Elektronik Kaynaklara Erisim Modelleri

1
Elektronik Kaynaklara Erisim Modelleri

• Selma Aslan
• TOBB ETÜ
• 31 Ocak 2006, Kütahya

2
PAYLASIMCI ERISIM MODELLERI

• Schäffler dijital çagda kaynak paylasimin üç
  modele dayandigini belirtir
• erisim haklarinin ortak alimi anlaminda
  konsorsiyumlar
• Ücretli kullanim (Almanyaya özgü)
• Ulusal lisanslar

3
AYNI MODELDE FARKLI UYGULAMALAR

• Finans kaynaklari farkliligi
• Sübvansiyon oranlari farkliligi vb.

4
Brezilya - CAPES

• Egitim Bakanligi altinda çalisan yüksek lisans
  ve arastirma programlarini tesvik etme misyonunu
  yüklenmis kamu kurulusu
• 183 kurumdan 1,3 milyon arastirmaci ve ögrenci
  için 10,500 dergiye tam metin olarak erisim
  olanagini tamamen merkezi finansmanla saglayan
  kurulusun bu hizmet için bütçesi 32 milyon ABD
  Dolaridir.

5
(No Transcript)
6
Finlandiya - FinELib

• Çok disiplinli veri tabanlarinda 80, spesifik
  olanlarda 50 oraninda sübvansiyon,
• 108 halk ve üniversite kütüphanesi ile arastirma
  enstitüsüne sundugu dergi sayisi 2005 yilinda
  19.500e ulasmisti.

7
(No Transcript)
8
Yeni Zelanda

• 2004de Yenilikçilik ve Kalkinma Fonundan Web of
  Science ve Science Direct veri tabanlarina iki
  yillik abonelik için destek alinabilmistir.
• Ulusal e-girisim EPIC kapsaminda ise Gale, Ebsco,
  ProQuest, Britannica gibi çesitli kaynaklar
  içeren bir paketten yararlanilabilinmektedir.

9
Izlanda

• 280.000 kisilik nüfusu ve yüksek refah düzeyi
  yaninda bilgi toplumuna dönüsüm konusunda
  kararlilikla uygulanan stratejilerin bir sonucu
  olarak, 10.000 kadar dergi yediden yetmise tüm
  Izlandalilara açilabilmistir.

10
Almanya Ulusal çapta erisilen beseri bilim
arsivleri
11
Yunanistan

• HEAL-Link 1998 yilinda kuruldu
• 1999da bes üniversite ile üç bilim dalinda proje
• 2000de 3500 dergiye basiliçevrimiçi saglayan üç
  yillik 5 lisans anlasmasi
• 2002de 8000 e-dergiye abonelik
• yüksek ögrenim kurumlari yaninda Milli Kütüphane
  ve arastirma enstitüleri de dahil olmak üzere 60
  üye
• Kismi AB fonlari destegi ile Egitim Bakanligi
  finansmani sürmektedir.

12
Ulusal lisanslar

• Tüm ülke halkina açik, (Izlanda)
• Tüm ülke kütüphanelerine açik (Kore)
• Tüm ülke arastirma ve üniversite kütüphanelerini
  kapsayan (Brezilya, Türkiye, Yunanistan vb.)
• Ihtisas kütüphaneleri kanali ile tüm ülkeye
  hizmet amaçlayan (Isveç, Almanya)

13
Konsorsiyumlar

• Her türden kütüphaneye açik, sabit bir paket
  sunan ve ödemelerin konsorsiyuma yapildigi model
  (Yeni Zelanda),
• Cografi tabanli konsorsiyumlar,
• Ortak bir konu bazinda kurulan konsorsiyumlar...

14
Kendine Özgü Model Lisans

• Ingilterede uygulanan NESLI2 model lisans
  uygulamasi, bu iki kategoriden birine
  yerlestirilmesi pek mümkün olmayan, kendine özgü
  bir model görünümündedir. Çünkü, model lisans,
  JISC ile bir firma arasinda belirlendikten sonra,
  firma ile anlasma yapmak tek tek kütüphanelerin
  inisiyatifine kalan bir konudur.

15
Finansman kaynaklari

• Maliyetin tamamen ve sürekli olarak merkezden
  karsilanmasi (Brezilya)
• Eslestirilen ödenekler uygulamasi içinde sürekli
  sübvansiyon saglanmasi (Kore)
• Geçici sübvansiyon saglanmasi (Isveç, Yeni
  Zelanda)
• Kurumlarin maliyeti kendi bütçelerinden
  karsilamalari,
• Çesitli fon veya vakiflardan bütçeye katki
  saglanmasi (ABD, Ingiltere)
• Kaynak ya da kurum türüne göre farklilasma
  gösteren karma uygulamalar (Isviçre, Kore,
  Finlandiya)

16
Oregon, Idaho ve WashingtonKonsorsiyumlar

• Bölgesel 20
• Eyalet çapinda 6
• Tüm Kuzey Bati ABD 3
• Toplam 29

17
Evrensel ilke

• Uygulanan model ve finansman kaynagi ne olursa
  olsun, evrensel ilke, mümkün olan en genis kaynak
  yelpazesinin, olanaklar oraninda en makul
  maliyetle saglanarak mümkün olan en genis
  kitleye sunulmasi

18

• Demokrasi
• Insan haklari
• Firsat esitligi
• Yeni küresel ekonomi
• Rekabet
• Yenilikçilik
• Yüksek arastirma kapasitesi

19
Dokuzuncu Kalkinma Plani 2007 -2013

• Toplumda bilim ve teknoloji bilinci, nitelikli
  arastirmaci sayisi artirilacak ve arastirma
  altyapisi gelistirilecektir. Ar-Ge
  faaliyetlerinin yenilige ve ürüne
  dönüstürülmesinde risk sermayesi ve benzeri
  araçlardan yararlanilacaktir. Üniversitelerin,
  arastirma enstitülerinin ve diger kurum ve
  kuruluslarin arastirma altyapisi öncelikli
  alanlar temel alinarak gelistirilecektir .

20
Dokuzuncu Kalkinma Plani 2007 -2013

• Yerel Dinamiklere ve Içsel Potansiyele Dayali
  Gelismenin Saglanmasi
• Öncelikle gelisme potansiyeli yüksek kentlerde
  olmak üzere, firmalar ve üniversitelerin birlikte
  çalismalarini saglayacak ortam olusturulacak
  yeni teknolojilere ve bilgiye erisimin
  kolaylasmasini, teknolojik dönüsüm ve transfer
  sistemlerinin gelistirilmesini, ticari nitelikli
  etkin bir bölgesel yenilik altyapisi kurulmasini
  saglamaya yönelik faaliyetler desteklenecektir .

21
Kuantum Düsünce Modeli

• Kuantum düsünce modelinin geçerli oldugu yani,
  her bir adimda yeni olasiliklara göre hareket
  edilmesi gereginin bir sonucu olarak, ancak
  ilerledikçe belirginlesen bir yol haritasi ile
  adim adim hedefe ulasilabilen, belirsizligin
  hakim oldugu bir çagi yasiyoruz.

22
Neden Firsatlar Degerlendirilmeli?

• Izlanda gibi bir ülke, bilgiye erisim alaninda
  adeta ütopyayi yasama geçirirken, Türkiyeye
  distopya gözüyle bakilmasi ve statükonun
  korunmaya çalisilmasi, bu ülkeye ve insanina
  karsi haksiz ve gelismeyi önleyici ve bir tavir
  olur.

23
Türkiyede Gelismeler

• ULAKBIM 1997 (Finansman sorunlari nedeniyle
  sonuçsuz)
• 2000 ANKOS 12 üye ile baslangiç, 2006da 87
  üye, 25 saglayici firma ile 33 veritabani için
  anlasma ile takdire sayan basari
• ÜNAL OCLC
• Saglayici Firma temsilcilikleri
• Saglayici ile dogrudan baglanti
• ULAKBIM 2005 Ulusal lisansla tüm arastirma
  kütüphaneleri için 5 veritabani ile temel
  kaynaklara erisimde firsat esitligi

24
Saglikli Yapilanma

• Elektronik bilgiye erisimde, temel kaynaklarin
  tüm ihtiyaci olan kuruluslara merkezden
  sunuldugu,
• yerine göre bir konsorsiyum çerçevesinde
• veya bagimsiz olarak, ihtiyaç duyulan bilgi
  kaynaklarini saglamak için
• alternatif yöntem ve finans kaynaklarinin var
  oldugu esnek bir yapi

25
ÖNERILER

• TARAL fonlarindan Ariel gibi bir elektronik belge
  saglama sisteminin ülke çapinda kurulmasi
• ULAKBIMin, ANKOS, ÜNAK ve bagimsiz veri tabani
  abonelikleri olan üniversitelerle isbirligi
  yaparak Periodocos veya Nelli gibi bir portal
  sunmasina yönelik fizibilite çalismasi yapilmasi

26
ÖNERILER

• Halen erisilmeyen ancak varligi arastirma
  kapasitesine arti deger katacak veri tabanlari
  envanteri ve eksikligi saptanan kaynaklarin
  ülkeye kazandirilmasi
• Üniversite kütüphaneleri kataloglarinin toplu ya
  da gruplandirilmis olarak taranmasini ve veri
  alisverisini saglayacak bir programin uygun
  maliyetle hizmete sokulabilmesi için çalismalarin
  hizlandirilmasi

27
Nasil bir hizmet anlayisi?

• Bilgi hizmetleri birimleri, giderek
  zenginlestirdikleri kapsamli bir elektronik
  kaynak yelpazesinden en etkin biçimde
  yararlanilabilmesini saglamak için sürekli
  gelistirecekleri hizmetlerini, paylasim ve
  isbirligi ruhu içinde sunarak ülkenin arastirma
  kapasitesini destekleyebildikleri oranda, bu
  ülkenin kalkinma hedeflerine ulasmasi konusunda
  üstlerine düseni yerine getirmis olacaklardir.