Teknologji Informative

1
Ligjeratë 6
Teknologji Informative
2
Rrjetat kompjuterike

• Me rrjetat kompjuterike nënkuptojm lidhjen e dy
  apo më shumë kompjutorëve ndërmjet veti.
• Rrjeti kompjuteristik mundëson komunikimin midis
  shfrytëzuesve të sistemit/sistemeve informatike.
• Kompjutorët e lidhur në rrjetën kompjuteristike
  funksionojnë në mënyrë unike sipas standardeve të
  përcaktuara komunikuese çka do të thotë se
  flasin gjuhën e njëjtë

2
3
Rrjetat kompjuterike
3
4
Shembulli i lidhjes së dy kompjutorëve
4
5

• Llojet e rrjetave kompjuterike
• LAN (Local area network) ka karakter lokal dhe
  i lidhë kompjutorët në një hapsirë të kufizuar
  (ndërmarje, organizatë, e tj.)
• Intraneti ndërlidhë sistemet
  kompjuteristike të një ndërmarje apo organizate
  duke u bazuar në teknikën e internetit
  posaqërisht në TCP/IP protokolin
• - Extraneti bënë zgjërimin e intranetit me
  ndërmarje të tjera si p.sh distributorët,
  furnitorët e tj.
• WAN (Wide Area Network) mbulon hapsirë të gjërë
  gjeografike dhe mundëson komunikimin në distanca
  të mëdha. (rrjetë e LAN-neve të ndërlidhura në
  hapirë të gjerë gjeografike)
• Interneti lidhë intranetët nga e gjithë bota

5
6
LAN dhe WAN
6
7
intraneti
extraneti
intraneti
7
8
Interneti

• Interneti përbëhet nga
• një numër i shumtë i kompjuterëve
• të cilët direkt apo indirekt janë të ndërlidhur
  mes veti
• aplikojnë protokol të njejt transmisioni (TCP/IP)
• ku shërbime mundet të ofrohen ose/dhe të
  shfrytëzohen,
• dhe një numër i madh i shfrytëzuesve të cilët nga
  kompjutorët e tyre apo vendeve të tyre të punës
  kanë qasje direkte në këto shërbime
• një numër i madh i rrjetave të tjera të cilat
  ndërlidhen nëpërmjet të ashtuquajturëve gateways
  (kompjutor për komunikim)

8
9
interneti
9
10
The Internet is just like the Universe
10
11
Modelet e studimit të rrjetës - OSI

• Kah fundi i viteve 80 dhe fillimi i vt. 90
  paraqitet rritje e përdorimit të rrjetave që
  implementonin vetëm hardver dhe softver që
  rezultonte në jokompatibilitet dhe dobësim të
  lidhjeve
• ISO erdhi ne përfundim që kishte nevojë të
  krijohet një model i rrjetës që do t'i ndihmonte
  konstruktuesve të rrjetës të implemetojnë rrjeta
  që mund të komunikojnë dhe funksionojnë së
  bashku. Si rezultat në vitin 1984 u publikua
  Modeli Referues OSI.
• Modeli referues OSI i lejon përdoruesve të
  vizualizojnë funksionet e rrjetës që zhvillohen
  në secilin nivel.

12
Modeli OSI

• Modeli referues OSI, ka shtatë nivele dhe secili
  prej tyre ilustron funksione të pjesëshme të
  rrjetës. Kjo ndarje e funksioneve quhet
  nivelizim. Ndarja e rrejtës në shtatë nivele
  ofron përparësitë vijuese
• - E ndan komunikimin e rrjetave në pjesë më të
  vogla për ta bërë më të lehtë për ta kuptuar.
• - I standardizon komponentet e rrjetës për të
  lejuar zhvillimin dhe përkrahjen e ofruesve të
  shumëfishtë.
• - Mundëson lloje te ndryshme të hardver-it dhe
  softver-it të rrjetave për komunikim mes tyre.
• - Parandalon ndryshimet në njërin nivelizues nga
  efektet e tjerëve kështu që ata të mund të
  zhvillohen më shpejtë.
• - I ndan rrjetat komunikuese në pjesë të vogla
  për ta bërë procesin e të mësuarit më lehtë për
  t'u kuptuar.

13
Modeli OSI
Shtatë nivelet e modelit referues OSI janë
Niveli 7 Niveli i aplikimit (Aplication layer)
Niveli 6 Niveli i prezentimit (Presentation
layer) Niveli 5 Niveli i sesionit (Session
layer) Niveli 4 Niveli i transportit
(Transport layer) Niveli 3 Niveli i rrjetës
(Network layer) Niveli 2 Niveli i lidhjes se
shënimeve (Data link layer) Niveli 1 Niveli
fizik (Physical layer)
14
Protokolet

• Përshkrimi preciz i rregullave dhe mënyra në të
  cilën kompjuterët e ndryshëm mund të komunikojnë
  në rrjet quhet protokol.
• Me anë të protokoleve arrihet lidhja në mes të
  kompjuterëve personalë dhe qendrës së madhe
  kompjuterike.
• Softveri i cili mundëson funksionimin normal të
  Internetit përbëhet nga dy komponente të
  protokoleve të cilat sipas standaradeve
  ndërkombëtare quhen
• TCP (Transmission Control Protocol ) dhe
• IP ( Internet Protocol)
• TCP ka për detyrë organizmin dhe shpërndarjen e
  të dhënave në
• pakete të cilat duhet që të dërgohen, kurse
  IP ka për detyrëbartjen e tyre nëpër rrjet, që
  në terminologjinë kompjuterike quhet rutim
  (routing).

15
TCP/IP

• Komunikimi/bartja e të dhënave ndërmjet sistemeve
  kompjuterike në internet realizohet nëpërmjet të
  të ashtuquajturit transmision control
  protocol/internet protocol-TCP/IP - me ndarje të
  të dhënave me madhësi të njejtë - të
  ashtuquajtura paketa të cilat munden të jenë me
  gjatësi të njejta apo të ndryshme.

15
16
Modeli TCP/IP

• I krijuar nga Departamenti i Mbrojtjes i SHBA-ve.
• Modeli TCP/IP ka katër nivele nivelin e
  aplikimit, nivelin e transportit, nivelin e
  Internetit dhe nivelin e qasjes në rrjetë.

16
17
Modeli TCP/IP

• Niveli 4 Niveli i aplikimit (Aplication layer)
• Dizajnerët e TCP/IP kuptuan që protokolet e
  niveleve të larta duhet të përfshijnë detale për
  nivelin e aplikimit dhe të prezentimit. Ata e
  krijuan një nivel të aplikimit që merret me
  protokolet e niveleve të larta, çështjet e
  përfaqësimit, dekodimin dhe kontrollën e
  dialogut.
• Niveli 3 Niveli i transportit (Transport layer)
• Niveli i transportit merret me cilësinë e
  shërbimeve të sigurisë, kontrollës së rrjedhjeve
  dhe korrektimit të gabimit. Një nga protokolet e
  tij, protokoli për kontrollë të transmetimit
  (transmission control protocoI-TCP), ofron
  mundësi të shkëlqyeshme dhe fleksibile për të
  krijuar komunikim të besueshëm, rrjedhje të mire
  informatash dhe gabime të vogla në rrjetë.

18
Modeli TCP/IP

• Niveli 2 Niveli i Internetit (Internet layer)
• Qëllimi i nivelit të Intemetit është të dërgojë
  pakot nga burimi në ndër-rrjetë (internetwork)
  dhe të bejë ato të arrijnë në destinacion
  pavarësisht nga rruga dhe rrjeta që ata zgjedhin.
  Protokoli specifik që udhëheq me këtë nivel quhet
  Protokoli i Intemetit (Internet Protocol -IP).
• Niveli 1 Niveli i qasjes në rrjetë (Network
  access layer)
• Emërtimi i këtij niveli është shumë i gjerë dhe
  disi konfuz. Gjithashtu njihet edhe si niveli
  konferencier në rrjetë (host-to-network). Është
  niveli që merret me të gjitha çështjet që i
  kërkon një IP adresë për të bërë lidhjen fizike.
  Përfshinë detalet e teknologjisë së LAN dhe WAN,
  dhe të gjitha detalet në nivelin fizik OSI dhe
  atë të lidhjes se shenimeve (data link).

19
Krahasimi i modelit OSI dhe modelit TCP/IP
20
Krahasimi i modelit OSI dhe modelit TCP/IP
Ngjashmëritë Dallimet
Që te dy posedojnë nivele Që të dy posedojnë nivele të aplikimit ndonëse ato kryejnë shërbime të ndryshme - Që të dy posedojnë nivele transport të krahasueshëm dhe nivele të rrjetës - Profesionistët e rrjetave duhet që t'i dijnë që të dyja - TCP/IP kombinon nivelin e sesionit dhe të prezentimit në nivelin e aplikimit - TCP/IP duket më i thjeshtë sepse ka më pak nivele por kjo është vetëm ide e gabuar. Niveli OSI, me nivelet e tij më shume në numër dhe më pak kompleks, është më i thjeshtë për t'u zhvilluar dhe për të zgjidhur probleme.

21
Grafi i protokolit TCP/IP
21
22
Grafi i protokolit TCP/IP

• FTP (File Transfer Protocol) protokol që
  mundëson qasje të fajllave. Shumë serverë në
  mbarë botën u mundësojnë njerëzve të kyçen dhe të
  zbresin fajlle të ndryshme.
• HTTP (Hypertext Transfer Protocol) specifikon
  çfarë mesazhesh klientët dërgojnë tek serverët
  dhe çfarë përgjigje marrin ato si kthesë.
• SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) e-mail
• DNS (Domain Name System) shndërrimi i emrave të
  konferencierëve(host) në IP adresa
• TCP (Transmission Control Protocol) mundëson
  një rrjedhje bajtësh e dalë nga një burim
  (dërguesi) të dërgohet te pranuesi në internet. I
  fragmenton rrjedhjet e bajtëve në mesazhe
  diskrete dhe e bart secilin nga ta në shtresën e
  Internetit.
• UDP (User Datagram Protocol) protokol jo fort i
  besueshëm për aplikacionet. Është me rëndësi të
  bëhet dërgimi i mesazhit shpejt pa krijuar
  ndërlidhje dhe se saktësia nuk është faktor
  vendimtar.

23
23
24
Arhitektura e Internetit
24
25
Gateways

• Të gjitha rrjetat kompjuterike nuk shfytëzojnë
  protokollin të njejtë për bartjen e të dhënave
  TCP/IP
• Për të komunikuar sistemet kompjuterike të
  rrjetave të tilla duhet ndërlidhur kompjutorët
  për komunikim të të ashtuquajturit gateways të
  cilët bëjnë ndarjen e rrjetave totalisht njërën
  prej tjetrës, duke mos dhënë kurfar informatash
  për protokollin e rrjetit në fjal, por vetëm
  bëhet bartja e të dhënave (bazë)

25
26
Router

• Paraqesin pajisje speciale planifikuese të rrugës
  në nyjet e rrjetave dhe janë përgjegjës për
  zgjedhjen e pjesës së rrugës të paketit që bartet
  
• në bazë të analizës së adresës së memoruar në vet
  paketin (ku duhet arritur paketi) dhe në bazë të
  tabelës së adresave interne (routing tables) bën
  përcaktimin/zgjedhjen e rrugës së mëtutjeshme të
  paketit të të dhënave nëpër rrjet.

26
27
(No Transcript)
28
Shërbimet në Internet
e-mail (electronic mail) paraqet shërbimin më të
shfrytëzuar të internetit, zakonisht kanë
prapashtesat .com -për organizata komerciale dhe
prfitabile .org organizata të përziera dhe
joprfitabile .net infrastrukturën dhe dhënësit
e shërbimeve të internetit .edu fakultete dhe
univerzitete .gov institucione
qeveritare SMTP-(simple mail transport
protocol)protokoli për bartjen e postës
elektronike SMTP Server sistem kompjuterik
nëpërmjet të cilit bëhet bartja e postës VoIP
(Internet telephony, voice over IP- bartja e
telefonatave nëpërmjet rrjetave kompjuterike të
bazuara në IP posaqërisht nëpërmjet
Internetit Weblogs online ditarë (Web faqe
private apo të ndërmarjeve, të radhitura
kronologjikisht, kurse përmbajtja e tyre mundë të
komentohet nga të tjerët. Përpos Weblogjeve
personale ekzistojnë poashtu edhe Weblogje sipas
temave të caktuara, si dhe Weblogje të
ndërmarjeve të cilat shërbejnë për komunikim,
diskutim si dhe për transferimin e diturisë)
28
29

• ViC (virtual community)- Shoqëritë virtuele
• Paraqet term gjenerik (i përgjithshëm) për të
  gjitha llojet e shoqërive, të cilat formohen
  nëpërmjet komunikimit përmes kanaleve elektronike
• Shoqëritë virtuele përshkruajnë bashkimin e
  individëve apo organizatave, të cilat kanë
  interese dhe vlera të përbashkëta,të cilat
  ndërmjet veti i këmbejnë, dhe për një kohë të
  gjatë përmes mediumeve elektronike në mënyrë të
  pamvarur në hapsirë (dhe pjesërisht) edhe në kohë
  komunikojnë
• Kategorit/llojet e shoqërive virtuele
• - shoqëri të interesit (Communities of
  Interest)
• - shoqëritë për hobby(Hobby Communities)
• - shoqëritë e ndër/lidhjeve(Communities of
  Relationship)
• -shoqëritë e imagjinatave dhe
  lojrave(Communities of Fantasy)
• -shoqërit afariste(Business Communities)
• - shoqërit tregtare(Communities of Commerce)
• -shoqëritë e transakcioneve (Communities of
  Transaction)

29
30

• newgroups mundëson të ashtuquajtura komjuter
  konferenca- Usenet më e njohura në internet (çdo
  grup posedon një e-mail në të cilën edhe bazohet
  ky shërbim)
• kategorit kryesore të newgroups janë
• - Comp, news, sci, soc, talk, dhe misc
• Chat (internet relay chat) biseda në internet
  pothuajse në kohë reale tekst e orientuar vegël
  komunikimi
• ftp (file transfer protocol) është zhvillua për
  bartjen e të dhënave në internet/distanc ndërmjet
  sistemeve kompjuteristike
• Telnet është zhvilluar që duke manipuluar me
  sisteme kompjuteristike nga distanca/nëpërmjet
  internetit të shfrytëzohen sistemi personal i
  shfrytëzuesit vepron si një terminal i ndërlidhur
  në sistemin kompjuteristik qëndror

30
31

• www (world wide web) rrjet kompjuteristik i
  bazuar në internet e cila lejon që individët nga
  një kompjuter të i qasen informatave të deponuara
  në ndonjë kompjuter tjetër.
• Sistem i serverëve të internetit i cili mbështetë
  dokumente special të formatuara.
• Këto dokumente janë të formatuara në markup
  language të ashtuquajturën HTML (Hyper Text
  Markup Language) e cila mbështet linke me
  dokumentet tjera si p.sh grafika, audio dhe video
  fajlle, e që nënkupton se mundet të kalohet prej
  një dokumenti në tjetër dokument vetëm duke
  klikuar në linkun gjegjës, dhe paraqet bazën e
  Web-it.
• Nuk janë të gjithë serverët e internetit pjesë e
  World Wide Web e cila poashtu nuk është sinonim i
  Internetit

32
32
33
33
34

• Client-server arhitektura
• client-server-sistem në përpunimin elektronik të
  të dhënave paraqet apo quajm atë strukturë
  rrjetore ku resurset ofrohen nga një server
  qëndror (softver) e të cilave munden t u qasen
  të shtuquajturit client-ët (stacionet punuese)
• Serveri ofron një shërbim kurse clienti një
  spërfaqe punuese apo një interfejs të
  aplikacionit
• p.sh shfrytëzuesi i Web browserit bën
  kërkesat e clientit pë faqet(sajtet) nga serveri
  nëpër Webin e tërë.

34
35
Client-server Architecture
Peer to peer Network Architecture
client server
35
36

• Peer to peer ndërlidhja/arhitektura
• Paraqesin/emrim sinonim për një komunikacion
  ndërmjet të barabartëve në një rrjetë
  kompjuterike
• Në një rrjetë të quajtur peer to peer të gjith
  kompjutorët janë të barabart dhe munden të
  kërkojnë shërbime dhe poashtu edhe të ofrojnë
  shërbime, pra kompjutorët munden në të
  njejtënkohë të shërbejn si stacione
  punuese/client/ por poashtu edhe të marin
  përsipër detyra nga rrjeti./server/

36
37
Mbështetja kompjuteristike e prodhimit fabrika
automatizuar

• Koncepti i fabrikës së informatizuar bazohet në
• mbështetjen kompjuterike të projektimit
  Computer Aided Desing/CAD
• mbështetjen kompjuterike të inzhinjeringut-
  Computer Aided engineering/CAE
• mbështetjen kompjuterike të prodhimit- Computer
  Aided Manufacturing/CAM
• mbështetjen kompjuterike të planifikimit-
  Computer Aided planning/CAP
• mbështetjen kompjuterike të kontrollit të
  cilësisë- Computer Aided Quality assurance CAQ

Computer Aided Design/CAD
Computer Aided Manufacturing/CAM
37
38
Telematika

• Integrimi i informatikës dhe të telekomunikimeve
  solli deri te TELEMATIKA nëpërmjet cilës dy
  teknologji krijojnë një teknologji të re të
  përbashkët.
• p.sh. ekonomia digjitale paraqet
• - impaktin/ndikimin e teknologjisë informatike në
  ekonomi

38
39
kanosjet. viruset, worms, trojan, horse..
Interneti dhe teknologjitë tjera e kanë ndryshuar
mënyrën në të cilën ekonomia funksionon/zhvillohet
, dhe për këtë arsye këto teknologji paraqesin
mundësi të konsiderueshme për të gjitha llojet e
bizneseve legjitime. Mirëpo gjersa teknologjitë
janë të reja, ekzistojnë/paraqiten poashtu edhe
numër i madh i mundesive për keqpërdorimin e
tyre nga ana e kriminelëve të ndryshëm, si dhe
mospërcjellja/mosazhuriteti i ligjit për ti
përcjellur teknologjitë e reja mundet të sjell
gjer te rritja e problemevel.
Virus's, trojans, spyware and.
39
40

• Në përgjithësi kanosjet të cilët janë përfshirë
  në këtë lëmi mundë të ndahen në
• dy kategori
• - ato të cilët qëllimisht lëndojnë
  mirëqenjen e të tjerëve për qëllime politike
  apo/dhe finansiare(viruse të ndryshme, spyware e
  tj.) dhe
• - ato të cilët nuk kanë qëllijme të tilla
  (spam si shembull kryesor i tyre)
• Viruset paraqesin programe apo pjesë të kodeve
  programore i cili është futur në kompjutor pa
  dijën e pronarit dhe funksionon pa dëshirën e të
  njejtit.
• Worm program apo algoritëm i cili e
  shumëfishon/riprodhon vehtëvetën nëpërmjet
  rrjetit kompjuterik dhe zakonisht kryen akcione
  qellimkëqija.
• Trojan Horse program destruktiv i cili
  maskohet/paraqitet si aplikacion i
  mirë(zëmërgjërë, qëllimmirë). Për dallim nga
  viruset Trojan Horse nuk e riprodhojnë/shumfishojn
  ë vehtëvetën.
• Blended threat i kombinojnë karakteristikat e
  virusave, të worms-ve dhe të Trojan Horse-ve dhe
  kodeve/programeve qëllimkëqija me
  cenueshmëri/lëndueshmëri të serverit dhe
  internetit.

40
41

• Spyware mundet të definohet si softwer i cili
  futet fshehurazi në kompjutorë me qëllim të
  mbikqyrjes/përcjelljes së punës së shfrytëzuesit
  dhe tia përcjellë informatat prapë burimit
  kryesorë(sajtet nga vie )
• Junk e-mail apo spam dërgimi i
  reklamale/porosive të padëshiruara nëpërmjet
  e-meilit-dikur u paraqite si kërcnim më i madh
  për ekonominë digjitale, tash më nuk paraqet
  ndonjë problem serioz si pasojë e rritjes së
  mundësive për pastrimin e e- maileve dhe kujdesit
  të shfrytëzuesve
• Antivirus program vegël (program) i cili
  kërkon/hulumton hard diskun nga viruset dhe i
  largon ata të cilët i gjen
• pirateria

41
42
Thank You!

• PYETJE???

42