Witam Panstwa na wykladzie z podstaw polityki gospodarczej, :)

1
Witam Panstwa na wykladzie z podstaw polityki
gospodarczej, )
2
Boguslaw Czarny KSAP 2011 P O L I T Y K A G
O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1. Cele
panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Kontrola efektów zewnetrznych. 4. Dobra
publiczne i klopoty z informacja. 5. Produkt
Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu zycia I.
6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki
poziomu zycia II. 7. Model AD-AS i analiza
polityki makroekonomicznej panstwa. 8. Spory o
polityke makroekonomiczna. 9. Panstwo a lad
instytucjonalny w gospodarce (przyklad zmiany
ustroju gospodarczego w Polsce u schylku
XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. III. LITERATURA 1. N. G. Mankiw,
P. H. Taylor Mikroekonomia, Makroekonomia,
Warsza-wa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E.
Stiglitz Ekonomia sektora publicznego, Warszawa,
PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny
www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/
skrypt in-ternetowy). Warszawa, 17
czerwca 2011 r. Boguslaw
Czarny
3
Boguslaw Czarny KSAP 2011 P O L I T Y K A G
O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1. Cele
panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Kontrola efektów zewnetrznych. 4. Dobra
publiczne i klopoty z informacja. 5. Produkt
Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu zycia I.
6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki
poziomu zycia II. 7. Model AD-AS i analiza
polityki makroekonomicznej panstwa. 8. Spory o
polityke makroekonomiczna. 9. Panstwo a lad
instytucjonalny w gospodarce (przyklad zmiany
ustroju gospodarczego w Polsce u schylku
XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. III. LITERATURA 1. N. G. Mankiw,
P. H. Taylor Mikroekonomia, Makroekonomia,
Warsza-wa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E.
Stiglitz Ekonomia sektora publicznego, Warszawa,
PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny
www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/
(skrypt in-ternetowy). Warszawa, 17
czerwca 2011 r. Boguslaw
Czarny
4
Boguslaw Czarny KSAP 2011 P O L I T Y K A G
O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1. Cele
panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Kontrola efektów zewnetrznych. 4. Dobra
publiczne i klopoty z informacja. 5. Produkt
Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu zycia I.
6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki
poziomu zycia II. 7. Model AD-AS i analiza
polityki makroekonomicznej panstwa. 8. Spory o
polityke makroekonomiczna. 9. Panstwo a lad
instytucjonalny w gospodarce (przyklad zmiany
ustroju gospodarczego w Polsce u schylku
XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. III. LITERATURA 1. N. G. Mankiw,
P. H. Taylor Mikroekonomia, Makroekonomia,
Warsza-wa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E.
Stiglitz Ekonomia sektora publicznego, Warszawa,
PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny
www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/
(skrypt in-ternetowy). Warszawa, 17
czerwca 2011 r. Boguslaw
Czarny
5
Boguslaw Czarny KSAP 2011 P O L I T Y K A G
O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1. Cele
panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Kontrola efektów zewnetrznych. 4. Dobra
publiczne i klopoty z informacja. 5. Produkt
Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu zycia I.
6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki
poziomu zycia II. 7. Model AD-AS i analiza
polityki makroekonomicznej panstwa. 8. Spory o
polityke makroekonomiczna. 9. Panstwo a lad
instytucjonalny w gospodarce (przyklad zmiany
ustroju gospodarczego w Polsce u schylku
XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. III. LITERATURA 1. N. G. Mankiw,
P. H. Taylor Mikroekonomia, Makroekonomia,
Warsza-wa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E.
Stiglitz Ekonomia sektora publicznego, Warszawa,
PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny
www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/
(skrypt in-ternetowy). Warszawa, 17
czerwca 2011 r. Boguslaw
Czarny
6
Boguslaw Czarny KSAP 2011 P O L I T Y K A G
O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1. Cele
panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Kontrola efektów zewnetrznych. 4. Dobra
publiczne i klopoty z informacja. 5. Produkt
Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu zycia I.
6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki
poziomu zycia II. 7. Model AD-AS i analiza
polityki makroekonomicznej panstwa. 8. Spory o
polityke makroekonomiczna. 9. Panstwo a lad
instytucjonalny w gospodarce (przyklad zmiany
ustroju gospodarczego w Polsce u schylku
XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. III. LITERATURA 1. N. G. Mankiw,
P. H. Taylor Mikroekonomia, Makroekonomia,
Warsza-wa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E.
Stiglitz Ekonomia sektora publicznego, Warszawa,
PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny
www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/
(skrypt in-ternetowy). Warszawa, 17
czerwca 2011 r. Boguslaw
Czarny
7
Boguslaw Czarny KSAP 2011 P O L I T Y K A G
O S P O D A R C Z A   I. PLAN ZAJEC 1. Cele
panstwa w gospodarce (efektywnosc i
sprawiedliwosc). 2. Ochrona konkurencji. 3.
Kontrola efektów zewnetrznych. 4. Dobra
publiczne i klopoty z informacja. 5. Produkt
Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu zycia I.
6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki
poziomu zycia II. 7. Model AD-AS i analiza
polityki makroekonomicznej panstwa. 8. Spory o
polityke makroekonomiczna. 9. Panstwo a lad
instytucjonalny w gospodarce (przyklad zmiany
ustroju gospodarczego w Polsce u schylku
XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJEC
Zajecia maja charakter konwersatorium. Przed
zajeciami sluchacze po-winni zapoznac sie z
literatura. III. LITERATURA 1. N. G. Mankiw,
P. H. Taylor Mikroekonomia, Makroekonomia,
Warsza-wa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E.
Stiglitz Ekonomia sektora publicznego, Warszawa,
PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny
www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/
(skrypt in-ternetowy). Warszawa, 17
czerwca 2011 r. Boguslaw
Czarny
8
www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/
9
UWAGA!Do egzaminu obowiazuje znajomosc CALEGO
skryptu interneto-wego i dodatkowo - INFORMACJI
PRZEKAZANYCH LUB WSKAZANYCH NA ZAJECIACH.
10
(No Transcript)
11
CELE PANSTWA W GOSPODARCE EFEKTYWNOSC I
SPRAWIEDLIWOSC
12
W praktyce, oceniajac rózne stany gospodarki,
ludzie przykladaja duza wage do kryteriów
EFEKTYWNOSCI i SPRAWIEDLIWOS-CI.
13
I. EFEKTYWNOSC (ang. efficiency).
14
W sporach o dzialanie gospodarki jest podkreslane
znaczenie EFEKTYWNOSCI rozdzialu (alokacji) dóbr
miedzy rózne zasto-sowania. EFEKTYWNOSC dotyczy
kwestii Co i jak jest produ-kowane?.
EFEKTYWNOSC gospodarowania rosnie, kiedy z po-
posiadanych zasobów (np. pracy) spoleczenstwo
wyt- warza wiecej dóbr, które mozliwie
najlepiej odpowia- wiadaja
potrzebom ludzi.
15
15
PRZYJRZYJMY SIE BLIZEJ EFEKTYWNOSCI
Za praktyczna miare efektywnosci bywa uznawany po
prostu real-ny PKB globalny lub PKB per capita.
Ich zwiekszenie sie oznacza przeciez, ze -
wykorzystujac dane zasoby (np. zasoby pracy) -
cale spoleczenstwo (lub przecietny obywatel)
wytwarza coraz wiecej dóbr. Jednak my, dalej,
zapoznamy sie z bardziej wyrafinowa-nymi miarami
efektywnosci.
16
16
1. NADWYZKA KONSUMENTA
Przyporzadkowana danej porcji dobra
przez odpowiedni punkt na linii popytu, D, cena
jest miara SKLONNOSCI DO PLACENIA (ang.
willigness to pay) nabywcy tej porcji dobra za te
porcje dobra (miara jej wartosci dla tego
nabywcy).
17
17
Przyporzadkowana danej porcji dobra
cena jest miara SKLON-NOSCI DO PLACENIA (ang.
willigness to pay) nabywcy tej porcji dobra za te
porcje dobra (miara jej wartosci dla tego
nabywcy). Gdyby ta porcja dobra byla dlan warta
wiecej, nabywca chcialby ja kupic przy wyzszej
cenie, zas gdyby byla warta mniej nie kupilby
jej. A zatem, np. motorynka nr 5 (5000?) jest
dla jej nabywcy warta 5.
18
18
Nadwyzke sklonnosci do placenia nad
zaplacona cena nazywamy NADWYZKA KONSUMENTA.
Nadwyzka konsumenta moze dotyczyc jednej lub
jak na powyzszym rysunku - wszystkich kupionych
jednostek dobra (zob. zacieniowany obszar na
rysunku).
19
19
NADWYZKA KONSUMENTA STANOWI MIARE KORZYSCI
NABYWCÓW Z HANDLU.
Dla bardzo wielu nabywców nabywane jednostki
dobra sa warte wiecej niz wynosi ich cena. Suma
korzysci tych nabywców stanowi laczna nadwyzke
konsumenta.
20
20
2. NADWYZKA PRODUCENTA
Przyporzadkowana przez odpowiedni
punkt na linii podazy, S, da-nej porcji dobra
cena jest miara ponoszonego przez producenta
KOSZTU ZAOFEROWANIA tej porcji dobra KOSZTU
KRAN-COWEGO (ang. marginal cost).
21
21
Przyporzadkowana przez odpowiedni
punkt na linii podazy, S, da-nej porcji dobra
cena jest miara ponoszonego przez producenta
KOSZTU ZAOFEROWANIA tej porcji dobra KOSZTU
KRAN-COWEGO (ang. marginal cost). Dla ceny
chocby nieco nizszej oferta maleje, a cena
wyz-sza nie jest warunkiem koniecznym
zaoferowania tej porcji dobra. A zatem, np.
koszt zaoferowania (koszt krancowy) moto-rynki nr
5 (5000?) wynosi dla jej producenta 5.
22
Nadwyzke uzyskanej ceny nad kosztem
zaoferowania nazywamy NADWYZKA PRODUCENTA.
Nadwyzka producenta moze dotyczyc jednej lub
wszyst-kich sprzedanych jednostek dobra (zob.
zacieniowany obszar na rysunku).
23
NADWYZKA PRODUCENTA STANOWI MIARE KORZYSCI
PRODUCENTOW Z HANDLU. Dla bardzo wielu
producentów wytworzenie oferowanych jednostek
dobra kosztuje mniej niz wynosi uzyskana cena.
Suma korzysci tych producentów stanowi laczna
nadwyzke producenta.
24
24
3. NADWYZKA CALKOWITA
NADWYZKA CALKOWITA stanowi sume nadwyzki
konsu-menta (ABP) i nadwyzki producenta (PB0).
25
25
4. NADWYZKA CALKOWITA A EFEKTYWNOSC
Nadwyzka calkowita stanowi naturalna miare
efektywnosci gospo-darowania. Im wieksza jest
nadwyzka calkowita, tym lepszy uzytek jest
robiony z zasobów (tym bardziej efektywne jest
gospodarowa-nie).
26
26

W stanie równowagi rynkowej wytwarzana jest
ilosc dobra, Q, przy której nadwyzka calkowita,
a zatem równiez efektywnosc gospodarowania, jest
najwieksza. Wyobrazmy sobie, ze produkcja
bylaby mniejsza (np. Q1) lub wieksza (np. Q2) od
Q
27
27

Przyczyna zmiany nadwyzki calkowitej moga byc
np. wzrost war-tosci dóbr spowodowany ich
ulepszeniem linia popytu przesuwa sie w góre (w
prawo) spadek kosztów produkcji linia podazy
przesuwa sie w dól (w prawo) (ceteris paribus).
28
28
DYGRESJA Efektywnosc w sensie Pareta Czesto
ekonomisci stosuja jeszcze inna definicje
efektywnosci cho-dzi o tzw. EFEKTYWNOSC W
SENSIE PARETA VILFREDO PARETO (1848-1923) Efekt
ywnie jest pod warunkiem, ze osiagnieto OPTIMUM
PARE-TA. Nie da sie wtedy zwiekszyc ilosci dóbr
posiadanej przez jedna osobe (uzytecznosci tej
osoby) inaczej, niz za cene zmniejszenia sie
ilosci dóbr posiadanej przez kogos innego (jego
uzytecznosci).
29
29
Natomiast KORZYSC W SENSIE PARETA to przyrost
ilosci dóbr posiadanych przez jedna osobe
(zwiekszenie sie uzytecznosci tej osoby), któremu
nie towarzyszy spadek ilosci dóbr posiadanych
przez kogos innego (zmniejszenie sie uzytecznosci
tego kogos). Zauwaz, ze zmaksymalizowanie
nadwyzki calkowitej oznacza, ze gospodarka
osiagnela optimum Pareta. Wszak, jesli nadwyzka
cal-kowita nie zostala zmaksymalizowana, mozliwe
jest jej zwiekszenie, co oznacza, ze mozliwe
jest polepszenie czyjejs sytuacji bez
jedno-czesnego pogorszenia sytuacji kogos innego.
KONIEC DYGRESJI
30
II. SPRAWIEDLIWOSC
31
Pamietamy, ze EFEKTYWNOSC dotyczy rozdzialu
(alokacji) dóbr miedzy rózne zastosowania, czyli
kwestii Co i jak jest produko-wane?.
Zas SPRAWIEDLIWOSC dotyczy kwestii Dla kogo
jest produ-kowane?, czyli podzialu dochodów
(majatku, szans). Ludzie spieraja sie, jaki
podzial jest SPRAWIEDLIWY. Wielu ludzi za
SPRAWIEDLIWY ma taki podzial dochodów, w
przypadku którego dochody sa propor-
cjonalne do wyników pracy i (lub) wysilku i (lub)
po- trzeb ludzi.
32
32
1. SKAD W OGÓLE WIADOMO, ZE SPRAWIEDLIWOSC
NAPRAWDE JEST WAZNA DLA LUDZI?
Wynika to m. in. z ustalen ekonomii
eksperymentalnej. Przyjrzyj-my sie np. grze w
ultimatum
33
33
Gra w ultimatum Pierwszy gracz proponuje podzial
pewnej kwoty miedzy obu bio-racych udzial w grze
graczy, a drugi gracz akceptuje lub odrzuca te
propozycje. Odrzucenie propozycji powoduje, ze
pieniadze przepadaja. Przyjecie propozycji
powoduje jej zrealizowanie. Kierujacy sie
wylacznie motywacja materialna HOMO ECONOMI-CUS
powinien oferowac i akceptowac bardzo malo...
34
34
Eksperymenty (np. gra w ultimatum) pokazuja, ze
o zachowaniu ludzi decyduje m. in. poczucie
sprawiedliwosci ?2/3 graczy oferuje partnerowi
od 40 do 50 kwoty do podzia-lu. ? Tylko 4 na
100 graczy oferuje mniej niz 20 tej kwoty. ?
Ponad 50 graczy odrzuca oferty nizsze od 20
kwoty...
35
35
Te poglady sa silnie zróznicowane. Np. na tle
mezczyzn kobiety wydaja sie byc socjalistka-mi
(w porównaniu z mezczyznami czesto rezygnuja w
grach ze wzrostu sumy wyplat dla graczy w zamian
za zmniejszenie zrózni-cowania tych wyplat).
Natomiast mlodzi, zdrowi mezczyzni wzglednie
czesto ak-ceptuja wzrost zróznicowania wyplat w
zamian za zwiekszenie sie sumy wyplat dla graczy.

36
36
2. CZY RZECZYWISCIE NALEZY ZMNIEJSZAC RÓZNICE
DOCHODÓW (WYRÓWNYWAC DOCHODY) ?
W praktyce dazenie panstwa do sprawiedliwosci
czesto przyjmuje forme zmiany poziomu dochodów
powstalych na rynkach. Polega to na zabieraniu
dochodów bogatym i przekazywaniu ich biednym
(wyrównywanie dochodów). Innymi slowy,
panstwo przyklada wieksza wage do kryte-riów
wedle wysilku i wedle potrzeb niz rynek,
który zwykle wynagradza RACZEJ wedle efektów.
Czy rzeczywiscie nalezy wyrównywac dochody?
37
37
Czy rzeczywiscie nalezy wyrównywac dochody? 2.1.
TAK, ZE WZGLEDU NA RÓWNOSC I SPOKÓJ SPOLECZ-NY.
A. RÓWNOSC Twierdzaca odpowiedz na to pytanie
wielu wywodzi z NIECHECI DO CIERPIENIA i
DOMINACJI JEDNYCH LUDZI NAD INNY-MI LUDZMI ()
wydaje sie, ze - sama w sobie - nierównosc badzo
rzadko jest tym, co nam przeszkadza, a () nasze
dazenie do równosci najczes-ciej da sie wywiesc z
innych fundamentalnych wartosci. Chcemy
zmniejszac nierównosci, poniewaz, miedzy innymi,
PRZYCZYNIA SIE TO DO ZLAGODZENIA LUDZKIEGO
CIERPIENIA () I WLADZY JEDNYCH NAD LOSEM
INNYCH. (Bertil Tungodden, Justice (new
perspectives), w The New Palgrave Dictio-nary of
Economics, wyd. 2, red. S. N. Durlauf i L. E.
Blume, Palgrave Mac-millan, 2008. t. 5, s. 653).
38
38
Z kolei ta NIECHEC DO CIERPIENIA i DOMINACJI
JED-NYCH LUDZI NAD INNYMI jest wywodzona z idei
RÓWNOSCI LUDZI () zaniepokojenie nierównoscia
podzialu zasobów ma dluga his-torie w filozofii
moralnej i politycznej, a takze stanowi wazna
czesc wszystkich glównych religii. Jego
najwazniejszym zródlem jest WIA-RA W PODSTAWOWA
GODNOSC, KTÓRA W RÓWNYM STOP-NIU POSIADA KAZDY
CZLOWIEK (). (Jean-Yves Duclos, Horizontal
and Vertical Equity, w The New Palgrave
Dictionary of Economics, wyd. 2, red. S. N.
Durlauf i L. E. Blume, Palgrave Macmillan, 2008.
t. 3, s. 69).
39
39
B. SPOKÓJ SPOLECZNY Twierdzaca odpowiedz na
pytanie Czy rzeczywiscie nalezy wyrów-nywac
dochody? wielu wywodzi TAKZE z TROSKI O
STABIL-NOSC I SPÓJNOSC SPOLECZENSTWA.
40
40
2. 2. JAK NAJWIECEJ SZCZESCIA DLA JAK NAJWIEKSZEJ
LICZBY LUDZI! Utylitarysci (JEREMY BENTHAM,
1748-1832, Introduction to the Principles of
Morals and Legislation, 1789 ARTUR PIGOU, 1877
-1959, The Economics of Welfare, 1920).
Nalezy maksymalizowac calkowita uzytecznosc
(ang. utili-ty) spoleczenstwa, rozumiana jako
suma uzytecznosci wszystkich obywateli. (Jak
najwiecej szczescia dla jak najwiekszej liczby
lu-dzi!). A poniewaz uzytecznosc krancowa
dochodu ludzi maleje, nalezy przemieszczac
dochody od bogatych do biednych.
Jednak granice takiej polityki wyznacza dbalosc o
bodzce, sklaniajace do efektywnego
gospodarowania.
Oto utylitarystów uzasadnienie twierdzenia, ze
nalezy wyrównywac dochody.
41
41

• UTYLITARYZM JEST KRYTYKOWANY.
• Utylitaryzm stanowi mieszanke 3 zasad
• 1. WELFERYZMU (ang. welferism).
• 2. ZASADY SUMOWANIA (ang. sum-ranking approach).
• 3. PODEJSCIA WYNIKOWEGO (ang. consequentialism).
  
• Ad. 1. WELFERYZM
• Ocena stanu gospodarki (spoleczenstwa) powinna
  wynikac z ocen jednostek poziomu swej
  uzytecznosci w tym stanie. (Ludzie sa
  naj-lepszymi sedziami we wlasnych sprawach).
• Ad. 2. ZASADA SUMOWANIA
• Miara korzystnosci tego stanu jest suma
  uzytecznosci wszystkich ludzi w tym stanie.
• Ad. 3. PODEJSCIE WYNIKOWE
• Przy ocenie stanów rzeczy w gospodarce istotne sa
  skutki istnienia dzialan, regul, instytucji itp.,
  a nie same te dzialania, reguly, in-stytucje.
• --------------------------------------------------
  ----------------------------------------------
  Zob. Amartya Sen, Justice, w The New Palgrave
  Dictionary of Econo-mics, wyd. 2, red. S. N.
  Durlauf i L. E. Blume, Palgrave Macmillan, 2008.
  t. 5, s. 646-649.

42
42
KRYTYKA UTYLITARYZMU Ad. 1. WELFERYZMU (ang.
welferism). Ocena stanu gospodarki
(spoleczenstwa) powinna wynikac z ocen jed-nostek
poziomu swej uzytecznosci w tym stanie. (Ludzie
sa najlep-szymi sedziami we wlasnych
sprawach). ATAK Pewne cechy stanów
spolecznych sa dobre lub zle SAME W SO-BIE,
niezaleznie od ocen jednostek, których te cechy
dotycza (np. aborcja, przetaczanie krwi, prawo
glosu dla kobiet). W dodatku uzytecznosc dóbr
moze byc przez ludzi oce-niana BLEDNIE (np.
presja reklamy), NIESLUSZNIE (np. sadys-ta), W
WARUNKACH NIEPOWSTANIA LUB ZANIKU WYZ-SZYCH
ASPIRACJI np. ludzie zyjacy w stanie
chronicznej, nie-usuwalnej nedzy (obóz
koncentracyjny? Niektóre regiony w Etio-pii? W
Indiach?).
OBRONA Utylitarysci odpowiadaja, ze takie
poglady groza PATERNALIZ-MEM! Kto, jesli nie
sami ludzie, ma oceniac stany rzeczy w
spole-czenstwe? ---------------------------------
-------------------------- PATERNALIZM oznacza,
ze preferencje jednostek, rzekomo w imie ich
dobra, zostaja zastapione np. preferencjami
dyktatora, filozofa, kaplana itp.
43
43
KRYTYKA UTYLITARYZMU Ad. 2. ZASADA SUMOWANIA
(ang. sum-ranking approach). Miara korzystnosci
tego stanu jest suma uzytecznosci wszystkich
ludzi w tym stanie. ATAK Zasada sumowania
zaklada MIERZALNOSC, INTERSUBIEK-TYWNA
PORÓWNYWALNOSC I AGREGOWALNOSC uzytecz-nosci.
Ta zasada wyklucza ponadto zainteresowanie
nierównoscia (wszak wzrost uzytecznosci u jednych
kompensuje ubytek uzytecz-nosci u innych w
efekcie dla wielu utylitarystów podzialy
uzytecz-nosci wedle proporcji 1 i 9 oraz 5 i 5
sa równie dobre).
44
KWESTIA POMIARU UZYTECZNOSCI Proponowane sa co
najmniej DWA sposoby mierzenia uzytecznos-ci
(zadowolenia) odczuwanej przez ludzi KARDYNALNY
i OR-DYNALNY (PORZADKOWY).
SPOSÓB KARDYNALNY Stanom gospodarki sa
przypisywane liczby wg zasady LEPSZE-MU STANOWI
ODPOWIADA WIEKSZA LICZBA, A RÓZNICA TYCH LICZB
JEST MIARA RÓZNICY JAKOSCI TYCH STA-NÓW.
SPOSÓB ORDYNALNY Stanom gospodarki sa
przypisane liczby wg zasady LEPSZEMU STANOWI
ODPOWIADA WIEKSZA LICZBA, A DWÓM RÓW-NIE DOBRYM
STANOM ODPOWIADAJA RÓWNE LICZBY. PRAKTYCZNA
PRZYDATNOSC TYCH METOD JEST NIEWIELKA
45
KWESTIA PORÓWNYWALNOSCI UZYTECZNOSCI Chodzi o
mozliwosc odpowiedzi na pytania CZY
UZYTECZNOSC ODCZUWANA PRZEZ JEDNA OSOBE JEST
WIEKSZA, CZY MNIEJSZA OD UZYTECZNOSCI OD-CZUWANEJ
PRZEZ INNA OSOBE?, O ILE DOKLADNIE UZYTECZNOSC
ODCZUWANA PRZEZ JEDNA OSOBE JEST WIEKSZA
(MNIEJSZA) OD UZYTECZ-NOSCI ODCZUWANEJ PRZEZ INNA
OSOBE?.
Jedni dopuszczaja mozliwosc udzielenia sensownych
odpowiedzi na te pytania, czyli MIEDZYOSOBOWA
PORÓWNYALNOSC UZY-TECZNOSCI. Ich zdaniem
jednostki maja równa zdolnosc dos-wiadczania,
wiec ich satysfakcja jest wspólmierna. (Artur
Pigou, 18771959 1920, The Economics of
Welfare).
Inni nie wierza w mozliwosc porównywania
uzytecznosci róznych osób, twierdzac, ze
cierpienie i rozkosz róznych ludzi nie sa
porównywalne. (Lionel Robbins, 1898-1984 1932,
An Essay on the Nature and Signifacance of
Economic Science).
Zauwazmy kardynalny pomiar uzytecznosci W
TAKICH SA-MYCH JEDNOSTKACH jest warunkiem
koniecznym miedzyoso-bowej porównywalnosci
zadowolen. (Jak porównac dlugosc dwóch odcinków,
nie zmierzywszy ich pierwej wspólna miara?).
46
KWESTIA PRZEKSZTALCANIA PREFERENCJI JEDNOSTEK W
PREFERENCJE SPOLECZNE (AGREGACJA UZYTECZ-NOSCI).
Proponowanych jest wiele sposobów agregacji
indywidualnych pre-ferencji przy tworzeniu
rankingu stanów gospodarki. PRZYKLADY 1.
SUMOWANIE INDYWIDUALNYCH SATYSFAKCJI (zaklada sie
mozliwosc ich kardynalnego pomiaru i
porównywal-nosc uzytecznosci róznych osób). 2.
ZASADA PARETA Grupa jednostek zwieksza swój
dobrobyt, przechodzac od stanu A do stanu B,
jezeli co najmniej jedna jednostka jest w lepszej
sytu-acji w stanie B niz w stanie A. (Tym razem
zaklada sie mozliwosc ordynalnego pomiaru
uzytecznosci i nieporównywalnosc uzytecz-nosci
róznych osób). PRAKTYCZNA PRZYDATNOSC TYCH
METOD JEST NIEWIELKA
47
DYGRESJA Zauwazmy, ze w sferze politycznej
zwolennicy demokracji zaakcep-towali pewien
rodzaj wspólmiernosci ocen dokonywanych przez
rózne osoby, wartosciujace rózne stany
spoleczne (chodzi o zasa-de JEDEN CZLOWIEK
JEDEN GLOS).
GLOSOWANIE jest równiez stosowana praktycznie
me-toda agregowania indywidualnych uzytecznosci w
celu stworzenia spolecznego rankingu róznych
sytuacji. Mniej lub bardziej sku-tecznie (pomysl
np. o paradoksie Condorceta!) pozwala ono przejsc
od indywidualnych preferencji do zbiorowych
decyzji.
W praktyce zwolennicy EGALITARYZMU (czyli
zmniejszania róznic dochodów w spoleczenstwie)
latwiej opowiadaja sie za mozli-woscia
miedzyosobowych porównan uzytecznosci.
Przeciez, zapewne, wielu sposród nastawionych
egalitar-nie Polaków zgodziloby sie z teza
Zabranie 100 PLN Janowi Kul-czykowi zmniejsza
jego uzytecznosc w mniejszym stopniu niz zwieksza
uzytecznosc bezdomnego z dworca centralnego w
Warsza-wie danie mu 100 PLN. KONIEC DYGRESJI
48
48
KRYTYKA UTYLITARYZMU cd. Utylitaryzm stanowi
mieszanke 3 zasad TE ZASADY SA KRYTY-KOWANE
Ad. 3. PODEJSCIE WYNIKOWE (ang.
consequentialism). Przy ocenie stanów rzeczy w
gospodarce istotne sa skutki istnienia dzialan,
regul, instytucji itp., a nie same te dzialania,
reguly, insty-tucje . Podejscie wynikowe
pomija to, ze ludzie cenia nie tylko wyniki (np.
wyniki dzialania), lecz takze same stany rzeczy,
o których krytycy sadza, ze wynikami nie sa (np.
WOLNOSC).
49
PODSUMOWANIE Utylitaryzm napotyka na zasadnicze
trudnosci (np. kwestia PO-MIARU, PORÓWNYWANIA,
AGREGOWANIA uzytecznosci jed-nostek).
ZATEM I UTYLITARYSTÓW SUGESTIA WYRÓW-NYWANIA
DOCHODÓW DLA WIELU NIE JEST PRZEKO-NUJACA
50
50
2. 3. RAWLSIANSKI MAXIMIN
W efekcie np. John Rawls (19212002 Theory of
Justice, 1971) przywiazuje wage nie do
uzytecznosci, lecz do dostepu ludzi do tzw. DÓBR
PIERWOTNYCH jako do kryterium oceny stanów
spo-lecznych. Podobnie, Amartya Sen kladzie
nacisk nie na posiadane przez ludzi dobra i ich
uzytecznosc, lecz na to, co nazywa capabi-lities
ludzi (chodzi o realne (nie teoretyczne)
mozliwosci ludzi ro-bienia róznych rzeczy i
pelnienia róznych ról spolecznych (ang. what
people can actually do or be).
--------------------------------------------------
---- DOBRA PIERWOTNE u Rawlsa to rzeczy i
sytuacje, co do któ-rych zaklada sie, ze kazdy
racjonalny czlowiek ich pragnie, w tym prawa,
wolnosci i szanse, dochód i majatek oraz
ogólnie SPO-LECZNE PODSTAWY SZACUNKU DO SAMEGO
SIEBIE (ang. social bases of self-respect) (np.
mozliwosc samodzielnego utrzyma-nia siebie i
najblizszych).
51
51
Rawls Przed narodzeniem sie projektujemy
sprawiedliwe spoleczenstwo, w którym bedziemy
zyc. Nie wiemy jaka rola nam przypadnie. Moze
bedziemy zdrowi, utalentowani, bogaci, a moze
nie. (Takie postawienie sprawy powoduje, ze na
nasze decyzje nie wplywaja nasze interesy, a wiec
decyzje te sa bezstronne). Jakie
spoleczenstwo mamy zaprojektowac?
52
52
Jakie spoleczenstwo mamy zaprojektowac? Trzeba
zatroszczyc sie przede wszystkim o najubozszych,
zabezpie-czajac sie na okolicznosc przydzielenia
nam przez los takiej wlasnie roli spolecznej.
Sposród dwóch rozkladów dochodów
(szerzej DÓBR PIER-WOTNYCH (ang. primary
goods) np. dochody, wladza, dostep do edukacji,
sluzby zdrowia) ten jest lepszy, w przypadku
którego sy-tuacja najbiedniejszych jest lepsza.
MAXIMIN!
53
53
ZAUWAZ! John Rawls nie jest radykalnym
zwolenikiem równosci. Akceptuje zwiekszanie sie
zróznicowania dochodów, lecz pod warunkiem, ze
bogacacy sie zaplaca haracz na rzecz ubogich.
54
54
2.4. NIE NALEZY WYRÓWNYWAC DOCHODÓW! Przeciwko
idei wyrównywania dochodów wysuwane sa m. in.
takie zarzuty A. Idea wyrównywania dochodów
MOZE legitymizowac równanie w dól poziomu zycia
(ang. LEVELLING DOWN ARGUMENT). Dlaczego mamy
zniechecac ludzi przedsiebiorczych do pracy,
sko-ro TRACA NA TYM WSZYSCY, takze ubodzy?
55
55
Przeciwko idei wyrównywania dochodów wysuwane sa
m. in. takie zarzuty B. Idea wyrównywania
dochodów MOZE zdominowac idee wolnosci ludzi
(ang. PERSONAL FREEDOM ARGUMENT). Dlaczego
KTOS ma decydowac, na co INNI ludzie przeznaczaja
swoje dochody?
56
56
Przeciwko idei wyrównywania dochodów wysuwane sa
m. in. takie zarzuty C. Idea wyrównywania
dochodów MOZE zdominowac idee odpowie-dzialnosci
ludzi za wlasny los (ang. PERSONAL RESPOSIBILITY
ARGUMENT). Dlaczego PRACOWICI obywatele maja
lozyc na utrzymanie LE-NIWEGO bezrobotnego?
57
57
D. SPRAWIEDLIWOSC PROCEDUALNA ROBERTA
NOZICKA ROBERT NOZICK (1938-2002, Anarchy, State
and Utopia, 1974) Sprawiedliwosc dotyczy NIE
WYNIKÓW gospodarowania (mie-rzonych np. iloscia
dóbr lub uzytecznosci dostepnych dla jednos-tek),
LECZ REGUL (procedur), które decyduja o tych
wynikach. Sprawiedliwe sa reguly, które
respektuja NIEZBYWALNE PRA-WA JEDNOSTEK np.
PRAWO DO ZYCIA, DO DOBROWOL-NEJ WYMIANY, DO
PRODUKTU WLASNEJ PRACY (I JEGO PRZEKAZYWANIA NP.
W FORMIE SPADKU). Wazna jest RÓWNOSC
SZANS, nie RÓWNOSC DOCHO-DÓW.
58
58
Jesli w trakcie procesu, w wyniku którego
powstaja dochody, te sprawiedliwe reguly nie sa
lamane (np. nikt nie oszukuje, nie krad-nie, nikt
nie jest dyskryminowany), takze wysokosc tych
dochodów niezaleznie od ich róznic nalezy
uznac za sprawiedliwa. NIE NALEZY
ZMIENIAC OCEN Z PRZEPROWADZO-NEGO W UCZCIWY
SPOSÓB EGZAMINU.
59
59
Nie nalezy zmieniac ocen z przeprowadzonego w
uczciwy sposób egzaminu? Na to odpowiada np.
Amartya Sen NIE TYLKO NIEZBYWALNE PRAWA (np.
prawa wlasnosci) LUDZI SA WAZNE. RÓWNIE WAZNE SA
MASOWA NEDZA, GLÓD, CHOROBY, KTÓRE BYWAJA, NP. W
INDIACH, EFEK-TEM NIESKREPOWANEGO KORZYSTANIA Z
TYCH PRAW (np. z praw wlasnosci)
60
60

• Komentarz
• Sposób rozstrzygniecia sporu Nozicka z Senem
  zalezy chyba od tego, który sad wartosciujacy
  ludzie uznaja za wazniejszy
• Dochody nie powinny byc BARDZO zróznicowane
• czy tez
• 2. Nalezy przestrzegac regul gry w gospodarce,
  takich jak np. wlasnosc prywatna, wolnosc
  dysponowania owocami wlasnej pracy.

61
61
ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? Czy te opinie sa
prawdziwe, czy falszywe? Odpowiedzi uzasadnij.
1. Równosc szans nie moze istniec! Trudno
hamowac rozwój utalento-wanych pianistow po to,
aby ci mniej zdolni mogli im dorównac! 2.
Opodatkowanie spadków jest sluszne. 3.
Nierównosci szans spowodowanej
miedzypokoleniowym transfe-rem kapitalu
ludzkiego (np. ktos pochodzacy z dobrego domu
dziedziczy oglade, znajomosci, dostep do
informacji, znajomosc jezykow obcych itp.) nie
sposób przeciwdzialac.
62
62
ZADANIA 1. Oto linia popytu na dobro, które jest
doskonale podzielne. Wprowadzono cene
minimalna równa 4. a) Narysuj te sytuacje.
P 0 1 2 3 4 5 6
Q 6 5 4 3 2 1 0
b) Ile wynosi nadwyzka konsumenta? c) Ile
wynosi nadwyzka producenta? d) Ile wynosi
nadwyzka calkowita? e) O ile zmieni sie
nadwyzka calkowita po odzyskaniu przez ten ry-nek
równowagi? f) Wskaz mozliwy w tej sytuacji
konflikt sprawiedliwosci z efek-tywnoscia.
63
63

• 2.
• Twierdzaca odpowiedz na pytanie, czy rzeczywiscie
  nalezy wyrów-nywac dochody, wielu wywodzi z
  niecheci do cierpienia i dominacji jednych ludzi
  nad innymi ludzmi. Wymysl po dwa (mozliwie
  nie-polski i polski) przyklady
• Cierpienia spowodowanego m. in. nierównoscia
  dochodów.
• b)
• Dominacji jednych ludzi nad innymi ludzmi
  spowodowanej m. in. nierównoscia dochodów.

64
64
3. John Rawls ocenia stany gospodarek wedlug
poziomu zadowolenia ich najmniej zadowolonego
mieszkanca (tzw. maximin). Sa 2 sta-ny A - (1
9) i B - (½ ½). Liczby opisuja zadowolenie obu
miesz-kanców (oni sami je ocenili im wieksza
liczba, tym wieksze zado-wolenie). a) Który stan
jest lepszy dla skrajnego zwolennika rów-nosci?
b) Który stan jest lepszy dla kogos, kto chce
maksymalizowac su-me uzytecznosci wszystkich?
c) Który stan jest lepszy dla Rawlsa? d) Co to
znaczy, ze propozycja Rawlsa jest próba
znalezienia kom-promisu miedzy efektywnoscia a
sprawiedliwoscia?
65
65
TEST Plusami i minusami oznacz prawdziwe i
falszywe warianty odpowie-dzi. 1.
Efektywnosc i sprawiedliwosc A. Dotycza
odpowiednio kwestii dla kogo jest
produkowa-ne? i co i jak jest produkowane?.
B. Zwykle stanowia cele dzialania
przedsiebiorstw. C. Zawsze pozostaja w
sprzecznosci. D. Dotycza odpowiednio
struktury produkcji i podzialu docho-dów.
66
66
2. Optimum Pareta A. To sytuacja, w której
nie da sie osiagnac korzysci w sensie Pa-reta.
B. Oznacza najbardziej sprawiedliwa sytuacje w
gospodarce. C. To sytuacja, w której nie sposób
zwiekszyc zadowolenia kogo-kolwiek, nie
zmniejszajac jednoczesnie zadowolenia kogos
innego. D. Oznacza najbardziej efektywna
sytuacje w gospodarce.
67
67
3. Dbalosc o sprawiedliwosc A. Zwykle oznacza
dazenie do calkowitego wyrównania dochodów w
spoleczenstwie. B. Moze pozostawac w konflikcie
z idealem wolnosci. C. Zwykle jest uzasadniana
tym, ze ludzie sa równi. D. Moze pozostawac w
konflikcie z idealem odpowiedzialnosci za wlasne
czyny.