Pre-trial arrest

1
M?hk?m?y?d?k h?bs (Pre-trial detention)
T?limçi Az?r Nagiyev
2
AZADLIQDAN M?HRUM EDILM? N?DIR??SAS ANLAYISLAR

• Tutulma v? h?bs IHAK-a gör?
• Tutulma v? h?bs anlayislari 5-ci madd?nin
  dem?k olar ki, bütün normalarinda istifad? olunur
  v? daxili hüquqda onlarin nec? adlandirilmasindan
  asili olmayaraq azadliqdan m?hrum edilm? il?
  ?laq?dar olan ist?nil?n t?dbiri bildirir. Avropa
  M?hk?m?sinin fikrinc?, 5-ci madd?nin m?hk?m?
  n?zar?ti haqqinda t?l?binin t?qdim etdiyi t?minat
  azadliqdan m?hrum edilm?nin lap ?vv?lind?n
  qüvv?d? olur, ist?nil?n dig?r yanasma qaçilmaz
  olaraq IHAK-in pozulmasina g?tirib çixaracaq.
• AR CPM-? gör?
• q?timkan t?dbiri bu M?c?ll?d? n?z?rd? tutulmus
  hallarda v? qaydada t?hqiqatçi, müst?ntiq,
  prokuror v? ya m?hk?m? t?r?find?n sübh?li, yaxud
  t?qsirl?ndiril?n s?xsin hüquqlarini müv?qq?ti
  m?hdudlasdirmaqla onun haqqinda seçil?n
  prosessual m?cburiyy?t t?dbiridir (m. 7.0.38.)
• tutulma bu M?c?ll?d? n?z?rd? tutulmus hallarda
  v? qaydada s?xsin azadligini qisa müdd?t?
  m?hdudlasdirmaqla onun müv?qq?ti saxlanilma
  yerind? saxlanilmasidir (m. 7.0.39. )
• h?bs q?timkan t?dbiri qismind? bu M?c?ll?d?
  n?z?rd? tutulmus hallarda v? qaydada
  t?qsirl?ndiril?n s?xsin azadligini müv?qq?ti
  m?hdudlasdirmaqla h?bs yerl?rind? saxlanilmasidir
  (m. 7.0.40. )

3
TUTULMANIN MÖVCUDLUGUNUN MÜ?YY?N EDILM?SI ÜÇÜN
Z?RURI ELEMENTL?R

• Aydin t?s?vvür? malik olmaq lazimdir ki, tutulma
  v? ya h?bs yolu il? azadliqdan m?hrum edilm?
  n?dir, o, n? vaxtdan baslayir, bel? ki, m?hz
  h?min andan IHAK-in 5-ci madd?sinin t?l?bi
  qüvv?d? olur. El? hallar ola bil?r ki, kims?
  azadliqdan m?hrum edilir, lakin bu t?dbir? gör?
  cavabdehlik dasiyan s?xsl?r, xüsus?n bu zaman heç
  bir fiziki m?hdudiyy?t t?tbiq edilm?yibs?, bunu
  azadliqdan m?hrum edilm? kimi q?bul etmirl?r.
• Azadliqdan m?hrum edilm?nin (azadligin
  m?hdudlasdirilmasinin) m?hz hansi andan
  basladiginin mü?yy?n edilm?si cinay?t prosesi
  kontekstind? olduqda ön?mlidir.
• Azadligin m?hdudlasdirilmasinin xarakteri v?
  azadliqdan m?hrum edilmis s?xsin statusu kimi
  anlayislar bu v? ya dig?r t?dbirin azadliqdan
  m?hrum edilm? olub-olmadigini mü?yy?n etm?k üçün
  z?ruridir.

4
H?BSIN KONVENSIYANIN MÜDD?ALARINA UYGUN V? ZIDD
OLMASI HALLARI

• H?bsin IHAK-a uygunlugu. Onun Konvensiyada
  n?z?rd? tutulan m?nada qanuniliyi
• Ist?nil?n azadliqdan m?hrum edilm? daxili hüquqa,
  habel? IHAK-in normalarina tam uygun olmaqla
  h?yata keçirilm?lidir. Basqa sözl? 5-ci madd?nin
  konkret t?l?bl?rin? ?m?l edilm?sini, h?tta onlar
  daxili hüquqda n?z?rd? tutulmasa bel?, t?min
  etm?k z?ruridir. Kurt Türkiy?y? qarsi m?hk?m? isi
• Dövl?t hakimiyy?ti orqanlari h?bs üçün heç bir
  ?sas g?tir? bilm?dikd? Avropa M?hk?m?si 5-ci
  madd?nin 1-ci b?ndinin pozuldugunu mü?yy?n edir.
  D?nizçi v? basqalari Kipr? qarsi m?hk?m? isi
• H?bsin Konvensiyanin müdd?alarina zidd olmasi
• Azadliqdan m?hrum edilm?nin milli s?viyy?d?
  qanuni olan ?sasi 5-ci madd?nin 1-ci b?ndind?
  sadalanan müdd?alara uygun g?lmirs?, birm?nali
  s?kild? qanunsuz sayilacaqdir.
• Bununla bel?, azadliqdan m?hrum edilm? IHAK-da
  sadalanan ?saslardan h?r hansi birin? uygun
  olaraq bas vers? bel?, IHAK onun maksimum
  müdd?tini m?hdudlasdirir.

5
AZADLIGIN M?HDUDLASDIRILMASININ XARAKTERI

• Bu v? ya dig?r s?xs m?cburi qaydada polis
  t?cridxanasinda v? ya h?bsxana kamerasinda
  saxlanilirsa, sübh?siz ki, azadliqdan m?hrum
  edilm? bas vermis olur. Bununla bel?, azadligin
  m?hdudlasdirilmasinin bir çox dig?r formalari da
  mövcuddur ki, 5-ci madd? onlara t?tbiq edil?
  bil?r.
• Burada m?cburiyy?t amilinin olmasi ön?mlidir. De
  Vilde, Ooms v? Versip Belçikaya qarsi m?hk?m? isi
  
• azadliqdan m?hrum edilmis s?xsin azadliqdan
  m?hrum edildiyind?n x?b?rsiz olmasi xüsusi
  ?h?miyy?t? malik deyil ?g?r s?xs konkret yeri
  s?rb?st sur?td? t?rk ed? bilmirs?, bu kifay?tdir.
  
• Azadliq ifrat d?r?c?d? m?hdudlasdirilirsa v? bu
  t?dbir? m?ruz qalan s?xs ist?r küç?d?, ist?rs? d?
  h?r hansi dig?r açiq m?kanda mü?yy?n yeri t?rk
  ed? bilmirs?, yaxud h?r hansi n?qliyyat
  vasit?sinin iç?risind? v? ya binada (bunun kamera
  olmasi vacib deyil) qalmaga m?cbur edilirs?, 5-ci
  madd?nin müdd?alari t?tbiq edilm?lidir. Bununla
  bel?, s?xs mü?yy?n yerd? olark?n mü?yy?n d?r?c?d?
  azadliga malikdirs?, bu, mütl?q o dem?k deyil ki,
  5-ci madd? t?tbiq edil? bilm?z.
• Qutsardi Italiyaya qarsi m?hk?m? isi
• Culiya Mantsoni Italiyaya qarsi m?hk?m? isi
• Kipr Türkiy?y? qarsi m?hk?m? isi
• AIHK in 5-ci madd?si v? Insan hüquqlarinin v?
  ?sas azadliqlarin müdafi?si haqqinda
  konvensiyanin 4 sayli Protokolunun 2-ci madd?si
  (H?r?k?t etm?k azadligi)nin üst-üst? düs? bilm?si
  v? f?rql?ndirilm?si

6
5- CI MADD?NIN 1-CI B?NDIN? ?SAS?N AZADLIQDAN
M?HRUM EDILM?NIN ?SASLARI

• 5-ci madd?nin 1-ci b?ndin? ?sas?n, azadliqdan
  m?hrum edilm? üç halda ?sasli ola bil?r
• 1) hüquq pozuntusunun tör?dilm?sind? ?sasli sübh?
  il? bagli s?xs tutulduqda v? ya h?bs? alindiqda
  (c yarimb?ndi)
• 2) hüquq pozuntusunun tör?dilm?sin? gör? c?za
  qismind? s?xs qanuni h?bs? alindiqda (a
  yarimb?ndi)
• 3) s?xs basqa dövl?t? t?hvil verilm?si il?
  ?laq?dar olaraq tutulduqda (f yarimb?ndi).
• h?bs? alinmanin mümkünlüyün? veril?n ?h?miyy?tl?
  bagli q?rarlarda Hertel Isveçr?y? qarsi m?hk?m?
  isi üzr? 25.08.1998 Sür?k Türkiy?y? qarsi
  m?hk?m? isi üzr? 8.07.1999 q?rarlarda mü?yy?n
  edildi ki, b?zi m?hdudiyy?tl?r fikri ifad? etm?k
  azadligi hüququnun pozuntusudur.
• hüquq pozuntusunun tör?dilm?sind? ?sasli olaraq
  sübh?li bilin?n s?xsl?rin azadliqdan m?hrum
  edilm?si h?min hüquq pozuntusunun tör?dilm?sind?n
  ?vv?l v? ya sonra bas ver? bil?r. Lakin Lukanov
  Bolqaristana qarsi m?hk?m? isind?, hüquq
  pozuntusu h?r hansi s?xsin azadliqdan m?hrum
  edilm?sinin ?sasi kimi daxili hüquqda faktiki
  olaraq n?z?rd? tutulmalidir. Bu z?ruri s?rtd?n
  ?lav? iki dig?r s?rt d? vardir.
• Birinci s?rt ondan ibar?tdir ki, hüquq
  pozuntusunun tör?dilm?sind? sübh?li bilin?n
  s?xsin tutulmasi onun s?lahiyy?tli m?hk?m?
  orqani qarsisinda durmasi m?qs?di il? h?yata
  keçirilm?lidir.
• Ikinci s?rt is? ondan ibar?tdir ki, hüquq
  pozuntusunun tör?dilm?si bar?d? sübh? ?sasli
  olmalidir.

7
5- CI MADD?Y? ?SAS?N AZADLIQDAN M?HRUM EDILM?NIN
?SAS S?RTL?RI

• S?lahiyy?tli m?hk?m? orqaninin yanina g?tirilm?
• bu t?dbir yalniz o halda 5-ci madd?nin 1-ci
  b?ndinin c yarimb?ndin? uygun olacaq ki, h?min
  s?xs? qarsi cinay?t isi qaldirmaq m?qs?di il?
  h?yata keçirilmis olsun. Bu, 5-ci madd?nin 1-ci
  b?ndinin c yarimb?ndi il? 3-cü b?ndi arasinda
  ?laq?nin oldugunu t?sdiq edir. Birinci norma
  azadliqdan m?hrum etm?y? icaz? verir, ikinci is?
  t?l?b edir ki, h?min normadaki ?saslar t?tbiq
  edil?rk?n azadliqdan m?hrum edilmis s?xs hakimin
  v? ya qanunla m?hk?m? hakimiyy?tini h?yata
  keçirm?k s?lahiyy?ti verilmis dig?r v?zif?li
  s?xsin yanina g?tirilm?lidir v? aglabatan müdd?t
  ?rzind? m?hk?m? arasdirmasi v? ya m?hk?m?y? q?d?r
  azad edilm?k hüququna malikdir. 5-ci madd?nin
  3-cü b?ndind? n?z?rd? tutulan hakim v? ya dig?r
  v?zif?li s?xs ifad?si 5-ci madd?nin 1-ci
  b?ndinin c yarimb?ndind? n?z?rd? tutulan
  s?lahiyy?tli m?hk?m? orqani termininin
  izahidir.
• Broqan Birl?smis Kralliga qarsi v? Mürrey
  Birl?smis Kralliga qarsi m?hk?m? isl?ri Yesius
  Litvaya qarsi m?hk?m? isi
• Engel v? basqalari Niderlanda qarsi m?hk?m? isi
• Çiulla Italiyaya qarsi m?hk?m? isi
• ?sasli sübh?
• 5-ci madd?nin 1-ci b?ndinin c yarimb?ndind?
  n?z?rd? tutulur ki, s?xsin azadliqdan m?hrum
  edilm?si üçün onun hüquq pozuntusu tör?tdiyin?
  dair ?sasli sübh?nin olmasi z?ruridir. yalniz
  bel? hallarda azadliqdan m?hrum edilm? kifay?t
  q?d?r ?saslandirila v? qanuni ola bil?r.
  Ist?nil?n sübh? vicdanli sübh? olmalidir.
• Mürrey Birl?smis Kralliga qarsi m?hk?m? isi
  Broqan Birl?smis Kralliga qarsi v? Mürrey
  Birl?smis Kralliga qarsi m?hk?m? isl?ri Foks,
  Kempbell v? Hartli Birl?smis Kralliga qarsi
  m?hk?m? isi
• Ibtidai h?bsin z?ruriliyi
• Avropa M?hk?m?si d?f?l?rl? bildirmisdir ki,
  sübh?nin mövcudlugu h?bsin z?ruri s?rti olsa da,
  mü?yy?n vaxt keçdikd?n sonra h?bsin müdd?tinin
  uzadilmasi üçün kifay?t etmir.

8
IBTIDADI H?BSIN ?SASLANDIRILMASI

• KONVENSIYA V? PRESEDENTL?R? ?SAS?N
• Avropa M?hk?m?si hüquq pozuntusu tör?dilm?sind?
  ?sasli olaraq sübh?li bilin?n s?xsin ibtidai h?bs
  müdd?tinin uzadilmasini mümkün ed?n dörd s?b?bi
  göst?rmisdir
• s?xsin gizl?nm?si t?hlük?si
• is üzr? h?qiq?tin askara çixarilmasi prosesin?
  s?xsin mane olmasi t?hlük?si
• yeni cinay?tl?r tör?dilm?sinin qarsisinin
  alinmasi z?rur?ti
• ictimai asayisin qorunmasi z?rur?ti.
• Ön?mli olan budur ki, onlarin konkret situasiyaya
  t?tbiqinin n? d?r?c?d? mümkün olmasi lazimi v?
  ?sasli s?kild? n?z?rd?n keçirilm?yibs?,
  azadliqdan m?hrum edilm? müdd?tinin
  ?saslandirilmasi üçün bu s?b?bl?rd?n h?r hansi
  birind?n istifad? edilm?sin. Bu s?b?bl?rin
  t?tbiqinin mümkün olmadigi mü?yy?n edildikd?,
  tutulmus s?xs 5-ci madd?nin 3-cü b?ndin? ?sas?n
  h?bsd?n azad olunmalidir.
• AR CPM-? GÖR? CINAY?T PROSESIND? TUTMANIN
  T?TBIQI (madd? 147)

9
IBTIDAI H?BSIN MÜDD?TI

• IHAK-a gör?
• 5-ci madd?nin 3-cü b?ndi t?l?b edir ki, m?hk?m?y?
  q?d?r azadliqdan m?hrum edilm? aglabatan müdd?t
  h?ddini asmamalidir. Avropa M?hk?m?si d?f?l?rl?
  q?rar çixarmisdir ki, s?xsin uzun müdd?t h?bsd?
  saxlanilmasina yalniz o halda haqq qazandirila
  bil?r ki, t?qsirsizlik prezumpsiyasina
  baxmayaraq, isd? ictimai maraqlarin müdafi?si
  t?l?binin s?xsi azadliga hörm?t t?l?bind?n üstün
  tutulmali oldugunu göst?r?n d?qiq ?lam?tl?r
  olsun.
• Avropa M?hk?m?si h?bsd? saxlanma müdd?tini
  tutulma anindan h?bsd?n azad edilm? anina q?d?r
  n?z?rd?n keçirir. S?xs m?hk?m? arasdirmasi
  müdd?tind? h?bsd? saxlanmaqda davam edirs?,
  n?z?rd?n keçiril?n müdd?t birinci instansiya
  m?hk?m?sinin hökmünün (b?ra?t v? ya ittiham
  hökmünün) çixarildigi anad?k davam edir. M?hk?m?
  q?rara almisdir ki, 5-ci madd?nin 3-cü b?ndi
  birinci instansiya m?hk?m?si t?r?find?n ittiham
  hökmünün q?bul edilm?sind?n sonraki h?bsd?
  saxlanma müdd?tin? samil olunmur. H?min müdd?tin
  hüquqi ?sasi 5-ci madd?nin 1-ci b?ndinin a
  yarimb?ndind? n?z?rd? tutulmusdur.
• AR CPM -? gör? h?bsd? saxlama müdd?ti (Madd?
  158.)
• H?ddi v? maksimum h?ddi
• Cinay?t isi üzr? m?hk?m?y?d?k icraat zamani
  q?timkan t?dbiri qismind? h?bs seçilm?si bar?d?
  q?rar q?bul ed?rk?n m?hk?m? t?qsirl?ndiril?n
  s?xsin h?bsd? saxlanilma müdd?tini böyük ictimai
  t?hlük? tör?tm?y?n cinay?t tör?dilm?sin? gör? 2
  (iki) ay h?ddind?, az agir cinay?t tör?dilm?sin?
  gör? 3 (üç) ay h?ddind?, agir v? xüsusil? agir
  cinay?t tör?dilm?sin? gör? is? 4 (dörd)
  ay h?ddind? mü?yy?n edir.152 (madd? 158.1.)
• hesablanma ani
• T?qsirl?ndiril?n s?xsi h?bsd? saxlama müdd?ti
  s?xsin tutulma zamani faktiki h?bs? alindigi
  andan, o, tutulmadiqda is? h?bs q?timkan
  t?dbirinin seçilm?si bar?d? m?hk?m? q?rarinin
  icra edildiyi andan hesablanir. T?qsirl?ndiril?n
  s?xsi h?bsd? saxlama müdd?tin? asagidakilar
  daxildir153 (madd? 158.2.)

10
DAXILI QANUNVERICILIKD? 5-CI MADD? IL? BAGLI
T?MINATLAR

• AR CPM Madd? 14. Azadliq hüququnun t?min edilm?si
  
• AR CPM Madd? 15. S?xsiyy?tin toxunulmazligi
  hüququnun t?min edilm?si
• Dig?r madd?l?r üzr?
• Tutuldugu, h?bs? alindigi v? ya müvafiq olaraq
  sübh?li s?xs qismind? birinci dindirm?y?d?k,
  yaxud t?qsirl?ndiril?n s?xs? ittiham elan
  edildiyi andan müdafi?çinin yardimindan istifad?
  etm?k (m. 19.4.1.)
• Qanunla (CPM-nin 158 v? 159-cu madd?l?ri) n?z?rd?
  tutulmus müdd?tl?r keç?n?d?k ittihamin
  ?sasliliginin mü?yy?n olunmasi üçün m?hk?m?
  qarsisinda dayana v? m?hk?m? baxisindan
  keç? bilsin (m. 48.2.1.)
• S?xs cinay?t isi üzr? m?hk?m?y?d?k icraatda
  qanunda göst?rilmis müdd?td?n artiq h?bsd?
  qalarsa, ona d?ymis m?n?vi ziyana gör? pul
  kompensasiyasini almaq hüququna malikdir. (m.
  48.4.) (m. 56.0.5.) (m. 59.3.)
• Müst?ntiq bu v?zif?l?ri yerin? yetirm?lidir (m.
  85.2.) sübh?li s?xs? tutuldugu, t?qsirl?ndiril?n
  s?xs? is? ittiham elan olundugu v? ya h?bs
  edildiyi andan hüquqlarini bildirm?k, müvafiq
  olaraq tutulmasinin, cinay?t m?suliyy?tin? c?lb
  edilm?sinin v? ya h?bs? alinmasinin s?b?bl?rini
  izah etm?k (m. 85.2.2.) s?xsin tutuldugu,
  ittiham elan olundugu v? ya h?bs? alindigi andan
  müdafi?çinin yardimindan istifad? hüququnu t?min
  etm?k (bu M?c?ll?nin 153.2.5153.2.8-ci
  madd?l?rind? n?z?rd? tutulmus müdd?alara uygun
  olaraq) (m. 85.2.3.)
• T?qsirl?ndiril?n s?xsl?r bar?sind? h?bs q?timkan
  t?dbirinin seçilm?si il? bagli t?qdimatlara
  baxilark?n m?hk?m?l?r t?r?find?n qanunvericiliyin
  t?tbiqi t?crüb?si haqqinda Az?rbaycan
  Respublikasi Ali M?hk?m?si Plenumunun 3 noyabr
  2009-cu il tarixli 2 sayli q?rari
• AZ?RBAYCAN RESPUBLIKASI KONSTITUSIYA M?HK?M?SI
  PLENUMUNUN Az?rbaycan Respublikasi
  Cinay?t-Prosessual M?c?ll?sinin  157.5-ci
  madd?sinin s?rh olunmasina dair 09 iyul 2010-cu
  il tarixli Q ? R A R I

11
AR CPM-? GÖR? Q?TIMKAN T?DBIRL?RININ T?TBIQI
?SASLARI V? XÜSUSIYY?TL?RI

• 155.1. Q?timkan t?dbirl?ri müvafiq t?hqiqatçi,
  müst?ntiq, ibtidai arasdirmaya prosessual
  r?hb?rliyi h?yata keçir?n prokuror v? ya m?hk?m?
  t?r?find?n o hallarda t?tbiq oluna bil?r ki,
  cinay?t t?qibi üzr? toplanmis materiallar sübh?li
  v? ya t?qsirl?ndiril?n s?xs t?r?find?n asagidaki
  h?r?k?tl?rin edilm?si ehtimalina kifay?t q?d?r
  ?sas versin
• 155.1.1. cinay?t prosesini h?yata keçir?n
  orqandan gizl?nm?k
• 155.1.2. cinay?t prosesind? istirak ed?n s?xsl?r?
  qanunsuz t?sir göst?rm?kl?, cinay?t t?qibi üzr?
  ?h?miyy?t k?sb ed?n materiallari gizl?tm?kl? v?
  ya saxtalasdirmaqla ibtidai istintaqin v? ya
  m?hk?m? baxisinin normal gedisin? mane olmaq
• 155.1.3. cinay?t qanunu il? n?z?rd? tutulmus
  ?m?li yenid?n tör?tm?k v? ya c?miyy?t üçün
  t?hlük? yaratmaq
• 155.1.4. cinay?t prosesini h?yata keçir?n orqanin
  çagirislarina üzrlü s?b?bl?r olmadan g?lm?m?k v?
  ya dig?r yolla cinay?t m?suliyy?tin? c?lb
  edilm?kd?n v? c?za ç?km?kd?n boyun qaçirmaq
• 155.1.5. m?hk?m? hökmünün icra edilm?sin? mane?
  tör?tm?k.
• 155.2. Q?timkan t?dbirinin seçilm?sinin
  z?ruriliyi v? onlardan hansinin konkret sübh?li
  v? ya t?qsirl?ndiril?n s?xs? t?tbiq edilm?si
  m?s?l?si h?ll edil?rk?n t?hqiqatçi, müst?ntiq,
  ibtidai arasdirmaya prosessual r?hb?rliyi h?yata
  keçir?n prokuror v? ya m?hk?m? asagidakilari
  n?z?r? almalidir
• 155.2.1. sübh?li v? ya t?qsirl?ndiril?n s?xs?
  istinad edil?n ?m?lin agirligini, xarakterini v?
  tör?dilm? s?raitini
• 155.2.2. sübh?li v? ya t?qsirl?ndiril?n s?xsin
  s?xsiyy?tini, yasini v? s?hh?tini, m?sguliyy?t
  növünü, ail?, maddi v? sosial v?ziyy?tini, o
  cüml?d?n himay?sind? s?xsl?rin v? daimi yasayis
  yerinin olmasini
• 155.2.3. ?vv?ll?r cinay?tin tör?dilm?sini,
  q?timkan t?dbirinin seçilm?sini v? dig?r
  ?h?miyy?tli hallari.
• 155.3. H?bs v? ona alternativ q?timkan t?dbirl?ri
  yalniz asagidaki t?qsirl?ndiril?n s?xs bar?sind?
  t?tbiq oluna bil?r
• 155.3.1. 2 (iki) ild?n artiq müdd?t? azadliqdan
  m?hrum etm? növünd? c?za t?yin edil? bil?n
  cinay?tin tör?dilm?sind? ittiham olunan s?xs?
• 155.3.2. bu M?c?ll?nin 155.1.1 v? 155.1.3-ci
  madd?l?rind? n?z?rd? tutulmus h?r?k?tl?rin
  qarsisini almaq üçün 2 (iki) il?d?k az müdd?t?
  azadliqdan m?hrum etm? növünd? c?za t?yin edil?
  bil?n cinay?tin tör?dilm?sind? ittiham olunan
  s?xs?. 147

12
(No Transcript)