ONKOLOJI HEMSIRELIGI VE ETIK

1
ONKOLOJI HEMSIRELIGI VE ETIK

• Prof. Dr. Nermin Ersoy
• Kocaeli Üniversitesi Tip Fakültesi
• Tip Tarihi ve Etik Anabiim Dali Baskani

2
Onkoloji Hemsiresi

• Kanserle yasamanin psiko-sosyal yönünü gören,
• Kanser tedavisinin etkinligini artiran,
• Ideal geçici bakim yöntemleri gelistiren,
• Hastalarin isteklerini açiga çikartan,
• Onlari ölüme hazirlayan,
• Kanserin belirtileri, bunlarla bas etme
  yöntemleri hakkinda arastirmalar planlayan ve
• Yürüten saglik çalisanidir

3
Onkoloji hemsiresinin temel ahlaki ödevi

• Her bir kanser hastanin ayri bir kisi oldugu
  degerlerinin, inançlarinin, beklentilerinin,
  yasam tarzinin, tercihlerinin ve düsüncelerinin
  farkli oldugu ve
• kanser hastasinin ailesi kadar toplumun da bir
  parçasi oldugunun kabul edilmesidir.

4
Hemsire filozof Hildegard Peplau (1909-1999)

• Onkoloji hemsiresinin
• kanser hastasi gibi düsünerek onun
• yararini korumasi,
• onun haklarini kullanmasina firsat
• tanimasi,
• hatta onlar adina karar vermesi ve eylemde
  bulunmasi ile ilgili beklentiler ortaya
  konulmustur.

5
Peplau Yaklasimi

• Günümüzde hemsirenin hasta savunucusu rolüne
  dayanak olusturmaktadir.

6
Hemsire-tarihçi Theresa E. Christy (1927-1982)

• Yabancisi oldugu bir dünyada saskin ve akli
  karismis bir halde olan hastaya eslik etmesi
  gereken kisinin hemsire oldugunu,
• bu nedenle hemsirenin gerçek anlamda hastanin
  savunucusu olmasi gerektigini ileri sürmüstür.

7
Onkolojide hasta haklari savunuculugu ödevi

• Toplumu kanser konusunda egitmesi,
• Onkoloji hemsireligininde arastirma yapmasi,
• Kanser hastasinin aydinlatilmasina ve gönüllü
  onaminin alinmasina yardimci olmasi,
• Hastanin bagimsizligini yükseltmesi,
• Hastanin yasam kalitesini yükseltmeyi
  hedeflemesi,
• Her bir tedaviyle hastasinin görebilecegi yarar
  ve zarari tartmasini içermektedir.

8
Olgu

• Ayse 40 yasinda bekâr ve çocuksuz bir kadin. 2006
  Nisaninda sag memesinden alinan igne biyopsisiyle
  invasife adenocarcinoma tanisi konulur. Patoloji
  östrojen reseptor (ER)-negatif, progesteron
  reseptör (PR)-negatif, and HER2/neunegative
  -triple-negatife meme kanseri (TNBC) seklinde
  sonucu açiklar.
• MR sag memede 3.5 x 2.5 x 3 cm civarinda saat 10
  hizasinda düzensiz hatli kitleyi göstermektedir.
  Kitle pektoral kasla invase olmustur. Adriamycin
  and cyclophosphamide ile neoadjuvant tedavi
  baslamis, bunu paclitaxel izlemistir. Yüzeye çok
  yakin olan ve disaridan fark edilen memedeki
  kitle belirgin derecede iyilesme göstermesine
  ragmen paclitaxel tedavisi Aysenin meme
  kitlesinin boyutunda büyümeye neden oldugu için
  docetaxel kullanilmaya baslanmistir.

9

• 2006 Araliginda hafif dozda üç kür docetaxel
  verilmistir. Ayse her bir tedavi öncesinde ve
  sirasinda onkoloji hemsiresiyle iyi iletisim
  kurmus ve yapilanlar hakkinda hemsiresinin
  bilgisine basvurmus, ancak Emel hemsire gerçek
  fikrini söyleyememistir. Ayse için radyasyon
  tedavisi planlanmis, fakat akcigere metastazi
  olunca vazgeçilmistir.
• Bunun üzerine Aysenin ilaç arastirmasina
  katilmasi için bir üniversite hastanesine
  gönderilmesine karar verilmis ve üç ay sonra
  Aysenin hastaliginda iyilesme gözlenmis,
  memedeki kitle ile akciger nodüllerinin ebatlari
  küçülmüstür.

10

• Fakat 2007 Mayisinda arastirma ilaçlarina
  (capecitabine and bevacizumab) ragmen CTde T12
  osteoblastic lezyon görülmüs ve bir ay sonra da
  muhtemelen bevacizumab tedavisine bagli burun
  kanamalari baslamistir.
• Temmuz 2007de ilaci navelbinee dönüstürülmüs,
  fakat sag memedeki kitle büyümeye ve agrimaya
  baslamistir. Bunun üzerine Ayse bir baska
  üniversite hastanesinde sürdürülen Faz I
  çalismasina yönlendirilmistir. Bu hastanede
  yattigi süre boyunda Ayse plevral efüzyon, agri
  ve hareket yeteneginde azalma nedeniyle çok
  mutsuz olmus, sik sik onkoloji hemsirelerine
  neden iyilesemedigini sormaya baslamistir.
• 26 Temmuz 2007 tarihinde, tanidan 15 ay sonra da
  Ayse kaybedilmistir.

11
Sizce onkoloji hemsiresi kanser hastasi Aysenin
savunuculugunu yapmis midir?

• Hastasiyla tedavinin basarisi,
• sag kalim sansi,
• bazi faydalar için nelere katlanmasi gerektigi
  konusunda bilgiye ulasmasina,
• ardindan özerk birey olarak tedavi ve arastirmaya
  katilmaya karar vermesine olanak saglamis midir?

12
Onkoloji Hemsiresinin Etik Ödevleri
13
1. Insani ve kaliteli bakim verme ödevi

• Kisisel yararlarimizla bir baskasinin
  ilgilenmesi, istek ve beklentilerimize göre
  eylemde bulunulmasi anlaminda kullanilan sefkat,
  birlikte aci çekmek olan empati ve baskasiyla
  ayni seyi hissetmek olan sempati kanser
  hastalariyla kurulan tedavi / bakim iliskisi için
  esastir.

14
Kanser hemsireliginin özü
Sefkatli Bakim

• Kanser hastalariyla duygusal iletisim kurmali,
• hastanin ihtiyaçlarina en uygun yaniti vermeli,
• onlar için en iyi tedavi /bakim seçeneklerini
  belirlemeli,
• tedaviyle elde edilecekler ve katlanilacaklar
  konusunda dürüst davranmali,
• hastanin degerlerine ve beklentilerine uygun
  bakim plani yapmalidir.

15

• Sefkatli bakim empatiyi gerektirmekle birlikte,
• hastanin acilarina fedakârca katilimda akilci
  düsünce gözden kaçirilmamalidir .
• Ölmeye yardim etmek/etmemek gibi!

16
2. Hasta ve ailesini egitme ödevi

• Kanser hastasinin ve ailesinin kanserle
  mücadelede yasayacaklari konusunda egitilmesi,
• onlarin zorlu mücadeleye hazirlanmasi,
• hastanin karar sürecinin asil tarafi olmasi
  konusunda yüreklendirilmesi ve
• ilerisi için dilek birakmasinin saglanmasi bu
  egitimle mümkün olabilmektedir.

17

• Hemsirenin hasta haklari savunuculugu rolüyle
  desteklenen bu etik ödev, kanser hemsiresine
  hastasinin kendisiyle ilgili gerçek bilgilere
  ulasmasi konusunda yardimci ve destek olmasini,
  eksik bilgilerini tamamlamasini, hatali bilgileri
  düzeltmesini gerektirmektedir.
• Hastanin karar verme kapasitesini kaybettigi
  durumda kendisine yapilmasini istedikleri
  hakkinda tercih bildirmesine, hemsirenin palyatif
  bakim plani yapabilmesine de firsat vermesi
  açisindan çok önemlidir .

18
3. Gerçegi söyleme ödevi

• Dürüstlügün, dogrulugun, en önemlisi
  hasta-hemsire-hekim iliskisinin dayandigi güvenin
  yansimasi olan gerçek, hemsirenin öz
  degerlerindendir.
• Hastaligin ölümcül sonucu olsa bile hastanin
  kalan yasam süresinde yapmak istediklerini
  yapabilmesine olanak taniyan gerçegin gizlenmesi
  etik açidan onaylanamayan bir durumdur.

19

• Bu etik ödev geregi onkoloji hemsiresi
• hastasina gerçeklerin samimiyetle söylendigini
  (gerçegi söyleme ödevi),
• gerçek aydinlatilmis onamin elde edildigini
  kontrol etmeli,
• hastasinin kendi gerçeklerine ulasmasina,
• dogru bilgileri elde etme hakkini kullanmasina
  yardimci olmalidir.

20
4. Agri-aciyi dindirme ödevi

• Onkoloji hemsiresinin etkili agri yönetimi ödevi
  en duygusal ödevidir.
• Hastasinin ihtiyaci olan agri kesiciyi saglamasi
  için agri yönetiminde uzmanlasmis olmasi beklenen
  onkoloji hemsiresi, sefkatli bakimin geregi
  olarak hastasinin agri, acisini dindirmek için
  tüm yöntemleri bilerek denemelidir.

21

• Hasta ve kanser ekibi arasinda is birligini
  gerektiren agri, acinin giderilmesi, yararlilik
  ödevinin yerine getirilmesine de firsat
  tanimaktadir.
• Iyiyi yapmak, zarar vermekten kaçinmak olarak
  özetlenebilen yararlilik ilkesi,
• kanser hastasinin ölmesine neden olacagi
  endisesiyle agri, aci çekmesine izin verilmesini
  savunmamaktadir .

22

• Onkoloji hemsiresinin yardimli intihara/
  ötenaziye katilimi savunulmamaktadir.
• Hastasinin kendi yasamini almasina yardim etmek
  yardimli intihar- veya yasamak istemedigi
  yasamin sonlandirilmasina yardim etmek ötenazi-
  onkoloji hemsiresinin etik ödevlerinden biri
  degildir.
• Ancak bu hastanin tedaviyi reddetme hakkini
  kullanmasina saygi gösterme ödevleriyle
  karistirilmamalidir .

23
5. Adalet ödevi

• Onkoloji hemsiresi her bir hastasinin mevcut
  olabilen tüm tibbi kaynaklardan adil yararlanma
  hakkini kullanmasina yardimci olmalidir.
• Hastaya yarar saglamayan tedavileri ve
  uygulamalari yapmamali, hatta sonlandirmalidir.

24

• Tedavi nafile, yararsiz, bosuna ya da gereksizse,
• tibbin amaçlarindan her hangi birinin elde
  edilmesine imkân vermiyorsa,
• elde edilecek yarar hasta bireye, kuruma ve
  topluma getirecegi zarardan çok küçük ise adil
  degildir.
• Ülkemizde de Hasta Haklari Yönetmeligi ile tibbi
  kaynaklarin adil dagitiminda "ihtiyaca göre"
  ölçütü getirilmistir.

25
6. Yasam sonu bakimi saglama ödevi

• Kanser hastasinin düsünceli ve saygili bakim alma
  hakkinin yarattigi uygun yasam sonu bakim saglama
  ödevi
• Hastaya, ailesine, arkadaslarina ihtiyaci olan
  fiziksel, duygusal hatta ruhsal destegi vermeyi,
  yas sürecine hazirlamayi içermektedir.
• Bu süreç hastayi ve ailesini ölüme hazirlamayi
  oldugu gibi ölüm sonrasi bakimi da içerir.

26

• Onkoloji hemsiresi
• kanser hastasinin ölümüne neden olacak olsa bile
  tedaviyi reddetme hakkina saygi gösterilmesini,
• huzur içinde ölmesini engelleyen nafile tedavinin
  sonlandirilmasini,
• agri, acisinin kontrol edilmesini,
• hastanin bildirdigi dileklerin ölümünden sonra da
  geçerli olmasini saglamalidir.

27
7. Hastanin mahremiyetini ve onurunu koruma ödevi

• Onkoloji hemsiresinin bu etik ödevi onun
  hastasinin mahremiyetini, yegâneligini, onurunu,
  dolayisiyla özerkligini korumasini
  gerektirmektedir.
• Hastanin hastaligi, prognozu, klinik durumu gibi
  saklanmasini istedigi bilgilerin, izin vermedigi
  sürece ailesiyle paylasilmamasi, kararlarina
  saygi duyulmasi anlamina gelmektedir.

28

• Hatta bu ödev hastanin sirlarinin ölümünden sonra
  da gizlenmesini,
• Bilginin sadece hastaya veya yakinina yasamsal
  zarar verecegi durumda açiklanmasini
  içermektedir.
• Hasta bireyin onurunun korunmasi yönündeki temel
  ödev, ulusal ve uluslar arasi hemsirelik etik
  ilkeleriyle temellendirildigi gibi, hasta haklari
  savunma ödevi ile de desteklenir .

29
8. Egitime ve kanser arastirmalarina katki
saglama ödevi

• Onkoloji hemsiresinin kanser tedavi ve bakimin
  basarisini ve kalitesini artirmakla ilgili her
  türlü bilimsel etkinlige katilmasi gerektigi gibi
  onkoloji hemsireliginin gelistirilmesine katki
  saglayacak bilgiler elde edilebilecek
  arastirmalar planlamali, yürütmeli ve/veya
  katilmalidir.

30
MEME KANSERINDE HEMSIRELIK

• Meme kanserinde hasta-hemsire iliskisi
• kadin kadin iliskisidir.
• Bu nedenle kendisi de kadin olan onkoloji
  hemsiresi meme kanseri bulunan kadinin fiziksel,
  ruhsal, ailesel ve sosyal ihtiyaçlarini,
  duygulanimlarini daha kolay anlayabilmekte, daha
  kolay fark edebilmekte ve daha pratik çözüm
  yollari üretmesine yardimci olmaktadir.

31

• Çünkü kadin olan hemsire meme kanseri tanisi
  almis olan kadin gibi benzer rollere sahiptir.
• Hastasi gibi kendisi de kiz evlat, anne ve es
  gibi rolleri yerine getirmekte olan hemsirenin
  hastasinin bu rolleri sürdürmeye iliskin neler
  yasayabildiklerini öngörerek hastasini olasi
  degisikliklere hazirlayabilmekte,
• sorunlarla bas etmesine yardimci olabilmekte ve
  hastasinin öz güvenini kazanmasina daha fazla
  yardim edebilmektedir.

32

• Onkoloji hemsiresinin meme kanseri tedavi ve
  bakiminda lider ve yenilikçi bir rol üstlenmesi
  çok daha fazla beklenmektedir.
• Meme kanserli kadinin dislanma, yetersiz kalma,
  cinsiyet kusurlu hissetme, begenilmeme, tercih
  edilmeme, yalniz kalma gibi olumsuz duygularini
  tahmin ederek, gerekli destegi saglayarak kanser
  tedavi ve bakimin basarisini artirabilmektedir

33
Etige uygun kanser bakimin temel kosullari

• Kanser tani, tedavi ve bakim süreçlerini koordine
  etmek,
• Taraflar arasinda iletisimi saglamak,
• Hasta ve akrabalarinin ihtiyaçlarini fark etmek,
• Bürokrasiye iliskin kolayliklar yaratmak, ihtiyaç
  duyulan farkli alanlara ait uzman destegi
  saglamak,
• Güvenilir ve insani ortam yaratmak,
• Tedavi ve bakim için bilimsel destek aramak

34
Feminist etik yaklasim

• Meme kanserinde onkoloji hemsiresine en büyük
  destek feminist etik yaklasimdan gelmektedir.
• Hemsirenin hem cinsi olan kanser hastasinin
  kadinin sirf kadin oldugu için katlanmasi gereken
  sosyal adaletsizlikleri fark etmesi, söz konusu
  esitsizligi gidermesi, hastasinin ayni haklardan
  yararlanmasina olanak tanimasinin kadin olmanin
  dogasi oldugu ileri sürülmektedir.

35
Sonuç olarak

• Onkoloji hemsireliginin ayirici özelligi olan
  insani bakim verme, aydinlatma, gerçegi söyleme,
  agri-aciyi dindirme, kaynaklari adil paylastirma,
  en uygun anlik bakimi saglama ve hastayi ölüme
  hazirlama ile ilgili etik ödevleri hemsireligin
  degerleriyle, mesleki standartlariyla, çagdas
  hemsirelik rollerinden olan hasta haklari
  savunuculugu rolüyle, hatta kadin olmasiyla
  haklilandirilmaktadir.

36

• Hemsirelik etiginde önemli bir yeri olan feminist
  etik yaklasim onkoloji hemsiresinin
• kadin hastasinin karar verme sürecine katilmasini
  saglayarak özerkliginin yükselmesine, haklarini
  korumasi ve kullanmasina firsat
  yaratabilmektedir.
• Bu noktada kanser hemsiresinin etik yeterliligi
  onu daha iyiye kosullandirarak farkindaliginin
  artmasina, olasi etik sorunlari öngörebilmesine
  ve çözüm yollari üretebilmesine yardimci
  olabilecektir.

37
Tesekkür Ederim
38
Kanser Hastasinin Haklari

• Herhangi bir zamanda tedaviden çekilme,
• Hastaligi ve tedavisiyle ilgili tüm gerçekleri
  bilme,
• Kendisiyle ilgili tüm kararlara katilma,
• Kendisinin yerine karar vericiyi seçme,
• Mahremiyetinin korunmasini dileme hakkina
  sahiptir 9-13.