DZIEN DOBRY! WITAM PANSTWA NA ZAJECIACH Z METODOLOGII EKONOMII, ?.

1
DZIEN DOBRY! WITAM PANSTWA NA
ZAJECIACH Z METODOLOGII EKONOMII, ?.  
2
KARL POPPER I IMRE LAKATOS  
3
Boguslaw Czarny
podstawyekonomii_at_gmail.com EKONOMIA JAKO NAUKA
EMPIRYCZNA - WYBRANE PROBLEMY Slajdy do wykladu
sa dostepne w serwisie internetowym
www.podstawyekonomii.pl/metodologia/. PLAN
ZAJEC I. CO TO JEST EKONOMIA ? 1. Ekonomia
nauka o gospodarowaniu. 2. Metoda ekonomii, czyli
jak powstaje wiedza o gospodarowaniu. 3. Karl
Popper i Imre Lakatos o metodologii nauki. II.
OSOBLIWOSCI EKONOMII JAKO NAUKI 1. Rola
doswiadczenia. 2. Ogólnikowosc i niepewnosc
prognoz. 3. Badanie zmienia badany proces. 4.
Ekonomia a interesy. 5. Ekonomia w Polsce w
latach 1949-1989. III. CZY UPRAWIANIE EKONOMII
POZYTYWNEJ JEST MOZLIWE? 1. Ideal ekonomii
wolnej od sadów wartosciujacych. 2.
Metodologiczne sady wartosciujace . 3. Jezyk
ekonomisty a wartosciowanie. 4. Polityka
gospodarcza a sady wartosciujace. 5. Inne
argumenty. IV. NOWE PRADY W EKONOMII PKB,
HDI, HI. 1. Krytyka PKB jako miary dobrobytu.
2. Human Development Index. 3. Happiness Index.
V. OSTATNIE ZAJECIA 1. Seminarium. 2.
Sprawdzian. Warszawa, 25 kwietnia 2014
4
Pamietasz? O tym, jak myslimy, czyli MASZYNA DO
PRODUKCJI WIEDZY
5
I. Karl Popper o metodologii nauki (wybrane
problemy)
6
DWA POSTULATY KARLA POPPERA (1902-1994) 1.
Zdaniem Poppera nalezy formulowac takie
hipotezy, które sa LATWO FALSYFIKOWALNE.
Falsyfikowalne sa hipotezy, któ-rych obalenie za
pomoca testu logicznego lub testu empirycznego
jest mozliwe.
7
DWA POSTULATY KARLA POPPERA (1902-1994) 1.
Zdaniem Poppera nalezy formulowac takie
hipotezy, które sa LATWO FALSYFIKOWALNE.
Falsyfikowalne sa hipotezy, któ-rych obalenie za
pomoca testu logicznego lub testu empirycznego
jest mozliwe. 2. Popper domaga sie poddawania
falsyfikowalnych hipotez MOZLI-WIE NAJSUROWSZYM
TESTOM SPRAWDZAJACYM. Chodzi o skoncentrowanie
wysilków badawczych nie na poszukiwaniu faktów
potwierdzajacych sprawdzane hipotezy, lecz na
poszukiwa-niu faktów im zaprzeczajacych.  
8
OTO UZASADNIENIE PIERWSZEGO POSTULATU POPPERA.
1. Zdaniem Poppera nalezy formulowac takie
hipotezy, które sa LATWO FALSYFIKOWALNE.
Falsyfikowalne sa hipotezy, któ-rych obalenie za
pomoca testu logicznego lub testu empirycznego
jest mozliwe.
9
Tylko twiedzenia falsyfikowalne stwierdzaja cos o
swiecie i moga byc wlaczone do zasobu wiedzy
naukowej (tzw. KRYTERIUM DE-MARKACJI Poppera,
oddzielajace wypowiedzi naukowe od wypo-wiedzi
nienaukowych).
10

• To Poppera KRYTERIUM DEMARKACJI eliminuje z
  nauki ta-kie wypowiedzi, jak
• Trucizny truja,
• Obrazy Rembrandta sa piekne,
• Zycie jest swietoscia.
• Popper twierdzi, ze takie opinie sa POZBAWIONE
  TRES-CI lub stanowia FORME UZEWNETRZNIANIA NIE
  NADAJA-CYCH SIE DO INTERSUBIEKTYWNEGO SPRAWDZENIA
  GUSTÓW I EMOCJI LUDZI.

11
Przyjrzyjmy sie przykladom nieprzestrzegania
przez ekonomistów 1. postulatu Poppera.
Falsyfikowalnosc twierdzen klóci sie z takimi
cechami wypowiedzi jak - WIELOZNACZNOSC, -
NIEDOPOWIEDZENIE (ELIPTYCZNOSC), - NIEOSTROSC,
- NIEOBALALNOSC. Hamuja one gromadzenie
prawdziwej wiedzy o gospodarce, bo ut-rudniaja
(lub uniemozliwiaja) obserwacyjne sprawdzenie
wypo-wiadanych tez.
12
WIELOZNACZNOSC sprawia, ze wypowiedz moze byc
rozumia-na na wiele sposobów. WIELOZNACZNOSC jest
spowodowana poslugiwaniem sie róznymi definicjami
jednego terminu.
13
Oto przyklad Poniewaz calosc to wiecej niz
suma czesci, panstwo powinno aktywnie ingerowac w
przebieg gospodarowania. Otóz to twierdzenie
jest prawdziwe lub falszywe, zaleznie od spo-sobu
zdefiniowania wystepujacych w nim terminów.
Jezeli np. calosc oznacza zbiór liczb,
czesci to takze zbiory liczb, a termin suma
nazywa wynik dodawania zbiorów liczb, to jest ono
falszywe. Jezeli zas calosc oznacza firme, a
czesci to ludzie, maszyny, surowce itp., to
jest ono prawdziwe (nie kazdy zbiór ludzi i
zasobów jest firma produkcja dóbr wymaga
zorganizo-wania). A
--------------------------------------------------
--------------------------- A Zob. E. Nagel, On
the Statement The Whole Is More Than the Sum of
Its Parts, w The Language of Social Research,
red. P. F. Lazarsfeld, M. Rosenberg, Glencoe
1955.
14
W efekcie przeslanka rozwazanego twierdzenia
(Poniewaz calosc to wiecej niz suma czesci,
panstwo powinno aktywnie ingerowac w przebieg
gospodarowania) moze sie okazac prawdziwa lub
fal-szywa, zaleznie od okolicznosci. Utrudnia
to ocene prawdziwosci calego twierdzenia
Po-niewaz calosc to wiecej niz suma czesci,
panstwo powinno aktywnie ingerowac w przebieg
gospodarowania.
15
NIEDOPOWIEDZENIE (ELIPTYCZNOSC) oznacza, ze
opusz-czono wazna czesc wypowiedzi. Np., autor
opinii Przedsiebiorstwo prywatne jest bar-dziej
efektywne niz przedsiebiorstwo publiczne nie
sprecyzowal, jakie dokladnie przedsiebiorstwo ma
na mysli. W efekcie jego wypowiedz moze sie
okazac prawdziwa lub falszywa, zaleznie od tego,
jaka firma i w jakich okolicznos-ciach zostanie
poddana obserwacji.
16
NIEOSTROSC oznacza, ze znaczenie terminu nie
zostalo precy-zyjnie okreslone. Nieostrosc
pojawia sie, gdy definicje terminów nie pozwalaja
na dokladne przyporzadkowanie obiektów nazwom.
Np., polscy ekonomisci nie umówili sie, czy
inflacja galopujaca oznacza taki wzrost cen
dóbr konsumpcyjnych, któ-rego tempo przekracza
30, 40, czy moze 50 rocznie. W efekcie spór
o to, czy w Polsce w 1992 roku trwala galopujaca
inflacja, nie jest mozliwy do rozstrzygniecia (w
1993 r. roczne tempo wzrostu cen wynioslo 43,0).
17
NIEOBALALNOSC oznacza, ze wypowiedzi nie da sie
zaprzeczyc z powodu cech jezyka, w którym ja
wypowiedziano. NIEOBALALNOSC moze byc
skutkiem TAUTOLOGICZNOSCI wypowiedzi
18
NIEOBALALNOSC oznacza, ze wypowiedzi nie da sie
zaprzeczyc z powodu cech jezyka, w którym ja
wypowiedziano. NIEOBALALNOSC moze byc
skutkiem TAUTOLOGICZNOSCI wypowiedzi lub
uzycia NAZW, KTÓRYM NIE ODPOWIADAJA MOZLIWE DO
ZAOBSERWOWANIA OBIEKTY.
19
Prawdziwosc TAUTOLOGII wynika z definicji uzytych
nazw. Np., obserwacja nieustannie potwierdza
teze Nie ulega watpliwosci, ze () brak
poczucia wiezi, solidarnosci, rozpierzchanie sie
celów, nie sa czynnikami sprzyjajacymi wspól-nej
celowosci () (zob. J. Pajestka, Swiadome
ksztaltowanie pro-cesów spoleczno-gospodarczych w
gospodarce socjalistycznej, Eko-nomista nr 1,
1977, s. 19). Podobnie jak twierdzenia
Konsument dazy do szczescia lub Kwadrat ma
cztery katy proste, teza Pajestki jest zawsze
prawdziwa z powodu znaczenia uzytych terminów.
Jest oczywiste, ze rozpierzchanie sie celów
nie sprzyja wspólnej celowosci podobnie kazde
zachowanie konsu-menta (lacznie z samobójstwem)
mozna uznac za dazenie do szczescia.
20
Zas twierdzenia Karola Marksa W warunkach
konkurencji ceny rynkowe towaru oscyluja wokól
wartosci spolecznie niezbednego czasu pracy,
potrzebnego do wy-produkowania towaru, nie da
sie obalic z innych powodów. Po prostu nie
potrafimy zmie-rzyc wartosci spolecznie
niezbednego czasu pracy, o którym pi-sze autor
Kapitalu. (Zob. L. Kolakowski, Die Philosophie
des Positi-vismus, München 1971, s. 271 280) .
Analogicznie nie jest mozliwe do obalenia
twierdzenie Wydajnosc pracy przecietnego
skrzata plci meskiej jest w przy-blizeniu o 34,6
wyzsza od wydajnosci pracy skrzata plci
zen-skiej.
21
WIELOZNACZNOSC, NIEDOPOWIEDZENIE, NIEOSTROSC,
NIEOBALALNOSC utrudniaja obserwacyjna weryfikacje
twier-dzen, a takze ich krytyke (falsyfikacje).
Skutkiem sa zbedne spory, pochopna akceptacja
falszy-wych opinii, wyjasnienia pozorne, czyli
spowolnienie procesu gromadzenia rzetelnej wiedzy
o gospodarowaniu.
22
OTO ZAS UZASADNIENIE DRUGIEGO POSTULATU
POPPE-RA... 2. Popper zada poddawania
falsyfikowalnych hipotez MOZLIWIE NAJSUROWSZYM
TESTOM SPRAWDZAJACYM. Chodzi o skoncentrowanie
wysilków badawczych nie na poszukiwaniu fak-tów
potwierdzajacych sprawdzane hipotezy, lecz na
poszukiwaniu faktów im zaprzeczajacych.  
23
Z falszu moze wynikac prawda. Istnieje malo
absurdalnych twier-dzen, których nie da sie
potwierdzic kilkoma obserwacjami. (Np.
Ministrowie finansów plci meskiej sa
niekompetentni). PO-TWIERDZENIA HIPOTEZY NIE
ROZSTRZYGAJA ZATEM KWESTII ICH PRAWDZIWOSCI!
24
Natomiast z prawdy nie moze wynikac falsz.
OBSERWACYJNE ZAPRZECZENIE HIPOTEZY PRZESADZA
ZATEM O JEJ FALSZYWOSCI!
25
Popper nie chce wiec szukac potwierdzen teorii
nie rozstrzygaja one o prawdziwosci sprawdzanej
wiedzy. Natomiast zaobserwo-wanie zdarzenia,
zaprzeczajacego wnioskom, które wynikaja z
te-orii, oznacza, ze jest ona falszywa.
26
Dazenie do falsyfikacji PRZYSPIESZA ZATEM
GROMADZE-NIE WIEDZY. Teoria zasluguje na
uznanie nie wtedy, kiedy zgadza sie z wieloma
faktami, lecz wtedy gdy mimo prób - nie zdolano
jeszcze wskazac faktu, który by jej zaprzeczyl.
27
A teraz przyjrzyjmy sie przykladowi
nieprzestrzegania przez ekonomistów 2. postulatu
Poppera. (Popper domaga sie w nim konsekwencji w
dazeniu do obalenia, a nie potwierdzenia,
spraw-dzanych twierdzen).
28
Przykladem takim jest prowadzona w Polsce w II
polowie XX w. dyskusja o tzw. racjonalnosci
gospodarowania. Wyglaszane przez jej
uczestników (np. Oskar Lange, Wladyslaw Baka.
Aleksander Lukaszewicz, Józef Pajestka)
twier-dzenia o spolecznej wlasnosci srodków
produkcji i wynikajacej z niej - rzekomo -
makroracjonalnosci gospodarki socjalistycznej
przez dziesieciolecia nie spotykaly sie z
powszechniejsza krytyka naukowa. Odwrotnie,
trafily one do podreczników akademickich i
encyklopedii, przyczyniajac sie do utrwalenia
niedemokratycz-nego systemu politycznego w Polsce.
29
A przeciez, zgodnie z 2. postulatem Poppera, mimo
zaobserwowa-nia np. w Polsce przykladów
potwierdzajacych teze, ze gospodarka
socjalistyczna podporzadkowana zostala celowi
najlepszego zaspo-kojenia potrzeb spolecznych
(np. w Polsce darmowa edukacja w latach 50., 60.,
70. i 80. XX w.) Lange i rozwijajacy jego teorie
ra-cjonalnego gospodarowania kontynuatorzy
powinni skoncentro-wac sie na poszukiwaniu
argumentów logicznych i empirycznych
zaprzeczajacych takim opiniom. Doprowadziloby
to do szybkiego obalenia tych opinii, np. przez
wskazanie przykladów powszechnego w krajach
realnego socjalizmu marnotrawstwa
A. -------------------------------------------- A
Zob. Czarny, B. (1989) Dyskusja o racjonalnosci
gospodarowania w pol-skiej literaturze
ekonomicznej po II wojnie swiatowej, SGH,
Warszawa (nie-publikowana praca doktorska)
takze Czarny, B. (1997) Racjonalnosc
ma-kroekonomiczna versus mikroekonomiczna, czyli
o pewnym watku dyskusji ekonomicznych, Zeszyty
Naukowe Kolegium Gospodarki Swiatowej, nr 2,
SGH, Warszawa.
30
Zwrócmy uwage na pokrewienstwo falsyfikacjonizmu
z darwinow-ska teoria ewolucji...
31
U Poppera miejsce walczacych o byt gatunków
zajmuja teorie naukowe, walczace z zagrozeniem
falsyfikacja.
32
U Poppera miejsce walczacych o byt gatunków
zajmuja teorie naukowe, walczace z zagrozeniem
falsyfikacja. Przypadkowym mutacjom, za sprawa
których powstaja nowe gatunki, biorace udzial w
walce o przetrwanie, odpowiada nieustanne
tworzenie przez naukowców nowych teorii.
33
U Poppera miejsce walczacych o byt gatunków
zajmuja teorie naukowe, walczace z zagrozeniem
falsyfikacja. Przypadkowym mutacjom, za sprawa
których powstaja nowe gatunki, biorace udzial w
walce o przetrwanie, odpowiada nieustanne
tworzenie przez naukowców nowych teorii.
Biologiczna ewolucja skutkuje doskonaleniem sie
zdol-nych do przetrwania organizmów wedlug
kryterium najlepszego przystosowania do
srodowiska. Zas opisywana przez Poppera ewo-lucja
wiedzy skutkuje ulepszaniem wiedzy naukowej,
coraz traf-niej opisujacej regularnosci zjawisk.
34
Zwrócmy uwage, ze u Poppera NIE MA PRAWDY... Dla
Poppera w danym momencie istnieja tylko TEORIE
JESZCZE NIESFALSYFIKOWANE (a nie - TEORIE
PRAWDZIWE).
35
(No Transcript)
36
Nie oznacza to, ze nie mozemy dazyc do uczynienia
naszej prowizo-rycznej wiedzy lepsza, czyli
bardziej zblizona do rzeczywistosci. Co prawda
nigdy nie mozna powiedziec o teorii, ze jest
prawdziwa, chocby bardzo dobrze sprawowala sie w
sprawdzia-nach, ale o pewnej teorii mozna
powiedziec, ze jest lepsza od innej, jezeli
przeszla sprawdziany, które spowodowaly obalenie
poprzed-nich teorii.
37
Falsyfikacjonizm NAIWNY i WYRAFINOWANY   Pózny
Popper nie jest FALSYFIKACJONISTA NAIWNYM, lecz
FALSYFIKACJONISTA WYRAFINOWANYM. Oznacza to
m.in., ze zdaje sobie sprawe z tego, iz OBALANIE
HIPOTEZ JEST TRUDNE, A CZASEM NIEMOZLIWE. Ma
to kilka powodów (np. TEZA DUHEMA-QUINEA ,
ADHOKERIA.
38
TEZA DUHEMA-QUINEA Zadne twierdzenie (zadna
teoria) nie moze nigdy zostac sfalsyfiko-wane
przez pojedyncze doswiadczenie. Np., jesli
obserwacja ujawnia, ze wzrostowi ceny towa-rzyszy
zwiekszanie sie zapotrzebowania (a nie jego
zmniejszanie sie, co wynikaloby z prawa popytu),
moze to oznaczac albo falsyfi-kacje prawa popytu
albo falsyfikacje jednego z twierdzen, których
prawdziwosc zakladaja zwolennicy prawa popytu
np. twierdzenia o stalosci dochodu (lub cen dóbr
pokrewnych lub gustów konsumenta).
39
W praktyce próbom falsyfikacji poddawane sa cale
kompleksy powiazanych ze soba logicznie hipotez,
twierdzen i teorii, co czesto czyni falsyfikacje
konkretnej hipotezy lub twierdzenia trudna. W
ekonomii jest to szczególnie wazny problem, z
powodu naturalnej zlozonosci i zmiennosci
gospodarki. Wymuszaja one stosowanie licznych
zalozen upraszczajacych (np. doskonala
infor-macja, malejace przychody z kapitalu,
niewystepowanie efektów zewnetrznych, zalozenie,
ze konsument jest w stanie ocenic wszyst-kie
dostepne koszyki dóbr).
40
W efekcie czesto empiryczne zaprzeczenie hipotezy
sformulowanej przy wszystkich tych zalozeniach
nie moze byc uznane za konklu-zywne, bo nie jest
oczywiste, ze jego przyczyna nie byla
niepraw-dziwosc któregos z tych zalozen.
Podobne zastrzezenia dotycza powszechnego w
ekonomii stosowania klauzuli ceteris paribus, a
takze wiarygodnosci danych empirycznych, którymi
posluguja sie ekonomisci.
41
BARDZIEJ ROZBUDOWANY PRZYKLAD (TEZA
DUHEMA-QUINEA)
HIPOTEZA RACJONALNYCH OCZEKIWAN
INFLA- CYJNYCH Ludzie sa racjonalni i formujac
swoje oczekiwania inflacyjne SZYBKO wykorzystuja
WSZELKIE dostepne informacje na temat przyszlej
inflacji.
42
WNIOSEK 1 Po wzroscie tempa wzrostu nominalnej
podazy pieniadza, MSN, NOWE oczekiwania
inflacyjne, pe, zrównaja sie z przewidywanym
nowym tempem inflacji p (pep). Powodu-je to, ze
rzeczywiste tempo inflacji, p, wzrasta. Wszak
p - pe -a(U-U) ? p pe -a(U-U). p
rzeczywiste tempo inflacji. pe - oczekiwane
tempo inflacji. a parametr opisujacy wplyw
odchylen rzeczywistego bezrobocia od naturalnej
stopy bezrobocia na stope inflacji cenowej. U
rzeczywista stopa bezrobocia. U - naturalna
stopa bezrobocia.
43
WNIOSEK 2 Tempo inflacji, p, SZYBKO osiaga
nowy poziom, p, zrównu-jac sie z nowymi,
wyzszymi, oczekiwaniami inflacyjnymi, pep.
Kiedy rosna inflacyjne oczekiwania, pe,
pracownicy SZYBKO wymuszaja na pracodawcach
(którzy takze spo-dziewaja sie wzrostu cen
wytwarzanych przez siebie produk-tów!)
odpowiednio wyzsze tempo wzrostu plac
nominalnych, pW, wiec wzrasta równiez tempo
wzrostu cen, rzeczywiscie osiagajac poziom ppe.
44
Jednak skoro pe p oraz p - pe -a(U-U),
to UU, poniewaz pep?UU. Zatem - mimo
wzrostu tempa wzrostu nominalnej podazy
pieniadza, MSN rzeczywista stopa bezrobocia, U,
nie odchyla sie od naturalnej stopy bezrobocia,
UU(przeciez pep!). Oznacza to, ze REALNA
PODAZ PIENIADZA, MS, SIE NIE ZMIENIA.
45
Zatem, po spowodowanym przez bank centralny
pozytyw-nym makroekonomicznym szoku popytowym
WZROST TEMPA INFLACJI, p, CALKOWICIE KOMPENSUJE
WZROST TEMPA WZROSTU NOMINALNEJ PODAZY PIENIADZA,
MSN. KIEDY OCZEKIWANIA INFLACYJ- NE SA
RACJONALNE, POLITYKA PIENIEZNA TRACI
SKUTECZNOSCA! ---------- A Zauwaz, ze ten
wniosek NIE DOTYCZY SYTUACJI, KIEDY ZMIANY
POLITYKI PIENIEZNEJ SA NIEOCZEKIWANE, co
uniemozliwia ludziom ich przewidzenie i szybkie
dostosowanie sie do nich.
46
Jednak test empiryczny NIE potwierdza opinii o
braku wplywu przewidywanych zmian polityki
pienieznej na pro-dukcje i bezrobocie i o
nieistnieniu krótkookresowej krzywej Phillipsa
47
DYGRESJA Dornbusch, Fischer, Starz pisza The
only really good argument against the notion
that monetary policy is ineffeWhen we observe the
world we see that monetary policy does have real
effects for significant periodsctive except when
it surprises people lies in data.. (R.
Dornbusch, S. Fischer, R. Starz, MACROECONOMICS,
9th edition, s. 121). I w innym miejscu
The rational expectations model has the very
strong prediction that anticipated monetary
policy should have no effect on output. Early
studies seemed consistent with this view,
finding evidence that only unanticipated changes
in the money stock increase output (). However,
these results did not stand up to further
testing (). (s. 549-550) There is a strong
positive relation between anticipated money
growth and output growth (). (s. 551) I
dalej Christina Romer i David Romer wskazali
szesc okresów, kiedy ce-lem polityki pienieznej
(w USA B.Cz.) bylo zahamowanie inflacji. Wedle
ich ustalen po kazdym z tych przypadków
restrykcyjnej po-lityki pienieznej nastepowala
recesja (zob. Ch.D.Romer, D.Romer, Does Monetary
Policy Matter? A New Test in the Spirit of
Friedman and Schwartz, NBER Macroeconomics
Annual, 1989). (s. 551) KONIEC DYGRESJI
48
Jednak test empiryczny NIE potwierdza opinii o
braku krót-kookresowej krzywej Phillipsa W tej
sytuacji obroncy pogladu o racjonalych
ocze-kiwaniach inflacyjnych bronia go, twierdzac
np., ze w wyni-ku obserwacji sfalsyfikowana
zostala nie teza o racjonalych oczekiwaniach
inflacyjnych, lecz teza, ze roszczenia placowe
powoduja SZYBKI wzrost plac, kosztów produkcji i
cen.
49
Why doesnt rational expectations explain how
the world opera-tes? () One answer is that some
prices simply cant be adjusted quickly. For
example, labor contracts often set wages for 3
years in advance. Another piece of the answer is
that even fully rational agents learn slowly. It
has also been pointed out that the benefit of
setting prices perfectly right may be less than
the cost of making the necessary price changes.
In honesty, a very significant puzzle remains.
(R. Dornbusch, S. Fischer, R. Starz,
MACROECONO-MICS, 9th edition, s. 121).
KONIEC PRZYKLADU (TEZA DUHEMA-QUINEA I SPORY
WOKÓL TEORII RACJONALNYCH OCZEKIWAN INFLA-CYJNYCH)
50
ADHOKERIA (ang. adhockery) Obroncy zagrozonej
falsyfikacja teorii stosuja zabiegi och-ronne ad
hoc. Chodzi o dokonywane w obliczu zagrozenia
zaprze- czeniem takie modyfikacje tresci tej
teorii, których JEDY-NYM CELEM JEST JEJ OCHRONA.
Modyfikacja teorii ma charakter ad hoc, jesli
jej celem jest wyjasnienie TYCH I TYLKO TYCH
wyników obserwacji, które i tak zostaly
wyjasnione przez teorie wczesniejsza, oraz
dodatkowo - TYCH wyników obserwacji, które
za-przeczyly teorii wczesniejszej.
51
PRZYKLAD (MIKROEKONOMICZNA TEORIA POPY-TU I
ADHOKERIA)
Prawo popytu Zapotrzebowanie na dobro zmienia
sie ceteris paribus w odwrotna strone niz
cena dobra.
52
A oto ANOMALIA OBSERWACYJNA (...) Dyr.
Lucjan Exner z Unimilu mówi, ze nie oplaca sie
obnizac ceny prezerwatyw - Generalnie kupuje sie
drogie. Sa dwie takie kategorie produktów
prezerwatywy i prze-ciery dla dzieci w
sloiczkach, w których konsument kieruje sie cena,
aby byla jak najwyzsza.A -----------------------
--------------------------------------------------
---- A Zob. W. Staszewski, Najnizsza pólka,
Gazeta Wyborcza z 22 kwietnia 2008 r. (wydanie
internetowe).
53
ZAUWAZ 1. Przeciery (lub prezerwatywy) to
nie sa dobra Veblena (ang. Veblen goods). Nie
uwazam, aby zakup DROZEJACYCH przecierów (lub
prezerwatyw) (w odróznieniu np. od samochodu
Jaguar) zwiekszal prestiz nabywcy.
54
ZAUWAZ 2. Przeciery (lub prezerwatywy) to
nie sa dobra, których do-tyczy efekt owczego
pedu (ang. bandwagon effect). Nie uwazam, aby
ludzie zwiekszali zakupy drozejacych prze-cierów
(lub prezerwatyw) dlatego, ze inni tez kupuja ich
coraz wiecej, zapewne sadzac, ze takze w
przyszlosci beda one drozec. Fenomenu
przecierów i prezerwatyw nie wyjasnia wiec
ZALEZNOSC PREFERENCJI OD CENY LUB OD LICZBY
SPRZEDANYCH JEDNOSTEK DOBRA (ang. IN-TERACTION
EFFECTS)A. -------------------------------------
---------------------------------------- A H.
Leibenstein (1950) Bandwagon, Snob, and Veblen
Effects in the Theory of Consumers Demand, w
Quarterly Journal of Economics, 64, s. 183207.
55
ZAUWAZ 3. Przeciery (lub prezerwatywy) to
nie sa dobra Giffena (ang. Giffen goods). W
dodatku nie sa to takze dobra Giffena, czyli
hipotetyczne dobra nizszego rzedu, na które
nabywcy wydaja znaczna czesc swych dochodów, co
sprawia, ze skierowany odwrotnie niz efekt
substytucyjny efekt dochodowy zmiany ceny jest
bardzo silny.
56
Dlaczego zatem w przypadku przecierów (lub
prezerwatyw) wzrost ceny moze spowodowac
zwiekszenie sie zapotrzebo-wania?
57
Dlaczego zatem w przypadku przecierów (lub
prezerwatyw) wzrost ceny moze spowodowac
zwiekszenie sie zapotrzebo-wania? Oto w tym
momencie, ratujac prawo popytu, WPROWA-DZAM
HIPOTEZE AD HOC
58
Oto w tym momencie, ratujac prawo popytu,
WPROWA-DZAM HIPOTEZE AD HOC Chodzi o
sygnalizowanie (ang. signalling) jakosci towaru
wysoka cena. Zapewne, nabywcy przecierów (lub
prezerwa-tyw), którym - ze wzgledu na nature
potrzeb zaspokajanych przez wchodzace w gre dobro
- bardzo zalezy na jakosci, sadza, ze wysoka cena
zwieksza prawdopodobienstwo wyso-kiej jakosci
produktu. Zwiekszaja zatem zapotrzebowanie wraz
ze wzrostem ceny.
KONIEC PRZYKLADU (MIKROEKONOMICZNA TEO-RIA POPYTU
I ADHOKERIA)
59
Popper krytykowal ADHOKERIE (czyli stosowanie
zalozen pomocniczych ad hoc, zabiegów
konwencjonalistycznych, zabiegów ochronnych).
W celu unikniecia ADHOKERII zalecal dodatkowy,
niezalezny sprawdzian empiryczny, wprowadzanych
do teorii twierdzen ad hoc. Poniewaz mozliwosc
poddania twierdzenia niezalez-nemu sprawdzianowi
jest równoznaczna z mozliwoscia wy-prowadzenia
zen prognozy nowych, nieznanych wczesniej faktów,
unikanie ADHOKERII oraz nowatorstwo twierdzen sa
tozsame .
60
Co wynika z tych zalecen Poppera w przypadku
mojego przykladu z obrona mikroekonomicznej
teorii popytu przed anomalia obserwacyjna za
pomoca hipotezy o sygnalizacji? Otóz, aby
uzycie hipotezy o sygnalizacji nie okazalo sie
ADHOKERIA, nalezaloby te hipoteze poddac
niezalez-nemu sprawdzianowi empirycznemu, czyli
wyprowadzic z niej prognozy nieznanych wczesniej
faktów, a takze obser-wacyjnie sprawdzic te
prognozy.
61
Co wynika z tych zalecen Poppera w przypadku
mojego przykladu z obrona mikroekonomicznej
teorii popytu przed anomalia obserwacyjna za
pomoca hipotezy o sygnalizacji? Otóz, aby
uzycie hipotezy o sygnalizacji nie okazalo sie
ADHOKERIA, nalezaloby te hipoteze poddac
niezalez-nemu sprawdzianowi empirycznemu, czyli
wyprowadzic z niej prognozy nieznanych wczesniej
faktów, a takze obser-wacyjnie sprawdzic te
prognozy. Trzeba znalezc dobra, w przypadku
których nabyw-com w sposób oczywisty zalezy na
jakosci, i sprawdzic, czy równiez wtedy wzrost
ceny powoduje wzrost zapotrzebowa-nia.
62
II. Imre Lakatos o metodologii nauki
63
Pamietasz? O tym, jak myslimy, czyli MASZYNA DO
PRODUKCJI WIEDZY
64
Poglady Poppera rozwijal m. in. jego uczen Imre
Lakatos (19221974).
65
DYGRESJA Poglady Lakatosa na rozwój nauki
przypominaja poglady Thomasa Kuhna (19221996).
Na przyklad, PARADYGMATEM nazywa Kuhn podobny do
Lakatosa twardego rdzenia zespól szczególo-wych
pogladów, regulujacych sposób uprawiania nauki w
konkret-nej dziedzinie. Jednak Kuhn podkresla
NIECIAGLOSC ROZWOJU NAUKI. Jego zdaniem przejscie
od jednego paradygmatu do in-nego nastepuje pod
wplywem m.in. sadów wartosciujacych i zmian
przekonan o charakterze metafizycznym. Swoja
gwaltownoscia przejscie to przypomina rewolucje.
Bywa, ze zwolennicy nowego paradygmatu na
skutek zmiany uzywanego jezyka nie sa w stanie
nawet porozumiec sie ze zwolennikami starego
paradygmatu. Miedzy REWOLUCJAMI NAUKOWYMI,
pisze Kuhn, uprawiana jest NORMALNA NAUKA, co
polega na rozwiazywaniu przez zwolenników
panujacego aktualnie w danej dziedzinie nauki
paradygmatu, pojawiajacych sie problemów
szczególowych (ZAGADEK) (ang. puzzles).
KONIEC DYGRESJI
66
Wedlug Lakatosa ewoluujace teorie naukowe (lub
grupy po-wiazanych teorii), czyli NAUKOWE
PROGRAMY BADAW-CZE, ang. scientific research
programmes, maja CHARAK-TERYSTYCZNA STRUKTURE
WEWNETRZNA.
67
PO PIERWSZE, u Lakatosa w sklad NAUKOWYCH
PRO-GRAMÓW BADAWCZYCH wchodzi zestaw podstawowych
zalozen twórców programu, czyli TWARDY RDZEN
(ang. hard core). Na podstawie arbitralnej
decyzji zwolenników dane-go programu badawczego
zalozenia te w zasadzie NIE SA poddawane próbom
falsyfikacji. TWARDY RDZEN sklada sie z bardzo
ogólnych hi-potez, które stanowia baze
umozliwiajaca rozwój programu.
68
PO DRUGIE, twardy rdzen jest otoczony PASEM
OCH-RONNYM (ang. protective belt) hipotez
pomocniczych, a takze zalozen przyjmowanych przy
okazji opisywania wa-runków poczatkowych i
formulowania sprawozdan z obser-wacji. Czesci
PASA OCHRONNEGO SA narazone na fal-syfikacje w
konfrontacji z wynikami obserwacji. Elementów
twardego rdzenia, ze wzgledu na ich ogólnosc,
zagrozenie to dotyczy w malym stopniu.
69
Np., Mark Blaug pisze, ze w przypadku
mikroekonomii glównego nurtu skladnikami
TWARDEGO RDZENIA sa hipotezy o maksymalizowaniu
przez firmy i konsumentów, odpowiednio, zysku i
uzytecznosci. Zas PAS OCHRONNY tego naukowego
programu badawczego sklada sie z bardziej
konkretnych twierdzen, np. o zrównywaniu przez
firmy kosztu krancowego z utargiem krancowym, a
takze o ujemnym nachyleniu linii popytu
ryn-kowego.
70
Lakatos twierdzi równiez, ze czesciami naukowego
progra-mu badawczego (w szczególnosci czesciami
twardego rdze-nia) sa równiez HEURYSTYKA
POZYTYWNA i HEURYSTYKA NEGATYWNA. Chodzi
o zalecenia, które dotycza tego, co uczony
odpowiednio POWINIEN robic, a takze tego, czego
robic NIE POWINIEN.
71
HEURYSTYKA POZYTYWNA sklada sie z sugestii,
okres-lajacych sposób modyfikowania i
uzupelniania obalanych twierdzen, tworzacych pas
ochronny. Zwolennikom pro-gramu umozliwia ona
planowanie badan. Przyklady Rogera Backhousea
Wyjasniaj przypadki nieefektywnej w sensie
Pareta alokacji zasobów, szukajac brakujacych
rynków. Analize zaczynaj, zakladajac
istnienie identycznych pod-miotów i doskonala
informacje, jesli to konieczne, odrzuca-jac te
zalozenia.
72
HEURYSTYKA NEGATYWNA chroni twardy rdzen,
za-braniajac odrzucania i zmieniania skladajacych
sie nan pod-stawowych zalozen. Oto przyklady
Rogera Backhousea Nie twórz teorii, w
przypadku których istotna role odgrywa zachowanie
irracjonalne. Chron nalezace do twardego
rdzenia zalozenie, ze przy danych
ograniczeniach podmioty gospodarcze wybieraja
op-tymalny wariant dzialania .
73
Powtarzam Dla zwolenników konkretnego programu
badawczego odpo-wiedzialnosc za ewentualne
empiryczne zaprzeczenia twier-dzen, skladajacych
sie na ten program, obciaza nie twardy rdzen, a
elementy pasa ochronnego. Kiedy zaprzeczenia
takie sie pojawiaja, konieczna staje sie zmiana
czesci pasa ochronnego, aby dostosowac go do
wy-ników obserwacji.
74
POCZATKOWO rozwój programu badawczego polega na
rozbudowie pasa ochronnego, a takze na
tworzeniu no-wych technik badawczych
(eksperymentalnych i matema-tycznych). ANOMALIA
OBSERWACYJNE, czyli wyniki obserwacji
zaprzeczajace twierdzeniom wchodzacym w sklad
pasa och-ronnego, nie odgrywaja wtedy waznej
roli i sa po prostu ig-norowane.
75
POCZATKOWO rozwój programu badawczego polega na
rozbudowie pasa ochronnego, a takze na
tworzeniu no-wych technik badawczych
(eksperymentalnych i matema-tycznych). ANOMALIA
OBSERWACYJNE, czyli wyniki obserwacji
zaprzeczajace twierdzeniom wchodzacym w sklad
pasa och-ronnego, nie odgrywaja wtedy waznej
roli i sa po prostu ig-norowane. Dopiero W
FAZIE DOJRZALEJ programu falsyfikacje staja sie
dla zwolenników programu problemem poznawczym.
Wymusza on zmiane twierdzen skladajacych sie na
pas och-ronny.
76
Lakatos wyróznia POSTEPOWE i DEGENERUJACE SIE
naukowe programy badawcze.
77
Konkretny program jest TEORETYCZNIE POSTEPOWY,
kiedy jego kolejne wersje zawieraja NOWA TRESC
EMPI-RYCZNA, czyli prognoze pewnego zupelnie
nowego, wczes-niej nieoczekiwanego faktu.
78
Konkretny program jest TEORETYCZNIE POSTEPOWY,
kiedy jego kolejne wersje zawieraja NOWA TRESC
EMPI-RYCZNA, czyli prognoze pewnego zupelnie
nowego, wczes-niej nieoczekiwanego faktu.
Jesli prognoza ta zostaje obserwacyjnie
potwier-dzona, program okazuje sie takze
EMPIRYCZNIE POSTE-POWY.
79
Natomiast kiedy kolejne wersje programu coraz
czesciej za-wieraja jedynie zmiany o charakterze
ad hoc, tlumaczace tyl-ko odkryte niezaleznie
nowe i niewygodne fakty, program jest PROGRAMEM
SIE DEGENERUJACYM.
80
Lakatos nie sformulowal jednoznacznego kryterium
umozli-wiajacego w konkretnych okolicznosciach
porzucanie degenerujacych sie programów
badawczych. Jego studia z zakresu historii
nauki pokazuja, ze umiejetna zmiana elementów
pasa ochronnego moze zapo-czatkowac kolejna
postepowa faze, zdawaloby sie nieod-wolalnie
juz zdegenerowanego, programu badawczego. Ocena
konkurujacych ze soba programów badawczych
moz-liwa jest jedynie w perspektywie historycznej
(ex post).
81
Zapewne wskazanie takiego pojedynczego kryterium
jest po prostu niemozliwe. Mark Blaug
Niestety, kiedy ulepszamy nasze sfalsyfikowane
teorie, usi-lujac zwiekszyc ich zawartosc
empiryczna, nigdy nie wiemy, kiedy sie zatrzymac,
a kiedy pracowac dalej. Nie ma zlotej reguly
zdolnej powiedziec nam, kiedy ostatecznie
porzucic teorie, której wielokrotne juz
przydarzyly sie zaprzeczenia, i która jest ciagle
ulepszana, lecz naturalnie decyzja zalezy od
tego, jak sprawowala sie ta teoria w przeszlosci,
a takze od dostepnosci alternatywnych teorii.
Ocena teorii zalezy od wielu dodatkowych
kryteriów, a nie tylko od stopnia jej
obserwacyjnego potwierdzenia.
82
Ocena teorii zalezy od wielu dodatkowych
kryteriów, a nie tylko od stopnia jej
obserwacyjnego potwierdzenia (PAMIE-TASZ BRZYTWE
OCKHAMA?). Na przyklad Pewne teorie wydaja
sie naukowcom bardziej obiecujace od innych.
83
Ocena teorii zalezy od wielu dodatkowych
kryteriów, a nie tylko od stopnia jej
obserwacyjnego potwierdzenia (PAMIE-TASZ BRZYTWE
OCKHAMA?). Na przyklad Pewne teorie wydaja
sie naukowcom bardziej obiecujace od innych.
Pewnymi teoriami latwiej sie jest poslugiwac
lub latwiej jest ich nauczac.
84
Ocena teorii zalezy od wielu dodatkowych
kryteriów, a nie tylko od stopnia jej
obserwacyjnego potwierdzenia (PAMIE-TASZ BRZYTWE
OCKHAMA?). Na przyklad Pewne teorie wydaja
sie naukowcom bardziej obiecujace od
innych. Pewnymi teoriami latwiej sie jest
poslugiwac lub latwiej jest ich nauczac. Pewne
teorie lepiej niz inne daja sie uzgodnic z
utrwalonymi mocno metafizycznymi lub religijnymi
przekonaniami lub z innymi galeziami nauki.
85
DYGRESJA O przyczynach popularnosci ujecia
Poppera-Lakatosa w ekonomii tak pisze Backhouse
Oferowalo ono nadzieje znalezienia scislych
ram pojecio-wych, umozliwiajacych badanie
konkretnych epizodów z his-torii ekonomii ().
Odpowiadajaca mu kombinacja opisu i oceny
wydawala sie lepsza od proponowanej przez Thomasa
Kuhna w Strukturze rewolucji naukowych (1970)
(). Ujecie to zakreslalo równiez ramy
pojeciowe, w których jak sadzono mozliwe
bedzie rozwiazanie starych zagadek, w rodzaju
tej, dlaczego doszlo do rewolucji keyne-sowskiej.
Wydawalo sie równiez oferowac kryterium oceny
mniej wymagajace niz falsyfikacjonizm Poppera,
lecz dosc rygorystyczne, aby umozliwic
rozróznienie dobrej i zlej eko-nomii. Zob.
Backhouse, R. (2004) The Methodology of
Scientific Research Programmes, w The Elgar
Companion to Economics and Philloso-phy, Edward
Elgar, Cheltenham, s. 181). Nic dziwnego, ze
od konca lat 70. XX w. zaczeto publikowac coraz
wiecej analiz konkretnych epizodów z his-torii
ekonomii, przeprowadzanych w pojeciowych ramach
zaproponowanych przez Poppera i Lakatosa liste
takich an-glojezycznych ekonomicznych studiów
przypadku podaje Neil de Marchi w De Marchi,
N.K., Blaug, M. (1991) Apprai-sing Economic
Theories. Studies in the Methodology of Re-search
Programmes, Edward Elgar, Aldershot, s. 2930).
86
Nie oznacza to, ze brakuje glosów krytycznych
wo-bec ujecia Poppera-Lakatosa. Jednak nawet
Backhouse, który pisze, ze zdaniem wielu
metodologów ekonomii, metodologia naukowych
programów badawczych (ang. Me-thodology of
Scientific Research Programmes, MSRP B.Cz.)
jest zdyskredytowana, dodaje zaraz, ze jednak
() ciagle moze ona byc uzyteczna przy
rozwiazywaniu zagadek z his-torii ekonomii. ()
Dzis wykorzystanie Lakatosianskich pomyslów
moze wymagac wyjscia poza MSRP. Mimo to ciag-le
pozostaje ona waznym punktem wyjscia i zródlem
inspi-racji. Zob. Backhouse, R. (2004) The
Methodology of Scientific Re-search Programmes,
w The Elgar Companion to Economics and
Phillosophy, Edward Elgar, Cheltenham, s.
193-4). KONIEC DYGRESJI
87
ANEKS
88
(No Transcript)
89
(No Transcript)
90
(No Transcript)
91
(No Transcript)
92
(No Transcript)