FONETIK-DIKSIYON

1
Ismail ÖZELBAS Vaiz
FONETIK ve DIKSIYON
2
DIL ve DIL BILGISI
3
DIL ve DIL BILGISI

• Düsünce, duygu ve isteklerimizi anlatmak için
  kullandigimiz isaret ve seslere dil denir. Her
  milletin kendine özgü bir dili vardir Türkçe,
  Ingilizce, Almanca, Arapça...... vb.
• Türkçe, kaynagi bakimindan Ural-Altay dilleri
  ailesine,
• Kelimelerinin yapisina göre de bitisken
  (eklemeli) diller grubuna girer.
• Simdi dilin özelliklerini inceleyelim.

4
LEHÇE (Diyalekt)

• Ilk olarak Altay yörelerinde konusulmaya baslanan
  dilimiz, göçler nedeniyle dünyanin çesitli
  bölgelerine tasinmistir. Bunun sonucu olarak
  oralardaki kültürlerin ve konusulan dillerin de
  etkisiyle çesitli konusma ve yazi degisiklikleri
  meydana gelmistir.
• Iste bir dilin farkli cografi bölge ve kültür
  ayriliklari nedeniyle birbirinden farkli söyleyis
  ve yazilislarina lehçe denir.

5
Türkçenîn Lehçeleri

• Anadolu lehçesi
• Azeri lehçesi
• Çagatay lehçesi
• Kipçak lehçesi
• Bizler Türkçenin Anadolu lehçesini kullaniyoruz.

6
SIVE (Agiz)

• Bir dilin konusuldugu ülkenin bölgeleri,
  kentleri, köyleri arasindaki sadece konusmaya
  yansiyan farkliliklara denir.

gt Karadeniz sivesinde "paluk" diye söylenir
ama yazarken "balik" diye yazilir. 3 gt Trakya
sivesinde "üj" diye söylenir ama yazarken "üç"
diye yazilir.
Gördügünüz gibi sive yaziya yansimaz, sadece
konusmalarda farklilik gösterir.
7
HARFLER ve ÖZELLIKLERI

• Harf Seslerin yazidaki isaretlerine denir.
• Yazi Duygu, düsünce ve isteklerin belli
  isaretlerle ifade edilmesidir.
• Alfabe Bir dilin sesleri olan bütün harflerin
  belli bir sira ile dizilmis hâline denir.
• Türkler baslangiçtan günümüze dört degisik alfabe
  kullanmislardir.
• Göktürk
• Uygur
• Arap
• Latin (Yeni Türk Alfabesi)
• GUAL kelimesiyle tarihsel sirayi aklimizda
  tutabiliriz.

8
HARFLER

• Alfabemizde sekizi sesli, yirmi biri sessiz olmak
  üzere 29 harf vardir.
• A. SESLI (Ünlü) HARFLER
• a-e-i-i-o-ö-u-ü
• Sesli harflerin özellikleri
• Agzimizdan hiçbir engele ugramadan çikarlar.
• Tek baslarina okunabilirler.

9

• 3. Tek baslarina hece olusturabilirler.gt Ali
  - Odun - Üzüm
• 4. Her hecede mutlaka bir sesli harf bulunur.gt
  Ak ak çe ka ra gün i çin dir
• 1 2 3 4 5 6 7 8 9
• Sesli harf sayisi Hece sayisi
• 5. Türkçe kelimelerde iki sesli harf yanyana
  gelmez.
• gt Saat gt Sair gt Siir gt Dua

10
Sesli harflerin söylenis özellikleri

• Bu tabloya göre sesli bir harfin üç söyleyis
  özelligi vardir
• a gt Kalin - Düz - Genis
• i gt ince - Düz - Dar
• ö gt Ince - Yuvarlak - Genis

11
Örnek Soru

• Asagidaki kelimelerin hangisinde, sesli harflerin
  tamami "kalin-düz" seslidir.
• A) Bayragim B) Serefim
• C) Tarihim D) Topragim
• Bu tip sorularin çözülebilmesi için sesli harf
  tablosunun mutlaka ezberlenmesi gereklidir.
• "Kalin - Düz" harfler (a - i) gt Bayragim
• Cevap A'dir.

12
1. BÜYÜK SESLI (Ünlü) UYUMU

• Türkçe kelimeler kendine özgü bazi özellikler
  gösterirler, böylelikle Türkçe kelimeler yabanci
  kelimelerden ayirt edilir. Iste bu özelliklerden
  biri, büyük ünlü uyumudur. Buna
  "kalinlik-incelik" uyumu da denir.
• Iki kurali vardir
• 1. Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki sesli
  harf ince ise diger hecelerdeki sesli harfler de
  ince olmalidir.
• gt Ögütlerimiz
• ince ince ince ince ince
• gt Ögretmenim

13

• 2. Ilk hecedeki sesli, kalin ise digerleri de
  kalin olmalidir.
• gt Ko yun lar
• kalin kalin kalin
• gt Ko nus ma ci
• kalin kalin kalin kalin

14
Örnek Soru

• Asagidaki kelimelerin hangisinde büyük ünlü uyumu
  yoktur?
• A) Mahallede B) Gezerken
• C) Arkadaslarimi D) Görmüsler
• Çözüm
• B'de, Ge zer ken
• i i i
• C'de, Ar ka das la ri mi
• k k k k k k
• D'de, Gör müs ler
• i i i
• A'da, Ma hal le de
• k k i i
• Cevap A

15
Büyük ünlü uyumuyla ilgili bazi özellikler

• 1. Türkçe olduklari hâlde zamanla ses
  degisikligine ugramis kelimeler büyük ünlü
  uyumuna uymazlar

16
2. Türkçemize yabanci dillerden girmis bazi
kelimeler büyük ünlü uyumuna uymayabilir.
17
(No Transcript)
18
3. Birlesik kelimeler ve tek heceli kelimelerde
büyük ünlü uyumu aranmaz.

• gt Kadiköy gt Türk
• gt Gecekondu gt Dört
• gt Aysekadin gt Alt
• gt Hanimeli gt Film
• gt Okuyabilirim gt Ilk
• gt Sabretmelisin gt Ev

19
Örnek Soru

• Asagidaki kelimelerin hangisinde büyük sesi uyumu
  aranir?
• A) Kütüphane B) Söz
• C) Ögrenci D) Televizyon
• A'da, Kütüphane gt Birlesik kelime
• B'de, Söz gt Tek heceli kelime
• D'de, Televizyon gt Yabanci kelime
• Türkçe kelimelerde "o" ünlüsü sadece ilk hecede
  bulunur.
• Bu kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
• C'de, Ög ren ci
• i i i
• Cevap C