PRIRA

1
PRIRAŠTAJ STANOVNIŠTVA I EKOLOŠKA KRIZA
2
PRIRAŠTAJ STANOVNIŠTVA I EKOLOŠKA KRIZA

• Visoke stope nataliteta ali i mortaliteta u
  predmodernim društvima
• Ocekivanje porasta standarda u doba
  industrijalizma
• Porast broja stanovnika u Evropi
• Tomas Maltus Esej o principima stanovništva
  (1798)
• Rasprava o vezi rasta broja stanovnika i rezervi
  hrane
• Rast stanovništva eksponencijalan, rast rezervi
  hrane ogranicen
• Ishod glad, zajedno sa kugom i ratovima
  prirodno ogranicenje rasta broja stanovnika
• Rešenje moralno uzdržavanje

3
PRIRAŠTAJ STANOVNIŠTVA I EKOLOŠKA KRIZA

• Smanjenje stope rasta stanovništva u razvijenim
  zemljama Evrope u 19. i 20. veku
• Oživljavanje Maltusovih ideja zbog porasta u 20.
  veku (manje razvijene zemlje)
• Pritisak rasta broja stanovnika na prirodno
  okruženje i fizicku infrastrukturu mnogih delova
  sveta
• Uticaj globalnih modela potrošnje i stavova prema
  prirodnoj okolini na raspoloživost resursa (i
  oskudicu)
• Tema poglavlja uzajamna povezanost rasta
  stanovništva, covekove potrošnje i upotrebe
  resursa iz životne sredine

4
PRIRAŠTAJ STANOVNIŠTVA U SVETU

• Predvidanje katastrofalnih posledica neprestanog
  rasta stanovništva
• Opravdana zabrinutost zbog ogranicenih resursa i
  naglog rasta
• Procene nastavak prirasta stanovništva po
  sadašnjoj stopi za nekoliko decenija ne bi se
  mogao kontrolisati

5
ANALIZA STANOVNIŠTVA DEMOGRAFIJA

• Demografija nauka o stanovništvu
• U centru pažnje merenje broja stanovništva i
  objašnjavanje njegovog porasta ili opadanja
• Tri cinioca rasta ili opadanja broja stanovnika
  broj rodenih, broj umrlih i migraciona kretanja
• Popis stanovništva sistematsko istraživanje ciji
  je cilj prikupljanje podataka o stanovništvu
  odredene zemlje
• Problem nepouzdanosti demografskih statistika u
  manje razvijenim zemljama
• Primer Indije procena da je registrovani broj
  rodenih i umrlih tek ¾ stvarnog broja

6
OSNOVNI DEMOGRAFSKI POJMOVI

• Opšta stope nataliteta broj živorodenih u toku
  jedne godine na hiljadu stanovnika
• Fertilitet broj živorodene dece koju ima
  prosecna žena
• Fekonditet potencijalan broj dece koji žena
  biološki može da ima (biološka plodnost)
• Opšta stopa mortaliteta broj umrlih lica na
  hiljadu stanovnika u toku jedne godine

7
OSNOVNI DEMOGRAFSKI POJMOVI

• Mortalitet ukupan broj umrlih lica u jednoj
  populaciji
• Stopa smrtnosti odojcadi odnos izmedu broja
  umrle odojcadi koja umru pre nego što napune
  godinu dana i broja živorodene dece u godini
  posmatranja
• Ocekivana dužina življenja broj godina koje neka
  prosecna osoba može da ocekuje da ce poživeti
• Životni vek maksimalan broj godina koliko neki
  pojedinac može da živi

8
DINAMIKA PROMENE STANOVNIŠTVA

• Stopa porasta ili opadanja stanovništva razlika
  izmedu stope nataliteta i stope mortaliteta
• Negativne stope priraštaja nekih evropskih
  zemalja
• Gotovo sve industrijalizovane zemlje stope
  manje od 0,5
• Manje razvijene zemlje stope priraštaja izmedu 2
  i 3
• Period za koji se stanovništvo udvostruci
• Rast od 1 - udvostrucavanje stanovništva za 70
  godina
• Rast od 2 - udvostrucavanje za 35 godina
• Rast 3 - udvostrucavanje za 23 godine

9
PRIRAŠTAJ STANOVNIŠTVA U ZEMLJAMA U RAZVOJU

• Nagli pad mortaliteta zbog poboljšanja
  zdravstvenih usluga i higijenskih mera
• Meksiko Siti 45 stanovništva ispod 15 godina
• Vece zdravstvene i obrazovne potrebe dece
  opterecenje za društvo i ekonomiju nerazvijenih
  zemalja
• Tradicionalni stavovi o velicini porodice deca
  kao pomažuci clanovi na poljoprivrednim
  gazdinstvima
• Religija i kontrola radanja islam, katolicanstvo
  (pogotovo u Južnoj i Centralnoj Americi)
• Kina politika jednog deteta

10
DEMOGRAFSKA TRANZICIJA

• Demografska tranzicija promene odnosa nataliteta
  i mortaliteta u industrijalizovanim zemljama od
  19. veka do danas
• Voren Tompson tri faze demografske tranzicije
• Prva faza tradicionalna društva visoke i stopa
  nataliteta i mortaliteta (pogotovo smrtnost
  odojcadi)
• Mali ili nikakav porast stanovništva
• Druga faza Evropa i SAD pocetkom 19. veka
• Opadanje stope mortaliteta uz visoke stope
  nataliteta porast broja stanovnika
• Treca faza opadanje i stope radanja ponovna
  stabilnost

11
PROGNOZE O BUDUCEM PRIRAŠTAJU STANOVNIŠTVA

• Nekoliko mogucih scenarija demografskog razvoja
  UN
• Visoka stopa radanja predvidanje o porastu
  svetskog stanovništva na preko 25 milijardi do
  2150. godine
• Umerena stopa radanja (najverovatniji razvoj)
  stabilizacija fertiliteta na dvoje dece broj
  stanovnika 2150. 10,8 milijardi
• Dve skrivene tendencije unutar pomenutih
  scenarija
• Prvo, ocekivani prolazak zemalja u razvoju kroz
  demografsku tranziciju smanjenje mortaliteta i
  porast broja stanovnika
• Procena Kina i Indija po 15 milijardi
  stanovnika

12
PROGNOZE O BUDUCEM PRIRAŠTAJU STANOVNIŠTVA

• Drugo, starenje stanovništva u razvijenim
  zemljama
• Sve veci politicki uticaj starijih i pritisak na
  zdravstvene i socijalne službe
• Moguce posledice društveni nemiri, unutrašnje
  migracije, rast gradova, ugrožavanje životne
  sredine, porast stope kriminala...
• Posebno ozbiljan problem nestašice hrane i gladi
• Neizvesno povecanje proizvodnje hrane
• Problemi nerazvijenih zemalja nedostatak vode za
  pice, smanjivanje obradivih površina i razaranje
  tla posledica smanjenje produktivnosti u
  poljoprivredi

13
UTICAJ COVEKA NA PRIRODNI SVET

• Dominacija prirode nad covekom u
  predindustrijskim društvima
• Obrnuta situacija danas ljudske aktivnosti uticu
  na vecinu prirodnih procesa
• Zahtevi moderne industrije za energijom i
  sirovinama (cije su rezerve ogranicene)
• Ekologija (zaštita životne sredine) povezana i sa
  sveukupnim nacinom života u industrijalizovanim
  društvima
• Ekonomski rast kao glavni cilj savremenih
  privreda
• Posledice porasta životnog standarda zemalja u
  razvoju

14
ZABRINUTOST ZBOG ŽIVOTNE SREDINE POSTOJE LI
GRANICE RASTA?

• Rimski klub 1970ih (grupa industrijalaca,
  privrednih savetnika i civilnih aktivista)
  Granice rasta
• Predvidanje posledica neprekidnog privrednog
  rasta, porasta stanovništva, zagadenja i
  iscrpljivanja prirodnih resursa
• Glavni zakljucak stope industrijskog rasta
  nespojive sa ogranicenim resursima i mogucnostima
  planete da podnese porast stanovništva i
  zagadenje
• Kritike i osporavanja, ali i znatan uticaj
  izveštaja
• Osnovna ideja teško osporiva postoje društveni i
  prirodni uticaji koji ogranicavaju mogucnosti
  planete da izdrži dalji rast privrede i broja
  stanovnika

15
ODRŽIVI RAZVOJ

• Održivi razvoj upotreba resursa koji se mogu
  reciklirati da bi se unapredio privredni rast,
  zaštita životinjskih vrsta i raznovrsnosti živih
  bica, te obaveza održavanja cistog vazduha, vode
  i zemljišta
• Prvi put izraz održivi razvoj u izveštaju UN iz
  1987 Naša zajednicka buducnost
• Kritika pojam suviše neodreden i zanemaruje
  posebne potrebe siromašnih zemalja
• Ideja pretežno usmerena na potrebe bogatijih
  zemalja

16
POTROŠNJA, SIROMAŠTVO I ŽIVOTNA SREDINA

• Važnost obrazaca potrošnje dobara, usluga,
  energije i resursa od strane pojedinaca,
  institucija i društava
• Pozitivne i negativne strane potrošnje
• Veca potrošnja znaci i bolji standard i veci
  privredni razvoj
• Sa druge strane, veca potrošnja povezana sa
  ugrožavanjem prirodne sredine i povecanjem
  nejednakosti
• Najbogatijih 10 troši 58 ukupne energije, 84
  ukupne kolicine papira, 45 ukupnih kolicina mesa
  i ribe i poseduje 87 svih motornih vozila

17
POTROŠNJA, SIROMAŠTVO I ŽIVOTNA SREDINA

• Uticaj potrošnje na životnu sredinu potrošnja
  vode, sagorevanje fosilnih goriva, potrošnja
  drveta
• Ekološka šteta potrošnje najveca za
  najsiromašnije oblasti na državnom i globalnom
  nivou
• Uništavanje tla i krcenje šuma, nedostatak vode
  za pice, izduvni automobilski gasovi, zagadenje
  vazduha najizraženiji i koncentrisani u
  zemljama u razvoju

18
IZVORI OPASNOSTI

• Dva osnovna tipa globalnih opasnosti
• Zagadivanje i stvaranje otpadnih materija koje se
  izbacuju u prirodnu okolinu
• Prekomerno trošenje neobnovljivih prirodnih
  resursa

19
ZAGAÐENJE I OTPAD

• Procena o 2,7 miliona života godišnje koje odnese
  zagadenje vazduha
• Dve vrste zagadenja vazduha spoljašnje
  zagadenje industrija i izduvni gasovi
  automobila i unutrašnje zagadenje grejanje i
  kuvanje u domacinstvima
• Porast nivoa zagadenja vazduha i u zemljama u
  razvoju
• Kisele kiše vezivanje oksida sumpora i azota za
  vodu u atmosferi
• Posebna ugroženost Kanade, Poljske i zemalja
  Skandinavije
• Uzrok kiselih kiša u Kanadi industrija u
  americkoj državi Njujork transnacionalni problem

20
ZAGAÐENJE I OTPAD

• Zagadenje vode zagadenje otrovnim hemikalijama i
  mineralima, pesticidima ili neodgovarajucim
  kanalizacionim sistemima
• Posebna ugroženost zemalja Istocne Evrope i
  zemalja bivšeg Sovjetskog Saveza
• Industrijska društva kao društva otpadaka
• Nemogucnost reciklaže plastike
• Problemi zemalja u razvoju sa odnošenjem otpada
  mogucnost širenja zaraznih bolesti

21
ISTROŠENOST RESURSA

• Obnovljivi resursi voda, šume, biljni i
  životinjski svet
• Opasnost potpunog iscrpljivanja obnovljivih
  resursa zbog prekomerne potrošnje
• Problemi vodosnabdevanja u zemljama u razvoju
• Uticaj globalnog zagrevanja na potrošnju zaliha
  vode
• Razaranje i pustošenje tla
• Neplansko krcenje šuma
• Više od trecine prvobitnih šuma na zemlji nestalo
• Posebno ozbiljan problem krcenja tropskih šuma
• Erozija tla i poplave kao posledice

22
RIZIK I ŽIVOTNA SREDINA

• Globalno rizicno društvo globalni poredak sa
  rizicima po bezbednost nepoznatim ranijim
  generacijama (ukljucujuci i ekološke rizike)
• Urlih Bek vecina rizika globalni po karakteru
  nezavisni od nacionalnosti, bogatstva ili
  društvenog porekla
• Potencijalna pretnja svim društvima
• Globalno zagrevanje
• Genetski modifikovani organizmi

23
GLOBALNO ZAGREVANJE

• Verovatno najozbiljniji ekološki izazov danas
• Globalno zagrevanje postepeno povecavanje
  prosecne temperature zemlje zbog promena
  hemijskog sastava atmosfere
• Povezanost globalnog zagrevanja sa efektom
  staklene bašte (povecavanjem kolicine gasova
  koji, kao u staklenim baštama, zadržavaju toplotu
  unutar zemljine atmosfere)
• Povecanje koncentracije gasova od pocetka ubrzane
  industrijalizacije ugljen-dioksid, metan, azot
• Povecanje temperature na površini zemlje od kraja
  19. veka

24
GLOBALNO ZAGREVANJE

• Moguce posledice globalnog zagrevanja
• Podizanje nivoa mora
• Pretvaranje plodnog tla u pustinjsko
• Širenje zaraznih bolesti
• Loše žetve
• Promene klimatskih obrazaca
• Ubrzano topljenje leda na Arktiku posledica
  globalnog zagrevanja?

25
GLOBALNO ZAGREVANJE

• Sumnje nekih naucnika u postojanje globalnog
  zagrevanja ili covekove aktivnosti kao uzroka
  (ako ono postoji)
• Izveštaj naucnika iz 2000. godine globalno
  zagrevanje ipak postoji povecanje temperature u
  20. veku od 0,4 do 0,8 stepena Celzijusa
• Povecanje ispuštanja ugljen-dioksida pogotovo
  zabrinjavajuce (najveci zagadivac na svetu SAD, u
  Evropi V. Britanija i Nemacka)
• Kjoto protokol 1997. godine dogovor da
  industrijalizovane zemlje smanje emisiju gasova
  za 20 do 40 procenata

26
GENETSKI MODIFIKOVANA HRANA

• Globalni problem gladi i neuhranjenosti
• Moguce rešenje najnovija otkrica u nauci i
  biotehnologiji?
• Genetska modifikacija, genetski modifikovani
  organizmi (GMO) i genetski modifikovana hrana
• Lider GMO biznisa americka kompanija Monsanto
• GMO kao pomoc u prehrani siromašnih i nacin za
  smanjivanje upotrebe hemijskih zagadivaca
  (pesticida i herbicida)
• Superpirinac moguce povecanje prinosa za 35
• Zlatni pirinac (dodatak vitamina A) umanjenje
  nedostatka vitamina A kod 120 miliona dece

27
GENETSKI MODIFIKOVANA HRANA

• Druga strana medalje nema dokaza o bezbednosti
  genetski modifikovanih organizama
• Mogucnost pojave nepredvidljivih bolesti kod
  biljaka i životinja
• Preskakanje gena sa uljane repice na pcele
• Neocekivani delovi gena kod modifikovanog zrna
  soje
• Zakljucak moguci veliki dobici, ali i
  nepredvidljivi i nemerljivi rizici
• Princip predostrožnosti gde god postoji ozbiljna
  sumnja kada je rec o primeni novih postupaka
  bolje zadržati postojece prakse nego ih menjati

28
POGLED U BUDUCNOST

• Doprinos sociologije podsecanje da je covek
  tvorac društvenih institucija
• Eko-efikasnost razvojne tehnologije delotvorne
  za ostvarivanje privrednog rasta uz minimalne
  štete po životnu sredinu
• Ekološka modernizacija upotreba eko-efikasnih
  tehnologija u obliku privrednog razvoja u kojem
  dolazi do udruživanja privrednog rasta sa
  pozitivnim politikama zaštite covekove okoline
• Reciklaža i politika nultog otpada
• Tojota i Honda 85 recikliranih delova za
  automobile
• Veza održivog razvoja i promena globalne
  nejednakosti

29
ŠIRA LITERATURA

• Bobic Mirjana. 2007. Demografija i sociologija
  veza ili sinteza. Beograd Službeni glasnik.
• Gidens Entoni. 2010. Klimatske promene i
  politika. Beograd Klio.
• Cvorovic Zoran. 2005. Upravljanje rizicima u
  životnoj sredini. Beograd Zadužbina Andrejevic.