Bosna i Hercegovina A

1
Bosna i Hercegovina Ažurirani izvještaj o
tržištu rada

• Uloga odnosa izmedu radnika i uprave

Decembar 2005. godine
Svjetska banka Jedinica sektora za razvoj
ljudskih potencijala Region Evrope i centralne
Azije
2
Šta je cilj ovog izvještaja?

• Ažurirati analizu Istraživanja tržišta rada iz
  2002. godine koje je sprovela Svjetska banka i
  istraživanja LSMS iz 2004. godine i uporediti
  rezultate sa onima iz drugih zemalja u regionu.
• Izvršiti dubinsku analizu sistema odnosa izmedu
  radnika i uprave i njihovog uticaja na ishode na
  tržištu rada
• Predložiti konkretne smjerove politika za tržište
  rada, kako ni se tržište rada u BH ucinilo
  dinamicnijim

3
Zaposlenost i nezaposlenost

• BH ima snažan ekonomski rast, ali ipak nedovoljan
  da nacne problem stalno prisutnog visokog nivoa
  nezaposlenosti
• Vec visok nivo nezaposlenosti medu mladima se
  dodatno povecao
• Medutim, ima pomaka kod ucešca u radnoj snazi i
  nivou zaposlenosti
• Još uvijek postoji višak radnika u sektoru
  preduzeca u državnom vlasništvu neproduktivna i
  fiktivna zaposlenost

4
neformalni sektor

• Najveci dio stvaranja novih radnih mjesta dešava
  se u neformalnom sektoru, koji brzo raste
• Neformalnim sektorom dominira zaposlenost u
  poljoprivredi i samozaposlenost i clanovi
  porodica koji doprinose
• Opadajuci stepen malih preduzeca u neformalnoj
  zaposlenosti

5
plate i produktivnost

• Plate u formalnom sektoru su visoke u odnosu na
  stepen produktivnosti, kao i u poredenju sa
  drugim zemljama u regionu
• A u RS rastu brzo u odnosu na produktivnost

6
i opterecenje koje predstavlja oporezivanje plata

• Opterecenje koje za platni fond predstavljaju
  doprinosi i porez na plate evidentan u poreskom
  udjelu nije pretjeran u regionalnom kontekstu,
  ali ima prostora za unapredenja
• U praksi je opterecenje isto u oba entiteta
• Ono što se razliku je oporeziva osnovica u FBH
  ona iskljucuje naknade na plate
• Sistemi su i dalje neharmonizovani

7
Odnosi izmedu radnika i uprave su u procesu
evolucije

• Istorijski gledano, kolektivnim pregovaranjem
  dominiraju Vlada i sindikati u javnom sektoru,
  pri cemu Vlada širi obuhvat kolektivnih ugovora
  na cijelu privredu
• Iako je FBH tek usvojila prvi novi Opšti
  kolektivni ugovor od 2000. godine, Opšti
  kolektivni ugovor RS ostao je nepromijenjen
  godinama
• Nedavno je došlo do jacanja udruženja poslodavaca
  u privatnom sektoru, ali ona su još uvijek na
  ogranicenom stepenu reprezentativnosti
• Gustina sindikata (udio clanova sindikata u
  ukupnom broju radnika) je u opadanju, a sindikati
  su u maloj mjeri sposobni da udu u novi privatni
  sektor
• Jacanje tripartizma u ekonomskim i socijalnim
  vijecima na entitetskom i, po mogucnosti, na
  državnom nivou

8
Uticaj radne regulative na ishode na tržištu
rada Osnovni nalazi

• Pomiješane poruke tržište rada u BH je
  dinamicnije nego što se cesto pretpostavlja, ali
  ogranicenja ostaju
• Iako su znacajni aspekti radnih regulativa na
  papiru nefleksibilni (posebno u kolektivnim
  ugovorima) ne izgleda da u praksi imaju ocekivani
  negativni uticaj na tržište rada u cjelini
• Dokazi o nesprovodenju odredbi kolektivnih
  ugovora u cijeloj privredi, ali primjena u nekim
  sektorima
• Unapredenje mogucnosti za zapošljavanje zahtijeva
  stalan snažan rast, ogranicavanje plata,
  unapredenja poslovnog okruženja i pažljivo
  razmatranje radnih regulativa
• Podaci su cesto nekonzistentni i slabog kvaliteta

9
Najniža plata u FBH nije u potpunosti obavezujuca

• 20 posto zaposlenih u formalnom sektoru u FBH
  izjavljuje da prima plate niže od najniže plate
• Udio zaposlenih koji izjavljuju da primaju manje
  od 50 posto prosjecne plate je gotovo slican
  izmedu RS i FBH, bez obzira na razlicite nivoe
  najniže plate

10
Mehanizam prilagodavanja visine plata u FBH nije
doveo do znatnijeg rasta plata

• Mehanizam za odredivanje najniže plate u FBH i
  dalje je visok u regionalnom kontekstu, što može
  umanjiti stepen poštivanja odredbe
• Medutim, spiralni odnosa izmedu najniže plate i
  prosjecne plate u FBH nije dovela do više stope
  rasta plata
• Plate su brže rasle u RS, gdje ne postoji
  automatski mehanizam za prilagodavanje visine

11
Mnoge odredbe kolektivnih ugovora nemaju znacajan
uticaj na plate...

• Dužina zaposlenosti (staž) nema znacajan uticaj
  na zarade
• To je suprotno of onoga što bi predvidali sistemi
  platnih koeficijenata iz granskih kolektivnih
  ugovora
• Isplatljivost obrazovanja je slabija nego u
  mnogim drugim zemljama, bez obzira na
  nefleksibilne koeficijente vezane za nivo
  obrazovanja u kolektivnim ugovorima
• Iako u teoriji obuhvata cijelu privredu, de facto
  obuhvat je ogranicen, posebno u sektoru preduzeca
  koja su od svog uspostavljanja u privatnom
  vlasništvu

12
Ali.

• Fleksibilnost koja potice iz nesprovodenja radnih
  regulativa nije poželjna, pošto dovodi do
  povecanja stepena neformalnosti, stvara
  neizvjesnost i smanjuje stepen zaštite radnika
• Kolektivni ugovori su imaju i dalje širok opseg i
  nefleksibilni su, i, iako se dijelom izbjegavaju,
  i dalje mogu imati negativan uticaj u nekim
  sektorima
• Postoje prepreke za prilagodavanje radne snage
  koje su posljedica oblasti nepokrivenih
  legislativom i regulativama

13
Nefleksibilnosti kolektivnih ugovora

• Automatsko proširenje obuhvata kolektivnih
  ugovora na kompanije koje nemaju svoje
  predstavnike u pregovaranju
• Trajanje primjene kolektivnih ugovora je
  neodredeno iako je FBH tek usvojila novi Opšti
  kolektivni ugovor (prvi od 2000. godine), Opšti
  kolektivni ugovor RS i dalje je nepromijenjen, od
  2000. godine
• Prenosiva premija za staž pri odredivanju plata u
  RS
• Ogranicenja za zaposlenje na odredeno vrijeme i
  zaposlenje na pola radnog vremena
• Odredbe koje propisuju dugo porodiljsko odsustvo

14
Prepreke za zapošljavanje na odredeno vrijeme i
zapošljavanje sa pola radnog vremena

• Sistem radnih knjižica ne omogucava zaposlenje na
  odredeno vrijeme i zaposlenje na pola radnog
  vremena
• Istraživanje Doing Business rezultat koji
  postiže BH je gori od rezultata zemalja u regionu
  sa kojima se mogu vršiti poredenja, u odnosu na
  indeks poteškoca pri zapošljavanju zbog
  ogranicenja zapošljavanja na odredeno vrijeme

15
Dugacko porodiljsko odsustvo

• Porodiljsko odsustvo u BH traje 1 godinu što je
  znatno duže nego u mnogim evropskim zemljama i
  zemljama OECD-a
• Stalno prisutan nizak stepen zaposlenosti i
  ucešca u radnoj snazi za žene

16
Oblasti nepokrivene regulativom

• Kriterijumi za stepen reprezentativnosti za
  socijalne partnere pri kolektivnom pregovaranju
• Pravni okvir za pregovaranje na nivou firmi
• Alternativa za radne knjižice zaposlenih s ciljem
  cuvanja evidencije o doprinosima za socijalno
  osiguranje
• Osiguranje poslodavaca od obaveza placanja plata
  u slucajevima prirodnih katastrofa ili
  invaliditeta
• Nema sistema za rješavanje pitanja privremenog
  otpuštanja neophodno radi sprjecavanja ponovnog
  nastanka problema sa fiktivnim radnicima

17
Smjerovi politika za dinamicnije tržište rada

• Stvoriti manje obiman, ali sprovodljiviji skup
  radnih regulativa
• Omoguciti postepeno smanjivanje najniže plate,
  izražene kao procenat prosjecne plate, u FBH
• Uvesti najnižu platu za mlade
• Racionalizovati i pojednostaviti sistem
  koeficijenata i druge aspekte plata,
  zapošljavanja i odredivanja dvanja
• Omoguciti ogranicavanje plata
• Smanjiti trajanje porodiljskog odsustva i
  isplacivati porodiljska davanja kroz sistem
  socijalnog osiguranja

18
Smjerovi politika za dinamicnije tržište rada

• Revidirati sistem doprinosa koji se obracunavaju
  na platni fond
• Integrisati naknade koje se placaju uz platu u
  oporezivu osnovicu u FBH
• Harmonizovati sistem doprinosa za socijalno
  osiguranje koji se obracunavaju na platni fond i
  njihove stope izmedu entiteta
• Omoguciti smanjenja tereta doprinosa na platni
  fond, kroz identifikaciju ušteda u sistem
  zdravstvenog osiguranja, penzijsko-invalidskog
  osiguranja i osiguranja u slucaju nezaposlenosti,
  te kroz uvodenje ogranicenog nivoa finansiranja
  iz opštih prihoda

19
Smjerovi politika za dinamicnije tržište rada

• Revidirati sisteme kolektivnog pregovaranja i
  odredivanja visine plata
• Odvojiti odredivanje visine plata u javnom
  sektoru od odredivanja plata u ostalim sektorima
• Ograniciti obuhvat kolektivnih ugovora na ona
  preduzeca koja su imala svoje predstavnike u
  pregovaranju
• Definisati kriterijume za reprezentativnost
  socijalnih partnera koji su ukljuceni u
  tripartitno pregovaranje
• Stvoriti ekonomsko-socijalno vijece na državnom
  nivou kao forum za razmatranje srednjorocnih
  reformi tržišta rada i procesa kolektivnog
  pregovaranja

20
Smjerovi politika za dinamicnije tržište rada

• Omoguciti prilagodavanja radne snage i zaustaviti
  dotok fiktivnih radnika
• Promovisati restruktuiranje preduzeca i
  osloboditi radnu snagu koja se sada zadržava u
  fiktivnom i neproduktivnom zaposlenju
• Razviti alternativu za radne knjižice s ciljem
  promovisanja višeg stepena mobilnosti radne snage
• Uvesti legislativu s ciljem rješavanja pitanja
  privremenih otpuštanja

21
Smjerovi politika za dinamicnije tržište rada

• Unaprijediti statisticku osnovu za analizu
  tržišta rada
• Uvesti istraživanje radne snage na godišnjem
  nivou, nadopunjenu istraživanjima na nivou
  preduzeca
• Povecati kapacitet statistickih zavoda s ciljem
  prikupljanja tacnijih podataka od preduzeca

22
Hvala

• Svjetska banka
• Rezidentna kancelarija u Bosni i Hercegovini
• Fra Andela Zvizdovica 1
• 71000 Sarajevo
• www.worldbank.ba