RAZVOJ PROJEKTA ZDRAVSTVENE ZA

1
RAZVOJ PROJEKTA ZDRAVSTVENE ZAŠTITE ŽENA U
OBLASTI PREVENCIJE, RANOG OTKRIVANJA I LECENJA
RAKA DOJKE I RAKA GRLICA MATERICE U CRNOJ GORI U
PERIODU 2007 do 2017

• Dr Nebojša Crnogorac

2
Loš dan u životu?

• Pada kiša...
• Dosta je da neko pomisli da je bolestan!
• Ili da ne pomisli...

3
Situacija u RCG

• Ima li zakonske regulative??
• Ima li sprovodjenja?
• Dobijate li redovne pozive za MMG i gin. pregled?
• Nemamo Registra za rak uopšte (i ove tumore)!
• Nemamo Nacionalni Program, Strategiju i Akcioni
  plan u onkološkoj zaštiti žena!

4
ZAKONSKA REGULATIVA

• Zakon o zdravstvenoj zaštiti 31. maj 2004.
• Zakon o zdravstvenom osiguranju 31. maj 2004.

5
Na osnovu clana 17 Zakona o zdravstvenom
osiguranju (Službeni list RCG, broj 39/04),

• Vlada Republike Crne Gore, na sjednici od 13.
  oktobra 2005. godine, donijela je
• UREDBU o obimu prava i standardima zdravstvene
  zaštite iz obaveznog zdravstvenog osiguranja

6
1. 5. Obim preventivnih usluga za žene (Clan 12)

• pregled za otkrivanje raka na grlicu materice
  (test PAPa) i to na 3 godine jedanput u dobi od
  20. do 75. godine života,
• pregledi za rano otkrivanje raka dojke i to
  jedanput u 3 godine sa klinicnim pregledom dojke
  i po potrebi sa mamografijom. Kod žena u
  ugroženoj grupi (sa rakom dojke kod majke,
  sestre, kcerke) pregledi se obavljaju svake
  godine,
• do dvije patronažne posjete kod babinjare,
• jednu patronažnu posjetu žena, koje nijesu bile
  na pregledu više od 3 godine, zbog otkrivanja,
  odnosno sprjecavanja raka grlica materice.

7
CAD je ZNACAJAN MEDICINSKI PROBLEM

• Najcešci malignitet kod žena (uz rak pluca)
• U NEKIM DOBNIM GRUPAMA (40-50) NAJCEŠCI UZROK
  UMIRANJA
• Loša vest relativno je cest
• Dobra može se na vreme otkriti i uspešno leciti

8
Koliko su cesti problemi žena sa dojkama i da li
je to uvek rak?

• Svaka druga žena jednom u životu zatraži pomoc
  lekara zbog problema sa dojkama
• 4/5 su benigne promene
• Rak dojke je najcešci maligni tumor kod žena
  (1/4)
• 75 su žene starije od 50 godiina!
• 5 mladje od 40 godina!

9
Incidenca CAD u svetu standardizovana po dobi na
100,000 žena, 2002 - znacajan problem Kod nas
oko 200 godišnje!
Northern America 99.4
Western Europe 84.6
Australia/New Zeal. 84.6
Northern Europe 82.5
Southern Europe 62.4
South America 46.0
Eastern Europe 42.6
Southern Africa 33.4
Western Asia 33.3
Western Africa 27.8
Central America 25.9
South-Eastern Asia 25.5
Northern Africa 23.2
South Central Asia 22.0
Eastern Asia 20.5
Eastern Africa 19.5
Middle Africa 16.5
Source Globocan 2002
10
(No Transcript)
11
Stadijum bolesti u vreme dg

• U našoj seriji 1412 lecenih od 1996 2003 samo
  18 ca in situ (1, 27)!
• Znacajno manje uznapredovalih ranim CAD u
  drugih 4 godine (2000 3)
• Porast broja lecenih u CG od 124 do 200 godišnje
• U svetu 25 in situ
• Skrining
• Rana dijagnoza nepalpabilnih lezija
• Manje uznapredovalih stadijuma!
• Manje mastektomija

12
Stadijum bolesti u vreme dg

• U našoj seriji 1412 lecenih od 1996 2003 samo
  18 ca in situ (1, 27)!
• Znacajno manje uznapredovalih ranim CAD u
  drugih 4 godine (2000 3)
• Porast broja lecenih u CG od 124 do 200 godišnje
• U svetu 25 in situ
• Skrining
• Rana dijagnoza nepalpabilnih lezija
• Manje uznapredovalih stadijuma!
• Manje mastektomija

13
Rezultati BROJ novo LECENIH
Godina Broj
1996 124
1997 155
1998 186
1999 179
2000 195
2001 179
2002 195
2003 199
svega 1412
14
RANI (PG1-3) UZNAPREDOVALIM (PG4-5)
Period Rani CaD Uznapredovala bolest Svega
1996-1999 362 282 644
2000- 2003 509 259 768
ukupno 871 541 1412
Korišcenjem ? 2 testa potvrdjena je radna
hipoteza da je ucestalost ranih CAD visoko
statisticki znacajna (p lt 0,01) u periodu 2000.
g. do 2003.g.
15
In situ Ca
Godina PG1
1996 1
1997 1
1998 6
1999 1
2000 3
2001 2
2002 3
2003 1
svega 18
Svega 18/1412 1,27 U svetu je 20- 25
novotkrivenih CIS!
16
1000 žena SM 100 pozove 20 biop 7 CAD
Pregled dijagnostickog procesa
17
(No Transcript)
18
SKRINING PROCEDURE

• Postupci kojima se otkriva bolest u preklinicki
  manifestnoj fazi
• RANO otkrivanje tumora edukacija u samopregledu
  dojke, klinicki pregled
• POKRETNI MAMOGRAF ILI VIŠE STACIONARNIH u CG?!
• Liga za RORAŽ

19
Kako se to postiže?

• Skrining za RD sistematska mamografija
• Svaka žena od 50 godine (40?)
• Posle operacije nepalpabilnih lezija-
  mikrokalcifikati obeleženi žicom ili ROLL

20
DISTRIBUCIJA ŽENA RCG PO DOBI (137 552) za 2004.
Oko 100 000
Oko 140 000
21
BROJ POTREBNIH SKRINING MAMOGRAFIJA

• Na 2 godine 70 000 žena
• Godišnje 200 radnih dana
• Dnevno 350 mamografija
• Cena po 10 eura 3500
• Godišnje 700 000

22
(No Transcript)
23
Koji tumori se mogu rano otkriti i kako?

• Kod žena
• Rak dojke (samopregled, klinicki pregled,
  mamografija)
• Rak grlica materice (PAPA test)
• Kod žena i muškaraca
• Rak debelog creva (digitalni rektalni pregled)
• Maligni melanom (pregled kože)
• Kod muškaraca
• Rak prostate (PSA test i digitalni pregled)
• Tumori testisa (Samopregled testisa)

24
Profilaksa i rano otkrivanje maligne i premaligne
promjene grlica materice
25
Koliko je cesto oboljenje rak grlica materice?

• najcešci karcinom ženskih genitalnih organa
• na drugom mjestu po ucestalosti u ženskoj
  populaciji
• na petom mjestu u cjelokupnoj populaciji
• cini 5,7 svih malignih bolesti u populaciji

26
Širom svijeta svaka 2 minuta jedna žena umre od
raka grlica materice! Vrijeme je da se razmisli o
tome.
27

• Godišnje u svijetu od raka grlica materice oboli
  oko 500 000 žena
• a umre oko 200.000
• U Crnoj Gori godišnje oboli
• 60 70 žena,
• a umre 10 15.

28
Šta treba znati o karcinomu grlica materice?

• uzrocnik bolesti za sada nije poznat
• bolest se razvija iz prethodno nastalih
  premalignih promjena i ne nastaje naglo
• nastavak bolesti može se sprijeciti lijecenjem
  premalignih promjena
• izlecenje u pocetnoj fazi razvoja maligne bolesti
  (nulti stadijum Ca in situ) je 100, sa
  minimalnim operativnim zahvatom (konizacija
  grlica materice uklanjanje dijela grlica
  materice koji je obolio)

29
Vaginalne infekcije i rak grlica materice
Karcinom grlica materice je seksualno prenosiva
bolest !?
Neki tipovi HPV su glavni karcinogeni !?

Kokarcinogeni

• HSV 1
• HSV 2
• CMV
• Hepatitis B, C, D, virusi
• HIV

• Chlamidia trachomatis
• izazivaci bakterijske vaginoze
• Trichomonas vaginalis
• Candida

30
Humani papilloma virus

• Danas je poznato preko 80 tipova
• oko 35 tipova su anogenitalni
• oko 22 se mogu naci na genitalnim organima žene i
  muškarca
• nisko onkogeni
• visoko onkogeni
• umjereniji onkogeni potencijal 31, 33, 35, 39,
  51, 52, 58

6, 11
16,18,
31
Šta treba znati o karcinomu grlica materice?

• razvoj iz premalignih promjena u karcinom grlica
  materice traje godinama (3 5 godina, nekada 10
  i više godina)
• u fazi premaligne bolesti (CIN I, CIN II i CIN
  III) žena nema nikakve simptome bolesti
• kod CIN I u 50 žena promjene same nestaju
  (samoizlecenje), a kod druge polovine napreduju u
  viši stepen bolesti

32
Koji su simptomi karcinoma grlica materice?

• krvarenje
• vaginalni iscjedak koji može biti sukrvicav i
  neprijatog mirisa
• bol

Treba zapamtiti da su svi ovi simptomi kasni
simptomi bolesti !!!
33
Kako se postavlja dijagnoza karcinoma grlica
materice?
Dijagnozu postavlja ljekar specijalista
ginekolog zajedno sa citologom i patohistologom.

• klinickim pregledom
• citološkim pregledom (PAPA test)
• kolposkopskim pregledom
• biopsijom grlica materice
• konizacijom grlica materice
• u novije vrijeme koriste se i testovi na HPV
  (dokazivanje prisustva visoko rizicnih HPV za
  grlic materice)

34
Koja je terapija karcinoma grlica materice?

• hirurška
• radiološka (zracenje)
• citostatska

35
Šta treba svaka žena da uradi, kako bi na vrijeme
bilo otkriveno postojanje premaligne ili maligne
bolesti grlica materice?

• Potrebno je da jednom godišnje ode na pregled kod
  ginekologa, da se uradi PAPA test i kolposkopija.
• Sa takvim pregledima treba poceti sa pocetkom
  seksualne aktivnosti

36
Šta treba svaka žena da uradi, kako bi na vrijeme
bilo otkriveno postojanje premaligne ili maligne
bolesti grlica materice?

• Ako su PAPA nalaz i kolposkopski nalaz uredni,
  kasniji ritam pregleda može biti na 2 3 godine
  (ritam pregleda odreduje ljekar specijalista
  ginekolog)
• U koliko je postavljena dijagnoza premaligne
  bolesti (CIN I, CIN II ili CIN III), ritam
  pregleda mora biti na 6 12 mjeseci.

37
Profilaksa raka grlica materice?

• Uvodjenje polivalentne rekombinatne vakcine za
  HPV
• U Brazilu i SAD zapoceta primjena
• Kod nas?

38
Širom svijeta svaka 2 minuta jedna žena umre od
raka grlica materice! Vrijeme je da se razmisli o
tome.
39
Preporuke CDPRa za rano i preklinicko otkrivanje
rakakod žena
40
1. Samopregled dojki

• Odrasle žene posle 25 g. a narocito starije od 40
  g.
• Potrebno je da sve žene, narocito posle 40.
  godine mjesecno same pregledaju svoje dojke.

41

• Najbolje vrijeme za pregled je 7. - 10. dana
  posle pocetka poslednje periode.
• Ako je žena u menopauzi (nema više ciklus svakoga
  mjeseca) oznaciti poseban dan u svome kalendaru.
• O svakoj promjeni u dojci obavjestiti svoga
  lekara.

42
2. Klinicki pregled dojki

• Sve žene jednom godišnje
• Kod ljekara edukovanog u ovoj oblasti

43
3.Mamografija

• Od 50 do 69 godina u grupi visokog rizika
• Svake druge godine izmedju 50. i 69. Žene
  mladje od 50 godina ili starije od 69 treba da
  se konsultuju sa svojim ljekarom oko mamografije.
  
• Lekar planira kontrolne mamografije, obicno je
  prva (bazicna) oko 40 godine.

44

• Grupa visokog rizika obuhvata
• Rodjake prvog stepena (majka, kcerka, sestra) sa
  rakom dojke ili porodicna pojava raka.
• Žene sa prvim ciklusom pre 12. g.,
• poslednjim posle 50. g.,
• prvi porodjaj posle 30. g.

45
Papa test/ Ginekološki pregled

• Žene od adolescencije
• Papanikolau test (citološki pregled razmaza
  sekreta sa grlica materica) i pregled ginekologa
  se obavljaju redovno sa pocetkom seksulalne
  aktivnosti, obicno svake godine

46
(No Transcript)