GRIEKSE FILOSOFIE

1
GRIEKSE FILOSOFIE

• KCV

2
Mythen

• Mythen lt vraag naar oorsprong
• Aetiologische mythen willen bepaalde
  verschijnselen verklaren
• Mythe als verklaring vd schepping kosmogonisch
• Mythe als verklaring vd vroegste geschiedenis
  historisch
• Plato (4de eeuw) gebruikt ook nog mythen
  pedagogische waarde en kunnen voor hun doel
  worden aangepast. Doel Arète

3
VROEGSTE WERELDBEELD

• Homerus (uit Ionië) hemel boven, Tartarus onder
• Aarde als platte schijf, omgeven door rivier
  Okeanos
• Okeanos Tethys (godin vh water) gt oorsprong van
  alle leven.
• Andere mythe Nacht, door Wind bevrucht, baart
  groot ei boven hemel, onder aarde, ertussen
  Eros.
• Hesiodus (ca 700 uit Boeotië) leerdichten gt
• Theogonie uit Chaos gt goden

4
Geocentrisch wereldbeeld
5
Kritiek op mythische verklaring

• Mythe geen verklaring, maar ene onbekende
  inwisselen voor andere (bijv. oorzaak aardbeving
  is humeur van Poseidon)
• Zesde eeuw Xenophanes Als koeien en paarden
  konden tekenen, tekenden ze goden als koeien en
  paarden.
• Kritiek op blind godsbeeld/geloof in Griekenland
  niet zoiets als een heilig (wet)boek

6
Ionië
7
(No Transcript)
8
(No Transcript)
9
Ionische natuurfilosofen

• Ioniërs contact met andere culturen (Babylonië,
  Egypte) lt sterrenkunde, wiskunde
• Ionische natuurfilosofen (oudere presocraten)
  Thales Anaximander Anaximenes
• We kennen hun werk alleen via latere bronnen
  (bijv. Plato) hoe betrouwbaar?
• Zoeken naar principes vd kosmos ordening gt
  kosmologie
• Wereld in principe kenbaar
• Speculatief, geen experimenten, werken met
  vooronderstellingen.

10
Ionische natuurfilosofen 2

• Natuurfilosofische begrippen PHYSIS natuur
  natuurprocessen in het heelal, aard vd dingen
  ARCHÈ begin(punt) én leiden bedingsel, principe
• Krachten die met elkaar wedijveren en strijden
  warm-koud, nat-droog
• Aarde droog water vocht lucht koude vuur
  warmte

11
Thales van Milete ca.624-545

• Voorspelde zonsverduistering en goede
  olijvenoogst
• Berekende hoogte vd piramide dmv schaduw
• Wet van Thales
• Berekening hoever een schip van de kust is
• Water als oerelement (begin en beginsel)

12
Anaximander Anaximenes

• Zie uitgereikte fotokopie

13
Anaximander
14
Anaximenes
15
Aristarchos ca. 310-230
16
Geocentrisch wereldbeeld/Ptolemeïschlinks 1539
na Chr., rechts 1660 na Chr..
17
Heliocentrisch

• 1543 na Chr.
• Copernicus

18
Pythagoras ca.582 (Samos)-ca.507

• Geboren op Samos. (Polykratos tiran)
• Eerste die zich filosoof noemde
• Ca. 530 gt Croton, Zuid-Italië
• Leven volgens strenge regels soort sekte die
  politieke en maatschappelijke macht kreeg
  opstand hiertegen gt Pythagoras moet vluchten

19
Pythagoras 2

• Voorschriften, zoals pook het vuur niet op met
  een mes, doe je behoeften niet naar de zon
  gericht, draag geen ring, kijk niet in de
  spiegel bij het licht van een lamp, wrijf de
  afdruk van je lichaam uit het beddengoed
  mogelijk overdrachtelijk bedoeld
• Spreekverbod over wat er in de school (van P)
  gebeurde en werd besproken.

20
Pythagoras 3 het getal

• Verband tussen lengte
• van snaar en toon hoogte (kwaliteit) vd tonen
• is evenredig met lengte (kwantiteit).
• Structuur vd dingen kon in getallen worden
  uitgedrukt lt kosmos is via getallen kenbaar gt
  werkelijkheid werd kwantitatief benaderd.

21
Pythagoras 4 stelling en getallenmagie

• Stelling van Pythagoras
• Figurale getallen

22
Pythagoras 5 macht van het getal

• Voor Pyhagoreeërs hadden getallen magische
  krachten rechtvaardigheid 4 (want twee gelijke
  helften 2) 1hoofd, 2hart, , 8 liefde en
  vriendschap.
• Tetractys figuur van getal 10 (heilig getal)
• Werken met tegenstellingen even-oneven
  rechts-links, rust-beweging, licht-duister, enz.

23
Pythagoras 6 - Wereldbeeld

• Kosmos is begrensd geheel met orde, regelmaat en
  harmonie 3 sferen (sphairabal/bol) cirkel is
  volmaakte geometrische figuur. Sferen draaien
  concentrisch om elkaar meest verre sfeer is
  Olympus, tweede gebied 5 planeten (Saturnus,
  Jupiter, Mars, Venus, Mercurius), derde gebied
  zon, maan en aarde. Ze zien de aarde als een bol
  en niet als middelpunt Heelal is volmaakt, dus
  10 hemellichamen (sfeer vd vaste sterren 1
  5planeten zon, maan, aarde 3 tegenaarde!)
• Harmonie der sferen (wij zijn niet anders gewend,
  dus horen wij deze kosmische muziek niet).

24
Pythagoras 7
25
Herakleitos (Heraclitus) ca.500

• Geboren in Efese ca. 540
• Panta rei alles stroomt je stapt niet twee
  keer in dezelfde rivier
• Vuur oerstof want procesgtverandering
• Terwijl Thales water beschouwde als het
  oerelement, Anaximenes lucht, en Xenophanes aarde
  en water, hield Heraclitus vuur voor het
  grond-element waaruit al het andere was
  voortgekomen. Later zou Empedocles een compromis
  voorstellen door vier oer-elementen aan te nemen
  aarde, water, lucht en vuur.
• Veranderingen niet willekeurig maar volgens
  wetmatigheden

26
Parmenides (Zuid-Italië)

• Het zijnde is en het niet zijnde is niet
• Het zijnde is eeuwig
• Het zijnde is onveranderlijk
• Het zijnde is onbeweeglijk
• Het zijnde is één en ondeelbaar
• Kennen alleen door denken zintuigen subjectief
  bedrieglijk

27
Zeno van Elea (leerling van Parmenides)

• Zintuigen bedrieglijk
• Paradoxen Achilles en de schildpad, dichotomie
  (volgens deze redenering is het onmogelijk om een
  afstand te overbruggen. Als je een afstand wil
  overbruggen, moet je eerst de helft van die
  afstand overbruggen. Maar om dat te doen moet je
  eerst de helft van die afstand overbruggen en ook
  voor die helft eerst een helft te overbruggen.
  Aangezien afstanden oneindig deelbaar zijn, kan
  men onmogelijk een gegeven afstand afleggen.), de
  vliegende pijl. (Een dichotomie is de opdeling in
  twee niet-overlappende structuren of begrippen.) 

28
Jongere Natuurfilosofen

• Empedocles (480-423) 4 elementen water, aarde,
  lucht, vuur Haat en Liefde. Pluralisme (lt
  monisme Parmenides)
• Liefde één bolvormig samengetrokken mengsel.
  Door Haat uiteen. Evenwicht H-L.
• Wisselingen H-L gt denk aan Big Bang en theorie
  van uitdijend en inkrimpend heelal.
• Democritus (460-370) oorsprong atomen lt
• ondeelbare deeltjes. Nu quarks, charmes etc..

29
ANAXAGORAS 499-429

• Tijdgenoot van Socrates, bracht natuurfilosofie
  naar Athene (onder Pericles)
• Basiselementen vd wereld spermata de zaden zelf
  zijn onveranderlijk maar vermengen zich met
  elkaar goud is nooit 100 goud. Probeerde
  hiermee vragen op te lossen als hoe kan het dat
  uit voedsel (bijv. graan) vlees of haar
  voortkomt?
• De NOUS, de supergeest ooit ongeordende massa gt
  zeer snel draaiende beweginggt daardoor
  afscheiding van bep. stoffengt ontstaan van o.a.
  de wereld. Dit alles veroorzaakt door de Nous
  (Geest of denkstof), die zich vervolgens weer
  terugtrok.

30
Begrippen weten-doen-geloven

• Kentheorie denken over hoe kennis tot stand
  komt, wat is het, verschil zintuiglijke en
  verstandelijke kennis, enz.. (epistemologie Grieks
  ?p?st?µ?, epistèmè kennis en ?????, logos
  leer)
• Ethica denken over goed en slecht handelen
• Metafysica denken over het bestaan, het
  bovennatuurlijke, laatste oorzaken (ontologie,
  van het Grieks ??  zijnde en ?????
   woord, leer, is de zijnsleer )

31
Naast Fysica ( Ontologie) ontwikkeling Ethica
in de filosofie.

• SOFISTEN sofistai (professioneel dus betaald,
  internationaal, jongerenopvoeders,
  retoricaleraren) lesgeven in Arète goed
  functioneren als burger.
• Protagoras homo mensura (mens maat van alle
  dingen) "Van de goden weet ik niets niet dat ze
  bestaan en evenmin dat ze niet bestaan - "De
  mens is maat van alle dingen. Van de dingen die
  zijn wat ze zijn en van de dingen die niet zijn
  wat ze niet zijn. "Over elke zaak bestaan er
  twee opvattingen, die tegenover elkaar staan lt
  Subjectivistische visie/opvatting
• Gorgias nihilist 1 - Er bestaat niets. 2 -
  Áls er al iets was, zouden wij het niet kunnen
  kennen. 3 - Áls wij dat wel zouden kunnen
  kennen, wij zouden het niet kunnen meedelen.

32
SOCRATES (469-399)

• Kennis is algemeen geldig en te verwerven.
• Waarheid is objectief
• Geen geschriften. Gifbeker beschuld. v. bederven
  vd jeugd en niet voldoen aan religieuze plichten.
• Dialogen (bronnen Plato,
• Aristoteles, o.a..)
• (Xantippe xanthosblond,
• Hippospaard)

33
David, De dood van Socrates
34
Socrates (2 de dialoogvorm, geestelijke
verloskunde)

• Vragenspel met eironeia (S. houdt zich vd domme
  wat-is-het-vraag)
• Aporia geen uitweg meer einde gesprek
  vraagteken
• Elenchos onderzoeken en weerleggen ( aan de tand
  voelen) daardoor wakker maken
• Weg van de Inductie vanuit particularia naar het
  universale dmv abstraheren (afpellen)
  voorbeeld allerlei paarden gt begrip paard
• Eidos het wezen van iets (Idee)

35
SOCRATES (3 Deugd, Arète)

• Deugd, Arète kennis. Socratisch determinisme
• S ethiek is Intellectualistische ethiek
• Gnoothi sauton Ken jezelf
• Mens moet zelfkennis (sofia) hebben voor het
  welzijn van de ziel (psyche)
• Handelingen die bijdragen tot geluk (eudaimonia
  eugoed, daimongodheid,lot
• Dapperheid is (dankzij) kennis dus roekeloosheid
  is geen dapperheid

36
PLATO (427-347)

• Leerling van Socrates Boeken over ethica en
  politiek in dialoogvorm, vaak met Socrates als
  spreker.
• Vergelijking vd Grot. Ideeënleer. Ideeën
  onvergankelijk en onveranderlijk. Wij kennen
  slechts afschaduwing. Moeten de ideeën proberen
  te kennen. Ideeën zijn transcendent.
• Denken belangrijker dan zintuiglijke waarneming.
  Lichaam is eerder obstakel. DUALISME

37
De Grot (1)
38
De Grot (2)
39
Magritte, Ceci nest pas une pipe
40
ARISTOTELES (384-322)

• Leerling van Plato
• Ware werkelijkheid juist om ons heen ideeën
  gevormd door onze geest. Algemene begrippen niet
  transcendent maar immanent.
• Verandering is realisering van potenties.
• Verwerping van Plato's dualisme de ziel maakt
  onverbrekelijk deel uit van de lichamelijkheid,
  maar ze bezit wel een onstoffelijk kenvermogen.
• Boeken over o.a. biologie, fysica, metafysica,
  logica, politiek, ethica homo universalis
  systeemfilosoof
• Doceerde dertien jaar lang in Athene in de
  Peripatos (wandelgang) van het Lyceum (Grieks
  Lykeion) heeft gedoceerd. Daarom wordt hij de
  stichter van de "Peripatetische School" genoemd
• Werd aangeklaagd wegen goddeloosheid en verliet
  Athene met als motivering "dat hij de Atheners
  een tweede vergrijp tegen de filosofie wilde
  besparen."
• De mens is van nature een sociaal wezen (Grieks
  zoön politikon), en kan alleen in een
  polis-gemeenschap zijn volmaaktheid vinden
• Er is géén "ideale" staat de "beste staatsvorm"
  verschilt naargelang de concrete, lokale
  omstandigheden, als hij maar het welzijn van ál
  zijn onderdanen nastreeft.
• De slimste mens is degene met de kénnis van
  onderscheid, maar die niettemin béwust "normaal"
  doet, aangezien dat meer geaccepteerd wordt.

41
Rafael, Atheense school (detail)
42
EPICURUS (ca. 300 v. Chr.)

• Epicurus (geb. op Samos) sticht in 306 een
  filosofische school in Athene. Tuin.
• Van Dale epicurisch (2) genotzuchtig,
  wellustig, zwelgend. Epicurisch ook sterk
  afgewezen naderhand door het christendom. Maar
  dit berust allemaal op slecht lezen en begrijpen
  van Epicurus filosofie.
• Geschriften o.a. zijn Brief aan Menoikeus.
  (Lezen en bediscussiëren.)

43
Epicurus filosofie

• De mens moeten zoeken naar geluk. Geluk is een
  toestand van onverstoorbare erkenning en
  acceptatie deel bepaalt het lot daar moet je
  je in schikken maar deels bepaal je ook zelf.
  Rechtvaardigheid is een menselijke constructie
  (dus niet van boven opgelegd door de goden of
  door de kosmos ltgt natuurfilosofen.
• Geen angst voor de dood, want de dood gaat ons
  niets aan.
• Streven naar Ataraxia (onverstoorbaarheid,
  gemoedsrust taraxosverwarring, schrik e.d.)
• Indien nodig ook onaangename dingen en pijn om
  een betere toestand te bereiken.
• Gebruik van Praktisch verstand
• Leef teruggetrokken geen geluk in rijkdom,
  status, politieke functie

44
DE STOA
Zeno van Citium 336-262 Chrysippus 277-ca 200
45
Stoa Poikile
46
Stoa ca. 300 v. Chr.

• Actieve beginselnatuurratioGod lt pneuma of
  spiritus
• Alles hangt met alles samen. Sympatheia.
• Ratio vanwege voorzienigheid/lot.
  Ratiofatum(lot) als allesbeheersende providentia
  (voorbestemdheid)
• Mens is politiek dier (ltAristoteles)
• Wijsheid hoogste goed. Goederen en emoties
  irrelevant voor geluk
• Alles voorbestemd en daardoor goed/juist
  menselijke vrijheid in juiste beoordeling en
  conclusiesgt daarvoor ratio/kennis nodig.
  Hartstochten/emoties zijn gevaarlijk. Sommige
  zaken zijn te beïnvloeden, andere niet (zoals het
  feit dat je moet sterven)
• APATHEIA vrij zijn van emoties

47
ROME

• Stoa werd populair in Rome Seneca en keizer
  Marcus Aurelius
• In veel opzichten tegengesteld aan Epicurisme

48
Seneca citaten 1

• "Aan de afgunst kun je ontkomen als je de kunst
  verstaat in stilte blij te zijn."
• "Als je iemand vertrouwt, maak je hem
  betrouwbaar."
• "Bezit zonder vrienden is vreugdeloos."
• "Bij weinig mensen duurt dankbaarheid langer dan
  het geschenk."
• "De dood eist alles op. Sterven is een wet, geen
  straf."
• "De dwerg wordt niet groter door op een berg te
  staan."
• "Deugd zonder tegenstand kwijnt weg."
• "Deugden aanleren is fouten afleren."
• "Een leven is lang als het welgevuld is."
• "Een ondeugd, die succes heeft, wordt deugd
  genoemd."
• "Er is niemand bij toeval goed, goed zijn is een
  deugd die men in zijn jeugd reeds moet leren."
• "Geen dag is lang, voor iemand die werkt."
• "Gelukkig is hij die gelooft het te zijn."
• "Het hele leven is slechts een reis naar de dood."

49
Seneca citaten 2

• "Het is dwaasheid, zich uit vrees voor de dood de
  dood te doen."
• "Inzicht in iemands karakter kan men men aan
  kleinigheden ontlenen."
• "Je zult ophouden te vrezen als je ophoudt te
  hopen."
• "Kleine zorgen maken spraakzaam, grote slaan met
  stomheid."
• "Liefde is onverenigbaar met vrees."
• "Niet de tijden, maar de mensen hebben hun
  gebreken nooit heeft er een onbedorven tijd
  bestaan."
• "Ook na een slechte oogst moet men zaaien."
• "Sommige middelen zijn erger dan de kwaal."
• "Tegenslag is de beste gelegenheid om te tonen
  dan men karakter heeft."
• "Tegenspoed in de liefde wakkert ze des te meer
  aan."
• "Uitstel is het beste geneesmiddel voor woede."

50
Seneca citaten 3

• "Veel zwaarder schijnt de straf die vastgesteld
  wordt door een zachtmoedig man."
• "Wat gij wilt dat een ander verzwijgt, begin met
  dat zelf te verzwijgen."
• "Wie droevig is zonder getuigen is écht droevig."
• "Wie elke dag de laatste hand aan zijn leven
  legt, raakt nooit in tijdnood."
• "Wie iets groots probeert te bereiken, is
  bewonderenswaardig, ook als hij mislukt."
• "Wie met zichzelf kan lachen is nooit
  belachelijk."
• "Wie schade berokkent is even zwak als wat schade
  lijdt."
• "Wie zijn heden verprutst, is de slaaf van zijn
  toekomst."

51

• Rafael, School van Athene, Vaticaan, Rome
• 1 Zeno of Citium 2 Epicurus 3 Federico II of
  Mantua? 4 Anicius Manlius Severinus Boethius or
  Anaximander or Empedocles? 5 Averroes
  6 Pythagoras 7 Alcibiades or Alexander the
  Great? 8 Antisthenes or Xenophon? 9 Hypatia
  (Francesco Maria della Rovere or Raphael's
  mistress Margherita) 10 Aeschines or Xenophon?
  11 Parmenides? 12 Socrates 13 Heraclitus
  (Michelangelo) 14 Plato holding the Timaeus
  (Leonardo da Vinci) 15 Aristoteles holding the
  Ethics 16 Diogenes of Sinope? 17 Plotinus?
  18 Euclid or Archimedes with students
  (Bramante)? 19 Zoroaster The Prophet Of Iranian
  (At the time of Cyrus the Great) 20 Ptolemy?
  R Apelles (Raphael) 21 Protogenes (Il Sodoma,
  Perugino or Timoteo Viti)