D), ciezar podatku jest ponoszony
  glównie przez konsumentów.
• Poniewaz popyt jest nieelastyczny, producenci
  moga przerzucic wieksza czesc podatku na
  konsumentów, podnoszac ceny. Podaz jest
  elastyczna, zatem ceny otrzymywane przez
  producentów nie moga sie znacznie obnizyc.

26

• Przy plaskiej krzywej popytu i stromej krzywej
  podazy, ciezar podatku jest ponoszony glównie
  przez producentów.
• Popyt jest elastyczny, zatem próby podniesienia
  cen, w celu przerzucenia podatku na konsumentów,
  szybko prowadza do spadku sprzedazy.
• Podaz jest nieelastyczna. Producenci jedynie
  nieznacznie zmniejszaja produkcje, mimo ze cena
  spadla prawie o 50 centów.

27
6) Dostarczanie dóbr pozadanych spolecznie

• Dobra spolecznie pozadane to dobra, o których
  spoleczenstwo sadzi, ze powinny byc konsumowane
  przez ludzi bez wzgledu na poziom ich dochodów.
  Np. ochrona zdrowia, oswiata, mieszkania i
  zywnosc.

28
Problemy podejmowania decyzji przez panstwo

• Paradoks glosowania.

Glosujacy Preferencje glosujacych w stosunku do wariantów A, B i C Preferencje glosujacych w stosunku do wariantów A, B i C Preferencje glosujacych w stosunku do wariantów A, B i C
Glosujacy A B C
1 1 2 3
2 3 1 2
3 2 3 1

• Kiedy preferencje indywidualne ksztaltuja sie
  tak, jak to pokazano w tablicy, glosowanie wedlug
  zasady wiekszosci glosów doprowadzi do wyboru
  rozwiazania A kosztem B, B kosztem C i C kosztem
  A. Podjecie spójnych decyzji na podstawie
  wiekszosci glosów staje sie niemozliwe.

29
Wynik srodkowego wyborcy.

• Kazdy punkt odpowiada sumie preferowanej przez
  jednego z wyborców. Przyjmujemy, ze kazdy
  glosujacy opowie sie za poziomem wydatków
  mozliwie jak najblizszym preferowanej przez
  siebie sumy.
• wiekszosc glosujacych (9 z 17) bedzie przeciwna
  wydatkom nizszym od preferowanych przez
  srodkowego wyborce. Zatem, w glosowaniu tym
  zostanie wybrany wynik preferowany przez
  srodkowego wyborce.

30
Porozumienie glosujacych

• kazda osoba glosuje za przyjeciem danego projektu
  tylko wtedy, kiedy przyniesie jej to zysk. A
  zatem, osoba 1 glosuje przeciwko projektom A i B
  osoba 2 przeciw projektowi A, lecz za B, zas
  osoba 3 za A, lecz przeciw B.
• W glosowaniu wedlug zasady wiekszosci oba
  projekty zostalyby odrzucone.
• Jesli osoby 2 i 3 zawra koalicje i glosuja
  wspólnie osiagna lepszy rezultat niz ten, który
  osiagnelyby, glosujac niezaleznie.

Osoba Projekt A Projekt B
1 - 4 - 1
2 - 3 4
3 6 - 1
Dane dotyczace projektów legislacyjnych A i B
oraz trzech prawodawców (wyrazona w funtach
wartosc obu projektów dla kazdego z prawodawców).
31
Urzednicy panstwowi - problem pana i slugi"

• pan" przekazuje prawo podejmowania decyzji
  komus innemu, czyli sludze", aby ten dzialal w
  imieniu pana". Pojawia sie tu trudnosc
  wynikajaca z faktu, ze interes slugi" moze nie
  byc taki sam, jak interes pana".
• zle nadzorowani sludzy" podlegaja pokusie
  kierowania sie wlasnym interesem. Rzady moga
  dzialac raczej na rzecz swoich zwolenników niz
  dla dobra ogólu wyborców menedzerowie moga
  wybrac latwe zycie zamiast walke o zyski dla
  akcjonariuszy pracownicy moga unikac pracy.

32

• Decyzje panstwa powinny odzwierciedlac cele
  spoleczenstwa, jednak te ostatnie moga byc trudne
  do ustalenia.
• Demokratyczne spoleczenstwo wybiera prawodawców,
  którzy podejmuja decyzje wykonywane nastepnie
  przez urzedników pod nadzorem rzadu.