EBOLUZIOA

1
EBOLUZIOA

• BIGARREN HEZKUNTZARAKO NATUR ZIENTZIEN DIDAKTIKA

Xabier Iglesias
2
EDUKI ZIENTIFIKOAK
Duela milioika urte Lur planetan aurkitzen ziren
molekula batzuk erreplikatzea lortu zuten.
Inguruneaz jabetzeko sortutako lehia
biziraupenerako lehia bihurtuko da. Bakarrik
indartsuenek lortuko dute irautea.
3
EDUKI ZIENTIFIKOAK
Denbora aurrera jo zuen heinean lehenengo
bizidun hauek aldatu ziren, ingurunea
jasatearen ondorioz. Estrukturak gero eta
konplexuagoak izan ziren. Biziraupenerako
estrategiak ezberdinak izanda talde ezberdinek
lortu zuten aurrera egitea. Aldaketa guzti hauen
atzean eboluzioak jarraituko du bere bidea.
4
EDUKI ZIENTIFIKOAK
Milioika urte aurrera jota eta Hautaketa naturala
eboluzioaren gidaria izanda gaur egun ezagutzen
ditugun bizidun taldeak itxuratuko
dira. Prozesua garbi ikusten da Giza espeziearen
kasuan. Afrikako primateetatik aldatzen joango da
oraingo itxura eta genetika lortu arte.
5
EDUKI ZIENTIFIKOAK
Gizakiak betidanik galdetu dio bere buruari gure
jatorriaz, aurkitutako fosilen historiaz eta
zergatiaz. Izan ere, Paleontologiari esker jakin
eta ulertu ditugu bizidun taldeen arteko loturak
eta guztien etorburua. Fosilek erakutsi digute
eboluzioak jarraitutako bidea.
6
EDUKI ZIENTIFIKOAK
Asko izan dira guzti honen zergatia teoria
zientifiko batekin argitu nahi izan
dutenek. Ahalegin guztien gainetik Darwin
aurkitzen dugu. Berak formulatu zuen teoria
egokiena, denboraren poderioz hobetuta, gaur egun
indarrez mantentzen dena genetikan izandako
aurreratzea lagunduta.
7
EDUKI ZIENTIFIKOAK
Aurrerapauso izugarriak lortu arren oraindik
ditugu gauza gehiegi argitzeko eboluzio
prozesuari buruz, behin betiko uler ditzagun gure
jatorria eta sorrera.
8
MAPA KONTZEPTUALA
9
MAPA KONTZEPTUALA
10
EDUKI BLOKEAK

• GIZAKIAREN EBOLUZIOA
• Espeziearen sorrera eta jarraitutako bidea.
• Prozesuan sortutako espezie ezberdinak eta hauen
  ezaugarriak.
• Giza espezieak jasandako aldaketa
  fisiologiko-morfologiko garrantzitsuenak.
• - Espezie bakoitzak lortutako aurrerapen
  erabakigarriak.

11
EDUKI BLOKEAK

• BIZITZAREN SORRERA ETA EBOLUZIOA
• Biziaren sorreraren inguruko teoria ezberdinak.
• Eboluzio prozesuan izandako aldaketa
  garrantzitzuenak.
• Animali taldeen itxuraldaketa eta hauen arteko
  ezberdintasunak.
• - Etapa aipagarrienak (izandako fauna eta flora,
  desagerpenak, eta abar).

12
EDUKI BLOKEAK

• TEORIA ZIENTIFIKOAK
• Antzinako ikuspuntuak, katastrofismoa.
• Eboluzio teoria ezberdinak, Lamarkismoa eta
  Darwinismoa.
• Darwin, Beagle eta Galapago irlak.
• Darwinismoaren azalpen garrantzitsuenak.
• Gaur egungo zientzilariak eta erantzuteko
  galderak.

13
EDUKI BLOKEAK

• ANIMALIEN SAILKAPENA ETA TALDEAK
• Bioaniztasuna.
• Animali talde ezberdinak eta hauen sorrera.
• Galdutako espezieak eta arrarotasunak.
• - Sailkapenerako erabilitako teknikak, Kladistika.

14
EDUKI BLOKEAK

• PALEONTOLOGIA
• Fosilen garrantzia erantzunak bilatzeko.
• Burezurren eboluzioa animali talde ezberdinen
  arteko lotura frogatzeko.
• Organo homologoak animali talde ezberdinen
  arteko lotura frogatzeko.
• - Denbora eskalaren garrantzia.

15
EDUKI BLOKEAK

• GENETIKA
• Mutazioen rola eboluzio prozesuan.
• Genetikak argitutako ideiak Neodarwinismoan.
• - Geneak eboluzio unitate moduan.

16
EDUKIEN SEKUENTZIAZIOA
17
EDUKIEN SEKUENTZIAZIOA

• DBH-KO 1. ZIKLOA
• Bioaniztasuna Aldaketa prozesu bat dagoela
  ulertu animali munduan dagoen aniztasunaz
  jabetuz.
• Animali taldeak Aniztasunaren gainetik
  antolakuntza konplexu bat dagoelaz jabetu.
  Taldeen arteko ezberdintasun nabarienak ikasi.
• Animali bereziak Arrarotasunak daudela
  nabarmendu eta hauen garrantziaz ohartu
  erantzunak bilatzeko.
• - Espezie galduak Anistasuna prozesu baten
  ondorioz lortu dela frogatu eta hautaketa
  naturalaren garrantzia erakutsi.

18
EDUKIEN SEKUENTZIAZIOA

• DBH-KO 2. ZIKLOA
• Darwin Ikerlariaren historia jakin eta bizitako
  momentuak aztertu ideien sorreraz ohartzeko eta
  idei propioak bultzatzeko.
• Giza espeziearen eboluzioa Gizakion eboluzioaz
  eta iturburuaz jabetu.
• Paleontologia Animali talde ezberdinen arteko
  loturak frogatu eta ikustarazi.
• - Animalien sailkapena Bizidunen antolakuntza
  eta ezaugarriak ikasi.

19
EDUKIEN SEKUENTZIAZIOA

• DBH-KO 2. ZIKLOA
• Eboluzio teoriak Azalpen teoriko ezberdinak eta
  hauen atzean dagoen historia ikasi.
• Bizitzaren sorrera Teoria ezberdinak ikasi eta
  posibilitate guztiak planteatu idei propioak
  bultzatu nahian.
• Bizitzaren eboluzioa Talde animali ezberdinak
  itxuratzeko emandako pausu aipagarrienak ikasi.
• - Gau egungo ikuspuntuak Gaur egun
  Neodarwinismoaren inguruan planteatzen diren
  teoria berrietaz jakin eta idei propioak argitu.

20
EDUKIEN SEKUENTZIAZIOA

• BATXILERGOA
• Mutazioak Eboluzio prozesuan mutazioek daukaten
  garrantziaz ohartu eta gertatutako aldaketak
  zorizkoak direla jakin.
• - Genetika Disziplina honek Darwinen teorian
  izan duen garrantziaz ohartu eta prozesua maila
  sakonago batetik ikasi.

21
JARDUERAK DBH-3
DARWINEN ITSASKETA EGUNKARIA
Imajinatu Darwin zarela eta Beagle itsasontzian
bidaiatzen zoazela. Aurkitutako informazioarekin
eta zure buruari emanda eginzazu Itsasketa
egunkari bat.
22
JARDUERAK DBH-3
DARWINEN ITSASKETA EGUNKARIA
Ikasleak informazioa bilatuko du bai liburuetan
bai interneten Darwin eta bere bidaiaz gehiago
jakiteko. Aurkitutakoarekin eta bere
imajinazioarekin itsasketa egunkari bat burutuko
du egunkaria, mapak, notak, marrazkiak, eta abar.
23
JARDUERAK DBH-3
DARWINEN ITSASKETA EGUNKARIA HELBURUAK
Edukiak Darwinek bizi izandakoa ikasi. Bidaiaz
jakin eta ezaugarriak ikasi. Darwinek ikusitakoa
asimilatu. Idei propioak sortu.
24
JARDUERAK DBH-3
DARWINEN ITSASKETA EGUNKARIA HELBURUAK
Prozedurak Informazioa bilatzen
ikasi. Liburutegia eta teknologia berriak
erabiltzen ikasi. Egunkarien egitura ikasi eta
diseinuaren sentsua garatu. Idazten ikasi.
25
JARDUERAK DBH-3
DARWINEN ITSASKETA EGUNKARIA HELBURUAK
Jarrerak Lanak egiteko dauzkagun baliabideetaz
konturatu. Lanekiko ardura bultzatu. Bakarkako
lana menperatu. Lanak gure erara egokitzeko
imajinazioaz baliatu.
26
JARDUERAK DBH-3
GIZAKIAK SUAREN BILA
Jean Jaques Annaud-en En busca del fuego
filma ikusiko dugu antzinako gizakiak nola bizi
ziren ikasteko eta jasaten zituzten zailtasunaz
jabetzeko.
27
JARDUERAK DBH-3
GIZAKIAK SUAREN BILA
Filme bat erabiltzea hobeto egokitzen da ikasleen
arretari dokumental bat baino. Egia da edukietan
hutsuneak izango dituela baina klasean ikasitakoa
indartzeko baliabide ona da.
28
JARDUERAK DBH-3
GIZAKIAK SUAREN BILA HELBURUAK
EDUKIAK Antzinako gizakien bizitzeko era eta
ohiturak ikasi. Morfologiaz jabetu. Naturaren
menpean animali bezala jasandako zailtasunaz
jabetu.
29
JARDUERAK DBH-3
GIZAKIAK SUAREN BILA HELBURUAK
JARRERAK Klasean ikasitakoa indartzeko erabili
daitezkeen baliabide ezberdinak ezagutu eta
erabili.
30
JARDUERAK DBH-3
PALEONTOLOGIA TAILERRA
Animali talde ezberdinen organoak eta burezurrak
aztertuko ditugu hauen arteko lotura ebolutiboak
ikertzeko.
Aztertzen duzuten guztia marraztu eta idatzi
behar duzute.
31
JARDUERAK DBH-3
PALEONTOLOGIA TAILERRA
Animali talde ezberdinen arteko eboluzioa garbi
ikusten da organo homologoen azterketarekin.
Berdin gertatzen da buruko hezurrak aztertzen
baditugu, talde ezberdinen arteko lotura
ebolutiboa erakusten digu. Paleontologo baten
lanari hurbilduko gara jarduera honetan ikasleek
ikus dezaten ikerlari baten eguneroko lana
(behatu, pentsatu, idatzi-marraztu).
32
JARDUERAK DBH-3
PALEONTOLOGIA TAILERRA HELBURUAK
EDUKIAK Denbora eskala menperatu eta
paleontologia teknikak ikasi. Eboluzio teoriak
indartzen dituen ebidentziak erakutsi.
PROZEDURAK Paleontologia teknikak laborategian
erabili. Idazketa eta marrazketa landu.
33
JARDUERAK DBH-3
PALEONTOLOGIA TAILERRA HELBURUAK
JARRERAK Idazketa eta marrazketari garrantzia
eman ikerketaren barnean. Denbora eskalaren
garrantziaz ohartu. Laborategia klaseak garatzeko
baliabide bezala.
34
JARDUERAK DBH-3
ANIMALIEN SAILKAPENA
Animalien sailkapena maila ezberdinetan ikasiko
dugu. Baita beraien ikaskuntzarako eta
sailkapenerako erabiltzen diren teknika
ezberdinak ere. Kladistika teknika ikasi eta gero
presta ezazue zuek aukeratutako animali taldearen
arbola, multzo ezberdinak, hauen arteko
ezberdintasun biologikoak eta abar.
35
JARDUERAK DBH-3
ANIMALIEN SAILKAPENA HELBURUAK
EDUKIAK Sailkapenerako teknika ezberdinak
ikasi. Haukeratutako taldearen barne egitura
ikasi. Fisiologia eta biologia termino berriak
ikasi.
36
JARDUERAK DBH-3
ANIMALIEN SAILKAPENA HELBURUAK
PROZEDURAK Sailkapenerako teknikak
erabili. Marraztu. Informazioaren
bilaketa. JARRERAK Ikerlarien eguneroko lanaz
ohartu.
37
JARDUERAK DBH- 4
BIOMORFOAK
Jokazazue Hautaketa naturala zaretela eta aukera
ezazue zein intsektuk lortuko duten bizirik
irautea belaunaldi bakoitzean
38
JARDUERAK DBH- 4
BIOMORFOAK
Richard Dawkins biologoak ordenagailu programa
bat diseinatu zuen liburu honetan. Intsektu
bakoitzaren itxura zenbaki batzuk kontrolatzen
dute, geneak bezala. Belaunaldi bakoitzean
zenbakiak aldatzen dihoazte eta jokalariak
gustoko duen intsektua aukeratzen du hurrengo
belaunaldirako. Jokalariak Hautaketa naturalaren
rola jokatzen du.
39
JARDUERAK DBH- 4
BIOMORFOAK HELBURUAK
EDUKIAK Hautaketa naturalaren prozedura ulertu
eta ikasi. Geneen eginkizuna ulertu eta
ikasi. Klasean ikasitako teoriak erabili.
40
JARDUERAK DBH- 4
BIOMORFOAK HELBURUAK
PROZEDURAK Teknologia berriak erabili. JARRERAK Ha
utaketa naturalaren garrantziaz
jabetu. Teknologia berrien erabilpena bultzatu.
41
JARDUERAK DBH- 4
BIZIA BIDEAN
Orain arte ikasitakoarekin egin ezazue ibilbide
bat bizitzaren historian zehar. Zeintzuk izan
dira urtaro aipagarrienak? Adibidez Dinosaurioen
aroa.
42
JARDUERAK DBH- 4
BIZIA BIDEAN
Ikasleek aro ezberdinak bilatuko dituzte
ikasitakoaren artean eta informazioa bilatzen
indartuko dituzte edukiak. Aro ezberdinen artean
bizitzaren sorrera, desagertze garrantzitsuenak,
itsasotik lurrara gertatutako adaptazioa eta abar
nabarituko dira. Aurkezpen batekin lortuko dugu
klase guztia edukietan aberastea.
43
JARDUERAK DBH- 4
BIZIA BIDEAN HELBURUAK
EDUKIAK Bizitzaren historian gertatutako etapa
garrantzitsuenak ikasi. Klasean emandako teoria
berreskuratu eta indartu.
Aurkezpenak prestatzen ikasi.
44
JARDUERAK DBH- 4
BIZIA BIDEAN HELBURUAK
PROZEDURAK Klaseetako lanak sailkatu eta
gorde. Informazioa bilatu. Aurkezpenak
prestatu. Klasearen aurrean hitzegin.
45
JARDUERAK DBH- 4
BIZIA BIDEAN HELBURUAK
JARRERAK Eguneroko lanari garrantzia eman. Jende
aurrean hitzegiteari beldurra galdu. Klasearen
izaera talde moduan landu.
46
JARDUERAK DBH- 4
GAUR EGUNGO DEBATEAK
Aukera ezazue testu bat liburu zerrendatik eta
presta ezazue gaia klasean ikasitakoarekin bat
debate batean defendatzeko. Informazio gehiago
nahi badezue baliabide ezberdinak erabil
ditzakezue.
47
JARDUERAK DBH- 4
GAUR EGUNGO DEBATEAK
Liburu zerrenda gaur egungo zientzilarien
testuekin osatua dago, Richard Dawkins eta
Stephen Jay Gould nabarmenki. Idazle hauek
ikuspuntu berriak sortu dituzte neodarwinismoa
osatuz eta teoria osatu gabe dagoela
erakutsiz. Ikasleek gaur egungo ikuspuntu berriak
ikasiko dituzte, klasean emandakoa indartuko dute
eta idei propioak sortuko dituzte gaiaren
inguruan. Debatea irakasleak moderatu egingo du,
saiatuko da galdera batzuen biden gaia gidatzen.
48
JARDUERAK DBH- 4
GAUR EGUNGO DEBATEAK HELBURUAK
PROZEDURAK Jende aurrean hitzegiten ikasi. Ideiak
defendatu eta lan bat ondo prestatzen
ikasi. JARRERAK Idei propioei garrantzia eman eta
defendatu. Hitzegin eta entzun.
EDUKIAK Gaur egungu ikuspuntu berriak
ikasi. Klasean ikasitakoa indartu. Debate baten
prestaketa eta egitura ikasi.