Mesleki Rehberlik ve

1
Mesleki Rehberlik ve Danismanliga Giris
Doç. Dr. Tuncay Ergene ergene_at_hacettepe.edu.tr
2
Tartisma Sorulari

• Danismanlik arkadasligin satin alinmasidir
  görüsüne katiliyor musunuz?
• Danismanligin yakin arkadasliktan farkli oldugunu
  düsünüyor musunuz?

3
Tartisma Sorulari

• Sizce insanlarin basina gelen seyler, tesadüfi ve
  planlanmadan mi gerçeklesiyor, yoksa kisilerin
  basina gelen tüm olan biten aslinda daha genis
  bir yap-bozun parçalari mi? Yasama bakis açiniz
  nasildir?
• Sizce, yasam mücadelesi karsilasilan durumlari
  analiz edip, bu durumlara karsi verilebilecek en
  uygun tepkileri vermekten mi ibarettir? Yoksa,
  yasam mücadelesi ile kast edilen, kisilerin
  yasamin kendilerine sundugu olanaklar
  çerçevesinde olabilecekleri en iyi kisi olmalari
  midir?
• Kendi kültürünüzü nasil tanimlarsiniz? Size bu
  kültürü asilayan kimdi? Ebeveyniniz mi? Içinde
  yasadiginiz sosyal çevre mi?

4
Tartisma Sorulari

• Siz daha önce danisma hizmeti aldiniz mi?
• Aldiginiz danisma hizmeti sizin gelisiminize
  nasil bir katki getirdi?
• Danisma almadiysaniz sizi bundan alikoyan nedir?

5
Tartisma Sorulari

• Etkili danisman özellikleri gösteren kisilere
  örnek verebilir misiniz?
• Bu kisileri farkli kilan nedir?
• Bu özelliklerin nasil kazanildigini
  düsünüyorsunuz?
• Danisman olarak dogulur mu yoksa sonradan
  danisman olunur mu?

6
Tartisma Sorulari

• Kendi yas, egitim düzeyiniz, egitim geçmisiniz,
  yasam deneyiminizi dikkate aldiginizda
  çevrenizdeki kisilerin kendi aile bireyleri ve
  arkadaslarindan farkli olarak siz ne
  sunabilirsiniz?
• Nasil bir danismanlik destegi verebilirsiniz?

7
Psikolojik Danisma

• Danisma süreci uzun bir geçmise sahiptir.
• Danismaya dair ilk uygulamalarin Aydinlanma
  Çagina denk uzandigini ancak Mezopotamya, Pers
  Imparatorlugu ve Misirda da rahip-doktorlarin
  iyilestirmede kullandiklari büyülü sözler ile
  psikolojik danisma arasinda bir benzerligin
  oldugunu ileri sürmektedir (Bankart, 1997).
• Toplumda danismanin aslinda kim olduguna dair net
  bir fikir olusmamasinin nedeni, kismen de olsa,
  günümüzde danisma (counseling) etiketi almis
  bazi mali danismanlik, çevre danismanligi, turist
  rehberligi gibi çalismalarin yayginlasmis
  olmasidir.

8
Danismanlik

• Amerikan Psikolojik Danisma Dernegi (American
  Counseling Association) tarafindan 1997de kabul
  edilen psikolojik danisma (professional
  counseling) tanimi
• Kisinin iyi olusunu, kisisel gelisim ile kariyer
  gelisimini ve patolojiyi konu alan bilissel,
  duyussal, davranisçi ve sistemik müdahale
  stratejileri araciligiyla ruh sagligi, psikolojik
  gelisim ve insan gelisimi ilkelerinin
  uygulanmasidir.

9
Danismanlik

• Bu tanim normal ve gelisimsel problemlerin
  yani sira daha ciddi psikolojik problemleri de
  kapsamaktadir.
• Bir psikolojik danismanin her türlü soruna karsi
  çözüm gelistirebilecegi anlamina da gelmez.
• Psikolojik danisma meslegi kendi içinde pek çok
  uzmanlik alanina ayrilmistir
• Ruh Sagligi Danismanligi
• Okul Psikolojik Danismanligi
• Rehabiltasyon Danismanligi
• Evlilik ve Aile Danismanligi
• Kariyer Danismanligi

10
Danisma Türleri

• Düzeltici (Müdahale,Tedavi edici)
• Gelistirici
• Önleyici

11
Danismanlik

• Büyüme ve gelisim degisim
• Süreç ürün
• Normal normal olmayan
• Islevsel islevsel olmayan
• Bireysel - grupla

12
Danisma ve Kuram

• En genis anlamiyla kuram dogrudan
  gözlemlenemeyeni açiklama yöntemidir.
• Psikolojik danisma kurami kapsaminda 400den
  fazla yaklasim tanimlanmistir (Corsini Wedding,
  2000 Gabbard, 1995).
• Peterson ve Nisenholz (1999) bu türevleri
  güçler olarak adlandirmis ve bunlardan dördünü
  en baskin güç olarak siniflandirmistir
  psikodinamik, bilissel/davranissal, hümanist ve
  transpersonal (ben-ötesi) güçler.
• Kisaca danisma kurami sürece iliskin bir yol
  haritasi niteligindedir ve bu sürece katilanlarin
  belli hedeflere ulasmalari için izlemeleri
  gereken yöntemleri gösterir.

13
Tüm Kuramlarin Ortak Özellikleri

• Danisma danisanlarin duygu, düsünce ve
  davranislari ile çalismayi gerekli kilar.
• Danismada danisanin algilari, duygu ve
  düsüncelerini oldugu gibi degerlendirmeden
  dinler.
• Gizlilik.
• Gönüllülük.
• Genellikle danisma iliskisinde danisanin ifade
  ettikleri üzerinde odaklanilir.
• Tüm kuramlarda geçerli olan temel beceri
  iletisimdir.
• Danisma en yalin ifade ile kültürler arasi ve çok
  kültürlü bir yasantidir.

14
Psikoanalitik Yaklasim

• Temel Kuramci Sigmund Freud.
• Davranislarin altinda bilinçalti faktörlerin
  bulundugunu belirten, insan dogasina ait felsefi
  bir görüsü olan, bir psikoterapi ve kisilik
  gelisimi kuramidir.
• Hayatin ilk alti yilinda geçirilen yasantilarin
  kisilik gelisiminin asil belirleyicisi oldugu
  belirtilmektedir.

15
Adler Yaklasimi

• Temel Kuramci Alfred Adler.
• Adlerin ardindan, Rudolf Dreikurs bu yaklasimin
  benimsenmesini saglayarak özellikle ABDde
  sayginlik kazanmistir.
• Bu kuram sorumluluk almayi, kisinin kendi
  yazgisini kendisinin olusturdugunu ve yasama yön
  vermek için kisinin degerleri ve hedefleri
  bulunmasi gerektigini vurgulayan gelisimsel bir
  modeldir.
• Temel kavramlari, diger çagdas yaklasimlarin
  çogunda da kullanilmaktadir.

16
Varolusçu Yaklasim

• Temel Kuramcilar Viktor Frankl, Rollo May ve
  Irvin Yalom.
• Terapinin kesin çizgilerle saptanmis bir
  teknikler sistemi oldugu görüsüne karsi
  çikmaktadirlar.
• Bunun yerine, bireyin kendi gelecegini
  sekillendirme gücüne güvenerek tercihlerde
  bulunabilmesi, özgürlük ve sorumluluk gibi
  insanin varolusuyla ilgili temel kosullara bagli
  olarak terapinin gelistirilmesi gerektigini
  vurgulamaktadirlar.
• Kuramda kisiler arasi terapötik iliskinin önemi
  vurgulanmaktadir.

17
Birey Merkezli Yaklasim

• Kurucusu Carl Rogers.
• Bu yaklasim 1940larda, psikanalize karsi
  yönlendirici olmayan bir yaklasim olarak
  dogmustur.
• Insanin göreli yasantilari temel alinir,
  danisanin kendi problemlerini kendi baslarina
  çözebileceklerine inanilir ve bu sorumlulugun
  danisana ait oldugu belirtilir.
• Psikolojik danisman danisanin problemini danisan
  adina çözmez, danisanin kendi problemini
  kendisinin çözmesinde danisana yardimci olan bir
  kolaylastirici rolündedir.

18
Gestalt Yaklasimi

• Kuruculari Fritz ve Laura Perls.
• Psikanalitik terapiye karsi bir tepki olarak
  gelistirilen, bireyin farkindaligini artirmasinin
  ve kisilik bütünlügüne ulasmasinin önemini
  vurgulayan deneysel bir kuramdir.
• Beden ve zihni birlikte islevde bulunmalari için
  bütünlestirmeye çalisir.

19
Davranisçi Yaklasim

• Temel Kuramcilar B. F. Skinner, Arnold Lazarus
  ve Albert Bandura.
• Belirli davranissal problemlerin çözümünde
  ögrenme ilkelerinin uygulandigi bir yaklasimdir.
• Sonuçlar sürekli test etmeyi gerektirir.
• Sürekli olarak kendi kendini de yenileme
  sürecinde olan bir kuramdir.

20
Bilissel Davranisçi Yaklasim

• Temel Kuramcilar Albert Ellis, A.T. Beck.
• Kisisel problemlerin kökeni olarak düsünme ve
  inanç sistemlerinin rolünü vurgulayan, büyük
  oranda didaktik, bilissel danisanin ve
  danismanin etkin oldugu bir kuramdir.
• A. T. Beck ise bilissel terapinin kurucusudur.

21
Gerçeklik Yaklasimi

• Kurucusu William Glasser.
• Bireyin dayanikliligini ve gücünü, bireyin içinde
  bulunulan zamana odaklanilmasi gerektigini
  vurgulayan kisa sürede sonuç almayi hedefleyen
  bir kuramdir.
• Danisanlar daha gerçekçi davranislar konusunda
  bilgi sahibi olmakta ve böylece basariya
  ulasilmaktadir.

22
Feminist Yaklasim

• Bu yaklasim çok sayida kadinin çabalari sonucu
  gelistirilmistir.
• Terapinin odaklandigi temel konu, kadinlarin
  psikolojik olarak baski altinda tutulmus
  olmalaridir.
• Kadinlarin daha asagi mevkilerde bulundugu
  sosyopolitik konumlarindan dogan sinirlamalara
  odaklanan bu yaklasim, kadinlarin kimlik
  gelisimini, kendilerine ait düsüncelerini,
  hedeflerini, isteklerini ve psikososyal saglik ve
  gelisimlerini incelemektedir.

23
Postmodern Yaklasimlar

• Bir çok kuramci bu kuramin olusmasina katkida
  bulunmustur.
• Postmodern yaklasimlar içinde yer alan sosyal
  yapisalci, çözüm odakli kisa- terapi ve öyküsel
  (narative) terapinin üçü de tek bir dogrunun
  olmadigi daha çok gerçegin insanlar arasi
  etkilesime bagli olarak olusturuldugu görüsünü
  ileri sürerler.
• Bu yaklasimlara göre danisanin kendisi kendi
  yasami konusunda uzman durumundadir.

24
Aile Sistemleri Yaklasimi

• Aile sistemleri yaklasiminda, birçok belirgin
  kuramci öncü olarak rol almislardir.
• Bu sistematik yaklasim, kisilik degisiminde
  ailenin anlasilmasinin ve onlarla birlikte
  çalisilmasinin önemli oldugu varsayimina
  dayanmaktadir.

25
Danisma ve Felsefe

• Insanlarin çok azi kendilerini bir filozof olarak
  görürler. Ancak yine de herkesin yasama dair
  felsefi bir bakis açisi vardir.
• Danisma yüzyillardir var olan üç temel akimla
  iliskilidir (George ve Cristiani, 1981 Baruth ve
  Robinson, 1987).
• Gerekircilik (Essentialism) insanin yapi
  itibariyla rasyonel bir varlik oldugunu, egitimin
  en temel hedefinin mantik oldugunu, klasik
  düsünürlerin ise mantigi kullanan kisiler
  oldugunu kabul eder.
• Ilerlemecilik (Progressivism) "Ise yarayan
  nedir?" sorusuna yanit arar. Bilgi, deneysel
  sonuçlardan elde edilir, sonuçlar araciligiyla
  gerçekler tanimlanir, degerler ise mutlak
  olmaktan ziyade görecelidir.
• Varolusçuluk (Existentialism) yasamin anlaminin
  içinde bulunulan çevre ya da kosullara göre degil
  de, bireyin kendisine bagli oldugunu savunur.

26
Danisma ve Felsefe

• Danismanlar meslege adim attiklarinda bu
  görüslerin bir kismina ya da fazlasina sahiptir.
• Bir danismanin, danisanin sorunlarini nasil
  gördügü ve olasi çözüm olarak neler sunabilecegi
  onun sahip oldugu felsefi görüsünü de
  yansitmaktadir.

27
Danisma ve Kültür

• Henüz biz dogmadan önce, çevremizde fikirlerimize
  yön vermek, kararlarimizi sekillendirmek ve
  yasamimizin kontrolünü elimize almamizi saglamak
  amaciyla düsünce ve eylemlere dair kültürel
  kaliplar olusmustur.
• Bu kültürel kaliplari ebeveynimizden,
  ögretmenimizden kisacasi "oyunun kurallarini"
  ögreten herkesten miras alinmistir.
• Ancak çok sonralari bu düsünce ve eylem
  kaliplarinin aslinda aralarindan seçim
  yapabilecegimiz pek çok farkli kaliptan yalnizca
  bir kaçi oldugunu ögreniriz, hatta bazen bunu
  yasamimiz boyunca hiç fark etmeyebiliriz.
• Sonuçta çogumuz içinde bulundugu kültürün
  dünyadaki "en iyi kültür" olduguna inandirmistir
  bile.

28
Danisma ve Kültür

• Kültürden söz ederken
• etnografik degiskenlerin
• irk,
• uyruk,
• etnik köken,
• dil ve
• din
• demografik degiskenler
• yas,
• cinsiyet,
• yasamin çogunun geçirildigi yer
• statüye iliskin degiskenler
• sosyal, egitimle düzeyi ile ilgili degiskenler,
• ekonomik degiskenler,
• Cinsel oryantasyon
• iliskiler
• resmi,
• gayri resmi
• gibi degiskenleri de göz önünde bulundurmaktadir
  (Pederson, 1998).

29
Danisma ve Kültür

• Danisman, danisanini anlamak ve kabul etmek
  istiyorsa, yapmasi gereken danisanin dünya
  görüsünü sekillendiren ve etkilemeye devam eden
  kültürel faktörleri anlamalidir.
• Danisman kendi dünya görüsünü netlestirilmeli,
  kendi dünya görüsü ile danisaninki ne kadar
  farkli olursa olsun, bu görüs olusurken tipki
  danisaninkinde oldugu gibi nelerden etkilendigini
  anlamalidir.
• Bunu yapmadigi takdirde danisman Wrenn'in (1962)
  yillar önce kültürel hapsolma (cultural
  encapsulation) olarak adlandirdigi durumla karsi
  karsiya kalir.
• Kültürel hapsolma gerçegi bir dizi kültürel
  varsayim ve stereotipe göre tanimlamak, bireyler
  arasindaki kültür farkliliklarini göz ardi etmek,
  kendi görüsünün tek gerçek ve mesru görüs
  olduguna inanmak, herhangi bir kanit olmaksizin
  mantiksiz varsayimlara kucak açmaktir.

30
Danisma Kosullari ve Etkileri

• Danisanlar kendi sorun ve kaygilarini farkli bir
  bakis açisiyla görmeye baslarlar.
• Danisanlar problemlerini ve içinde bulunduklari
  durumu daha iyi anlamaya baslarlar.
• Danisanlar eski konularla ilgili yeni bakis
  açilari kazanabilirler.
• Danisanlar etkili iliskiler kurmayi ögrenirler

31
Danisma ve Etkileri

• Özetle danisma danisanlar için tek ve kapsamli
  bir sonuçtan daha çok farkli sonuçlar ortaya
  koymaktadir.
• Etkili bir degisim çok boyutlu ve kapsamlidir,
  soruna yol açan ve sorunun devamini saglayan
  unsurlarin daha iyi anlasilmasini, yeni bakis
  açilarinin kazanilmasini, farkli ve daha yapici
  davranis ve tepkilerin gelistirilmesini ve
  kisiler arasinda etkili bir etkilesimin
  olusturulmasini saglamaktadir.

32
Etkili Bir Danismanin Özellikleri

• Kisisel farkindalik ve anlama
• Uygun bir psikolojik saglik
• Kültürel farkliliklar konusunda duyarlilik ve
  hosgörü
• Açik görüslülük
• Objektiflik
• Yeterlilik
• Güvenirlik
• Kisisel çekicilik

33
Etkili Danismanlarin Özellikleri

• Etkili danismanlarin güçlü bir kisilik yapisi
  bulunmaktadir. Kim olduklarini, ne kadar
  gelisebileceklerini, yasamdan ne beklediklerini
  ve neyin gerekli oldugunu bilirler.
• Kendilerine saygi duyarlar ve kendileri olmaktan
  hosnutturlar. Kendi kendilerini degerli bularak
  ve dayanikliliklarini koruyarak yardim
  edebilirler ve sevebilirler.
• Kendi güçlerini tanimayi ve kabul etmeyi
  basarabilirler. Kendilerini baskalariyla esit
  görürler ve kendileriyle birlikte baskalarinin da
  kendilerini güçlü hissetmesini saglayabilirler.

34
Etkili Danismanlarin Özellikleri

• Degisime açiktirlar. Sahip olduklarini yeterli
  görmedikleri taktirde, bilinenin verdigi güveni
  bir kenara birakabilecek istek ve cesareti
  gösterebilirler. Nasil bir degisiklik
  gerçeklestirmek istedikleri konusunda karar verir
  ve olmak istedikleri kisi haline gelmek için çaba
  gösterirler.
• Yasamlarini biçimlendirecek tercihler yaparlar.
  Kendileri, baskalari ve dünya ile ilgili önceden
  vermis olduklari kararlarin farkindadirlar.
  Gerektiginde daha önce aldiklari kararlari
  yeniden gözden geçirebilirler. Önceki
  kararlarinin esiri olmazlar.
• Kendilerini yasama bagli hissederler ve yasama
  yönelik tercihler yaparlar. Yalnizca bir birey
  olarak var olmaktan çok tam olarak yasama yönünde
  isteklilik gösterirler.

35
Etkili Danismanlarin Özellikleri

• Otantik, samimi ve dürüsttürler. Maskelerin,
  savunmalarin, olduklarindan farkli davranislarin
  ve aldatici görüntülerin ardina siginmazlar.
• Ince bir mizah anlayislari bulunmaktadir. Yasanan
  olaylara farkli bakis açilariyla yaklasabilirler.
  Özellikle kendi zayif yönlerini ve çeliskilerini
  alaya alarak gülmeyi ve kendilerini elestirmeyi
  ihmal etmezler.
• Yanlis yaparlar ve bunlari itiraf etmekten
  çekinmezler. Surat asip oturmak yerine yaptiklari
  hatalari kabul etme yoluna giderler.

36
Etkili Danismanlarin Özellikleri

• Genellikle içinde bulunduklari ani yasarlar. Ne
  geçmise takilip kalirlar ne de gelecege iliskin
  saplantilari vardir. Bulunduklari ani
  degerlendirmeyi basarabilirler ve baskalarina da
  içinde bulunduklari ani yasatabilirler.
• Kültürün etkisini taktir edebilirler. Kültürün
  kendileri üzerinde nasil etkiler yarattiginin
  farkindadirlar ve diger kültürlerden etkilenen
  farkli degerlere saygi gösterirler. Ayrica sosyal
  düzey, yetistirilme ve cinsiyet ile ilgili ortaya
  çikan farkliliklara karsi da duyarlidirlar.
• Digerlerinin mutluluguyla gerçekten ilgilenirler.
  Bu konu saygi, ilgi, güven ve baskalarina
  gerçekten deger vermeye dayanmaktadir.

37
Etkili Danismanlarin Özellikleri

• Islerine derinden baglidirlar ve yaptiklari isten
  bir anlam çikarabilirler. Yaptiklari isin kölesi
  olmadiklari gibi ayni zamanda yaptiklari islerden
  dolayi olusan avantaj ve ödülleri de kabul
  ederler.
• Iliskilerinde saglikli sinirlar yürütebilirler.
  Danisanlari için tüm varliklariyla çaba
  göstermelerine ragmen, is disinda danisanlarina
  ait sorunlari dile getirmezler. Yasamlarindaki
  dengeyi sürdürebilmeleri için hayir demesini de
  bilirler.

38
AB SORUMLULUK REDDI   Bu yayin Avrupa Birliginin
destegiyle hazirlanmistir. Bu yayinin içerigi
sadece Cambridge Education liderligindeki WYG
Türkiye, LSN, WYG International ve Project Group
konsorsiyumunun sorumlulugundadir ve hiç bir
sekilde Avrupa Birliginin görüslerini
yansitmamaktadir. Bu Projenin Sözlesme Makami
Merkezi Finans ve Ihale Birimidir.