Pamietasz?

1
Pamietasz?
2
Poznalismy juz dotyczace bardzo dlugiego okresu
modele wzrostu gospodarczego (neoklasyczny i
endogeniczny). Wyjasniaja one zmiany wielkosci
produkcji potencjalnej, YP, które zachodza np. w
ciagu kilkudziesieciu lat. Teraz zajmiemy sie
analiza krótkookresowych zmian wielkosci
produkcji, Y, czyli np. jej odchylen od poziomu
produk-cji potencjalnej, Yp. Wykorzystamy przy
tym MODEL IS-LM.
3
Badamy wplyw wahan zagregowanych wydatków, AEPL,
na wiel-kosc produkcji W KRÓTKIM OKRESIE.
Przyczyna tych wahan moga byc m. in. DZIALANIA
PANSTWA (np. polityka budzetowa i pieniezna,
czyli polityka stabilizacyjna, a takze
zachowania konsumentów i inwestorów.
4
Zakladamy, co odpowiada rzeczywistosci, ze w
krótkim okresie gospodarka jest keynesowska
(istnieja WOLNE MOCE PRO-DUKCYJNE, CENY SA
STABILNE). W tej sytuacji o poziomie produkcji w
gospodarce decyduje wlasnie wielkosc planowanych
wydatków zagregowanych, AEPL.
5
WOLNE MOCE PRODUKCYJNE. Zalozenie o nie w pelni
wykorzystanych mocach wytwórczych dob-rze
odpowiada rzeczywistosci. Nawet wtedy, gdy
produkcja jest bliska produkcji poten-cjalnej, NA
PRZECIAG KRÓTKIEGO OKRESU firmy moga zwiekszyc
produkcje, intensywniej wykorzystujac czynniki
produk-cji (np. praca ludzi i maszyn w godzinach
nadliczbowych).
6
STABILNOSC CEN Oto przyczyny stabilnosci cen w
krótkim okresie (one sie uzupel-niaja). 1)
Nominalne place czesto sa ustalane RAZ NA DLUGI
CZAS w trakcie ZDECENTRALIZOWANYCH (toczonych
galaz po galezi, a nie naraz w calej gospodarce)
negocjacji. W efekcie SREDNI po-ziom plac w
gospodarce zmienia sie wolno. 2) Stabilnosc
plac nominalnych, tzn. jednostkowych kosztów
osobo-wych, które sa glówna czescia jednostkowych
kosztów produkcji, sprawia, ze ceny tez sa
stabilne. Przeciez zmiany cen powodowa-lyby
nadzwyczajne zyski i straty, co jak wiemy - w
warunkach KONKURENCJI nie jest prawdopodobne.
3) W dodatku ten producent, który - korzystajac
ze wzrostu popytu - pierwszy podnosi ceny,
ryzykuje utrata czesci udzialu w rynku. (Jego
konkurenci moga nie podniesc cen). Powstrzymuje
to firmy przed podniesieniem ceny. (W takiej
sytuacji monopol podnióslby cene. Jednak na
konkurencyjnym rynku nikt nie koordynuje dzia-lan
pojedynczych producentów. To sie nazywa PROBLEM
KOOR-DYNACJI)...
7
1. MODEL IS-LM
Czesciami modelu ISLM sa linia IS i linia LM
(zob. rysunek). Opiszemy je po kolei.


i
LM

E
i
IS
0

Y
YAEPL
Oznaczenia i stopa procentowa. Y wielkosc
produkcji. AEPL wielkosc zagregowanych
wydatków.
8
1. 1. LINIA IS
Linia IS sklada sie z punktów, czyli kombinacji
stopy procentowej, i, oraz poziomu produkcji, Y,
przy których RYNEK DÓBR jest w równowadze
(planowane wydatki, AEPL, sa równe wielkosci
produk-cji, Y AEPLY).
Zaleznosc stopy procentowej, i, oraz produkcji
jest odwrotna, bo stopa procentowa wyznacza m.
in. cene kredytu inwestycyjnego.
9
Oto funkcja prywatnych inwestycji  I IA -
bi. b gt 0, gdzie I inwestycje
planowane. IA autonomiczna czesc planowanych
inwestycji. b wspólczynnik, który mierzy
wrazliwosc planowanych wydat-ków inwestycyjnych
na zmiany stopy procentowej. i stopa
procentowa.



10
A oto funkcja prywatnej konnsumpcji
CPL CA KSK(1 t)Y, gdzie CPL
planowane wydatki konsumpcyjne, CA
autonomiczne wydatki konsumpcyjne, KSK to
krancowa sklonnosc do konsumpcji (z dochodu do
dyspozycji), t to stopa opodatkowania netto
(Td-B)/Y (Td to podatki bezposrednie, a B to
zasilki zakladamy, ze podatki posred-nie, TE, a
takze dochody panstwa z wlasnosci wynosza zero).
11
WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS AEPL Y AEPL C
I G NX.   AEPL Y AEPL CA KSK(1 t)
Y (IA bi) GA NX   Y CA KSK(1
t)Y (IA bi) GA NX
12
WYPROWADZAMY WZÓR LINII IS Cd... A zatem Y
CAKSK(1t)Y(IAbi)GANX. ? Y
CAKSK(1t)Y(IAbi)GAXA-KSIY. ? Y
CAIAGAXAKSK(1t)YKSIYbi. ? Y
CAIAGAXAYKSK(1t)KSIbi. ? Y A
KSKY - bi, gdzie A to wszystkie planowane
wydatki AUTONOMICZNE w gos-podarce, a KSK
KSK(1 t) KSI. A zatem Y (1 KSK)
A bi. Mnozac to równanie stronami przez
mnoznik dla gospodarki otwar-tej M
1/(1-KSK), dostajemy szukane równanie linii IS
Y MAMbi. -----
Zakladamy, ze importowane sa tylko dobra
konsumpcyjne KSI to stala tzw. krancowa
sklonnosc do importu (?Z/?YZ/YKSI, gdzie Z to
import).
13


  IS Y MAMbi,
Interpretacja wykresu rola parametrów A,
b, M. 1. PARAMETR b OKRESLA NACHYLENIE LINII
IS. - Wrazliwosc wydatków inwestycyjnych na
zmiany stopy procento-wej decyduje o nachyleniu
linii IS. 2. PARAMETR A DECYDUJE O POLOZENIU
LINII IS. - Zmiany wielkosci wydatków
autonomicznych w gospodarce przesu-waja linie IS.
3. PARAMETR M (KSK) OKRESLA JEDNOCZESNIE I
NA-CHYLENIE I POZYCJE LINII IS. - Zmiany
mnoznika przesuwaja i zmieniaja nachylenie linii
IS.
i




E1
i1

E2



i2

IS

0


YAEPL
Y2
Y1
14
1.2. LINIA LM
Linia LM sklada sie z punktów, czyli kombinacji
stopy procento-wej, i, i poziomu produkcji, Y,
przy których RYNEK PIENIA-DZA pozostaje w
równowadze (REALNY popyt na pieniadz jest równy
REALNEJ podazy pieniadza MD MS).
Zaleznosc stopy procentowej, i, oraz produkcji,
Y, jest prosta, bo im wieksza produkcja, Y, tym
wiekszy popyt na pieniadz, MD, a wiec takze
ceteris paribus - stopa procentowa, i.
15
MD kY hi k, h gt 0. gdzie
MD realny popyt na pieniadz. k wspólczynnik
opisujacy wrazliwosc realnego popytu na pie-niadz
na zmiany wielkosci produkcji. Y wielkosc
produkcji. h - wspólczynnik opisujacy wrazliwosc
realnego popytu na pie-niadz na zmiany stopy
procentowej. i stopa procentowa.
i
LM
E2
i2
E1
i1
0
Y1
Y2
Y AEPL
16
Przyjrzyjmy sie dokladniej realnemu popytowi na
pieniadz...
MD kY hi
Realny popyt na pieniadz a stopa procentowa i
realna wielkosc produkcji
i
E2
i2
k(Y2-Y1)
E1
i1
MD2kY2hi.
MD1kY1hi.
0
MD
MD2
MD1
1. Zmiany stopy procentowej przesuwaja nas po
linii realnego po-pytu na pieniadz (np. i1?i2
?E1?E2) . 2. Natomiast zmiany realnej wielkosci
produkcji przesuwaja cala li-nie realnego popytu
na pieniadz (np. przy ii1, Y1?Y2 ?MD1 ? MD2) .
17
A teraz przyjrzyjmy sie realnej podazy
pieniadza...
REALNA PODAZ PIENIADZA MS M/P, gdzie M
nominalna podaz pieniadza. P poziom cen w
gospodarce (np. CPI ang. Consumer Price Index).
18
WYPROWADZAMY WZÓR LINII LM Oto warunek
równowagi na rynku pieniadza  M/P kY hi.
A zatem szukane równanie linii LM wyglada
nastepujaco i (1/h) (kY - M/P) gdzie k
wspólczynnik opisujacy wrazliwosc realnego popytu
na pie-niadz na zmiany wielkosci produkcji. h -
wspólczynnik opisujacy wrazliwosc realnego popytu
na pie-niadz na zmiany stopy procentowej.
19
LM i (1/h)(kY - M/P)  
INTERPRETACJA WYKRESU ROLA PARAMETRÓW h, k, M/P.
1. PARAMETR k DECYDUJE O NACHYLENIU LINII LM.
- Zmiany wrazliwosci realnego popytu na
pieniadz na zmiany wielkosci produkcji zmieniaja
nachylenie linii LM. 2. PARAMETR M/P OKRESLA
POZYCJE LINII LM. - Zmiany realnej podazy
pieniadza w gospodarce przesuwaja li-nie LM. 3.
PARAMETR h DECYDUJE O NACHYLENIU I POLO-ZENIU
LINII LM. - Zmiany wrazliwosci realnego popytu
na pieniadz na zmiany stopy procentowej zmieniaja
nachylenie i przesuwaja linie LM.
20
1.3. KOMPLETNY MODEL IS-LM
Podsumujmy oto kompletny model IS-LM,
ilustrujacy równowage na rynku dóbr i pieniadza.
Równowaga na rynku dóbr i rynku pieniadza


i
LM
E
i
IS
0

YAEPL
Y
Tylko dla stopy procentowej, i, oraz produkcji,
Y, odpowiadajacych punktowi przeciecia linii IS i
LM (i0, Y0) oba rynki (gotowych dóbr i pieniadza)
pozostaja JEDNOCZESNIE - w równowadze.
(Gospo-darka dazy do takiego stanu).
21
2. MNOZNIKI POLITYKI FISKALNEJ I PIENIEZNEJ
Rozwiazujemy uklad równan IS-LM Y
MAMbi. i (1/h)(kY-M/P). Okazuje sie,
ze   Y ?A ?(b/h)(M/P) i ?Ak/h -
1/(hkbM)(M/P) gdzie ?
M/1(kMb)/h. ? gr. gamma.
22
Jak na wielkosc produkcji, Y, i stope procentowa,
i, wplynie wzrost autonomicznych wydatków, A, w
gospodarce?
IS Y MAMbi LM i (1/h)(kY -
M/P)


i
LM
E1
i1
E
i0
IS1
IS
0

YAEPL
Y1
Y0
Otóz wzrost wydatków autonomicznych, A, przesuwa
w prawo linie IS (zob. równanie linii IS).
Zwiekszaja sie produkcja, Y, i stopa procentowa,
i. Kiedy zwiekszaja sie (autonomiczne) wydatki
panstwa, G, ten wzrost stopy procentowej, i,
powoduje spadek (wypieranie) wydatków
prywatnych. (Prywatne inwestycje zaleza odwrotnie
od stopy procentowej).
23
Jak na wielkosc produkcji, Y, i stope
procentowa, i, wplynie wzrost realnej podazy
pieniadza, M/P, w gospodarce?
IS Y MAMbi LM i (1/h)(kY -
M/P)


i
LM
LM1
E
i0
E1
i1
IS
0

YAEPL
Y1
Y0
Wzrost realnej podazy pieniadza, M/P, przesuwa w
prawo linie LM (zob. równanie linii LM).
Zwieksza sie produkcja, Y maleje stopa
procentowa, i.
24
A oto poglebiona analiza wplywu zmian
autonomicznych wy-datków, A, oraz realnej podazy
pieniadza, M/P, na wielkosc produkcji, Y, i
poziom stopy procentowej, i.
25
Jak na wielkosc produkcji w gospodarce, Y,
wplywaja zmia-ny autonomicznych wydatków, A?
Jak wiemy Y ?A ?(b/h)(M/P) i
?Ak/h - 1/(hkbM)(M/P), gdzie ?
M/1(kMb)/h. Otóz MF ?Y/?G ?Y/?A
?, gdzie MF to MNOZNIK POLITYKI FISKALNEJ (ang.
fiscal policy multiplier).
26
Zauwaz! Y jest liniowa funkcja A Y ?A
?(b/h)(M/P). Pochodna czastkowa tej funkcji
wzgledem A jest wiec stala. Jest ona tangensem
kata linii Y?A?(b/h)(M/P) i osi po-ziomej
ponizszego ukladu wspólrzednych.
tga?Y/?A?MF
27
Jak na wielkosc produkcji w gospodarce, Y,
wplywaja zmia-ny realnej podazy pieniadza, M/P?
Jak wiemy Y ?A ?(b/h)(M/P) i
?Ak/h - 1/(hkbM)(M/P), gdzie ?
M/1(kMb)/h. Otóz MM ?Y/?(M/P)
(b/h)?, gdzie MM to MNOZNIK POLITYKI PIENIEZNEJ
(ang. monetary policy multiplier).
28
28
Zauwaz! Y jest liniowa funkcja M/P Y
?A ?(b/h)(M/P). Pochodna czastkowa tej
funkcji wzgledem M/P jest wiec sta-la. Jest ona
tangensem kata linii Y?A?(b/h)(M/P) i osi
poziomej ponizszego ukladu wspólrzednych.
tga?Y/?(M/P)?(b/h)MM
29
Zatem ?Y ?AMF? oraz ?Y
?(M/P)MM?(b/h). MNOZNIK POLITYKI FISKALNEJ,
MF, informuje, o ile zmieni sie Y pod wplywem
danej zmiany A. MNOZNIK POLITYKI PIENIEZNEJ,
MP, informuje, o ile zmieni sie Y pod wplywem
danej zmiany M/P.
30
3. PULAPKA PLYNNOSCI I PRZYPADEK KLASYCZNY
A teraz Najpierw opiszemy dwie specyficzne
sytuacje w gospodarce PULAPKE PLYNNOSCI (ang.
liquidity trap) i PRZYPA-DEK KLASYCZNY (ang.
classical case). Nastepnie zbadamy skutecznosc
polityki pienieznej i polityki fiskalnej w tych
sytuacjach. Na zakonczenie uzyjemy modelu IS-LM
w celu wyjasnienia, dlaczego niekiedy bank
centralny kontroluje ilosc pieniadza w
gospodarce, a niekiedy bezposrednio poziom
stopy pro-centowej.
31
3.1. PULAPKA PLYNNOSCI
Wyobrazmy sobie POZIOMA linie LM (zob. rysunek).
Co oznacza jej nietypowe polozenie?
Aby to zrozumiec, pomysl o linii LM, która jest
prawie pozioma (LM). Aby stopa procentowa, i,
zmienila sie zauwazalnie (np. o CD na rysunku),
produkcja, Y, musi zmienic sie bardzo znacznie (o
AB). Pozioma linia LM oznacza skrajny wariant
takiej sytu-acji.
32
LM i(1/h)(kY-M/P) Otóz z pozioma linia LM
mamy do czynienia NP. wtedy, gdy pa-rametr h we
wzorze linii LM, opisujacy wrazliwosc popytu na
pie-niadz na zmiany stopy procentowej, jest
BARDZO DUZY (h?8) (w porównaniu z parametrem k).
Przeciez skoro i(1/h)(kY-M/P), a h?8, to
dla spowo-dowania chocby malej zmiany stopy
procentowej, i, niezbedna jest bardzo duza zmiana
produkcji, Y.
33
Pulapka plynnosci
i
LM
0
Y AEPL
Przyjmijmy, ze w opisywanej sytuacji wrazliwosc
popytu na pie-niadz, MD, na zmiany stopy
procentowej, i, jest ogromna (h?8) ... Bardzo
male zmiany i kompensuja wtedy zmiany MD
spowodowa-ne wielkimi zmianami Y. To sie nazywa
PULAPKA PLYNNOSCI (ang. liquidity trap). W
PRZYPADKU PULAPKI PLYNNOSCI BARDZO MALE ZMIANY
STOPY PROCENTOWEJ POWODUJA, ZE LUDZIE SA SKLONNI
TRZYMAC PRAKTYCZNIE DOWOLNA ILOSC PIENIADZA.
POPYT NA PIENIADZ JEST BARDZO WRAZLIWY NA ZMIANY
STOPY PRO-CENTOWEJ.
34
3.2. PRZYPADEK KLASYCZNY. A teraz pomysl o
pionowej linii LM. Co oznacza taka sytuacja?
Pomysl o linii LM, która jest prawie pionowa
(LM). Juz bardzo male zmiany wielkosci
produkcji, Y, (np. o AB na rysunku) powo-duja
duze zmiany stopy procentowej, i (o CD). Pionowa
linia LM oznacza skrajny wariant takiej sytuacji.
35
Pionowa linia LM
i
LM
0
Y AEPL
LM i(1/h)(kY-M/P) Z pionowa linia LM mamy do
czynienia NP. wtedy, gdy h we wzo-rze linii LM,
opisujace wrazliwosc popytu na pieniadz na zmiany
stopy procentowej, jest bardzo male (w porównaniu
z k) (h?0). Przeciez skoro i(1/h)(kY-M/P),
a h?0, to juz male zmiany produkcji, Y, skutkuja
duza zmiana stopy procentowej, i. Tylko taka
zmiana oprocentowania pozwala wtedy skompensowac
skutki wywolanej zmiana produkcji zmiany popytu
na pieniadz.
36
Przypadek klasyczny
i
LM
0
Y AEPL
Przyjmijmy, ze w opisywanej sytuacji wrazliwosc
popytu na pie-niadz, MD, na zmiany stopy
procentowej, i, jest bardzo mala (h? 0). Aby
skompensowac zmiany popytu na pieniadz, MD,
spowodo-wane bardzo malymi wahaniami produkcji,
Y, niezbedne sa wielkie zmiany stopy procentowej,
i. To sie nazywa PRZYPADEK KLA-SYCZNY (ang.
classical case). PRZYPADEK KLASYCZNY OZNACZA,
ZE NIEZALEZNIE OD PO-ZIOMU STOPY PROCENTOWEJ
LUDZIE CHCA TRZYMAC PRAK-TYCZNIE TAKA SAMA ILOSC
PIENIADZA.
37
3.3. POLITYKA PIENIEZNA
Oto linia LM i(1/h)(kY-M/P). Jak
widac, wzrost realnej podazy pieniadza, M/P,
przesuwa LM w prawo (w dól). Przy danym polozeniu
linii IS powoduje to wzrost produkcji, Y, i
spadek stopy procentowej, i. Rozpatrzymy
dwa skrajne - warianty takiej sytuacji 1.
Pulapke plynnosci. 2. Przypadek klasyczny.
38
POLITYKA PIENIEZNA PULAPKA PLYNNOSCI.
Pulapka plynnosci zwiekszenie realnej podazy
pieniadza nie powoduje spadku stopy procentowej i
wzrostu produkcji. Bardzo mala obnizka stopy
procentowej skutkuje tak duzym wzrostem popytu na
pieniadz (h?8), ze ów wzrost realnej podazy
pieniadza zostaje zaabsorbowany. Wiec po wzroscie
podazy pieniadza stopa procentowa prawie sie nie
zmienia, NIE WPLYWAJAC NA WIELKOSC PRODUKCJI, Y.
W efekcie, kiedy linia LM jest
pozioma i wystepuje pulapka plyn-nosci, przy
danym polozeniu linii IS (zakladam, ze jej
polozenie jest normalne), polityka pieniezna
traci skutecznosc. Zmiany podazy pieniadza nie
wplywaja na popyt na rynku dóbr, poniewaz nie
po-woduja zmian stopy procentowej.
39
Analiza graficzna potwierdza taki
wniosek. Przy h?8 i prawie po-ziomej linii LM
nawet znaczny wzrost realnej podazy pieniadza,
M/P (zob. odcinek AB na rysunku), skutkuje tylko
bardzo mala zmiana stopy procentowej, i, wiec
praktycznie nie ma wplywu na wielkosc
zagregowanych wydatków i produkcje, Y (zob.
odcinek CD na rysunku).
40
W praktyce sytuacja podobna do pulapki plynnosci
wyste-puje skrajnie rzadko, wiec polityka
pieniezna okazuje sie - mniej lub bardziej -
skuteczna... Zauwaz jednak, ze jesliby realna
stopa procentowa w gospodarce spadla w okolice
0, popyt na pieniadz stalby sie bardzo wrazliwy
na zmiany stopy procentowej i wzrastal-by skokowo
(h ?8) 1. Alternatywny koszt trzymania srodka
platniczego zmniej-szylby sie wtedy gwaltownie.
2. Wzroslaby liczba projektów inwestycyjnych,
zapewnia-jacych minimalny akceptowalny
(przewyzszajacy stope pro-centowa) poziom stopy
zysku. To dlatego, kiedy na przelomie XX w. i
XXI w. re-alna stopa procentowa w Japonii spadla
w okolice 0, nie-którzy ekonomisci (np. Paul
Krugman) mówili o pulapce plynnosci, w która
wpadla Japonia.
41
POLITYKA PIENIEZNA PRZYPADEK KLASYCZNY
W przypadku klasycznym zwiekszenie realnej podazy
pieniadza powoduje znaczny spadek stopy
procentowej i wzrost produkcji. Obnizka stopy
procentowej skutkuje na tyle malym wzrostem
po-pytu na pieniadz (h?0), ze dopiero duzy spadek
stopy procentowej sprawia, ze ów wzrost realnej
podazy pieniadza zostaje skompenso-wany.
W efekcie, kiedy linia LM jest
pionowa, przy danym polozeniu linii IS, polityka
pieniezna okazuje sie bardzo skuteczna. Zmiana
real-nej podazy pieniadza, MS, wymusza znaczna
zmiane stopy procen-towej, i, bo dopiero wtedy
popyt na pieniadz, MD, zmienia sie
wys-tarczajaco, aby rynek pieniadza odzyskal
równowage! (Wszak h?0, wiec MD slabo reaguje na
zmiany i!).
42
Kiedy linia LM jest pionowa, przy danym polozeniu
linii IS, poli-tyka pieniezna okazuje sie bardzo
skuteczna.
Analiza graficzna potwierdza taki wniosek. Przy
prawie pionowej linii LM dany wzrost realnej
podazy pieniadza, M/P skutkuje stosunkowo znaczna
zmiana stopy procentowej, i, i (lub) wielkosci
zagregowanych wydatków i produkcji, Y (por.
rysunki A i B).
43
3.4. POLITYKA FISKALNA
Oto linia IS Y MAMbi. Jak
widac, wzrost autonomicznych wydatków, A, w tym
wydatków kontrolowanych przez panstwo, G,
przesuwa linie IS o M?A. Jednoczesnie
jednak wyparte zostaje Mb?i wydatków
prywatnych, bo stopa procentowa, i, wzrasta na
skutek zwiekszenia sie produkcji. Znowu
rozpatrzymy dwa skrajne - warianty takiej
sytu-acji 1. Pulapke plynnosci. 2. Przypadek
klasyczny.
44
POLITYKA FISKALNA PULAPKA PLYNNOSCI.
W takiej sytuacji polityka fiskalna jest bardzo
skuteczna, poniewaz efekt wypierania nie
wystepuje.
Y MAMbi.
Np., przy prawie poziomej linii LM wzrost
wydatków panstwa, który przesuwa linie IS,
powoduje bardzo mala zmiana stopy procentowej, i,
a wiec znaczny wzrost produkcji, Y (wzrostu tego
nie zmniejsza bardzo slaby efekt wypierania).
Juz mala zmiana stopy procentowej, i, powoduje
tak duza zmiane popytu na pieniadz, ?MD, ze
zmiana popytu na pieniadz, ?MD, wy-wolana przez
zmiane wielkosci produkcji, Y, zostaje
skompenso-wana. W takiej sytuacji produkcja, Y,
moze wzrosnac az o M?A (prawie nie dochodzi do
wypierania Mbi 0).
45
Kiedy gospodarka tkwi w pulapce plynnosci,
polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, poniewaz
efekt wypierania nie wystepuje...
Otóz do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku
MONETYZA-CJI DEFICYTU BUDZETOWEGO. Monetyzacja
deficytu bud-zetowego polega na finansowaniu
deficytu budzetu przez bank centralny za pomoca
emisji pieniadza.
46
Kiedy gospodarka tkwi w pulapce plynnosci,
polityka fiskalna jest bardzo skuteczna, poniewaz
efekt wypierania nie wystepuje. Otóz do podobnej
sytuacji dochodzi w przypadku MONETYZACJI
DEFICYTU BUDZE-TOWEGO.
W obu przypadkach przyczyna duzej zmiany
produkcji, Y, jest mala zmiana stopy procentowej,
i. Jednak za kazdym razem przy-czyny tej slabej
reakcji stopy procentowej na zmiany wielkosci
produkcji sa inne. Za pierwszym razem jest
chodzi o bardzo silna wrazli-wosc popytu na
pieniadz na zmiany stopy procentowej (por.
rysu-nek A). Za drugim razem mala zmiana stopy
procentowej jest spo-wodowana zwiekszeniem
realnej podazy pieniadza (por. rysunek A).
47
POLITYKA FISKALNA PRZYPADEK KLASYCZNY
W przypadku klasycznym polityka fiskalna traci
skutecznosc. Prze-suniecia linii IS prawie nie
zmieniaja wielkosci produkcji w gos-podarce.
Przyczyna jest bardzo silny efekt wypierania. Juz
male zmiany wielkosci produkcji, Y, powoduja
bardzo duza zmiane stopy procentowej, i.
48
W przypadku klasycznym potrzebna jest bardzo duza
zmiana stopy pro-centowej, i, aby - przy h?0 - MD
zmienil sie wystarczajaco dla skompen-sowania
zmiany MD spowodowanej chocby niewielka zmiana Y.
49
Do podobnej sytuacji dochodzi w przypadku pelnego
wyko-rzystania mocy produkcyjnych i gietkich
cen w gospodarce.
Ekspansywna polityka fiskalna i wzrost AEPL,
powoduje wtedy jedynie wzrost P. Rosnace ceny, P,
redukuja realna podaz pienia-dza, M/P. To
podbija stope procentowa i skutkuje wyparciem
wy-datków prywatnych ?C i(lub) ?I. W takiej
sytuacji wypieranie okazuje sie pelne ??G???C
?I?. Przeciez jakakolwiek nadwyzka AEPLgtYP
powoduje dalszy wzrost gietkich cen... Jednak
w rozpatrywanym tu przypadku klasycznym przyczyna
silnej reakcji stopy procentowej, i, na zmiane
wielkosci produkcji jest niewrazliwosc popytu na
pieniadz na zmiany stopy procentowej (h?0). W
gospodarce klasycznej przyczyna po-dobnego
zjawiska bylo pelne wykorzystanie mozliwosci
produk-cyjnych i gietkosc cen, P.
50
PODSUMUJMY Kiedy gospodarka tkwi w pulapce
plyn-nosci, zawodzi polityka pieniezna, a
skuteczna jest polityka fiskalna. W przypadku
klasycznym jest odwrotnie polityka pieniezna
okazuje sie skuteczna, nieskuteczna jest polityka
fiskalna. Jednak skrajnosci pulapki plynnosci i
przypadku klasycznego bardzo rzadko odpowiadaja
gospodarczej rze-czywistosci. Naszym wnioskom
wygodnie jest zatem nadac nieco inna forme.
51
Im bardziej plaska jest linia LM (czyli im
bardziej wrazliwy na zmiany stopy procentowej
jest popyt na pieniadz), tym mniej skuteczna jest
polityka pieniezna i tym bardziej sku-teczna jest
polityka fiskalna. Lub ekwiwalentnie Im
bardziej stroma jest linia LM (czyli im mniej
wrazliwy na zmiany stopy procentowej jest popyt
na pieniadz), tym bar-dziej skuteczna jest
polityka pieniezna i tym mniej skuteczna jest
polityka fiskalna.
52
4. MODEL IS-LM A POLITYKA BANKU CENTRALNEGO
Jak pamietamy ze standardowego wykladu podstaw
ekonomii, prowa-dzac polityke pieniezna, bank
centralny za pomoca operacji otwartego rynku,
stopy dyskontowej i stopy rezerw minimalnych
steruje nomi-nalna podaza pieniadza, MS.
Jednak w praktyce bywa i tak, ze bank centralny
kontroluje nie nominalna podaz pieniadza, MS,
lecz bezposrednio stope procen-towa, i,
wykorzystujac w tym celu operacje otwartego
rynku. Model IS/LM ulatwia odpowiedz na pytanie,
dlaczego bank centralny niekiedy decyduje sie na
sterowanie podaza pieniadza, MS, niekiedy zas na
kont-rolowanie stopy procentowej, i.
53
Bank centralny bezposrednio kontroluje stope
procentowa na dwa sposoby 1. Jesli rynkowa
stopa procentowa, i, przewyzsza pozadany poziom
i (igti), bank centralny na wielka skale oferuje
na rynku tanszy kredyt krótko-terminowy
oprocentowany na poziomie i. Powoduje to, ze
rynkowa stopa procentowa, i, spada do poziomu
i. 2. Jesli zas rynkowa stopa procentowa, i,
spada ponizej pozadanego poziomu i (ilti), bank
centralny zaciaga na rynku na tyle duzo pozyczek,
placac za nie oprocentowanie i, aby rynkowa
stopa procentowa, i, podniosla sie do poziomu i.
54
Powiedzmy, ze zmieniajac podaz pieniadza, za
pomoca operacji otwartego rynku bank centralny
nie dopuszcza do odchylenia sie rynkowej stopy
procentowej, i, od pozadanego poziomu i. W
efekcie linia LM na rysunku z modelem IS-LM jest
pozioma zob. linia LM(i) na rysunku ponizej.
Kiedy popyt na pieniadz, MD, sie
zmienia, co moze spowodowac zmiane stopy
procentowej, i, bank centralny zmienia MS,
uniemozliwiajac zmiane i wiec i sie nie
zmienia. ------ Krytycy wskazuja, ze w dlugim
okresie takie dzialania banku centralnego groza
ut-rata kontroli nad podaza pieniadza i
przyspieszeniem inflacji.
i
Oznaczenia i stopa procentowa. Y wielkosc
produkcji. LM(i) linia LM, odpowiadajaca danej
stopie procentowej, i, okreslonej przez bank
centralny.
LM(i)
i
0
Y
55
PRZEANALIZUJMY DWIE SYTUACJE... Sytuacja 1.
Ksztalt polityki fiskalnej jest zmienny i
niepewny, a bank centralny chce - mimo wszystko -
prowadzic skuteczna polityke stabilizacyjna,
czyli mini-malizowac odchylenia rzeczywistej
wielkosci produkcji, YE, od potencjal-nej
wielkosci produkcji, Y.
56
ZMIENNA POLITYKA FISKALNA Wniosek
przy zmiennej polityce fiskalnej kontrola
nominalnej podazy pieniadza jest
LEPSZYM narzedziem polityki stabilizacyjnej
(CD lt AB na rysunku). (Zauwaz kiedy
kontrolowana jest po- daz
pieniadza, zmiany stopy procentowej tlumia skutki
eks- pansywnej i restrykcyjnej
polityki fiskalnej).
i
LM(M)
Oznaczenia LM(M) linia LM, odpowiadajaca
danej podazy pieniadza, M, okreslo-nej przez bank
centralny. LM(i) linia LM, odpowiadajaca
da-nej stopie procentowej, i, okreslonej przez
bank centralny. IS1 i IS2 mozliwe skrajne
pozycje li-nii IS.
LM(i)
i
IS2
IS1
A
B
D
C
Y
Y1 Y1 YY2 Y2
Zmiany i zmniejszaja skutki ekspansywnej i
restrykcyjnej polityki fis-kalnej.
57
Sytuacja 2. Popyt na pieniadz jest bardzo
zmienny, a bank centralny znowu - chce
prowadzic skuteczna polityke stabilizacyjna.
58
ZMIENNY POPYT NA PIENIADZ Wniosek
przy zmiennym popycie na pieniadz kontrola stopy
procento- wej, a nie podazy
pieniadza, jest lepszym narzedziem polityki
stabilizacyjnej.
i
Oznaczenia LM1 i LM2 skrajne polozenia li-nii
LM, odpowiadajacej danej po-dazy pieniadza, M, i
przesuwaja-cej sie na skutek nieprzewidywal-nych
zmian popytu na pieniadz. LM(i) linia LM,
odpowiadajaca danej stopie procentowej, i,
okres-lonej przez bank centralny. IS linia IS
w tej gospodarce.
LM1
LM2
LM(i)
i
IS
Y1 Y Y2
Y
59
ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? 1. Linia IS zmienia
nachylenie na skutek spadku stopy opodatko-wania
netto. Tak. Przeciez poziom mnoznika, M, we
wzorze linii IS (Y MAMbi) zalezy od stopy
opodatkowania netto.
2. W gospodarce otwartej mnoznik polityki
fiskalnej, Mf, jest mniej-szy od mnoznika. Tak
(zwykle). Mnoznik, w odróznieniu od mnoznika
polityki fis-kalnej, nie uwzglednia efektu
wypierania. 3. W gospodarce otwartej mnoznik
polityki pienieznej informuje, jak zmieni sie
stopa procentowa na skutek zmiany realnej podazy
pieniadza. Nie. Mnoznik polityki pienieznej
informuje, jak na skutek zmiany realnej podazy
pieniadza zmieni sie wielkosc produkcji, a nie
stopa procentowa.
60
4. Kiedy realna stopa procentowa spada ponizej
zera, oplaca sie zaciagac jak najwiecej kredytu,
wiec w gospodarce pojawia sie pulapka plynnosci.
Tak. Przy stopie procentowej bardzo bliskiej
zeru zaczyna sie oplacac trzymac praktycznie
nieograniczona ilosc pieniadza. Dla najmniejszych
chocby spadków oprocentowania wrazliwosc popytu
na pieniadz na zmiany stopy procentowej okazuje
sie nieskonczenie duza (h?8). 5. W zamknietej
gospodarce keynesowskiej, która tkwi w pulapce
plynnosci, polityka fiskalna jest podobnie
skuteczna jak w gospodarce klasycznej. Nie. W
pierwszym przypadku polityka fiskalna okazuje sie
bardzo sku-teczna (wypieranie jest bardzo
slabe), a w drugim zupelnie nieskuteczna (efekt
wypierania jest bardzo silny). 6. Im bardziej
stroma jest linia LM, tym bardziej skuteczna jest
polityka pie-niezna i tym mniej skuteczna jest
polityka fiskalna. Tak. Przy danym polozeniu
linii IS i pionowej linii LM spowodowane polityka
pieniezna zmiany stopy procentowej i poziomu
produkcji w gospodarce okazuja sie najwieksze.
7. Kiedy bank centralny kontroluje poziom stopy
procentowej, powstaje sytu-acja analogiczna do
pulapki plynnosci. Tak. W takiej sytuacji
jakiekolwiek zmiany poziomu stopy procentowej,
powoduja gwaltowny wzrost lub gwaltowny spadek
popytu na pieniadz (h?8). Skutkiem jest powrót
sto-py procentowej do wyjsciowego poziomu.
61
8. Kiedy bank centralny kontroluje stope
procentowa, zmiana popy-tu na pieniadz wzglednie
silnie wplywa na wielkosc produkcji w gospodarce.
Nie. W takiej sytuacji zmiany popytu na
pieniadz nie maja wplywu na poziom stopy
procentowej, a wiec w zasadzie - takze na
wiel-kosc produkcji w gospodarce. 9. Kiedy bank
centralny kontroluje ilosc pieniadza (a nie
bezposred-nio stope procentowa) w gospodarce,
zmiany zagregowanych wy-datków wzglednie slabo
wplywaja na wielkosc produkcji. Tak. Zmiany
zagregowanych wydatków sa wtedy tlumione przez
zmiany stopy procentowej, bo stopa procentowa sie
zmienia pod wplywem zmian zagregowanych wydatków.
62
ZADANIA 1. W zamknietej gospodarce konsumpcja
opisana jest równaniem C100/P0,5Y, gdzie Y to
PKB. Inwestycje wynosza I9002000i , wydatki
panstwa, G, sa równe 2000. Popyt na pieniadz
równa sie MD0,75Y1500, podaz pieniadza MS750.
Ceny sa stale i równe 1. a) Podaj równania linii
IS i LM. b) Wykonaj rysunek z liniami IS i LM.
Oblicz i zaznacz poziom produkcji, Y, oraz stope
procentowa, i, odpowiadajace równowadze na obu
rynkach. (Pamietaj o oznaczeniach!). c) Jaki
poziom osiagnie stopa procentowa po zmniejszeniu
wydat-ków panstwa, G, o 1000 (MS sie nie
zmienia)? Pokaz te sytuacje na rysunku. a) IS
Y6000-4000i LM Y3000. b) Zob.
rysunek. c) 25 - zob. rysunek.
63
2. W Hipotecji, której zamknieta gospodarka jest
keynesowska, konsumpcja równa sie
C50/P0,7?Y, gdzie Y to PKB. Inwestycje wynosza
I200-750?i, wydatki panstwa, G, sa równe 200.
Popyt na pieniadz równa sie MD0,8?Y-2000?i
podaz pieniadza wynosi MS 800. Ceny, P, sa równe
1. a) Wyprowadz równania linii IS i LM. Us-tal
poziom produkcji, Y, i stopy procentowej, i,
odpowiadajace rów-nowadze na obu rynkach (wykonaj
rysunek). b) O ile wzroslaby produkcja po
zwiekszeniu wydatków panstwa, G, o 100 (MS sie
nie zmienia!)? Wykorzystaj mnoznik polityki
fiskalnej. Wykonaj rysu-nek.
a) YCIG500,7?Y20050?i2004500,7?
Y750?i. To Y15002500?i (IS). MS MD
8000,8?Y2000?i. To Y1000 2500?i (LM).
Y15002500?i (IS) i Y10002500?i (LM), to
Y1250 oraz i 0,1 (10) (zob. rysunek).
b) IS przesunie sie w prawo, a LM pozostanie w
pierwotnym polozeniu. 1.Oto rozwiazanie ukladu
równan, odpowia-dajacych nowej linii IS
(Y1833,(3)-2500?i) i starej linii LM
(Y10002500?i) i0,1(6) oraz Y1416,(6). Pod
wplywem wzrostu wy-datków panstwa, G, o ?G100
wielkosc pro-dukcji, Y, zwiekszyla sie o
(1416,(6)1250) 166,(6).
   
2. Teraz odwolajmy sie do MF ?M/1(kMb)/h
10/3?1(8/10?10/3? 750)/20001,(6). 1,(6)
?100166,(6).
64
3. a) Zagregowane wydatki zmieniaja sie w trudny
do przewidzenia spo-sób. Czy w takiej sytuacji
lepszym rozwiazaniem jest kontrolowanie przez
bank centralny podazy pieniadza w gospodarce,
czy tez kontrolowanie poziomu stopy procentowej?
Dlaczego? b) A teraz problemem sa
nieprzewidywalne zmiany popytu na pie-niadz. Jaki
rodzaj polityki pienieznej jest lepszy tym razem?
Dla-czego? a) Lepszym rozwiazaniem jest
kontrolowanie przez bank centralny ilosci
pieniadza w gospodarce. Przy stalej podazy
pieniadza zmiany zagregowanych wydatków i
produkcji powoduja wtedy zmiany sto-py
procentowej, które tlumia te zmiany zagregowanych
wydatków. W efekcie wahania rzeczywistej
wielkosci produkcji wokól poziomu produkcji
potencjalnej okazuja sie wzglednie male. b)
Jesli bank centralny kontroluje podaz pieniadza,
na odpowiednim rysunku zmiany popytu na pieniadz
równolegle przesuwaja linie LM. Powoduje to
wahania rzeczywistej wielkosci produkcji wokól
jej poziomu potencjalnego. Natomiast
ustabilizowanie stopy pro-centowej na wybranym
przez bank centralny poziomie powoduje, ze przy
stalych zagregowanych wydatkach w gospodarce
mimo wa-han popytu na pieniadz - rzeczywista
wielkosc produkcji sie nie zmienia. Sprzyja to
sukcesowi polityki stabilizacyjnej panstwa.
65
Test (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i
falszywe odpowiedzi)
1. W sytuacji przedstawionej na rysunku obok w
punkcie A A. YgtAEPL i MDgtMS. B. YgtAEPL i MDltMS.
C. YltAEPL i MDgtMS. D. YltAEPL i MDltMS. A. TAK.
B. NIE. C. NIE. D. NIE.
2. Linia IS przesuwa sie równolegle w prawo pod
wplywem A. Zwiekszenia sie konsumpcji
autonomicznej. B. Zmniejszenia sie wrazliwosci
wydatków inwestycyjnych na zmia-ny poziomu stopy
procentowej. C. Zmniejszenia sie krancowej
sklonnosci do importu. D. Zwiekszenia sie stopy
opodatkowania netto. A. TAK. B. NIE. C. NIE.
D. NIE.
66
3. Linia LM przesuwa sie równolegle w lewo pod
wplywem A. Wzrostu poziomu cen w gospodarce.
B. Zmniejszenia sie wrazliwosci popytu na
pieniadz na zmiany wiel-kosci produkcji. C.
Zwiekszenia sie wrazliwosci popytu na pieniadz na
zmiany stopy procentowej. D. Spadku nominalnej
podazy pieniadza w gospodarce. A. TAK. B. NIE.
C. NIE. D. TAK. 4. Po wzroscie wydatków
panstwa produkcja w gospodarce opisywa-nej
modelem IS/LM zwieksza sie tym bardziej A. Im
bardziej wrazliwy jest popyt na pieniadz na
zmiany stopy procentowej. B. Im bardziej
wrazliwe sa wydatki inwestycyjne na zmiany stopy
procentowej. C. Im bardziej wrazliwy jest popyt
na pieniadz na zmiany wielkosci produkcji. D. Im
wieksza jest krancowa sklonnosc do oszczedzania.
A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. NIE.
67
5. Po wzroscie podazy pieniadza produkcja w
gospodarce opisywanej modelem IS/LM zwieksza sie
tym bardziej A. Im mniej wrazliwy jest popyt na
pieniadz na zmiany stopy pro-centowej. B. Im
bardziej wrazliwe sa wydatki inwestycyjne na
zmiany stopy procentowej. C. Im mniej wrazliwy
jest popyt na pieniadz na zmiany wielkosci
produkcji. D. Im wieksza jest krancowa sklonnosc
do konsumpcji. A. TAK. B. TAK. C. NIE. D.
TAK. 6. Kiedy linia LM i(1/h)(kY-M/P) jest
prawie pozioma A. Wrazliwosc popytu na pieniadz
na zmiany stopy procentowej jest bardzo mala w
porównaniu z wrazliwoscia popytu na pieniadz na
zmiany produkcji. B. W gospodarce na pewno
wystepuje pulapka plynnosci. C. Wrazliwosc
popytu na pieniadz na zmiany produkcji jest
bardzo mala w porównaniu z wrazliwoscia popytu na
pieniadz na zmiany stopy procentowej. D. Przy
danej stopie procentowej ludzie sa sklonni
trzymac prak-tycznie dowolna ilosc pieniadza. A.
NIE. B. NIE. Przyczyna takiego przebiegu linii
LM moze byc przeciez bardzo mala wartosc
parametru k we wzorze linii LM. C. TAK. D. TO
ZALEZY...
68
7. Kiedy dana linia LM i(1/h)(kY-M/P) jest
prawie pionowa A. Wrazliwosc popytu na pieniadz
na zmiany stopy procentowej jest bardzo mala w
porównaniu z wrazliwoscia popytu na pieniadz na
zmiany produkcji. B. W gospodarce na pewno
wystepuje przypadek klasyczny. C. Wrazliwosc
popytu na pieniadz na zmiany produkcji jest
bardzo mala w porównaniu z wrazliwoscia popytu na
pieniadz na zmiany stopy procentowej. D. Przy
danej stopie procentowej ludzie sa sklonni
trzymac prak-tycznie dowolna ilosc pieniadza. A.
TAK. B. NIE. Stromy przebieg linii LM moze byc
spowodowany bardzo duzym poziomem parametru k we
wzorze linii LM. C. NIE. D. TO ZALEZY... 8. W
krótkim okresie w zamknietej gospodarce A.
Polityka pieniezna jest nieskuteczna w przypadku
pulapki plyn-nosci. B. Polityka fiskalna jest
skuteczna w przypadku klasycznym.. C. Polityka
pieniezna jest skuteczna w przypadku klasycznym.
D. Polityka fiskalna jest nieskuteczna w
przypadku pulapki plyn-nosci. A. TAK. B. NIE.
C. TAK. D. NIE.
69
9. Przyczyna skoncentrowania sie przez Fed w
latach 90. XX w. ra-czej na kontroli stopy
procentowej niz podazy pieniadza mogly byc A.
Rozprzestrzenienie sie innowacji finansowych.
B. Zmienna polityka fiskalna rzadu. C. Pulapka
plynnosci. D. Wahania poziomu popytu na
pieniadz. A. TAK. B. NIE. C. NIE. D. TAK.