Prace wykonala: Malgorzata Augustyniak kl. Ie

1
Nasz kochany Uklad Sloneczny

• Prace wykonala Malgorzata Augustyniak kl. Ie

2
Schemat Ukladu Slonecznego
3
Uklad Sloneczny, planety

• Uklad Sloneczny - grupa cial niebieskich
  poruszajacych sie wokól Slonca, utrzymywanych
  silami grawitacyjnymi Slonca planety i ich
  ksiezyce, planetoidy, komety, ciala meteorowe (
  meteoroidy- ciala niebieskie niewielkich
  rozmiarów - skalne bryly materii lub drobiny
  pylu- poruszajace sie w przestrzeni
  miedzyplanetarnej ). Prawie cala masa Ukladu
  Slonecznego skupiona jest w Sloncu 99,87. Nasz
  system planetarny powstal ok. 4,6 miliarda lat
  temu w wyniku przyciagania grawitacyjnego czastek
  rozleglego obloku materii pylowo-gazowej.
  Stopniowo doprowadzilo to do powstania Slonca,
  planet i ich ksiezyców, planetoid. Powstale ciala
  narazone byly na liczne zderzenia z pozostalymi
  fragmentami Ukladu Slonecznego slady tego widac
  do dzis, np. porysowanie powierzchni Marsa, ruch
  wsteczny Wenus, dziwne nachylenie osi obrotu
  Urana. Wzgledem sasiednich gwiazd Ukladu
  Slonecznego porusza sie z predkoscia 20 km/s.
  Lezy w jednym z ramion spiralnych Drogi Mlecznej.
• planety Ukladu Slonecznego - sposród 9 planet
  Ukladu Slonecznego z Ziemi mozna dostrzec golym
  okiem 5 Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza i
  Saturna. Wszystkie planety dzieli sie na 2 grupy
  planety wewnetrzne male i skaliste planety
  podobne do Ziemi, do których, poza Ziemia,
  zaliczane sa Merkury, Wenus i Mars, oraz planety
  zewnetrzne olbrzymie kule gazowe, jakimi sa
  Jowisz, Saturn, Uran i Neptun oraz lodowy Pluton
  (niektórzy astronomowie uwazaja Plutona za
  planetoide).

4
Merkury

     Znajduje sie najblizej Slonca (sr. odl. - 58
mln km), z tego takze powodu porusza sie
najszybciej (48 km/s), dokonujac pelnego obiegu
wokól Slonca w ciagu 88 dni.      Merkury ma
4878 km srednicy - tylko Pluton jest mniejszy.
Powierzchnia Merkurego bardzo przypomina
powierzchnie Ksiezyca, jego najwiekszy krater ma
ok. 1 300 km sr. Merkury wiruje bardzo powoli,
dokonujac pelnego obrotu wokól wlasnej osi w
ciagu 59 dni. Na powierzchni wystepuja bardzo
duze wahania temperatur spowodowane brakiem
atmosfery. W aktualnie naslonecznionym miejscu
temp. wynosi do 430C, a po stronie ciemnej
-170C. Merkury nie posiada ksiezyców.
5
Wenus
     Wenus jest druga planeta liczac od Slonca.
Pod pewnymi wzgledami jest bardziej podobna do
Ziemi niz Mars - srednica wynosi 12 103 km
(Ziemia -12 756 km), Wenus jednak wiruje w
przeciwnym kierunku, (pelny obrót w ciagu 243,01
doby), dokonujac pelnego obiegu wokól Slonca w
224,70 doby. srednia odleglosc od Slonca wynosi
108,2 mln km. Wenus nie posiada naturalnych
satelitów. Jej powierzchnia jest spowita gesta
warstwa chmur zawierajacych kwas siarkowy, a
atmosfera zawiera ok. 96 dwutlenku wegla - co
powoduje efekt cieplarniany - Wenus jest
najgoretsza planeta, pomimo ze nie jest najblizej
Slonca, temperatura na jej powierzchni wynosi
480C.      Wenus jest najjasniejszym obiektem
na ziemskim niebie zaraz po Sloncu i Ksiezycu
(jej maksymalna obserwowana wielkosc gwiazdowa
wynosi -4,4 mag, Slonce -26,7, Syriusz A -
najjasniejsza gwiazda na niebie zaraz po Sloncu
-1,4).
6
Ziemia
 Srednica Ziemi wynosi 12756 km, aphelium 152,1
mln km, peryhelium 147,1 mln km, srednia
predkosc orbitalna 29,79 km/s, doba 23,93h czas
obiegu wokól S. 365,26 doby. Doba ziemska
nieustannie sie wydluza, jest to spowodowane
prawdopodobnie przez Ksiezyc.      Nachylenie
orbity Ziemskiej do plaszczyzny orbity wynosi
23,4. Ziemia wiruje jak baczek (pelny obrót
wykonuje w ok. 26 000 lat), zauwazalnym wynikiem
tego jest zmiana gwiazdy polarnej (np. za 12 000
lat nowa g. polarna bedzie Wega).
7
Ksiezyc
Ksiezyc jest bardzo ciekawym obiektem z punktu
widzenia prostych obserwacji astronomicznych.
Mozna obserwowac nie tylko szczególy jego
powierzchni, ale równiez wiele zjawisk zwiazanych
z ruchem Ksiezyca na sferze niebieskiej. Zdarzaja
sie one dosyc czesto, poniewaz Ksiezyc szybko
zmienia swoje polozenie na tle nieba. Plaszczyzna
orbity Ksiezyca jest nachylona do plaszczyzny
orbity Ziemi pod katem 509. Dlatego poruszajac
sie stale w poblizu ekliptyki Ksiezyc "spotyka"
czesto planety lub niektóre gwiazdy. Moze wówczas
dojsc do efektownych konfiguracji, a nawet do
chwilowego zakrycia ciala niebieskiego przez
tarcze Ksiezyca. Najladniejsze zjawisko zachodzi
wtedy, gdy Ksiezyc, Ziemia i Slonce znajduja sie
dokladnie na tej samej prostej. Wtedy z
niektórych obszarów Ziemi mozna obserwowac
zacmienie Slonca lub zacmienie Ksiezyca. To
pierwsze zjawisko zdarza sie maksymalnie 5 razy w
roku, ale moze byc ogladane tylko z niewielkiego
fragmentu Ziemi, drugie wystepuje nie czesciej
niz 3 razy w ciagu roku. W 1919 roku wyruszyly
dwie ekspedycje astronomiczne, jedna do Brazylii
a druga do Afryki, aby korzystajac z zacmienia
Slonca dokonac bardzo ciekawego i waznego
doswiadczenia. Kiedy Ksiezyc zaslonil na chwile
Slonce, wykonano zdjecie nieba w okolicy
zaslonietej tarczy slonecznej. Po przeprowadzeniu
dokladnej analizy okazalo sie, ze widoczne na
zdjeciu gwiazdy odsunely sie o kat 2. Oznaczalo
to, ze Slonce zakrzywia czasoprzestrzen w
stosunku odpowiednim do wlasnej masy. W ten
sposób potwierdzona zostala ogólna teoria
wzglednosci.
8
Mars
  Mars - czwarta, w kolejnosci, planeta od
Slonca, jest takze ostatnia planeta wewnetrzna.
Posiada dwa ksiezyce Phobos (Strach) i Deimos
(Groza) - (sa to planetoidy przechwycone przez ta
planete, maja nieregularne ksztalty, a ich
przecietna srednica to odpowiednio 22 i 13 km).
Mars posiada cienka atmosfere zlozona prawie w
calosci z dwutlenku wegla, sa takze slady azotu,
argonu, tlenu i pary wodnej. Czasami pojawiaja
sie gwaltowne burze piaskowe i mgly, które
przyslaniaja czesc powierzchni. Swoja czerwona
barwe Mars zawdziecza duzej ilosci tlenku zelaza,
który znajduje sie w kamieniach pokrywajacych
jego powierzchnie. W odleglej przeszlosci na
Marsie byly bardzo duze ilosci wody, które
spowodowaly powstanie wielu kanalów. Mars,
podobnie jak Ziemia posiada widoczne czapy
polarne - zbudowane z zestalonego dwutlenku wegla
i lodu, czapy te czesciowo odmarzaja w czasie
"lata". Mars pomimo swojego malego rozmiaru
posiada najwiekszy wulkan w Ukladzie Slonecznym.
Wulkan ten nosi nazwe Góra Olimp, ma ok. 25 km
wysokosci i 600 km srednicy. Srednia temperatura
na Marsie wynosi -40C - srednia odleglosc tej
planety od Slonca wynosi 227,9 mln km. Rok trwa
1,88 lat ziemskich, a doba 24h37m. Mars ma ok.
2-krotnie mniejsza srednice niz Ziemia (6 786
km).
9

Ksiezyce Marsa
Phobos to wiekszy i blizszy planecie sposród
dwóch ksiezyców Marsa, odkrytych w 1877 przez
amerykanskiego astronoma A. Halla. Sredni promien
orbity Phobosa wynosi 9323 km, zas okres obiegu
dokola planety - 7 godzin 39 min (jest on
mniejszy od okresu obrotu Marsa wokól wlasnej
osi, przez co dla obserwatora z Marsa wschodzi na
tamtejszym zachodzie, a zachodzi na wschodzie).
Bryla Phobosa jest w przyblizeniu elipsoida o
dlugosciach osi równych 27, 12 i 11 km oraz
masie 11 900 mld ton. Albedo wynosi 6 a pokryta
pylem powierzchnia posiada widoczne rysy i
kratery, z których najwiekszy ma srednice 10 km.
Srednia gestosc Phobosa wynosi okolo 2 g/cm3, a
przyspieszenie grawitacyjne na jego powierzchni
równe jest 0.0063 m/s2. Phobos jest
najprawdopodobniej przechwycona przez Marsa
planetoida, która spadnie na jego powierzchnie za
okolo 100 mln lat.
Deimos jest drugim, liczac od powierzchni
planety, satelita Marsa. Jego srednia odleglosc
od planety wynosi 23 460 km. Wymiary Deimos to
11x12x15 km, pokryty jest on licznymi kraterami.
Podobnie jak Phobos, jest prawdopodobnie
przechwycona przez pole grawitacyjne Marsa
planetoida. Odkryty zostal w 1877 przez A. Halla.
10
Jowisz
Jowisz to najwieksza i najmasywniejsza planeta
Ukladu Slonecznego. Jego masa jest 2,5 raza
wieksza od masy wszystkich pozostalych planet
razem wzietych, ma srednice 11 razy wieksza od
Ziemi (142 986 km) i ma 318 razy wieksza mase.
Jego srednia odleglosc od Slonca wynosi 778,3 mln
km, pelny obieg dookola Slonca wykonuje w 11,86
lat ziemskich. Doba na Jowiszu trwa tylko 9h55m,
co powoduje charakterystyczne ulozenie chmur - w
pasy. Jowisz jest prawie calkowicie zbudowany z
gazu -nie mozna wiec wyznaczyc jego powierzchni,
tylko w centrum planety znajduje sie plaszcz z
metalicznego wodoru oraz skaliste jadro. Planeta
ta sklada sie w 90 z wodoru i 10 z helu,
ostatnie badania przy pomocy próbników wykazaly,
ze Jowisz obfituje w wode.      W atmosferze
tego olbrzyma powstaja i znikaja liczne cyklony o
czerwonej i bialej barwie. Najbardziej znana jest
Wielka Czerwona Plama to olbrzymi, staly
antycyklon, o powierzchni 3-krotnie wiekszej od
pow. Ziemi.      Jowisz posiada takze
najwieksze w Ukladzie Slonecznym pole magnetyczne
(nawet Slonce takiego nie ma). Posiada takze
cienki pierscien z drobinek pylu i odlamków
skalnych (byc moze pozostalosci po malym
ksiezycu, który zbytnio zblizyl sie do planety),
oraz 16 ksiezyców, z czego 4 maja srednice pow. 3
000 km (tzw. galileuszowe - Ganimedes, Europa,
Kallisto i Io.
11
Przykladowe Ksiezyce Jowisza
Metis jest najblizszym satelita Jowisza. Wraz z
ksiezycem Adrastea lezy wewnatrz glównego
pierscienia Jowisza, okolo 128 000 km od srodka
planety. Byc moze stanowia one zródlo materialu
dla tego pierscienia. Obecnie bardzo malo wiemy o
tym ksiezycu
Adrastea jest drugim z kolei satelita Jowisza.
Podobnie jak Metis lezy wewnatrz jego glównego
pierscienia, stanowiac byc moze dla niego zródlo
materialu. Obecnie posiadamy bardzo malo
informacji o tym ksiezycu.
Io jest trzecim pod wzgledem wielkosci satelita
Jowisza, oznaczonym numerem I. Odkryty zostal w
1610 przez Galileusza i niezaleznie przez G.
Mariusa, jako jeden z czterech pierwszych (poza
Ksiezycem) satelitów w Ukladzie Slonecznym. Na Io
odkryto slady aktywnej dzialalnosci wulkanicznej.
Sondy kosmiczne Voyager zaobserwowaly jednoczesna
erupcje dziewieciu wulkanów ich pióropusze
unosza sie ponad 300 km nad powierzchnia
ksiezyca. Choc temperatura na powierzchni Io
wynosi srednio okolo -143 C, to jednak istnieje
miejsce zwiazane z dzialalnoscia wulkaniczna,
gdzie temperatura wynosi okolo 17 C. Pod
wzgledem skladu, Io zbudowany jest w wiekszosci
z materialu skalnego oraz niewielkiej ilosci
zelaza.
Amaltea jest jednym z mniejszych ksiezyców
Jowisza. Odkryta w 1892 roku przez Edwarda
Emersona Barnarda jest ostatnim ksiezycem w
Ukladzie Slonecznym odkrytym w wyniku
bezposredniej obserwacji wizualnej. Jednoczesnie
jest pierwszym satelita Jowisza odkrytym po
ksiezycach galileuszowych. Amaltea jest
nieregularna bryla, usiana kraterami, których
rozmiary sa relatywnie duze w stosunku do
rozmiaru satelity.
12
Saturn
Saturn to druga pod wzgledem wielkosci z gazowych
olbrzymów (sr. 120 500 km). Saturn krazy ze
srednia odl. od Slonca wynoszaca 1mld 427 mln
km, okres orbitalny (rok) trwa 29,46 lat
ziemskich, a doba 10h40m. Sklad atmosfery tej
planety oraz jej budowa jest podobna do Jowisza,
jednak Saturn ma o wiele mniejsza gestosc 0,69
g/cm3 (woda - 1g/cm3), gdyby zbudowac odpowiednio
duze naczynie z woda i wrzucic tam Saturna
plywalby on jak pilka. Mala gestosc i duza
predkosc rotacji powoduja, ze 6 planeta od Slonca
jest bardzo splaszczona. Saturn posiada kilka
pierscieni (oznaczonych literami alfabetu)
pierscienie A,B i C moga byc obserwowane nawet
prze lornetke, rozchodza sie one do 420 000 km od
planety, a maja tylko 1 km grubosci. Saturn
posiada 18 znanych ksiezyców - najwieksze Tethys
i Dione.
13
Przykladowe Ksiezyce Saturna
Mimas, jeden z najblizszych ksiezyców Saturna
odkryty zostal juz w 1789 roku przez Williama
Herschela. Jego lodowa powierzchnia posiada wiele
kraterów, z których jeden nazwany zostal Herschel
na czesc odkrywcy ksiezyca. Jest on
nieproporcjonalnie duzy w stosunku do wymiarów
satelity, jego srednica wynosi 130 kilometrów
(jedna trzecia srednicy Mimasa), zas glebokosc -
okolo 10 kilometrów. W jego srodku znajduje sie
masyw górski, którego najwyzszy szczyt siega
niemal 6 kilometrów ponad dno krateru. Sila
uderzenia, które spowodowalo powstanie tego
krateru, bliska byla spowodowania rozpadu
ksiezyca. Temperatura na powierzchni Mimasa
wynosi okolo -200C
Tytan, najwiekszy ksiezyc Saturna i drugi pod
wzgledem wielkosci (po Ganimedesie) ksiezyc
Ukladu Slonecznego, odkryty zostal w roku 1655
przez Ch. Huygensa. Choc zaklasyfikowany do grona
ksiezyców, pod wzgledem rozmiaru przewyzsza takie
planety jak Merkury i Pluton. Jako jedyny ksiezyc
w Ukladzie Slonecznym posiada gesta atmosfere
gazowa zawierajaca 85 azotu, 12 argonu, 3
gazów organicznych (podobny sklad atmosfera
ziemska miala ok. 4 mld lat temu).Cisnienie przy
powierzchni Tytana, która pokrywa lód, zestalony
amoniak oraz morze metanu, wynosi ok. 1.6
atmosfery, zas temperatura - srednio okolo
-178C. Duze nadzieje na poznanie wygladu oraz
skladu powierzchni Tytana wiazano z misja
Voyagera 1, który przelatywal w poblizu ksiezyca
w listopadzie 1980 roku. Niestety, grube chmury i
potezna warstwa atmosfery calkowicie zaslaniajaca
ten glob nie pozwolily na szczególowe poznanie
jego powierzchni.
14
Uran

 Uran - 7 planeta, ma srednice ok. 51 100 km,
srednia odleglosc od Slonca wynosi 2 mld 869 mln
km, czas obiegu 84 lata ziemskie, a doba
17h14m.      Uran ma najmniej urozmaicony
wyglad ze wszystkich planet. Jest pokryty
jednolita warstwa chmur (z wodoru, helu i
metanu), o zabarwieniu niebiesko-zielonym.
Najbardziej wyrózniajaca cecha Urana jest jego
nachylenie osi do plaszczyzny orbity wynoszace az
97,9, co sprawia, ze Uran jakby toczy sie po
orbicie, a nie jak pozostale planety porusza sie
wirujac jak baczek.      Uran posiada kilka
pierscieni zbudowanych z tak malych drobin, ze
przypominaja one dymek papierosowy. Planeta ta
posiada takze 15 ksiezyców (najwieksze (pow. 1
000 km sr.) to Umbriel, Oberon, Tytania i Ariel).
15
Przykladowe Ksiezyce Urana
Miranda, odkryty w 1948 przez G.Kuipera ksiezyc
Urana nie nalezy do grona najwiekszych satelitów
tej planety, jest jednak ksiezycem, najblizej
którego przelatywal Voyager 2 podczas swojej
misji. Dzieki temu dostepne sa zdjecia Mirandy,
na których widac szczególy powierzchni o
rozmiarach kilkuset metrów. Srednica tego
ksiezyca wynosi ponad 480 km, zas srednia
odleglosc od Urana - 129 780 km.Jej powierzchnia
pokryta jest licznymi kraterami, peknieciami i
szczelinami swiadczacymi o aktywnej dzialalnosci
wulkanicznej. Niektóre z kanionów maja nawet do
20 km glebokosci. Srednia temperatura na
powierzchni Mirandy wynosi 187C
Titania, najwiekszy ksiezyc Urana, ma srednice
ponad 1600 km i okraza planete w odleglosci 435
800 km po niemal kolowej orbicie. Odkryty zostal,
podobnie jak drugi pod wzgledem wielkosci Oberon,
w roku 1787 przez W.Herschela. Na jego skalistej
powierzchni widac kilka duzych kraterów
uderzeniowych, jednak satelita ten glównie
pokryty jest wieloma mniejszymi kraterami. Na
zdjeciach widoczny jest gleboki rów o dlugosci
okolo 1600 kilometrów, w którego górnej czesci
znajduje sie duzy krater otoczony podwójnymi
scianami.
16
Neptun
    Neptun to przedostatnia planeta od Slonca (a
czasami nawet ostatnia), sr. odl. od Slonca 4,5
mld km, czas obiegu164,8 lat ziemskich, doba
16h7m. Neptun ma srednice równikowa równa49 500
km, a jego budowa nie rózni sie znacznie od
budowy Urana.      Chmury, na tej planecie,
maja zabarwienie niebieskie, wystepuja takze,
podobnie jak na Jowiszu, cyklony i antycyklony
(predkosc wiatru w cyklonach moze przekraczac
nawet 2000 km/h). Neptun posiada pierscienie i 8
ksiezyców (najwiekszy Triton - 2 705 km sr. -
najzimniejsze cialo w Ukladzie Slonecznym
-235C).
17
Przykladowe Ksiezyce Neptuna
Najada ma okolo 54 kilometrów srednicy i okraza
Neptuna w kierunku jego ruchu obrotowego w czasie
7 godzin i 6 minut, znajdujac sie okolo 23 200
kilometrów ponad jego chmurami (48 200 km od
srodka planety). Satelita ten ma nieregularny
ksztalt, jego powierzchnia nie przejawia zadnych
sladów dzialalnosci wulkanicznej.
Despina ma okolo 150 kilometrów srednicy i okraza
Neptuna w kierunku jego ruchu obrotowego w czasie
okolo 8 godzin znajdujac sie okolo 27 700
kilometrów ponad jego chmurami. Ma nieregularny
ksztalt, jego powierzchnia nie przejawia sladów
dzialalnosci wulkanicznej.
18
Pluton
  Pluton - najbardziej oddalona planeta od
Slonca, jednak o tak splaszczonej orbicie, ze ok.
20 lat czasu swojego obiegu wokól slonca
(wynoszacego 248 lat z.), spedza wewnatrz orbity
Neptuna. srednia odl. od Slonca wynosi5 mld 900
mln km (aphelium 7 mld 375 mln km, peryhelium 4
mld 425 mln km). Czas obrotu wokól wlasnej osi
wynosi 6d9h.      Pluton wraz z jego jedynym
ksiezycem Charonem moze byc uznawany za planete
podwójna, poniewaz Pluton ma sr. 2 300 km (jest
najmniejsza planeta w Ukladzie Slonecznym), a
Charon ma sr. 1 200 km i krazy wokól macierzystej
planety po bliskiej orbicie.
19
Przykladowe Ksiezyce Plutona
Nereida odkryta zostala w roku 1949 przez
amerykanskiego astronoma holenderskiego
pochodzenia, Gerarda Kuipera. Ma ona srednice
okolo 340 kilometrów i okraza Neptuna w
odleglosci od 1 353 600 do 9 623 700 kilometrów -
jej orbita posiada najwiekszy mimosród w calym
Ukladzie Slonecznym. Okres jej obiegu dokola
planety wynosi okolo 360 dni. Najlepsze zdjecia
Nereidy zostaly wykonane przez sonde Voyager z
odleglosci 4.7 mln kilometrów.
Charon, satelita Plutona, odkryty zostal w 1978
przez amerykanskiego astronoma J. Christy.
Srednica Charona wynosi okolo 1200 km, zas jego
srednia odleglosc od srodka planety - okolo 19
000 km. Okres obiegu Charona dokola Plutona równy
okresowi obrotu planety wokól wlasnej osi i
wynosi okolo 6 dni i 9 godzin. Powierzchnia
Charona pokryta jest prawdopodobnie lodem wodnym.
20
Slonce
  Slonce zawiera w sobie prawie cala mase Ukladu
Slonecznego (tj. 99,9), jest polozone w centrum,
ma 1,4 miliona km srednicy i 5 miliardów lat.
Sklada sie prawie wylacznie z wodoru i helu, a
jego energia pochodzi z przemian termonuklearnych
zachodzacych w jadrze (synteza wodoru w hel).
     Na powierzchni Slonca wystepuja ciemne
plamy - sa to obszary o nizszej temperaturze (o
okolo 1500C) - sa wywolane przez pole
magnetyczne. Im wiecej jest na tarczy slonecznej
plam tym slonce jest bardziej aktywne.
     Slonce obraca sie wokól wlasnej osi -
pelny obrót wykonuje srednio w ok. 27..28 dni,
poniewaz na równiku Slonce obraca sie szybciej (w
ok. 25 dni), a w poblizu biegunów nawet do 35
dni. Jadro Slonca ma temperature ok. 15 milionów
C, powierzchnia - ok. 5500C, a korona,
znajdujaca sie powyzej, ok. 2 milionów C.
21
Planetoidy
Planetoida Gaspra z sondy Galileo
Planetoida Ida wraz ze swoim satelita Daktylem
Planetoida Eros z bliska
Planetoida Eros z sondy NEAR-Shoemaker
22

Pierwsza planetoide odkryto w 1801 roku, dostala
ona nazwe Ceres - dotad odkryto juz tysiace
takich obiektów. Planetoidy kraza wokól Slonca
miedzy orbitami Marsa a Jowisza, choc niektóre z
nich przecinaja orbite Ziemi (Toutatis), a
niektóre kraza prawie po orbicie Jowisza
(Trojanczycy i Grecy). Planetoidy nie sa z reguly
duze - ale niektóre takie jak Ceres (1025 km
sr.), Pallas (565km), Westa (533 km) sa juz jak
male planetki.      Jak dotad tylko 2 sondy
kosmiczne zblizyly sie do planetoid na
wystarczajaca do ich zbadania odleglosc - byly to
Galileo i NEAR (Near Earth Asteroid Randezvous).
Zbadanymi asteroidami byly Gaspra, Ida, Matylda
i Eros. Oprócz tego sonda Cassini podczas swojej
wyprawy do Saturna przeleciala w poblizu
planetoidy Mazurski 2685 (która zbliza sie do
Ziemi na maks. 1,3 AU). Inne dokladniej znane
planetoidy zostaly zbadane z Ziemi - Toutatis,
Kastalia, Westa.      Planetoidy zbadane przez
Galileo podczas jego podrózy do Jowisza Gaspra
951 byla pierwsza planetoida do jakiej udalo
sie zblizyc sondzie Galileo w 1991 r. Gaspra
stala sie obiektem spekulacji, czy widoczne na
jej powierzchni nieregularne kratery (chodzi o te
najwieksze) sa odlupaniami od wiekszej bryly czy
normalnymi kraterami uformowanymi w taki sposób z
powodu malej, nieregularnej sily grawitacji
asteroidy. Gaspra ma rozmiary 19 x 12 x 11 km,
jej gestosc nie zostala okreslona, okres obrotu
wokól wlasnej osi wynosi 7.04 godziny. Jest to
planetoida pasa glównego (z rodziny Flory), typu
S - czyli jest jedna z blizszych Ziemi
planetoid. Ida 243 po dwóch latach po
odwiedzeniu Gaspry sonda Galileo dotarla do Idy
(planetoida pasa glównego, z rodziny Koronis,
typu S). Ida okazala sie bardziej zadziwiajaca
niz przypuszczano - odkryto krazacy wokól niej
ksiezyc - Daktyl (srednica 1.4 km). Dzieki temu
poznano mase planetoidy i mozna bylo wyliczyc
gestosc. Rozmiary Idy wynosza 56 x 24 x 21 km, a
gestosc 2.5 g/cm3. Gestosc jest bardzo mala wiec
Ida musi miec porowata strukture lub miec
odmienny sklad od innych planetoid. Nie wiadomo
jednak skad wzial sie Daktyl - niektórzy uwazaja,
ze powstal z nagromadzenia materialu wyrzucanego
z Idy podczas zderzen z innymi asteroidami, inni
uwazaja, ze Ida i Daktyl powstaly jako para.
Okres obrotu Idy wynosi 4.63 godziny.
23

  Planetoidy zbadane przez NEAR Shoemaker
Matylda 253 podczas podrózy do Erosa sonda
NEAR przeleciala w poblizu Matyldy - planetoidy
pasa glównego typu C (bardziej oddalonej od
Slonca). Matylda jest sferoida ciemniejsza niz
wegiel, jest takze najwieksza i najwolniej
obracajaca sie planetoida z dotychczas
odwiedzonych (66 x 48 x 46 km, gestosc 13 g/cm3,
okres obrotu 17.4 godz.). Mase wyliczono dzieki
nieznacznemu odchyleniu trajektorii sondy NEAR.
Kratery Matyldy sa bardzo duze bez wyraznych
krawedzi, ani zwalów odrzuconej materii, nie
mozna tez okreslic, który krater powstal
wczesniej, a który pózniej, poniewaz brakuje
kraterów zniszczonych pózniejszymi
uderzeniami. Eros 433 Eros ma rozmiary 33 x
13 x 13 km, jego gestosc wynosi 2.7 g/cm3, jest
to planetoida bliska Ziemi typu S, jej okres
obrotu wynosi 5.27 godzin. NEAR odkryl, ze Eros
nie jest lita skala tylko zlepkiem kilku duzych
kawalków skalnych. Powierzchnia planetoidy
poprzecinana jest licznymi uskokami i skarpami.
Najwieksza struktura na jego powierzchni jest
gladkie wyzlobienie, gdzie brakuje kraterów.
Dzieki sondzie NEAR, która weszla na niska orbite
wokól Erosa dowiedziano sie nowych rzeczy na
temat budowy planetoid. Szybko obracajacy sie
nieregularny obiekt powoduje, ze orbita sondy
jest prawie eliptyczna, odchylenie od tej
standardowej orbity pozwolilo na poznanie
rozkladu masy w planetoidzie. Kamery rejestrowaly
obrazy o bardzo wysokiej rozdzielczosci, tak ze
widac nawet szczególy kilku metrowej srednicy.
Dzieki spektrometrom mozna bylo okreslic sklad
chemiczny mineralów, a magnetometr poszukiwal
pierwotnego pola magnetycznego. Badano takze
stopien odbijania swiatla przez powierzchnie
Erosa - dzieki któremu mozna tez okreslic rodzaj
skal (obraz po prawej). Wynikiem tych prac jest
wiele map jego powierzchni.
24
Komety
Animacja z satelity SOHO ukazujaca upadek jednej
z komet na Slonce (Slonce zaznaczone jest bialym
okregiem na tarczy ochronnej w górze obrazka).
Kometa Hyakutake
Kometa Hale-Bopp
25

To ciala niebieskie, przedstawiajace sie na
niebie jako obiekt mglisty. W komecie mozna
wyodrebnic kulista glowe, wewnatrz której
znajduje sie centralna czesc, zwana jadrem
wychodzacy z glowy warkocz (choc nie wszystkie
komety go posiadaja). Okresy obiegu komet wokól
Slonca bywaja bardzo rózne od kilku do kilku
tysiecy lat. Orbity komet moga byc wydluzonymi
elipsami albo parabolami i hiperbolami. Gdy
kometa porusza sie po paraboli lub hiperboli
zbliza sie do Slonca tylko jeden raz i
bezpowrotnie ulatuje w przestrzen
miedzygwiazdowa. Nie wiadomo na pewno skad
wziely sie komety. Przypuszcza sie, ze sa to
obiekty krazace na peryferiach Ukladu Slonecznego
(Jan H. Oort). Znajduje sie tam oblok zlozony z
co najmniej 100 mld komet. Grawitacja Slonca jest
za mala by wprowadzic je w ruch. Jedynie pod
wplywem perturbacji, co pewien czas, jakas kometa
zostaje wyrwana z tego obloku i skierowana w
kierunku Slonca. Upadek komety na powierzchnie
Ziemi mialby katastrofalne skutki. Wytworzylaby
sie ogromna energia kinetyczna. W atmosfere
wyrzucone zostalyby wówczas ogromne ilosci pylów
i gazów. Spowodowaloby to zime nuklearna. Do
powierzchni Ziemi docieraloby o wiele mniej
swiatla, panowalby mróz. Skutkiem tego bylby
zanik fotosyntezy a co za tym idzie wyginiecie
roslin i zwierzat. Nastepnie nastapilby okres
goracy wywolany efektem cieplarnianym.
Promieniowanie sloneczne pochloniete przez grunt
a nastepnie emitowane w postaci promieniowania
podczerwonego nie mialoby jak wydostac sie z
powierzchni Ziemi. Przeszkoda bylaby gesta
atmosfera. Na poczatku lat 90-tych XX wieku
komete Shoemaker-Levy 9 uwiezilo grawitacyjne
oddzialywanie Jowisza na jego orbicie. W 1992
roku sily plywowe rozerwaly ja na 20 czesci.
Kazdy z elementów zaczal okrazac Slonce po
wlasnej orbicie. W 1994 roku fragmenty komety
zaczely spadac na Jowisza wywolujac niesamowite
zmiany w atmosferze. Astronomowie pierwszy raz
byli swiadkami zderzenia komety z planeta. Nie
trudno sobie wyobrazic skutków jakie wywolaloby
takie spotkanie komety z Ziemia.
26
Gwiazdy
Slonce jest gwiazda przecietnej wielkosci, bo
masy gwiazd wynosza zazwyczaj od 0,08 do okolo
100 mas Slonca.Ilosc wypromieniowywanej przez
gwiazdy energii, miesci sie w granicach od 0,0001
do 10 000 energii emitowanej przez Slonce,
temperatura powierzchni wynosi od ok. 1000 K do
100 000 K. Najwiekszy zakres zmiennosci w
budowie gwiazd dotyczy srednic. Wynosza one od
kilkudziesieciu km do kilku tysiecy srednic
Slonca. Budowa gwiazd zasadniczo przypomina
budowe Slonca.Gwiazdy dzieli sie na nalezace do
I populacji (stosunkowo mlode, utworzone z
materii bogatej w ciezkie pierwiastki, pozostalej
z wybuchów gwiazd nowych lub supernowych ) II
populacji (stare, które nie przeszly jeszcze
calego cyklu ewolucji gwiazdy, zawierajace
glównie lekkie pierwiastki). Gwiazdy wystepuja
czesto w ukladach wielokrotnych (gwiazdy
podwójne).
27
Latajace sondy
Pierwszy przelot sondy Rosetta w poblizu
Ziemi.Jak informuje Europejska Agencja Kosmiczna
ESA dzis w nocy sonda Rosetta zblizyla sie do
Ziemi na odleglosc 1954,74 km. Najwieksze
zblizenie z Ziemia mialo miejsce 4 marca o godz.
230914 czasu polskiego, wtedy to Rosetta
znajdowala sie nad zachodnim Meksykiem. To
pierwszy z serii manewrów, dzieki którym sonda
nabierze predkosci potrzebnej do osiagniecia
komety Czuriumowa-Gierasimienki w 2014 roku.
Bliski przelot sondy byl okazja do jej
zaobserwowania z Ziemi. Rosetta zblizyla sie do
nas z obszaru na granicy gwiazdozbiorów Lwa i
Sekstansu, które na pólkuli pólnocnej widoczne sa
przez prawie cala noc. Juz 28 lutego sonde udalo
sie sfotografowac szwajcarskiemu obserwatorowi -
miala wtedy zaledwie 17 magnitudo. Choc szacuje
sie, ze sonda nie bedzie widoczna golym okiem,
powinna byc dobrym celem dla lornetek i
teleskopów, osiagajac 8-9 magnitudo. Byc moze
astroamatorom uda sie rozróznic ksztalt
32-metrowych paneli slonecznych i 2-metrowej
anteny sondy, która wedlug szacunków osiagnie
rozmiary katowe 4". Podczas przelotu sonda byla
zwrócona ku Ksiezycowi, aby wyregulowac swoje
urzadzenia nawigacyjne i inne instrumenty.
28
Wklad Mikolaja Kopernika w rozwój astronomii
Gdy urodzil sie w Toruniu w 1473 r., swiat
trwal jeszcze w przecietnym od starozytnych
przekonaniu, ze Ziemia jest plaska tarcza
osadzona w centrum wszechswiata, a wokól niej
kraza Ksiezyc, Slonce i planety. Gdy umarl w 1543
r., pozostawil w swym dziele De revolutionibus
orbitum coelestium (O obrotach cial niebieskich)
podstawy systemu, który nie tylko odrzucal bledy
nauki ptolemejskiej, ale tez stal sie punktem
wyjscia wszystkich znanych dzis odkryc
dotyczacych budowy wszechswiata i rzadzacych nim
sil. W 1491r. podjal  studia humanistyczne,
matematyczne i astronomiczne na uniwersytecie w
Krakowie, które kontynuowal w latach 1496-1500 w
Bolonii. W roku 1503 uzyskal tytul doktora prawa
koscielnego. Od 1512 r. Kopernik mieszkal we
Fromborku, skad udal sie do Olsztyna, aby byc tam
do 1521 r. administratorem dóbr katedralnych. W
1523 r. Powolano go na generalnego zarzadce
diecezji. Studiujac dawne pisma odkryl, ze juz w
III w. p.n.e. greccy filozofowie przypuszczali iz
Ziemia mogla byc kulista i obracac sie wokól
wlasnej osi. Ich poglady nie znalazly uznania,
zwlaszcza ze byly sprzeczne z nauka Arystotelesa,
którego tezy przez cale sredniowiecze uchodzily
za bezwzglednie sluszne. Jeszcze wieksze
znaczenie mial jednak fakt, ze Biblia okreslala
jednoznacznie polozenie Ziemi w srodku kosmosu,
ustanawiajac dogmat, którego kosciól nie pozwalal
podwazac. Kopernik wiedzial, z jakim sprzeciwem
wspólczesnych moga spotkac sie jego odkrycia.
Mimo ze nowy obraz wszechswiata byl juz w jego
zapiskach uksztaltowany na poczatku XVI w.,
zwlekal z ogloszeniem owych tez i dopiero na
krótko przed smiercia ulegl naciskom przyjaciól i
zgodzil sie wydrukowac oraz rozpowszechnic swe
dzielo. Smierc byla jednak szybsza i autor nie
doczekal sie jego wydania. Ale dzielo pojawilo
sie i mialo zmienic swiat. Jego trescia byl
system heliocentryczny . To nie Ziemia jest
centrum wszechswiata, ale Slonce. Slonce jest
centralna gwiazda poteznego systemu, w którym
Ziemia jest tylko jedna z planet. W tym systemie
wszystkie zjawiska astronomiczne, które kiedys
nastreczaly wiele zagadek, zostaja wyjasnione
sprawa dnia i nocy, "przyrastanie" i "ubywanie"
Ksiezyca, zacmienia Slonca i Ksiezyca oraz ruch
planet. Napisane po lacinie dzielo bylo
zrozumiale tylko dla matematyków i dlatego
poczatkowo dyskutowalo nad nim nieliczne grono
ekspertów. Dopiero pod koniec XVI w. scholastycy,
trwajacy niezmiennie przy systemie ptolemejskim,
zdali sobie sprawe z przelomowego charakteru
nowej nauki. Dyskusja przeniosla sie z
plaszczyzny matematycznej na plaszczyzne
religijna i filozoficzna. Kosciól katolicki
zwlekal z osadem podczas gdy protestanci szybko
zajeli stanowisko odrzucajace nowa doktryne. W
koncu w 1616 r. Dzielo Kopernika zostalo wpisane
na indeks ksiag zakazanych dla poboznych
katolików. W zawzietym sporze miedzy
reprezentantami systemu arystotelowsko-ptolemejski
ego i zwolennikami Kopernika uczestniczyli
uczeni, duchowni i osoby swieckie. Ale gdy w 1835
r. skreslono wreszcie z indeksu ksiag zakazanych
dzielo Galileusza Dialog o dwu najwazniejszych
ukladach swiata ptolemeuszowym i kopernikowym,
zwyciestwo systemu heliocentrycznego bylo juz
dawno faktem dokonanym i podstawa naszej wiedzy
na temat wszechswiata (dzielo Kopernika skreslono
z indeksu juz w 1828 r.).
29
Meteoryty
Tak zwane kamienie spadajace z nieba to
meteoryty. W wiekszosci przypadków, pochodza z
resztek materialu, jaki powstal po tworzacych sie
planetach. Zdarza sie jednak, ze odnajdujemy
wsród nich materie z Ksiezyca, a nawet z Marsa.
Pomiedzy planetami krazy zadziwiajaco duzo
kosmicznych resztek. Wiele z nich to pozostalosc
z okresu tworzenia sie planet, ale istnieja tez
ich bardziej wspólczesne zródla, jak np. pylowe
warkocze pozostawiane przez komety. By opisac te
materie astronomowie uzywaja trzech bardzo
podobnych slów meteoroidy, meteory i
meteoryty. Meteoroid to kawalek skalki lub ziarno
pylu w przestrzeni miedzyplanetarnej. Ziemia
nieustannie jest atakowana przez obiekty o
róznych rozmiarach poczynajac od drobin pylu do
skal o masie paru kilogramów. Wpadaja one w nasza
atmosfere z predkoscia 60 000 km/h lub wiecej.
Tarcie rozgrzewa czasteczki atmosfery, które
zaczynaja czerwonawo swiecic. Meteor jest
widocznym na niebie sladem pozostawionym przez
obiekt przechodzacy przez atmosfere. Te slady
nazywane sa czasem "spadajacymi gwiazdami".
Meteoroid, któremu udalo sie dotrzec az do Ziemi,
to meteoryt.
Zdjecie przedstawia dziure w Ziemi po uderzeniu
malego meteorytu.
30
Pas Kuipera
Pas Kuipera odkryl Kuiper Gerard Peter w 1950
roku. Jest on zbiorem drobnych obiektów (jader
kometarnych, planetoid) krazacych na peryferiach
Ukladu Slonecznego poza orbita Neptuna. Obecnie
jest znanych ponad 80 obiektów pasa Kuipera
(szacuje sie, ze zawiera on 10 mld obiektów).
Sily grawitacyjne zwiazane z najblizszymi
planetami i gwiazdami "wytracaja" co 2-3 lata
jeden z takich obiektów, który staje sie krazaca
wokól Slonca kometa (krótkookresowa).
31
Oblok Oorta
Oblok Oorta jest bardzo cienka kulista powloka
materii otaczajaca Uklad Sloneczny. Jego promien
(liczac od Slonca) szacuje sie na okolo 1 rok
swietlny (l.s) i ta wartosc mozna umownie
traktowac jako odleglosc do skraju Ukladu
Slonecznego. Oblok Oorta mozna nazwac równiez
rezerwatem komet, poniewaz sily grawitacyjne
spowodowane oddzialywaniem sasiadujacych ze
Sloncem gwiazd, co jakis czas moga wytracac ku
Sloncu brylki, które gdy dostatecznie sie do
niego zbliza, staja sie kometami.
32
Pojecia
Uklad Sloneczny-system zlozony ze Si obiegajacych
go 9 planet wraz z ich ksiezycami, oraz
planetoidami, komet, meteorów, gazu i pylu
rozrzuconego w przestrzeni miedzyplanetarnej. GWI
AZDA- to ogromna kula goracego, swiecacego gazu.
Parametry gwiazdy takie jak barwa, temperatura,
rozmiary i jasnosc bywaja bardzo zróznicowane,
gdyz zaleza od jej masy i od wewnetrznych zmian,
jakie wystepuja w poszczególnych etapach
ewolucji. Gwiazda stanowi sferyczne skupisko gazu
utrzymywane silami grawitacji. Gaz przyciagany
jest do srodka gwiazdy co powoduje wzrost jego
gestosci a tym samym temperatury. W koncu wodór w
jadrze osiaga temperature wystarczajaca do
zapoczatkowania reakcji termojadrowych. Podczas
tych rekcji powstaje energia w postaci czasteczek
zwanych fotonami, które przedostaja sie z jadra
ku zewnetrznym warstwom gwiazdy. W ten sposób
wytwarza sie cisnienie promieniowania skierowane
na zewnatrz, które równowazy skierowana do
wewnatrz sile grawitacji i zapewnia skierowane na
zewnatrz, które równowazy skierowana do wewnatrz
sile grawitacji i zapewnia gwiezdzie stabilnosc
przez miliony a nawet miliardy lat. Gwiazda
wypromieniowuje znaczna czesc swej energi w
postaci ciepla i swiatla Planeta- to cialo
niebieskie o znacznej masie nie emitujace swiatla
samodzielnie i zazwyczaj okrazajace macierzysta
gwiazde. Do niedawna znanych bylo jedynie
dziewiec planet Ukladu Slonecznego.. Na koniec
roku 2002 liczba wszystkich znanych planet
przekroczyla 100. Nowoodkryte planety okrazaja
gwiazdy inne niz Slonce-sa planetami poza
slonecznymi. Satelita(ksiezyc)- cialo
niebieskie, krazace wokól planety. Planetoida-
to bryla materii, o srednicy nie wiekszej niz
kilkaset km, poruszajaca sie po orbicie. Planeto
idy w ukladzie slonecznym poruszaja sie glównie
miedzy Marsem a Jowiszem. Kometa- cialo
niebieskie poruszajace sie po mocno wydluzonej
orbicie. W chwili zblizania sie do slonca tworzy
charakterystyczna, gazowa otoczke i dlugi,
swiecacy warkocz.
33
DZIEKUJE ZA OBEJRZENIE PREZENTACJI
KONIEC