ANADOLU KONUT MIMARLIGI

1
ANADOLU KONUT MIMARLIGI
2

• Anadoludaki yerlesme ve konut biçimlenisini alti
  alt guruba ayirmak mümkündür. Bunlar
• -Neolitik-kalkolitik Çag
• -Tunç Çagi
• -Antik Çag
• -Geç Antik Çag (Bizans Imparatorlugu)
• -Erken Türk Dönemi (Osmanli Öncesi Dönem)
• - Osmanli Imparatorlugu Dönemi (Üç Evreden
  Olusur)
• -Osmanli Imparatorlugunun Modernlesme Dönemi

3

• Konut Plan Semasi
• -Antik ve geç Antik çaglarda çok genis bir plan
  semasina sahip,
• -Bizans Imparatorlugu zamaninda konut plan
  semasi oldukça yoksul,(kulube nitelikli yapilar)

4

• Buna karsilik Orta Anadoluda (Nevsehir-Göreme)
  magra yerlesme alanlari iyi korunmus Bizans
  dönemi yapilaridir.

5

• Dogu Anadolu ve Dogu Karadenizde ise kule ev
  gelenegini yansitan yapilar oldukça yaygindir.

6
-Erken Türk Dönemi (Osmanli Öncesi Dönem)

• 12.Yüzyilla birlikte Türklerin göçleri sonucunda
  Anadoludaki barinma aliskanliklari kirda ve
  kentte köklü bir biçimde degisime ugramistir.

7

• Anadoluya barinma aliskanligi iki farkli insan
  gurubu gelir
• -Göçebeler (Sinop-Ankara-Denizli- Antalyanin
  batisinda uzanan sinir seridi) Konutlarini
  (çadir) ve barinma aliskinliklarini yeni
  yurtlarina kolaylikla tasidilar.
• -Yerlesikler (Bu sinirin dogusunda gelisen uzun
  mesafe ticaretinin olanaklarindan faydalanan
  kentli yerlesik toplum) Anadoluda bulduklari ile
  yetinmek zorunda kaldilar.

8

• Özellikle Selcuklular döneminde bu sorun
  gelenesel türk anlayisiyla-yerlesik mimarinin
  birlestirilmesi ile çözülmeye çalisilmistir. Bu
  durum özellikle üst siniflarda, geçici barinma
  (Çadir) ile sürekli yapinin ortak kullanimi
  oldukça yaygindir.

9

• Çadir 13. yüzyilda Sarayin önemli bir ögesidir
  ve simgesel bir anlam tasimaktadir. Bu
  dönemlerden kalan kalintilar saray ve kösklerin
  oldukça küçük olduklarini göstermektedir. Bundan
  da su anlasilir
• Yapinin karsilayamadigi mekan ve simgesellik
  gereksinimi çadirla saglanmaktadir. Yapi ise
  çadirin sunamadigi baska simgesel gereksinimlere
  hizmet etmektedir.

10
Asya Çadiri

• Ince ve özel ahsap elemanlardan olusan tasiyici
  sistem ve örtü malzemesinin özelliklerinden
  kaynaklanan çadirin geometrisi küre ve
  silindirden olusur
• 1..Giris
• 2..Yan örtü
• 3..Üst örtü
• 4..Ates yeri
• 5..Kerevet
• 6..Bölme
• 7..Sandik ve denkler
• 8..Eyer ve kosumlar
• 9..Demir askilik

11
Çadir ve Ev Düzeni

• Çadirli yasama düzeninin ve evin yasama
  birimleri ile ortak alan arasinda önemli ölçüde
  benzerlikler bulunur. Her iki mekan hemen hemen
  ayni boyutlardadir. Çadirin silindir biçimine
  karsin evde kullanilan ahsap malzeme ve yapim
  teknigi dik açili oda modülü için en uygun
  çözümdür.

12

• Bu nedenle Anadolu mimarisinin çadir kültüründen
  en büyük farki mekan geometrisinin daireden
  dikdörtgene dönüsmesidir. Çadirin ve evin
  kullanma biçiminin genel düzeni
• 1.Çok amaçli orta alan
• 2.Oturma
• 3.Depolama
• 4.Isitma
• 5.Denetimli orta mekan

13

• Bir diger yasam aliskanligi da hayvancilik ile
  baglantili mevsimlik yer degistirmeye dayanan
  yasam biçimidir. Bu tür ikili yasam biçimine,
  Transhümans denmektedir ve yerel ölçegin disina
  tasmayan bir yasam biçimini simgelemektedir. Bu
  yasam biçimi sadece Anadoluda degil Kuzey
  Akdenizin nerdeyse tamaminda görülmektedir.

14

• Anadoluda ilk defa Dogu Karadenizde
  uygulanmaya baslanmistir. Kiyi kesimin kirsal
  halkinin yaz basinda yaylaya çikmasi
  Transhümansin iyi bir örnegidir.

15

• Anadoluda üç ayri Transhümansdan söz
  edilebilir
• 1.Kirsal kesim insaninin mevsimlik göçü
• 2.kentlilerin göçü (Adana-Toroslar ikili barinma
  aliskankigi)
• 3.Yönetici gruplarin Transhümansi (eski
  göçebelik anlayisinin simgesel anisidir. Selcuklu
  Sultan ve yöneticileri yazlari Iç Anadoluda,
  kislari ise Akdeniz kiyisinda geçirmektedir.
  Konya-Alanya)

16
-BEYLIKLER DÖNEMI

• 1300-1400lü yillar bu dönemi simgeler. Bu
  dönemde siyasal iktidar parçalanmis ve siyasi
  iktidarin merkezi batiya kaymistir.
• Buna karsilik bati Anadoluda Avrupa ile kurulan
  yeni ticari iliskiler sonucunda bir baska
  hareketlilik baslar. Özellikle Italyan
  denizcilerin yeni kentler kurma girisimi
  (kusadasi- Yeni Foça) yayginlasmistir. Bu kentler
  oldukça örgütlü kentlerdir. Buna karsilik
  Beyliklerin elindeki kentler daha az kentsel
  yapiya sahiptir.

17
Yeni Foça Italyan Koloni Kenti
18
Kusadasi koloni Kenti
19

• Öte yandan bazi kiyi kentlerinde Türk-Italyan
  ikiz kentleri görülmektedir (Izmir-Samsun). Bu
  kentler genelde ayri kentler olup, fiziksel ve
  siyasal olarak kopuk ama islevsel olarak
  baglantili yerlesme alanlaridir.
• Antalyada ise tek bir kentsel alan içinde
  birbirinden surlarla ayrilmis etnik yerlesim
  yerleri vardir.

20

• Üst sinifin yasaminda halan çadirin ve kent disi
  konumlanma tercihi simgesel olarak önemlidir.
• Öte taraftan Italyan kültürünün etkisi
  sonucunda kule-ev konut tipolojisi beylikler
  döneminin önemli yapisidir. Bu konutlar bir statü
  göstergesidir. Normal konutlar klube
  standartlarindadir.

21
- Osmanli Imparatorlugu Dönemi (Üç Evreden Olusur)

• -ILK EVRE (14. ve 17. Yüzyil)
• Erken Osmanli kentlesmesi iki boyutludur
• Belirli bir süreklilik vardir. (Fethedilen
  kentsel alana yerlesme)
• Kent çevresinde yari kentsel yari kirsal
  yerlesimlerden olusmaktadir.

22

• Osmanli da konut denildiginde üst sinifin
  barinmasi söz konusudur. Bu tip yapilar (saray)
  bir aile konutu olmaktan çok bir yönetim merkezi
  görevi görmektedir. Bürokratik kadrolar burada
  çalisir, egitilir ve bir kismi burada barinir.
• Pasanin sarayi sultan sarayinin modeline göre
  biçimlenir v öncelikle yönetim kurumu olarak
  çalisir. Bu durum 18. y.yin basina kadar böyle
  sürer.

23

• Bu saraylar iki bölümden olusur
• -Sarayin kamuya açik kismi yani dis kismi
  Muhavvata-i Hariciye
• -Özel yasama ayrilmis iç kisim Muhavvata-i
  Dahiliye
• Her iki bölümde bir yada bir kaç avlunun
  çevresinde guruplasir.

24
Bu dönemde bir diger konut türü ise Bagimsiz,
tek katli ve hücre denilen tek odali
birimlerden olusan barinma kompleksleri görülür.
Hücreler Osmanli kentlerinin alt sinifinin
barinmasini saglamaktadir. Bu yapilarin tuvalet
ve su kullanimlari ortaktir.

25
-IKINCI EVRE (17.y.y sonu ve 19.y.y basi)Bu
dönemde çok sayida Ticari kentin dogdugunu
görüyoruz. Bu gelisim kentlesme anlaminda çok
büyük bir degisime neden olmasada ekonomik
anlamda degisim yasanmis ve para artik bürokratik
sinifin elinden kentli esrafin eline
geçmistir.Osmanli kültür sistemi ikli bir yapi
olusturur1. Büyük Gelenek üst sinif
kültürü,2. Küçük Gelenek yönetilenlerin
çografi mekana, etnik ve dinsel kökene göre
degisen kültür.
26
Fener Evi Tas Oda
Fener Kargir Rum Evi

• Bu ikili sistem barinma kültürünü de
  degistirmistir. Bir yanda saraydan baslayarak
  Istanbul merkezli bir barinma aliskanligi (Rum
  kökenli Fener evleri) diger yanda yerel barinma
  gelenegi bulunmaktadir.

27

• Buna göre
• 1. Ege kiyilarinda 19.y.y içlerine kadar
  kullanilan tek odali kargir konut tipi,
• 2. Kirsal üst sinifi temsil eden kule-ev tipi

28

• 3. varlikli kentsel gurubun kullandigi açik
  sofali yada hayatli ev tipidir. Bir baska tür ise
  Akdeniz kiyi tipi (Antakyanin kendi avlulu konut
  gelenegi)

29

• Urfa, Antep, Mardin, Diyarbakir yere degisimler
  göstermekle birlikte avlulu, eyvanli kendi
  kentsel gelenegine ve özel tas isçiligine
  sahiptir.

30

• Karadeniz bölgesi diger orta Anadolu bölgesine
  göre farkli bir karakterize yapi gösterir, ahsap
  yigma Himis yapi teknigi ile yapilmis evler 19.
  y.y kadar gelir. Dogu Karadeniz göz Damlali
  himis teknigi yaygindir.

31

• -Üçüncü Evre Batililasma Dönemi
• 18.y.yin ikinci yarisinda baslayan Osmanli
  Merkezi yönetimine rakip hatta onunla is birligi
  içinde gelisen yerel odakli bir yönetim anlayisi
  gelisir buna Ayan denir. Bir grup toprak ve güç
  sahibi kisiler yerel hanedanliklar kurarlar ve
  tasrada iktidari ele geçirirler (1760-1820). Bu
  yeni yerlesim anlayisi Balkanlar ve Anadoluda
  benzerlik gösteririler.

32

• Çiftci aileler için tek odali kulübeler,
  ambarlar, agil ve ahir, samanlik, firin, demirci
  dükkani ve bunlari saran bir duvar. Merkezde ise
  ikamet için de kullanilan kule ev, burada kule
  ve burç bir egemenlik simgesidir.
• Ayanlar dönemi mimarisinde iki ayri gelenek
  olusur
• -Balkanlar ve bati Anadolu (Aydin-Nazilli/
  Beyler Konagi)
• -Dogu Anadolu (Dogu Beyazit/ Ishak Pasa Konagi)

33
Beyler Konagi
34
Ishak Pasa Sarayi
35
Ishak Pasa Saryinin Plani
36
Ishak Pasa Sarayi
37

• Bu döneme damgasini vuran bir diger yapi elemani
  da Türk konutuna 19. y.yda giren üst pencere
  sistemidir. Alçi ile birbirne tuturulmus cam
  parçalari ile olusturulan pencere sistemi
  (Revzen), önce saraylarda görülmeye baslanmistir.
• Bu mekanlarin pencereleri iki katlidir. Alt kat
  kapakli ancak camsiz, üst kat ise Revzenlidir.

38
Anadolu konutunu gelistiren etkenler

• 1.Kültür Anadoluda konut mimarisinin
  olusmasindaki en temel özelligi belirli bir hayat
  gerçegine ve buna bagli iç mekan belirlenmesine
  siki sikiya bagli olmasidir.
• 2.Cografi kosullar Anadolunun dogal
  yapisindaki özelliklere ve çesitliligine ragmen
  yapiyi dogadan ayirma çabasi görülür. Arazi
  ister egimli ister düz olsun yapi ve odalar kendi
  iç düzenlerinde araziden koparilir. Evin en
  önemli odasi olan bas oda dis mekan ile
  iletisim kurarken, diger odalar disa kapalidir.

39

• 3.Iklim Degisik iklim kosullarinin görüldügü
  Anadoluda iklim, konutun genel mekan kimligini
  degistirmeden, yapinin konumu, yönü, yapim
  teknigi açisindan göz önünde bulundurulmustur.
  Ortak alan olarak adlandirilan sofa (hayat)
  bulundugu iklim bölgesine göre açik ya da kapali
  mekan olarak tasarlanir.
• 4.Ekonomik Etkenler odalarin biçimlenmesinde,
  iç mekan düzenlemelerinde Anadolu kimligini
  degistirebilecek herhangi bir önemli rolü yoktur.
  

40
Yapi Malzemesi ve Teknolojisi

• Anadoluda yapi üretimi alaninda yapi malzemesi
  ve yapim teknigi olarak kerpiç ve himis yapi
  yapma teknigi kullanilir. Karadeniz Bölgesinde
  ahsap karkas sistem, Güney bölgelerde ise tas
  malzeme kullanildigi görülür. 13. yya kadar yapi
  sisteminde eski geleneklerin etkili oldugu, yapi
  örtüsü olarak düz ahsap çati ya da tas tonoz
  kullanildigi, bu yüzyildan sonra bütün
  Anadolu-Türk mimarisinde örtü sisteminin tugla
  tonoz ve kubbe oldugu görülmüstür.

Safranbolu Evi , Himis tekniginde örülmüs duvar
41

• Iç mekanda tas oymaciligi öne çikmistir. Islam
  ve Türk kökenli motifler kullanilarak yerel bir
  dil olusturulmaya çalisilmistir. Iran kültüründen
  gelen diger önemli bir teknik sirli tugla ve çini
  kaplamadir. Sirli tugla 15. yy da terkedilmis,
  çini ise Osmanli süsleme sanatinda geliserek
  önemli bir yer edinmistir.

42

• Üst katlarda odalari genisletmek için cumbalar
  en uygun çözümdür. Cumbalarin tasiyicilari
  bölgenin mimari karakterine göre degisiklik
  gösterir kat döseme kirisleri disari uzanarak
  cumbayi tasir ya da eli bögründelerle cumbalar
  tasitilir.

43
Oda Sofa Iliskisi

• Sofalar geleneksel konut anlayisinda plandaki
  konumlarina göre ve oda ile iliskilerine göre iç
  ofali, dis sofali ve orta sofali olarak
  adlandirilirlar.

44
Konutta odalari olusturan iki bölüm vardir oda
ve hizmet alani
oda
hizmet alani
45
Anadolu konutunda odanin biçimlendirilisinde alt
örtü A-seki alti, 1-geçis, 2-alçak tavan,
3-dolap, 4-direklik, B-seki üstü, 5-temel alan,
özenli döseme, 6-sedir yükseltilmis alt örtü
---------A-----------
---------------------B--------------------
46
Oda Girisleri ve Kapilar

• Anadolu konutunda odaya giris kavrami
  mekanlarin biçimlenisinde ve bu mekanlarin
  kullaniminda özel çözümlerin ortaya çikmasina
  neden olmustur. Kapi odaya bagli bir elemandir.
  Bu nedenle daima oda içine açilir. Kapi ve yakin
  çevresi hizmet alani olarak asil oturma
  bölümünden ayrilir. Bu ayirim 3. boyutta da devam
  edebilir. Kapinin bulundugu duvar depolama alani
  olarak düzenlenebilir.

47
Pencereler

• Türk konutuna 17. y.yda giren üst pencere
  sistemidir. Alçi ile birbirne tuturulmus cam
  parçalari ile olusturulan pencere sistemi
  (Revzen), önce saraylarda görülmeye baslanmistir.
• Bu mekanlarin pencereleri iki katlidir. Alt kat
  kapakli ancak camsiz, üst kat ise Revzenlidir.
  !7.y.y.da levha cam üretimi baslayinca 18.y.yda
  Istanbulda levha camli giyotin pencereli evler
  yayginlasmistir.

48

• Yapi teknigine bagli olarak ortaya çikan kalin
  duvarli evlerde pencereler, çogunlukla duvarin
  dis yüzeyine yerlestirilir. Böylece hem iç mekan
  genisletilmis hem de pencerenin iç yüzünde bir
  kullanma alani olusur. Buna karsin ince duvarli
  yapilarda pencereler duvarin iç yüzüne
  yerlestirilir. Böylece pencere kanatlari kendi
  eksenlerinde katlanarak duvara yaslanir ve iç
  mekanda yer kaplamaz. Cam teknigi çok maliyetli
  oldugundan pencere boyutlari genellikle çok
  küçüktür.

49
Iç Anadolu Bölgesi- Safranbolu Evleri
50
Safranbolu Evleri

• Tasatarlar Sehir Evi görünüsü Safranbolu Sokaga
  oturusu ve sokak cephesinin oranlari ile dikkat
  çeker. Orta kat galerilidir, sofasi camsizdir.
  Üst katta sofa kösede olup çok pencerelidir.
  Sanki açik sofanin bir sonraki gelisim evresi
  gibidir.

51
Safranbolu Evleri

• Tasatarlar Sehir evi plani, Safranbolu Evin
  sokak yanindaki duvari sokagin dogal çizgisini
  izler. Bu duvar bahçe duvarinin devamidir. Onun
  üzerinde ise baska bir düzen gelisir. Ölçüleri
  ile bu yapi çok dengeli bir mimariyi yansitir.

52
Safranbolu Evleri

• Emirhocazade Ahmet Bey Bag Evi odasi,
  Safranbolu. Türk odasinin en önemli özelligi bir
  yasama biçimi olarak çok amaçli kullanilmasidir.
  Her odada oturulur. Çalisilir, yemek yenir ve
  uyunur, yikanabilir. Burada en büyük etken
  esyalarin tasinabilir olmasidir. Esyalar gerekli
  oldugu zaman ortaya getirilir, kullandiktan sonra
  tekrar yerlerine konur. Bu amaçla orta alan bos
  birakilmistir.

53
Güneydogu Anadolu-Diyarbakir Evleri

• Diyarbakir Seman Köskü 15 yy da Akkoyunlu
  Devrinde insa edilmistir. Siyah-beyaz taslardan
  iki katli yapilan binanin kuzeyde bir havuzu,
  hemen arkasinda iki katta birer eyvan ve
  eyvanlarin iki yaninda kapali mekanlar yer alir.
  

54
Güneydogu Anadolu-Diyarbakir Evleri

• Yapi egimli bir arazide manzaraya
  yönlendirilmistir. Her katta düzenlenen eyvanlar
  Diyarbakir gibi yazin çok sicak olan bölgelerde
  gölge mekanlar yaratir. Bu eyvanlar hakim rüzgar
  yönüne göre konumlanir. Serinlik saglamak için
  zemin katta havuzlardan yararlanilir.

55
Ege Bölgesi-Bodrum Evleri
Zemin Kat plani
Üst kat planlari
56
Ege Bölgesi-Bodrum Evleri
Kesitler
Cephe görünüsler
57
Güneydogu Anadolu Bölgesi- Harran Evleri

• Kislarin çok sert geçtigi daglik bölge olan Dogu
  Anadoluda özellikle kerpiç ve tas malzemenin
  tercih edildigi görülür. 70-80 cm kalinliktaki
  kerpiç beden duvarlari içinde, az sayida ve küçük
  açikliklar halindeki pencere ve kapilar vardir.
  Böylece sert hava kosullarindan olabildigince
  korunmus olunur.

58
Güneydogu Anadolu Bölgesi Mardin Evleri

• Güneydogu Anadolu ve Iç Anadolunun dogusunda
  tas malzeme, gerek yapilari ve gerekse insanlari
  uzun süren yaz mevsiminde dayanilmaz yaz
  sicagindan korur. Urfa, Mardin ve Diyarbakirda
  tas malzeme, sadece yapi malzemesi olarak degil
  özellikle cephelerde zengin tas oyma isçiligi
  olarak da dikkat çeker.

59
Karadeniz Bölgesi-Artvin Evleri

• Ahsap, Karadeniz Bölgesinde en çok kullanilan
  yapi malzemesidir. Ahsap kütükler birbirlerine
  geçme ile sabitlenir. Tasiyici ve dolgu bölücü
  elemanlarin tümü yine ahsap elemanlarla kurulur.

Artvin Evi ahsap karkas yapi