Slawomir Lodzinski Zaklad Socjologii Og

1
Slawomir Lodzinski Zaklad Socjologii Ogólnej
Instytut Socjologii UW

• Wybrane problemy socjologii etnicznosci (nr 9)
• Etnicznosc a jezyk

2
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 1. Tozsamosc etniczna powtórzenie
• tozsamosc kim jestem?, z kim sie identyfikuje?
  i w jaki sposób to przejawiam?
• slowo klucz wspólczesnej kultury (walka
  tozsamosc, polityka tozsamosci, dyskurs
  tozsamosciowy itp.)
• nowe slowo na oznaczenie starego problemu
  okreslania ja i my (kim jestem?, kim nie
  jestesmy?)
• pojecie tozsamosci w psychologii, antropologii,
  politologii (jak np. wzory kultury, charakter
  spoleczny/narodowy), itp.
• tozsamosc etniczna podstawowe kwestie (cdn.)
• tozsamosc przysluguje zarówno jednostkom, jak i
  grupom
• potrzeba grupy - jednostki odnajduja i zmieniaja
  swoja tozsamosc w i poprzez grupe (-y)
• ale wieksza zmiennosc (wybór) tozsamosci przez
  jednostki niz grupy.

3
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 2. Etnicznosc a spoleczne aspekty jezyka
  (wprowadzenie)
• jezyk jako system semiotyczny (znaczeniowy)
  sluzacy do przekazywania informacji i komunikacji
  spolecznej
• sklada sie z zasobu slów (slownik, systemu
  wyrazów) i gramatyki (reguly laczenia slów w
  tekst)
• charakter spoleczny znaczenie poszczególnych
  dzwieków oraz ich zbitek jest spolecznie
  zobiektywizowane
• wszystkie znane nam spolecznosci ludzkie
  posluguja sie jezykiem (czyli systemem znaków
  wraz z regulami okreslajacymi, jak tymi znakami
  mamy sie poslugiwac) jest on podstawowym
  medium komunikacyjnym
• podstawowa jego funkcja jest wytwarzanie
  spójnosci spolecznej grupy, a losy jezyka sa
  zawsze zwiazane z losami zbiorowosci
• jezyk jest podstawowym kodem kultury,
  funkcjonujacym w swiadomosci spolecznej, a o
  charakterze jezyka decyduje szeroki kontekst
  kulturowy
• wielosc jezyków - problem zrozumienia
  (podobienstwo i róznice), znaczenie polityczne i
  ekonomiczne, prestiz spoleczny jezyka.

4
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 3. Jezyk a etnicznosc
• funkcje jezyka
• komunikacyjne (sluzace porozumiewaniu sie ludzi)
  
• symboliczne identyfikacyjne powoduja
  utozsamienie sie ludzi z danym jezykiem, a tym
  samym integrujacym ludzi w spolecznosc.
• jezyk jako czynnik tozsamosci etnicznej
• uzywanie jezyka informuje o przynaleznosci do
  okreslonej wspólnoty, jest aktem dzialania i
  wskazówka (jezyk jako formacja dyskursywna)
  rola w wyznaczaniu opozycji swój i obcy
• poslugiwanie sie danym jezykiem ustawa jednostke
  w okreslonym polu znaczeniowym klasyfikujac ja
  do danej kategorii etnicznej.
• problem co jest samodzielnym jezykiem? dialekt
  a jezyk, panstwo i polityka.

5
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 4. Jezyk jako wartosc rdzenna
• kazda kultura posiada elementy kluczowe (osie),
  które oddaja jej istote, odzwierciedlaja
  charakter kultury grupy oraz jej ksztalt
• stanowia one podstawe tozsamosci etnicznej, sa
  centrum kultury tej grupy
• dzieki nim grupy spoleczne trwaja jako odmienne
  kulturowo spolecznosci, sa zdolne do zachowania
  swojej zywotnosci i kreatywnosci.
• jezyk jako wartosc rdzenna
• jest podstawa identyfikacji etnicznej
• bierze udzial w ksztaltowaniu i utrzymywaniu sie
  tozsamosci etnicznej
• stanowi czesto symbol oporu wobec dominacji
  kulturowej, asymilacji narodowej itp.

6
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr
9

• 5. Typy (rodzaje) jezyków
• dialekt (gr. rozmowa, sposób mówienia)
• regionalna odmiana jezyka, odznaczajaca sie
  swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi
  itp.
• rózne odmiany dialektów okresla sie takze nazwa
  gwar lub narzeczy.
• etnolekt
• jezyk, dialekt (gwara) uzywany przez wyodrebniona
  grupe etniczna
• jezyk
• pisany, standardowy, literacki, narodowy,
  urzedowy, oficjalny
• jezyk urzedowy (kancelaryjny)
• ma unikatowy dominujacy status prawny na
  terenie panstwa (regionu), jest to zazwyczaj
  jezyk uzywany w legislacji, administracji itp.
• jezyk oficjalny
• jezyk uznany w danym kraju, nauczany w szkolach i
  wykorzystywany w oficjalnych dokumentach (ale
  nie zawsze jest on jezykiem urzedowym).

7
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr
9

• 6. Etnicznosc (naród) a jezyk cztery glówne
  cele
• utworzenie jezyka literackiego (standardowego)
  utozsamianego z jezykiem narodowym
• uwazane za tozsame z ksztaltowaniem sie narodu,
  sluzy do odrózniania narodowosci i jest symbolem
  tozsamosci narodowej, stosunek do gwar i
  dialektów, wplyw na status i podzialy spoleczne.
  
• nadanie temu jezykowi nazwy
• nazwa jezyka jest tozsama (zazwyczaj) z nazwa
  narodu, funkcja porzadkujaca i symboliczna-integru
  jaca, proces polityczny jezyk naród - panstwo.
  
• okreslenie jego zasiegu terytorialnego
• rola terytorialnych granic panstwa (i Kosciolów),
  wyjatki naród polityczny oraz asymilacja
  jezykowa bez asymilacji narodowej.
• zapewnienie mu mozliwie najwyzszego statusu
  spolecznego i prawno-politycznego - dazenie do
  szerokiej obecnosci w sferze publicznej i
  znaczenie psychologiczne.

8
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 7. Modele wylania sie (powstawania) nowych
  jezyków standardowych (narodowych) - przyklad 1
  
• model Einara Haugena nastepujace etapy
• wybór dialektu (wycinka kontinuum dialektalnego)
  
• standaryzacja tego wycinka przez opracowanie
  gramatyki, slownika, prowadzenie tlumaczen itp.
  
• jego akceptacja przez wspólnote spoleczna
• traktowanie go jako wlasnego i nastepnie jako
  narodowego.
• opracowanie funkcji
• ustandarowiony jezyk zaczyna byc uzywany w
  rosnacej liczbie sytuacji komunikacyjnych i
  spolecznych.

9
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 8. Modele wylania sie (powstawania) nowych
  jezyków standardowych (narodowych) - przyklad 2
• model Miroslava Hrocha
• A) naukowe zainteresowanie jezykiem (zbieranie
  materialów, folklorystyka, stopniowe wiazanie
  granic grup etnicznej z dialektem, ograniczenie
  zakresu dialektu do standaryzacji)
• B) patriotyczna agitacja (aktywnosc elity na polu
  jezyka, wybór norm i form kodyfikacji jezyka
  narodowego)
• C) umasowienie ruchu narodowego (wypracowany
  jezyk zyskuje akceptacje spoleczna, zwieksza sie
  liczba sytuacji ,w których jezyk ten jest
  uzywany)
• D) umasowienie jezyka prowadzi do powstania
  narodu, a dalej do walki o wlasne panstwo
  (jezyk staje oficjalny i urzedowy).

10
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr
9

• 9. Panstwo wobec jezyka - polityka jezykowa
• wplyw panstwa na sytuacje jezykowa ma dwojaki
  charakter posredni (przez ksztaltowanie
  terytorium kraju, polityke imigracyjna itp.) i
  bezposredni - przez polityke jezykowa.
• polityka jezykowa ma charakter etniczny
  (narodowosciowy)
• funkcje polityki jezykowej
• narzedzie pracy administracji (sprawnosc
  komunikacyjna jezyk oficjalny i urzedowy)
• instrument komunikacji wladzy z obywatelami
  (jakim jezykiem i w jakim stylu?)
• instrument polityki wewnetrznej (ksztaltowanie
  znajomosci jezyka, oswiata, integracja
  spoleczenstwa itp. )
• instrument polityki zagranicznej (promocja
  pozycji kraju za granica, wzmocnienie wiezi z
  diaspora, z innymi krajami).
• polityka jezykowa a wielojezycznosc.

11
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 10. Jezyki miedzynarodowe
• spory pojeciowe - jezyk uzywany na calym swiecie,
  zrozumialy dla wszystkich i dla kazdego, jezyk
  pomocniczy, jezyk uniwersalny itp.
• podzialy
• naturalne i sztuczne
• ogólnoswiatowe i funkcjonujace na poszczególnych
  kontynentach.
• cztery kategorie (typy) jezyków
  miedzynarodowych
• jezyk jako system filozoficzny (kody, piktogramy
  itp.)
• wskrzeszony jezyk martwy (np. lacina po II
  wojnie, interlingua)
• jezyk sztuczny i pólsztuczny (wolapik, esperanto,
  ido)
• wspólczesnie uzywany jezyk.
• jezyki naturalne jako miedzynarodowe w historii i
  obecnie (grecki koine, lacinski, arabski,
  francuski, wloski, angielski, hiszpanski,
  rosyjski, portugalski, chinski).

12
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 11. Jezyki mieszane
• lingua franca
• kiedy dany jezyk jest uzywany jako srodek
  porozumiewania sie miedzy osobami, które nie maja
  zadnego innego wspólnego jezyka (jezyk
  wehikularny) - np. jezyk francuski, angielski
  itp.
• jezyk pidzinowy (pidgin)
• powstaje w nastepstwie przemieszania sie jezyków
  funkcjonujacych w kontaktach róznojezycznych grup
  spolecznych (etnicznych), ma radykalnie
  uproszczona morfologie i skladnie glównego jezyka
  zródlowego, laczony jest czesto z jezykiem
  angielskim, bywa symbolem niskiego status
  spolecznego
• jezyk kreolski (creole)
• kiedy dana wspólnota porzuca swój dawny jezyk i
  za obecny swój jezyk rodzimy (etniczny) przyjmuje
  jezyk pidzinowy (proces kreolizacji dobrowolna
  i przymusowa) .

13
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 12. Jezyki zagrozone
• jezyk zagrozony wymarciem wykazuje spadek
  liczby uzytkowników, zwlaszcza wsród mlodych, co
  w przyszlosci grozi jego zaniknieciem.
• UNESCO tak kategoryzuje jezyki zagrozone
• zagrozone (unsafe) jezykiem posluguja sie tylko
  niektóre dzieci lub tez wszystkie dzieci, ale w
  ograniczonym zakresie
• zdecydowanie zagrozone (definitely endangered)
  jezykiem posluguje sie glównie pokolenie rodziców
  i starsze
• powaznie zagrozone (severely endangered) jezyka
  uzywa glównie pokolenie dziadków i starsze
• krytycznie zagrozone (critically endangered)
  jezyk zna tylko garstka osób z najstarszego
  pokolenia.
• wymarle (extinct) jezykiem nikt sie juz nie
  posluguje.

14
Wybrane problemy socjologii etnicznosci nr 9

• 13. Zagrozenie jezykowe (wymieranie jezyków i
  grup etnicznych)
• czynniki zagrozenia jezykowego
• demografia (mala liczba osób, umieralnosc
  starszych, bycie mniejszoscia) stad
  kategoryzacja stanu zagrozenia jezyka
• wplyw nowoczesnosci - powszechna edukacja i
  media (w jezyku oficjalnym - jezyku
  wiekszosci)
• ocena bezpieczenstwa panstwa (lojalnosci
  obywatelskiej) i rola rynku
• spadek (brak) motywacji do poslugiwania sie danym
  jezykiem
• marginalizacja i wykluczenie jezyka, pietno
  gorszosci, folkloryzacja jezyka i kultury
  mniejszosciowej
• migracje (przymusowe) i asymilacja jezykowa
  (kulturowa).
• zmiana podejscia do jezyków (grup)
  mniejszosciowych (2 pol. XX wieku)
• odrodzenie etniczne i jezykowe (HR, prawa
  mniejszosci, sprzyjajaca atmosfera spoleczna)
• pytanie jak odrodzic jezyk?, aby stal sie
  trwaly spolecznie.