Title: HAFTA 9. INORGANIK BILESIKLERIN ADLANDIRILMASI
1- HAFTA 9. INORGANIK BILESIKLERIN ADLANDIRILMASI
2- Metal-Ametal Ikili Bilesiklerinin Adlandirilmasi
- Iyonik karakterli metal-ametal ikili
bilesiklerinin adlandirilmasinda su kural
izlenir - 1) Metalin adi oldugu gibi söylenir,
- 2) Ametalin adinin sonuna ür eki getirilir.
- Not Farkli degerliklere sahip metal iyonlari
farkli formüllere sahip bilesikler olusturacagi
için, bunlarin isimlendirilmesinde, metal
iyonunun yükseltgenme basamagi da belirtilir.
3- Dikkat edilmesi gereken nokta, bilesiklerin
olusumunda elektriksel olarak nötralligin
saglanmis oldugudur. - NaCl Sodyum klorür
- MgI2 Magnezyum iyodür
- Al2O3 Alüminyum oksit
4- Farkli degerlikler içeren metal-ametal ikili
bilesiklerinin adlandirilmasi - FeCl3 Demir (III) klorür (Ferri klorür)
- FeCl2 Demir (II) klorür (Ferro klorür)
- Hg2O Civa (I) oksit
- HgCl2 Civa (II) klorür
- Cu2 Kuprik
- Cu1 Kupröz
5KATYONLAR KATYONLAR KATYONLAR KATYONLAR KATYONLAR KATYONLAR
1 YÜKLÜ IYONLAR 1 YÜKLÜ IYONLAR 2 YÜKLÜ IYONLAR 2 YÜKLÜ IYONLAR 3 YÜKLÜ IYONLAR 3 YÜKLÜ IYONLAR
H1 Hidrojen Mg2 Magnezyum Fe3 Demir-III
Li1 Lityum Ca2 Kalsiyum Al3 Alüminyum
Na1 Sodyum Ba2 Baryum Ni3 Nikel-III
K1 Potasyum Fe2 Demir-II Co3 Kobalt-III
Ag1 Gümüs Zn2 Çinko Cr3 Krom-III
Cu1 Bakir-I Cu2 Bakir-II Mn3 Mangan-III
Hg1 Civa-I Hg2 Civa-II
4 YÜKLÜ IYONLAR 4 YÜKLÜ IYONLAR Cr2 Krom-II 6 YÜKLÜ IYONLAR 6 YÜKLÜ IYONLAR
Pb4 Kursun-IV Pb2 Kursun-II Cr6 Krom-VI
Sn4 Kalay-IV Sn2 Kalay-II Mn6 Mangan-VI
Mn4 Mangan-IV Mn2 Mangan-II 7 YÜKLÜ IYONLAR 7 YÜKLÜ IYONLAR
Ni2 Nikel-II Mn7 Mangan-VII
6ANYONLAR ANYONLAR ANYONLAR ANYONLAR
1- YÜKLÜ IYONLAR 1- YÜKLÜ IYONLAR 2- YÜKLÜ IYONLAR 2- YÜKLÜ IYONLAR
H-1 Hidrür O-1(O2-2) Peroksit
F-1 Florür O-2 Oksit
Cl-1 Klorür S-2 Sülfür
Br-1 Bromür 3- YÜKLÜ IYONLAR 3- YÜKLÜ IYONLAR
I-1 Iyodür N-3 Nitrür
P-3 Fosfür
7- Metal-Ametal Ikili Bilesikleri-Alistirmalar
- Adi verilen bir bilesigin formülün yazilmasi
- Baryum oksit, kalsiyum florür ve demir (III)
sülfür bilesiklerinin formüllerini yaziniz. - Formülü verilen bir bilesigin isminin bulunmasi
- Na2S, AlF3 ve Cu2O bilesiklerini uygun biçimde
adlandiriniz.
8Al 3 Ga 3 Fe 2, 3 Co 2, 3 Cu 1,
2 Ni 2, 3 Hg 1, 2 Zn 2 Sn 2, 4 Ag
1 As 3, 5 Au 1, 3 Sb 3, 5 Mn 2, 3,
4, 6, 7 Bi 3, 5 Cd 2 Cr 2, 3 Pb 2,
4
9- Iki Ametalin Ikili Bilesikleri
- Bir bilesik iki ametal atomundan olusuyor ise,
kovalent bagli bir molekül yapisi mevcut
demektir. Bu tür bilesiklerin adlandirilmasi, bir
önceki metal-ametal ikili bilesiklerin
adlandirilmasina benzer. - Örnek 1 HCl Hidrojen klorür
- Bu örnekte, önce pozitif yüklü iyonun, sonra da
negatif yüklü iyonun yazildigi görülmektedir.
Nötrallesme nedeniyle yazilmasi gereken sayilar,
Lâtince karsiliklari söylenerek belirtilir.
10- Örnek 2 SO2 Kükürt dioksit
- SO3 Kükürt trioksit
- Bu örneklerde, birinci atom tek oldugu için
mono ön ekinin kullanilmasi gerektigi
düsünülebilir, ancak basitlik amaci ile
kullanilmaz. Ikinci atom tek ise mono ön eki
mutlaka kullanilir. - Hatirlatma 1'den 10'a kadar sayilarin Lâtince
karsiliklari - 1 Mono 2 Di 3 Tri 4 Tetra 5 Penta
- 6 Heksa 7 Hepta 8 Okta 9 Nona 10 Deka
11- Örnek 3 B2Br4 Dibor tetrabromür
- Bu örnekte, birinci atomdan iki tane oldugu için,
karsilik gelen di ön eki, ikinci atom dört tane
oldugu için, karsilik gelen tetra ön eki
kullanilmistir. - Lâtince ön ekler yalnizca ametal-ametal
bilesiklerinin isimlendirilmesinde kullanilir
metal-ametal bilesikleri için lâtince ön ek
kullanilmasi yanlistir. - X MgCl2 Magnezyum diklorür (Magnezyum klorür) ?
- X FeCl3 Demir triklorür (Demir (III) klorür) ?
12- Örnekler
- BCl3 Bor triklorür, CCl4 Karbon tetraklorür
- CO Karbon monoksit, CO2 Karbon dioksit
- NO Azot monoksit, NO2 Azot dioksit
- N2O Diazot monoksit, N2O3 Diazot trioksit
- N2O4 Diazot tetroksit, N2O5 Diazot pentoksit
- PCl3 Fosfor triklorür, PCl5 Fosfor pentaklorür
- SF6 Kükürt heksaflorür
13(No Transcript)
14- Çok Atomlu Iyonlar
- Katyonlar ve anyonlar yapilarinda her zaman tek
tür atom içermezler. Iki veya daha fazla element
türünün kovalent baglarla bir araya gelmesi
sonucunda olusurlar. - Çok atomlu anyonlar, çok atomlu katyonlara göre
daha yaygindir. - Çok atomlu anyonlarin çok azinin adi ür eki ile
biter. (CN- siyanür) En yaygin olarak at ve
it ile sonlandirilir. Bazilari da hipo ve
per öneklerini tasirlar. - Çogu çok atomlu anyonda, baska ametallerle
birlesmis oksijen vardir. - Bazi ametaller (Cl, N, P) ile farkli sayida
oksijen atomu içeren oksianyon olustururlar.
Bunlarin adlari oksijenin bagli oldugu ametalin
yükseltgenme basamagina göre verilir. - hipoit, it, at, perat
- (---oksijen atomu sayisi saga dogru artar)
15KÖKLER KÖKLER KÖKLER KÖKLER KÖKLER KÖKLER KÖKLER
1- YÜKLÜ KÖKLER 1- YÜKLÜ KÖKLER 2-YÜKLÜ KÖKLER 2-YÜKLÜ KÖKLER 3- YÜKLÜ KÖKLER 3- YÜKLÜ KÖKLER 3- YÜKLÜ KÖKLER
OH- Hidroksit CO3-2 Karbonat PO4-3 PO4-3 Fosfat
CN- Siyanür SO3-2 Sülfit
NO3- Nitrat SO4-2 Sülfat
NO2- Nitrit S2O3-2 Tiyosülfat
ClO- Hipoklorit CrO4-2 Kromat
ClO2- Klorit Cr2O7-2 Dikromat
ClO3- Klorat C2O4-2 Oksalat
ClO4- Perklorat MnO4-2 Manganat
MnO4- Permanganat CrO4-2 Kromat
MnO4- Permanganat CrO4-2 Kromat
CH3 COO- Asetat CrO4-2 Kromat
CH3 COO- Asetat HPO4-2 Hidrojen fosfat
HCO3- Bikarbonat (hidrojen karbonat)
HSO4- Bisülfat(hidrojen sülfat) 1 YÜKLÜ KÖKLER 1 YÜKLÜ KÖKLER 1 YÜKLÜ KÖKLER
HSO3- Bisülfit (hidrojen sülfit) NH4 Amonyum Amonyum
H2PO4- Dihidrojen fosfat
16- Amonyum NH4, amonyum klorür NH4Cl
- Asetat CH3COO-, sodyum asetat NaCH3COO
- Karbonat CO32- , sodyum karbonat Na2CO3
- Bu yazim seklinde sodyum iyonunun karbona
bagli imis gibi gözükme durumunu gidermek amaci
ile, bilesigin alternatif yaziminda katyon sag
tarafa alinarak CH3COONa veya anyon ters
çevrilerek NaOOCCH3 biçimleri de
kullanilmaktadir. - Karbonat iyonunun protonlanmis hali olan
hidrojen karbonat, bikarbonat olarak da
bilinmektedir, HCO3- formülü ile gösterilir.
17- Kromat CrO42- , Amonyum kromat (NH4)2CrO4
- Dikromat Cr2O72- , Amonyum dikromat (NH4)2Cr2O7
- Siyanür CN-, Potasyum siyanür KCN
- Hidroksit OH-, Lityum hidroksit LiOH
- Nitrit NO2-, Sodyum nitrit NaNO2
- Nitrat NO3-, Sodyum nitrat NaNO3
18- Oksalat C2O42-, kalsiyum oksalat CaC2O4
- Permanganat MnO4-, potasyum permanganat KMnO4
- Manganat MnO42- , sodyum manganat Na2MnO4
- Fosfat PO43- , sodyum fosfat Na3PO4
- Hidrojen fosfat HPO42- , sodyum hidrojen
fosfatNa2HPO4 - Dihidrojen fosfat H2PO4-, sodyum dihidrojen
fosfat NaH2PO4
19- Sülfit SO32- , sodyum sülfit Na2SO3
- Hidrojen sülfit (bisülfit) HSO3-, potasyum
hidrojen sülfit KHSO3 - Sülfat SO42- , sodyum sülfat Na2SO4
- Hidrojen sülfat (bisülfat) HSO4-,
- Potasyum hidrojen sülfat KHSO4
- Tiyosülfat S2O32- , sodyum tiyosülfat Na2S2O3
- Tiyosiyanat SCN-, potasyum tiyosiyanat KSCN
20- ClO- hipoklorit, NaClO Sodyum hipoklorit
- ClO2- klorit, KClO2 Potasyum klorit
- ClO3- klorat, NaClO3 Sodyum klorat
- ClO4- perklorat, KClO4 Potasyum perklorat
21- Asagidaki bilesikleri adlandiriniz
- 1) CuCl2 .
- 2) ClO2 .
- 3) HIO4 .
- 4) Ca(H2PO4)2 .
- 5) Fosfor pentasülfür
- 6) . Klor monoksit
- 7) . Sodyum klorat
- 8) B2H6 Diboran
- 9) SiH4 Silan
- 10) PH3 Fosfin
22- Hidrat içeren inorganik bilesik örnekleri
- Bazi iyonik bilesikler, kendi iyonlarinin yani
sira, belirli miktarda su moleküllerini de
yapilarinda bulunduracak sekilde kristaller
olusturur. Bu bilesiklere hidratlar denir.
Hidratlarin adlandirilmasinda önce bilesigin
adinin, ardindan da her formül birimde bulunan su
molekülü sayisini belirten Yunanca önekin hidrat
kelimesinin önüne getirilmesiyle yapilir.
23(No Transcript)
24Asitlerin Formülleri ve Adlari Asitler hidrojen
içeren bilesiklerin önemli bir sinifidir ve özel
bir sekilde adlandirilirlar. Adininin sonunda
-ür bulunan anyonlar içeren asitler, hidro- öneki
ve -ik soneki kullanilarak adlandirilirlar. Anyon
Asit Bilesigin adi klorür (Cl -)
hidroklorik asit (HCl) hidrojen klorür sülfür
(S-2) hidrosülfürik asit (H2S) hidrojen sülfür
25 Adinin sonunda -at bulunan anyonlar içeren
asitler -ik, adinin sonunda it bulunan anyonlar
içeren asitler -öz sonekini kullanilarak
adlandirilirlar. Adlandirirken anyonun adindaki
önek (varsa) asitin adinda korunur. Asitteki
hidrojenin yerine sodyum gibi bir metalin
geçmesiyle olusan bilesiklere tuzlardir. Anyon
Asit Tuz perklorat (ClO4-) perklorik asit
(HClO4) Sodyum perklorat NaClO4 klorat (ClO3-)
klorik asit (HClO3) Sodyum klorat NaClO3 klorit
(ClO2-) kloröz asit (HClO2) Sodyum klorit
NaClO2 hipoklorit (ClO-) hipokloröz asit
(HClO) Sodyum hipoklorit NaClO Nitrit
(NO2-) Nitröz asit (HNO2) Sodyum nitrit
NaNO2 Nitrat (NO3-) Nitrik asit (HNO3) Sodyum
nitrat NaNO3 Sülfit (SO3-2) Sülfüröz asit
(H2O3) Sodyum sülfit Na2SO3 Sülfat
(SO4-2) Sülfürik asit (H2SO4) Sodyum sülfat
Na2SO4 Borat (BO3-3) Borik asit (H3BO3) Sodyum
borat Na3BO3 Bromat (BrO3-) Bromik asit
(HBrO3) Sodyum bromat NaBrO3
26(No Transcript)
27(No Transcript)
28(No Transcript)
29(No Transcript)
30 Amonyak NH3
Amonyum hidrojen fosfat (NH4)2HPO4
Amonyum hidroksit NH4OH
Amonyum karbonat (NH4)2CO3
Amonyum klorür NH4Cl
Amonyum molibdat (NH4)6Mo7O24
Amonyum okzalat (NH4)2C2O4
Amonyum sodyum hidrojen fosfat NH4NaHPO4
Amonyum sülfat (NH4)2SO4
Amonyum tiyosiyanat NH4CNS
Arsenik (III) oksit As2O3
Arsenik trisülfit As2S3
31Bakir (II) oksit (Kuprik oksit) CuO
Bakirsülfat CuSO4.
Baryum hidroksit Ba(OH)2
Baryum karbonat BaCO3
Baryum klorür. BaCl2
Baryum oksit BaO
Baryum peroksit BaO2
Borik Asit H3BO3
Civa(II) klorür HgCl2
Çinko sülfat ZnSO4
Demir(II) Sülfat FeSO4
Ferro Oksit FeO
Ferro(II) amonyum sülfat FeSO4(NH4)2.SO4.
Fosforik asit H3PO4
Gümüs nitrat AgNO3
32Hidroferrosiyanik asit H4Fe(CN)6
Hidrojen peroksit H2O2
Hidrojen sülfür H2S
Hidroklorik asit HCl
Kalay klorür SnCl2
Kalay oksit SnO
Kalsiyum hidroksit Ca(OH)2
Kalsiyum karbonat CaCO3
Kalsiyum klorür CaCl
Kalsiyum oksit CaO
Krom(VI) oksit CrO3
Kursun (IV) - Oksit PbO2
Kükürt dioksit SO2
Magnezyum karbonat MgCO3 Magnezyum
klorür MgCl2 Mangan sülfat
MnSO4 Mangan peroksit MnO2
33Nitrik asit HNO3
Perklorik asit HClO4
Potasyum tiyosiyanat KSCN
Potasyum bikarbonat KHCO3
Potasyum Bromür HBr
Potasyum bikromat K2Cr2O7
Potasyum hidroksit KOH
Potasyum iyodat KIO3
Potasyum iyodit KI
Potasyum karbonat K2CO3
Potasyum klorür KCl
Potasyum Nitrat KNO3
Potasyun nitrit KNO2
Potasyum permanganat KMnO4
Potasyum siyanür KCN
Potasyum sülfat K2SO4
Potasyum kromat K2CrO4
34Sodyum hidroksit NaOH
Sodyum karbonat Na2CO3
Sodyum klorat NaClO3
Sodyum klorür NaCl
Sodyum Nitrat NaNO3
Sodyun Nitrit NaNO2
Sodyum oksalat Na2C2O4
Sodyum oksit Na2O
Sodyum sülfit Na2S
Sodyum tiyosülfat Na2S2O3
Sodyumbikarbonat NaHCO3
Sülfürik asit H2SO4
Sodyum potasyum sülfat NaKSO4
Sodyum hidrojen sülfit NaHS
Magnezyum amonyum fosfat MgNH4PO4
35ASITLER ve BAZLAR
36(No Transcript)
37- Asit-Baz Tanimlari
- Uzun yillardan bu yana asitler, sulu
çözeltilerinin tadi eksimsi ve mavi turnusol
kagidinin rengini kirmiziya dönüstüren ve bazlari
nötrallestiren maddeler, bazlar ise sulu
çözeltilerinin tadi acimsi ve kirmizi turnusol
kagidini maviye dönüstüren ve asitleri
nötrallestiren maddeler olarak bilinmektedir.
Günümüzde - Arrhenius
- Bronsted-Lowry
- Lewis asit-baz
- tanimlari kullanilmaktadir.
38Arrhenius Asit-Baz Tanimi
39hidroflorik asit (HF), hidroklorik asit (HCl),
hidrobromik asit (HBr), hidroiyodik asit (HI),
nitrik asit (HNO3), perklorik asit (HClO4),
nitröz asit (HNO2) asetik asit (CH3COOH) gibi
asitler tek proton (hidrojen iyonu H)
içerirler. sülfürik asit (H2SO4), karbonik
asit (H2CO3) ve hidrosülfürik asit (H2S) gibi
asitler iki protonlu, fosforik asit (H3PO4) ise
üç protonludur. NaOH ve KOH gibi bazlar tek
hidroksit, Ca(OH)2 gibi bazlar ise iki tane
hidroksit iyonu içerirler.
40(No Transcript)
41Asit ve baz arasinda proton verilmesi ve alinmasi
ile birbirine dönüsebilen bu tür asit-baz
çiftlerine konjuge (eslenik) asit-baz çifti
denir. Yukaridaki tepkimede, HNO2 in konjuge
bazi ve HNO2, bazinin konjuge asididir. Diger
taraftan H2O, H3O un konjuge bazi, H3O, H2O un
konjuge asididir. Sonuç olarak HNO2 ve H2O, H3O
olmak üzere bu tepkimede iki konjuge asit-baz
çifti vardir. Asit ve bazlari karistirmamak için
1 ve 2 rakamlari kullanilir. Tepkimede 1 numara
asit (HNO2) ise, 1 numarali bazda onun konjuge
bazidir. 2 numara ile gösterilen baz (H2O) ve
onun konjuge asidi ise hidronyum (H3O) dur.
42(No Transcript)
43(No Transcript)
44(No Transcript)
45Nötrallesme. Bir asit ile bazin reaksiyona girerek birbirlerinin asit ve bazligini nötrlestirmesidir. HCl NaOH ? H2O NaCl Reaksiyon sonucunda su ve tuz adi verilen iyonik bilesik olusur
Bir asit ile bazin reaksiyona girerek birbirlerinin asit ve bazligini nötrlestirmesidir. HCl NaOH ? H2O NaCl Reaksiyon sonucunda su ve tuz adi verilen iyonik bilesik olusur
46Asit ve Bazlarin Kuvveti Bazlarin proton kapma
yarisindan dolayi, Bronsted-Lowry asit-baz
tepkimeleri, asitler ve bazlar arasinda yarismali
iki tepkime gibi düsünülebilir.
Örnegin tepkimesi hemen hemen tamamen saga
dogru yönlenir. Bu durumda, HCl in proton verme
egilimi H2O dan daha fazladir ve denge tamamen
saga kaymistir. Burada HCl, H3O dan daha
kuvvetli bir asittir. Proton kapma yarisinda Cl
yerine H2O hemen hemen tüm protonlari almistir.
Kuvvetli asit olan HCl ün konjuge bazi olan Cl
iyonu zayif bir bazdir. Kuvvetli asitlerin
konjuge bazlari zayiftir, çünkü kuvvetli asitler
kolaylikla proton kaybederler. Benzer sekilde,
kuvvetli bir baz protonlari kuvvetli bir sekilde
çeker, bu baz, protonlarini kolaylikla vermeyen
zayif bir aside konjugedir. Hidroklorik asit
(HCl), nitrik asit (HNO3) ve perklorik asit
(HClO4) gibi asitler sulu çözeltide kuvvetli
asittirler ve tamamen iyonlasirlar. Asetik asit
(CH3COOH) ve nitröz asit (HNO2) gibi asitler
tamamen iyonlasamazlar, çok az iyonlasirlar,
dolayi suyla bu asitler zayif asitlerdir. Benzer
sekilde sodyum hidroksit (NaOH) ve potasyum
hidroksit (KOH) gibi bazlar kuvvetli bazlar,
amonyak (NH3) ve metilamin (CH3NH2) gibi bazlar
ise zayif bazlar olarak bilinirler. Periyodik
çizelgede ayni periyotta yer alan elementlerin
hidrojenli bilesikleri için asitlik kuvveti,
genel olarak periyotta soldan saga dogru
gidildikçe elektronegativite artisina paralel
olarak artar. Örnegin 2. periyotta asitlik
kuvveti, NH3 ltH2O lt HF sirasinda artar.
Anyonlarin bazlik güçleri konjuge asitlerinin
güçleri dikkate alinarak bulunabilir. Örnegin
H2S, H2O dan daha güçlü bir asittir ve
dolayisiyla S2, O2 den daha zayif bazdir. 2.
periyotta bazlik NH2 gt OH gt F sirasinda
azalir. N3, O2 ve F seklinde yük azalmasi da
bunda etkindir.
47Periyodik çizelgede ayni grupta yer alan
elementlerin hidrojenli bilesiklerinde ise
asitlik kuvveti, merkez atomun büyüklügü arttikça
artar. Örnegin ayni grupta yer alan F, Cl, Br ve
I elementlerinin hidrojenli bilesiklerinin
asitlik kuvveti elektronegativite etkisinden
beklenenin tersine ayni grupta yukaridan asagiya
dogru artar (HF lt HCl lt HBr lt HI). Bu gibi
durumlarda atomun büyüklügünün etkisi,
elektronegativite etkisini bastirir. H-O-Z
seklinde gösterilen oksiasitlerin asitlik
güçleri, Z nin elektronegatifliginin artmasi ile
artar. Örnegin HOCl gt HOBr gt HOI sirasinda
asitlik degisir. Benzer sekilde HOCl lt HClO2 lt
HClO3 lt HClO4 sirasinda asitlik kuvveti, merkez
atomun yükseltgenme sayisi, formal yükü ve O
atomu sayisi arttikça artar. O atomu sayisinin
artmasi her zaman asitligin arttigi anlamina
gelmemelidir. Örnegin fosfor içeren H3PO2, H3PO3
ve H3PO4 asitlerinde O sayisi en fazla olan H3PO4
ve ayni zamanda yükseltgenme sayisi en büyük olan
(5) yine H3PO4 dir, fakat bu üç bilesikteki her
bir merkez atomun (P) formal yükü aynidir (1) ve
bu nedenle de asitlik kuvvetleri arasinda önemli
bir fark yoktur.
48HNO3 in, HNO2 den benzer sekilde H2SO4 in, H2SO3
den daha kuvvetli olmasi O atom sayisinin fazla
olmasi ile açiklanabilir. Molekül yapisina O
atomu katilmasi asitlik kuvvetini arttirir.
Örnegin bir organik bilesik olan etil alkol
(C2H5OH) suda ayrismaz ve O-H bagindan proton
kopmaz, fakat O-H bagli karbona hidrojenlerin
yerine O atomu baglandiginda asetik asit
(CH3COOH) molekülü olusur ve dolayisiyla asitlik
artar. Asetik asit molekülünde CH3 grubundaki üç
tane hidrojenden birisinin yerine oldukça
elektronegatif klor (Cl) atomu geçerse monokloro-
asetik asit (CH2ClCOOH) olusur ve asetik asitten
daha asidik bir molekül elde edilmis olur. CH3
grubundaki hidrojenlerin hepsinin yerine klor
geçerse bu durumda trikloroasetik asit (CCl3COOH)
elde edilir. Trikloroasetik asit, asetik asit ve
monokloroasetik aside göre çok daha asidik bir
bilesiktir.