Title: Islam D
1Islam Dünyasinda Bilim
2Genel bakis
- Bati Roma Imparatorlugunun çöküsü
- Bilim merkezi Iskenderiyenin Müslümanlarin eline
geçmesi (642) - Islam topraklarinin genislemesi
- Sanskritçe ve Yunancadan Arapçaya çeviriler
- Geometri, cebir ve trigonometri
- Astronomi
- Fizik
- Tip ve biyoloji
- Cografya
- Mekanik
3Genel bakis
- Fetihler neticesinde Bizanslilarla ve Perslerle
karsilasan ve kendilerinden önceki medeniyetlerin
yarattigi eserlerden yararlanmak gerektigi inanci
hakim olmustur. - Özellikle Abbasîler döneminde yogun bir çeviri
faaliyetine giriserek, bilim ve felsefe
alanlarinda ataga kalkmislar ve önce var olan
birikimi anlamaya ve daha sonra da gelistirmeye
çalismislardir.
4Genel bakis
4
- Yunanca'dan tercüme edilen eserler arasinda
- Hipokrates'in Aforizmalar,
- Platon'un Devlet ve Kanun,
- Aristoteles'in Organon, Siir Sanati, Olus ve
Bozulus, Gök Olaylari, Hayvanlar, Ruh, - Eukleides'in Elementler,
- Ptolemaios'un Almagest, Cografya, Optik,
Tetrabiblos, - Galenos'un Canli Hayvan Tesrihi, Ölü Hayvan
Tesrihi, Organlarin Yararlari, ilaçlarin Terkibi,
Ruh Hastaliklari adli eserleri ile birlikte diger
ünlülere ait birçok ilmî ve felsefî eser de
bulunmaktadir.
5Genel bakis
- Hint bilimi de Islâm biliminin biçimlenmesinde
etkili olmustur. - Brahmagupta'nin Siddhanta'si araciligiyla Hint
astronomisini tanimislar ve Ptolemaios'u
kesfedinceye ve Arapçaya aktarincaya kadar,
arastirmalarini bu esere dayandirmislardir.
6Islam dünyasinda matematik
- Harezmi
- Matematik ve astronomi alaninda çalisti,
- En önemli eseri Al Kitab Al Cabr Al Mugabalah
- (cebir konusundaki ilk bagimsiz eser),
- Al Cabr kelimesi Latinceye algebra olarak
çevrilerek bugünkü batinin kullandigi halini
almistir,
7Harezmi
- Bilginin asil kaynaginin Allah oldugunu ve
hakikati onun bilecegini savunmustur, - çemberin çevresini hesaplama bir yaklasik
hesaplamadir. Hiç kimse çemberin çevresi için
mutlak dogruyu yansitacak bir hesap veremez.
Bizim bildigimiz en iyi yöntem, çapi 22/7 ile
çarpmaktir. En iyisini Allah bilir.
8Harezmi
- Bilinmeyen büyüklüge ? sey (x)
- Ikinci kuvvetine ? mal (x2)
- Kareköküne ? ced ( )
- Birim olarak dirhem sözcügünü kullandi
- Birinci ve ikinci derece denklemlerin çözümü
üzerine çalisti, - Ikinci derece denklemlerin çözümü ve binom
açilimi için geometrik hesabi kullandi - Birinci dereceden denklemleri, bilinmeyen yanlis
bir deger vererek çözmüstür
9Harezmi
- Harezmi x2 10x 39 kökü ifade eden (x)
denklemindeki bilinmeyenini su metotla buluyordu - (X2 10x) ifadesini ihtiva edecek tarzda
düzenlenen karenin alani - (x5)2 x2 10x 25 ve buradan x2 10x 39
oldugundan - (x5)2 25 39 64 yaziyor ve sonuçta (X5)2
64 veya (x 5) 8 ve buradan da x3'ü elde
ediyordu. Burada (x'in kat sayisi olan 10
sayisinin yani sira (5)e kök diyor ve kareyi
tamamlamak için "kök"ün karesini sabit terim
olarak yaziyordu. Bugün de ayni islem "Kareye
tamamlamak" olarak bilinmekte ve kullanilmaktadir.
5 x
10Harezmi
(a-b)2
a-b b
(a-b)2a2b2-2ab oldugunu gösteriniz
a
11Ömer Hayyam (1048-1131)
- Felsefe, siir, matematik, fizik, astronomi
- Denklemlerle ilgili basarili çalismalar yapti
- Denklemleri çogunlukla geometrik metot kullanarak
çözdü ve çözümlerini konikler üzerinden yapti - Öklidin postulatlari üzerine çalismis ve Öklid
disi geometrinin kurulmasina öncülük etmistir. - Binom açilimini buldu. Binom teoremini ve bu
açilimdaki katsayilari ( (ab)n ) bulan ilk kisi
oldugu düsünülmektedir. (Pascal üçgeni diye
bildigimiz sey aslinda bir Hayyam üçgenidir )
12Ömer Hayyam (1048-1131)
- Üçüncü derece denklemleri terim sayilarina göre
tasnif etmis ve her grubun çözüm yöntemini
belirlemistir(2 --x3--, 3 ve 4 terimli) - Selçuklu Sultani Meliksahin istegi üzerinde
Meliksah gözlemevinde diger bilginler ile
birlikte Celali takvimini hazirlamistir (365,2424
gün). Bu takvimin baslangici 15 Mart 1079 (9
Ramazan 471) Cuma olmustur.
13Islam Dünyasinda Astronomi
- Islâm Dünyasi'nda bilimsel faaliyetlerin
gelismesinde devrin devlet adamlarinin ve bizzat
halifelerin önemli rolü olmustur. Bunlardan,
örnegin Hârûn el-Resid (775-809) ve Memûn (Beyt
el-Hikme) (813- 833), bazi vezirler ve zengin
aileler bilimsel faaliyetleri maddi ve manevi
olarak desteklemislerdir. - Bunlardan Memûn 830 Bagdatta Bilgelik Evi (Beyt
el-Hikme) adiyla çevirilerin yogun olarak
gerçeklestirildigi bilimsel bir akademi
kurmustur.
14Islam Dünyasinda Astronomi
- Hem pratik (dogrudan gözleme dayanan) hem de
kuramsal astronomi üzerine çalismislardir. - Yeni gözlem araç-gereç, teknik ve teknolojileri
üretmislerdir (trigonometri kullanilmistir). - Aristoyu takip ederek Dünya merkezli evren
modeli üzerinde çalismislardir. - Ptolemaiosun dis merkezli ve çember merkezli
sistemlerini kullanmislardir. - Iç içe geçmis küreler sistemi de tartisilmistir.
15Islam Dünyasinda Astronomi
- Fergani
- Gezegenlerin ve sabit yildizlarin uzakliklarini
hacimlerini ve çaplarini hesaplamistir - Astronominin esaslari adli eseri bati dünyasinda
büyük ilgi görmüstür
16Islam Dünyasinda Astronomi
- Battani
- Rakkada gözlemevi kurdu
- Trigonometrik fonksiyonlari ilk kullanan kisidir,
- Presesyonun (devinme) yillik degerini ve
ekliptigin egimini hesapladi
dünya ekseninin 27.000 yilda bir tamamladigi 360
derecelik dönüs
17Islam Dünyasinda Astronomi
- Battani
- Sinüs fonksiyonunun cetvelini hazirladi
- Gözleme dayali astronomiyle ugrasti,
- Kuramsal bilgilerin gözlemlerle dogrulanmasi
çabasindaydi, - Gelismis aletlerle ölçüm yaptigi için çalismalari
hassas ve tutarli olmustur
18Islam Dünyasinda Astronomi
- Ibn el-Heysem
- Ptolemaios (Batlamyus) un evren sistemini hem
dinamik hem de matematik açidan elestirmistir. - Beyruni
- Daha hassas ölçümler almak amaciyla yeni
teknikler gelistirdi (verniye ilkesinin) - Yerin çevresini 42000 km olarak buldu ( 40000km)
19Islam Dünyasinda Astronomi
- Tusi
- Yeni bir yer merkezli sistem önerisinde
bulunmustur - Tusi çifti olarak adlandirilan iki dairesel
hareketten dogrusal hareketin olustugu sistemi
gelistirmistir
20Islam Dünyasinda Fizik
- Ibn Sina
- Havadaki hareketin nedeni hava degil nesneye
aktarilan hareket etme istegi olarak
tanimlamistir - Direnç yoksa hareket sürekli olur
- Momentum (kütle x hiz)
21Islam Dünyasinda Fizik
- Ibn el-Heysem
- Optik alaninda çigir açici çalismalar yapmistir
- Görme
- Yansima-Kirilma
- Gökkusagi
- Karanlik oda
- Kemalüddin el-Farisi
- Gökkusaginin olusumu
22Islam Dünyasinda Kimya
- Simyadan kimyaya
- Yapisal dönüsüm kurami
- Bütün metaller kükürt-civa bilesimidir
- Az degerlilerden degerli metaller elde edilebilir
- Iksir bulunumlaya çalisilmistir
- Elementlerin taninmasi ve tekniklerin
gelistirilmesine büyük katkilari olmustur
23Islam Dünyasinda Kimya
- Cabir ibn Hayyan
- Hem simya hem de kimya ile ilgilenmistir
- Kuramsal ve deneysel çalismalar yapmistir
- Civa-kükürt kurami civadan olusum ve kükürt ile
katilasma - Iksir ölümsüz yasam ve altin elde etme
- Maddeler ruhlar (ateste uçan), metaller (çekiçle
dövülebilen) ve cisimler (eriyen ve erimeyen) - Kimyasal bilesikler ve çözücüler üzerine
çalismistir
24- Cabir ibn Hayyan
- Islemler buharlastirma, damitma, kireçlendirme
- Element ve nicelik kullanma anlayislarina katkida
bulunmustur - Zekeriya el-Razi
- Atomcu anlayisi benimsemistir
- Maddelerin siniflandirilmasi üzerine çalismistir
Mineraller ve bitkisel-hayvansal maddeler - Islemler Çözdürme, kristallendirme, süblimlesme
25Islam Dünyasinda Biyoloji ve Tip Çalismalari
- Çalismalar çogunlukla Antik Yunandaki bilim
adamlarinin etkisi altinda kalinarak
yürütülmüstür - Bilimsel veriler dini bilgilerle desteklenmeye ya
da dini bilgiler bilimsel verilerle dogrulanmaya
çalisilmistir
26Cahiz
- Kitab-el Hayvan (hayvanlar kitabi) en önemli
eseridir. - Kitabin yazilis amaci, Allahin varligini
yaratilmislardan örnekler vererek ispatlamaya
çalismistir. - Canli varliklar hayvanlar ve bitkiler olarak
ikiye, hayvanlar ise hareketlerine göre 4e
ayrmistir Yürüyenler, uçanlar, yüzenler ve
sürünenler
27Zehravi
- Cerrah olmasi dolayisiyla, cerrahi alanda
çalismalar yapmistir. - Hayvanlar üzerinde deneysel çalismalar ve kadavra
incelemeleri yapmistir. - Çalismalariyla bati dünyasina da öncülk etmistir.
28Ibn Baytar
- Iki önemli eseri vardir
- 1. Hastaliklar ve tedavisi yöntemleri hakkinda
- 2. Mineraller ve hayvanlardan ilaç yapma
hakkindadir.
29Ibn Nefis
- Dönemin ünlü hekimlerindendir,
- Küçük kan dolasimini tam olarak tanimlamistir.
- Çalismalari 2yy. sonra batida Servetus ve
Colombus tarafindan tekrar kesfedilmistir.
30ISLAM DÜNYASINDA COGRAFYA
- Islam dünyasinda cografya eserleri farkli
özeliklerdedir - 1. (yer bilimi) Yerin sureti tarzi eserler,
(sehirler arasi yollari, fiziki ve siyasi
haritalari içerenler) - 2. kitab-el buldan tarzi eserler, (sehirlerden ve
ülkelerden söz eden, harita içermeyenler) - 3. yollar ve memleketlerden bahseden eserler
31Idrisi
- Dönemin en mükemmel dünya haritasini çizmistir.
- Bu haritada yer yüzü 70 parçaya bölünerek her
parçanin cografi özellikleri belirtilmistir.
32ISLAM DÜNYASINDA MEKANIK
- Farabi
- Hava ve bosluk üzerine çalismalar yapmistir,
- Hava içinde bulundugu kabin seklini alir,
- Cisimlerin bos biraktigi bütün hacimleri her yöne
dogru doldurur, - Havanin hacmi basinçla ters orantili olarak
degisir - Havasi bosaltilmis bir sise suya daldirildiginda
suyu çeker (doga bosluktan sakinir varsayimi)
33Hazini
- Denge, ölçme ve tartma aletleri gelistirme
üzerinde çalismistir - 4,5 kg de 0,75 g lik farkli gösterebilen
hassasiyetinde terazi yapmistir
34Cezeri
- Hava, bosluk, denge ve hidrostatik konularinda
çalisarak pek çok araç yapti, - Otomat yapimi üzerine çalisti,
- Fil su saatini icat etti
35Ortaçag Türk Dünyasinda Bilim
1. Islam Öncesi Dönem 2. Islam Sonrasi Dönem
36Islam Öncesi Dönem
- Hun Devleti
- Dokumacilik
- Oymacilik
- Boyama
- Ayna yapimi
- Mumyalamayi gerçeklestirdiler
-
- Göktürk Devleti
- Orhun yazitlari
- 12 hayvanli takvimini (her aya bir hayvan ismi)
kullandilar - Bitkileri hastaliklarin tedavisinde kullandilar,
- Uygurlar
- Yeni bir alfabe gelistirdiler
- Mimariyi gelistirdiler ve tas binalar yaptilar
- Demiri ve diger madenleri kullandilar
37Islam Sonrasi Dönem
- Müslüman Türklerin bilime en büyük katki
sagladiklari dönemdir - Bilimsel eserler Yunancadan Arapçaya hizla
çevrildi (özellikle 9. ve 10. yy)
38- Karahanlilar (Ilk Müslüman Türk devleti)
- Edip Ahmet Yükneki Atabetü'l Hakayik
(Gerçeklerin Esigi) - Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren
Bilgi ) - Kasgarli Mahmud Divânu Lügati't-Türk (Türk Dili
Sözlügü) - Eserleri bu dönemde yazildi
39- Kasgarli Mahmut, bir Türk tarafindan çizilmis ilk
dünya haritasini Divânu Lügati't-Türkte
yayinladi
40- Selçuklular Dönemi
- Türk bilim ve kültürünün Anadoluya yayilmasini
sagladilar - Egitim ögretime büyük önem verdiler
- Ilk medrese Nizamiye Medresesini kurdular
- Gözlemevlerini kurdular
- Ömer Hayyam-Isfahan Gözlemevi
- Nasürüiddin Tusi-Meraga Gözlemevi
- Ulugbey- Semerkand Gözlemevi (bu gözlemevinde
yapilan gözlem ve arastirmalarla Ulug Bey Zici
adli eser yazildi) - Tip bilimine büyük katkilar sagladilar
- Simya ile ilgilendiler
41Osmanli Dönemi
- 14 ve 15. yylardan itibaren egitime önem
verilmeye baslandi ve bir çok medrese açildi - Ali Kusçu
- Dönemin en önemli matematikçisi
- Medreselerde matematik ögretiminin kurucusu
- Muhammediyye adli eseri aritmetik ve arazi
ölçümleri üzerine en çok okutulan kitap oldu
42Osmanli Dönemi
- Takiyüddin
- Matematik ve özellikle trigonometriyle ilgilendi
- Kopernikin kullanmadigi sinüsü kullandi, sinüs
teoremini, tanjant ve kotanjanti tanimladi ve
ispatlarini yapti - Optikle ugrasti,
- Günes saatleri ve mekanik
- saatleri tasarladi
43Takiyüddin 1575 te Istanbul gözlemevini kurdu,
Avrupada Tyco Brahenin yaptigindan daha fazla
bilimsel gözlem yapti ve günes kurami ortaya
atti
44Piri Reis
- Büyük Türk denizcisi,
- Üç önemli eseri vardir
- Birinci Dünya Haritasi
- Harita GB Avrupa, Bati Afrika, GD ve orta
Amerika kiyilarini göstermektedir, - daglar, denizler, kumlu sig yerler, bölgelerin
bitkisel ve hayvansal çesitliligi yer almaktadir, - 2. Ikinci dünya Haritasi
- ilk haritanin eksik ve hatali kisimlari
düzeltilmistir, - 3. Denizcilik kitabi Akdeniz, Kizildeniz, Hint
okyanusu ve Çin deniziyle ilgili ayrintili
bilgiler verilmistir.
45Katip Çelebi
- Cografya ve tarih alanlarinda eserler verdi
- En önemli eseri Cihannüma
Cihânnümâ'da kirk adet renkli levha yer aliyor.
Bunlardan 13'ü astronomi, kozmografya ve cografya
ile ilgili. 27 tanesi ise haritalara ayrilmis.
Haritalarda yerlesim birimlerinin Türkçe isimleri
ya da Arapça yazilislari eksiksiz olarak
belirtilmis. Kitaptaki çizimlerden biri de
pusulayi ve Istanbul'un manyetik sapmasini
gösteriyor
46- Osmanli Döneminde kurulan iki önemli kurum
- 1. Darül-Fünun (1863)
- 1933 te Istanbul Üniversitesi oldu
- 2. Kandilli Gözlemevi (1867)
- Kandilli rasathanesi olarak günümüzde varligini
sürdürüyor..