Slajd 1

1
Promocja zdrowia na tle medycyny spolecznej.
Dr Zbigniew Pierozek
2
Pojecie medycyny spolecznej powstalo w XIX
wieku,ulegajac w miare uplywu czasu
przemianom.Uwaga jest koncentrowana na
rozpatrywaniu zaleznoscistanu zdrowia populacji
ludzkiej od róznych zmiennychspolecznych i
wynikajacych stad potrzeb.
3
Glównym zagadnieniem zdrowia publicznego jest
organizacjaopieki zdrowotnej i zarzadzanie
ochrona zdrowia.Poczawszy od lat
szescdziesiatych termin medycyna spoleczna"
upowszechnil sie szeroko w Polsce, odpowiadajac w
znacznym stopniu uzywanemu okresleniuzdrowie
publiczne" (public health).
4
Zasieg tematyczny zdrowia publicznego
obejmujecala problematyke zdrowia
populacji.Dotyczy to oceny stanu zdrowia
ludnosci i funkcjonowaniasystemu opieki
zdrowotnej.Zapobieganie chorobom i promocja
zdrowia stanowi jedenz najwazniejszych obszarów
zainteresowan w medycynie spolecznej.
5
Medycyna spoleczna definiowana jest jako
inspirowana medycznie dzialalnosc na rzecz
zdrowia w szerszej skali spolecznej.Starania o
dobry stan zdrowia spoleczenstwa sa
bezposredniolub posrednio podejmowane w róznych
sektorachzycia spolecznego odpowiedzialnych
zapomnazanie i dystrybucje dochodu
narodowego,edukacje i wychowanie.
6
Medycyne spoleczna charakteryzuje rozpatrywanie
zagadnien zdrowotnych w makroskalia) badania
stanu zdrowia ludnosci i jego uwarunkowan,b)
analiza wystepujacych trendów sytuacji
zdrowotneji jej prognozowanie,c) ocena
efektywnosci poszczególnych dzialan na rzecz
zdrowia,d) wyznaczanie kierunków ochrony
zdrowia stosowniedo aktualnych potrzeb
spolecznychi mozliwosci ich zaspokojenia.
7
W zadaniach medycyny spolecznej zawarte jest
tworzeniepodstaw teoretycznych dla dzialan w
ochronie zdrowia.Podstawa jest nowoczesna
wiedza o czlowieku, wspierajaca siena
dyscyplinach medycznych i behawioralnych.
8
W realizacji zadan medycyny spolecznej istotny
jest udzial róznych dyscyplin i subdyscyplin
naukowycha) epidemiologia,b) demografia,c)
higiena,d) statystyka medyczna,e) ekonomika
ochrony zdrowia,f) nauki o zarzadzaniu,g)
ukierunkowane na zagadnienia ochrony
zdrowiaprawodawstwo i nauki spoleczne(socjologia
, psychologia spoleczna).
9
Medycyna spoleczna przetwarza dorobek dyscyplin
medycznychi pozamedycznych w celu lepszego
poznawaniastanu zdrowia ludnosci, jego
uwarunkowan i mozliwosci poprawy,co powinno
sluzyc dokonywaniu prawidlowych wyboróww róznego
typu dzialaniach prozdrowotnych.
10
W Polsce dzialania w zakresie medycyny spolecznej
podejmowane byly juz w okresie przed II wojna
swiatowa.Obecnie dzialalnosc taka prowadza
powolane odpowiednie katedryi instytuty
uczelniane w akademiach medycznychoraz innych
placówkach(wydzielone dzialy w instytutach
resortowych,Centrum Organizacji i Ekonomiki
Ochrony Zdrowia).
11
Okolicznosci, które poszerzaja zainteresowania
spolecznew dyscyplinach klinicznych1) problem
zdrowotny staje sie szczególnie istotny ze
spolecznego punktu widzenia (duza czestosc
wystepowania choroby, wywolywanie znacznych
strat spolecznych),2) zwalczania choroby nie
jest wystarczajacym dzialaniem o charakterze
glównie leczniczym,3) znane sa metody i zasady
organizacyjne sluzace opanowywaniu choroby o
charakterze masowym poprzez dzialania
prewencyjne.
12
W caloksztalcie dzialan z zakresu ochrony zdrowia
dobrze prowadzone zapobieganie i promocja
zdrowiaprzynosza najwieksze korzysci.Uzyskujemy
to przy niewspólmiernie nizszych kosztachw
porównaniu do nakladów ponoszonych na lecznictwo.
13
Mysl o umacnianiu zdrowia i zapobieganiu chorobom
towarzyszyla czlowiekowi od niepamietnych
czasów.Najpierw stosowano w tym celu srodki
magiczne ale juz czasy starozytne dostarczaja
wielu przykladów dzialan sluzacych zdrowiu
(dbalosc o czystosc ciala i odziezy, odpowiedni
dobór produktów spozywczych, sposobów ich
przetwarzania, unikanie zakazen).
14
W starozytnym Egipcie dostrzegano role wody, a
takze ludzkich wydalin w upowszechnianiu sie
niektórych chorób.Stosowano oczyszczanie wody
za pomoca filtracji, starano sieo sprawne
usuwanie wydalin.Istnialy instytucje nadzoru
nad stanem sanitarno-higienicznym siedlisk
ludzkich, co swiadczy o laczeniu problemów
srodowiskowych z medycyna juz w najdawniejszych
czasach.
15
Przepisy higieniczne u Zydów byly w duzym
stopniuzapozyczone od Egipcjan.Zostaly one
rozbudowane w Piecioksiegu Mojzesza,w którym
zawarto szczególowe opisy postepowania
chroniacego jednostke oraz spolecznosc przed
chorobamii innymi niepomyslnymi zdarzeniami.
16
W starozytnej Grecji wiele spraw dotyczacych
zdrowia obywateli bylo regulowanych przepisami
panstwowymi.Wodociagi doprowadzajace wode z
gór, ogólnie dostepnelaznie przyczynialy sie do
podniesienia stanu higieny publicznejw miastach
greckich.Duzy nacisk kladziono równiez na
wychowanie fizycznepoprzez cwiczenia
gimnastyczne, gry i zawody sportowe.
17
Kultura sanitarna Grecji zostala odziedziczona
przez Rzymian.Istnial tam urzad edyla
sprawujacego nadzórnad warunkami
sanitarnymi.Budownictwo akweduktów
upowszechnilo siena duzych obszarach
Europy,nalezacych do Imperium Rzymskiego.
18
Zgodnie z pierwotna, kosmologiczna koncepcja
czlowiekauznawano, ze czlowiek jest naturalna
czescia przyrody.Zdrowie wynikalo z
harmonijnego wspóldzialania wszystkich skladników
ciala ludzkiego miedzy sobai srodowiskiem
zewnetrznym.Poglady te znalazly odbicie w
pismachnajznakomitszego lekarza starozytnosci
Hipokratesa.
19
Wedlug Hipokratesa zdrowie miala zapewniac
równowagamiedzy czterema plynami organizmu
krew, sluz, zólc i czarna zólc. Na stan tej
równowagi wplywaly równiez czynniki srodowiskowe
(traktat Hipokratesa O powietrzu, wodach i
klimatach).
20
Platon i Arystoteles ukazali samodzielny byt
intelektui pierwiastków duchowych u
czlowieka.Wedlug Platona na zdrowie wplywaja
nie tylkorózne bodzce zewnetrzne, ale
takzeemocje i posiadana wiedza.Arystoteles
dostrzegal etyczny wymiar zdrowia laczac je z
cnota.
21
Rozumny tryb zycia (nazywany dietetyka), jako
droga do zdrowiaznalazl wsparcie wsród
wplywowych myslicielii lekarzy starozytnego
Rzymu.Cornelius Celsus w dziale O sztuce
lekarskiej glosil,ze obowiazkiem czlowieka jest
poznac samego siebiei zyc zgodnie z ta wiedza.
22
W medycynie starozytnej wyraznie wyodrebnily sie
glównenurty zdrowia publicznego1) warunki
srodowiskowe z zaakcentowaniem higieny
otoczenia,2) prozdrowotny styl zycia(odnalezc
mozna w nich wiele elementów wspólczesnej
promocji zdrowia).Mozliwosci zaspokajania
potrzeb zdrowotnych w szerszej skali spolecznej
byly jednak w Starozytnym Rzymie bardzo
ograniczone, przecietny czas trwania zycia
szacowany byl tam na zaledwie 35 lat.
23
W trwajacym okolo tysiaca lat okresie
sredniowiecza przyznawano wiekszy prymat
wartosciom duchowym i sklonnosc do mistycyzmu, co
sklanialo do mniej uwaznego traktowania ciala
jako godnego zabiegów i utrzymywania w
nienagannym zdrowiu,a nawet pewnym idealem stalo
sie jego udreczenie.Czasy te cechuje niski na
ogól poziom kultury sanitarneji stanu higieny,
co przyczynialo sie do czestychepidemii chorób
zakaznych, wyludniajacych miasta i osiedla.
24
Epoka odrodzenia przyniosla zasadniczy przelom w
umyslowosci, najbardziej wyraznie widoczny w XVII
wieku,co przynioslo zmiany w róznych
obszarachwiedzy i zycia spolecznego.
25
Franciszek Bacon poprzez swoje prace
filozoficzne(Novum Organum z 1623r.) przyczynil
sie do usuniecia wieluprzesadów astrologicznych,
fantazji i prymitywnego pogladuna swiat, co
wywarlo wplyw na zagadnienie ochrony zdrowia.
Zapoczatkowal wspólczesna ere naukowa oparta na
bezposredniej obserwacji, swiadectwie zmyslów i
eksperymencie naukowym.
26
Postacia, która wywarla duzy wplyw na rozwój
mysliprzyrodniczo-lekarskiej byl równiez
Kartezjusz (1596-1650).Filozof-racjonalista,
zwolennik determinizmu, patrzyl na organizm
ludzki jak na zlozony mechanizm, w którym
przebywa kierujacai scisle z nim zespolona dusza
ludzka, a na procesy zachodzacew organizmie, jak
na zjawiska mechaniczne.
27
Podstawowe znaczenie dla medycyny mialy
praceVesaliusa (1514-1564), prekursora
nowoczesnej anatomii, i Harveya (1578-1657),
odkrywcy zasad krazenia krwi.Wynalazek
mikroskopu przez Leeuwenhocka (1632-1723)otworzyl
nowe mozliwosci w badaniach.
28
Z punktu widzenia medycyny spolecznej i
srodowiskowejna uwage zasluguje dzielo wloskiego
lekarzaRamazziniego (De morbis artificum
diatriba z 1700 r.),w którym wnikliwie analizuje
choroby zwiazane z wykonywaniem róznych zawodów w
przemysle metalurgicznym, szklarskim, tkactwie,
garbarstwie i przy obróbce kamieni.
29
Okresem przelomowym byla druga polowa XVIII
stulecia,kiedy wraz z rozwojem fizjologii
wytyczono drogido nauczania klinicznego.Wtedy
ujawnila sie znamienna cecha nowoczesnej
medycyny,a mianowicie wzajemne przenikanie sie i
zazebianierozmaitych nauk wchodzacych w sklad
medycyny.
30
W dziedzinie profilaktyki najwiekszym
osiagnieciembylo wprowadzenie szczepienia
przeciwko ospie przy uzyciu metody lekarza
angielskiego Edwarda Jennera (1749-1823).
31
W Polsce pierwsza próba popularyzacji higieny
wyszla spod pióra Macieja z Miechowa
(Pielegnowanie zdrowia z 1522r.).
32
Pod koniec XVIII w. dziala lekarz, organizator
pruskiej sluzby zdrowia i teoretyk higieny,
Christoph W. Hufeland (1769-1836).Jego
makrobiotyka, czyli sztuka przedluzenia zycia z
1769r.jest traktowana jako pierwszy podrecznik
higieny.
33
W okresie oswiecenia (XVIII w.) zaczeto wiecej
poswiecac uwagi higienie publicznej, laczonej z
medycyna sadowa,nad która mialo nadzór
panstwo.Zgodnie z idea oswieconego absolutyzmu,
wskazywano,ze panstwo powinno wziac na siebie
troskeo zdrowie obywateli.
34
W duchu polskiego oswiecenia powstala
rozprawaJedrzeja Sniadeckiego O fizycznym
wychowaniu dzieci" z 1805r.znakomicie lacza
wiedze lekarska z potrzebami wychowania.
35
Z koncem oswiecenia rozpoczyna sie etap rozwoju
cywilizacji,w którym do dzisiaj
uczestniczymy.Najbardziej charakterystyczna
jego cecha jest praktycznienie gasnaca rewolucja
naukowo-techniczna.
36
W pierwszej polowie XIX w. w najbardziej
rozwinietych krajach Europy rozpoczeto
zorganizowane dzialania na rzecz poprawy warunków
sanitarnych w bytowaniu ludnoscioraz warunków
pracy zatrudnionych w przemysle.Wydano wiele
przepisów dotyczacych ochrony zdrowia,w Anglii
ogloszono (1848 r.) ustawe o zdrowiu
publicznym(Public Health Act).
37
W dokonujacym sie postepie duza byla rola
przedstawicielinauki i praktyki medycznej takich
jakMax Joseph Pettenkofer (1818-1901),
niemiecki lekarz i chemik, jeden z twórców
nowoczesnej higieny,w dziedzinie mikrobiologii
Pasteura (1822-1895)i Roberta Kocha
(1843-1910).
38
Trzy postulaty, które mialy bardzo duza sile
nosna przez wiele dziesiatków lat i przyczynily
sie do zmiany spojrzenia na zasady ochrony
zdrowia1) zdrowie jednostki nie jest sprawa
wylacznie prywatna i ma znaczenie dla ogólu
spoleczenstwa,2) warunki srodowiskowe wywieraja
zasadniczy wplyw na stan zdrowia ludnosci,3)
musza byc podejmowane dzialania zmierzajace do
ochrony zdrowia i zwalczania chorób
(dzialania te powinny byc zarówno natury
medycznej, jak i pozamedycznej).
39
Rozwój medycyny spolecznej w Polsce
odzwierciedlaltendencje ogólnoeuropejskie, ale
cechowal sie równiezodmiennosciami, wynikajacymi
przede wszystkimz braku wlasnej panstwowosci do
1918 r.
40
Do promotorów medycyny spolecznejXIX-wiecznej
Polski nalezeliTytus Chalubinski,Józef
Dietl,Henryk Dobrzycki,Henryk Jordan,Karol
Marcinkowski,Stanislaw Markiewicz,Ludwik
Natanson.
41
Przykladem zorganizowanego ruchu na rzecz ogólnej
poprawy warunków zdrowotnych jest utworzone w
1898 r.,staraniem doktora Józefa
Polaka,Warszawskie Towarzystwo Higieniczne,Pod
jego auspicjami dzialalo wielu znakomitych
lekarzy-higienistów, internistów, pediatrów,
okulistów, psychiatrów,a takze inzynierów i
humanistów.
42
Dzialalnosc Warszawskiego Towarzystwa
Higienicznego stanowi piekna karte w historii
polskiego pozytywizmu na polu medycyny.Stymulowa
la ona cywilizacyjne przemiany kraju pod
zaboramii przyniosla wiele korzysci zdrowotnych.
43
Z inicjatywy Towarzystwa Higienicznego
powstalya) zaklady dezynfekcyjne,b)
odpowiadajace wymaganiom sanitarnym hale
targowe,c) przytulki poloznicze,d) kilka
wzorcowych gmachów szkolnych.
44
W latach dwudziestych zaczely sie upowszechniac w
Polsceosrodki zdrowia, w znacznym stopniu
wzorowane na modelu amerykanskim, nastawione na
dzialalnoschigieniczno-oswiatowo-wychowawcza.Is
tniejace potrzeby medyczne wymagaly obok
zapobieganiarówniez dzialalnosci leczniczej, w
tym szczególnieleczenia chorób wenerycznych,
jaglicy i gruzlicy.
45
Okres II Rzeczypospolitej konczy etap rozwoju,
zwiazanyz usuwaniem najwiekszych zaniedban i
dysproporcji,jakie pozostawily po sobie czasy
rozbiorowe.Dzialalnosc na rzecz ochrony zdrowia
mogla sie poszczycic powaznymi osiagnieciami,
jednak istotny skok w tej dziedziniezostal
dokonany dopiero po II wojnie swiatowej.
46
Przez co najmniej 20 lat po zakonczeniu II wojny
swiatowejstan zdrowia ludnosci Polski ulegal
dynamicznej poprawie.Zachodzace w kraju
przemiany dawaly znaczne efekty zdrowotne (spadek
umieralnosci niemowlat, ograniczenie chorób
zakaznych, wydluzenie przecietnego czasu trwania
zycia).
47
25 lat po wojnie i po dosc dobrym okresie w
przemianachsytuacji zdrowotnej, w Polsce
rozpoczal sie okres mniej pomyslny. Postep w
dziedzinie zdrowotnosci zostal znacznie
zahamowany. Glówna bariera staly sie
nieprawidlowe zachowania zdrowotne, wynikajace z
przyjetego stylu zycia takie jaka) wady
zywienia,b) niska aktywnosc ruchowa,c) palenie
tytoniu,d) alkoholizm,e) stosowanie srodków
uzalezniajacych.
48
Na przestrzeni ostatnich 50 lat przeprowadzono
tysiace badan epidemiologicznych, klinicznych i
eksperymentalnychdotyczacych wspólzaleznosci
miedzy czynnikami wynikajacymiz trybu zycia a
wystepowaniem masowych chorób wspólczesnych.
Wsród czynników zywieniowych najwazniejsza jest
ilosc spozywanych tluszczów oraz ich
struktura(tluszcze nasycone i nienasycone).Nalo
gowe palenie tytoniu stwarza co najmniej
10-krotnie wieksze prawdopodobienstwo rozwoju
raka pluc, 2-krotnie wieksze zawalu serca oraz
5-krotnie wieksze przewleklego niezytu oskrzelii
rozedmy pluc.
49
Stworzenie koncepcji wspólczesnej promocji
zdrowiai próby jej urzeczywistniania w ostatnich
dwóch dekadachstanowia nowy jakosciowo etap w
dzialaniachna rzecz podnoszenia zdrowotnosci.
50
Dbalosc o zdrowie jest punktem wyjscia do
uporzadkowania szerszego pola w psychospolecznej
przestrzeni,w której porusza sie jednostka.
51
W realizacji dzialan w dziedzinie promocji
zdrowiakonieczna jest scisla wspólpraca róznych
sektorówzycia spolecznego i gospodarczego.Duza
role do odegrania ma przy tym szerokorozumiana
medycyna spoleczna.
52
Ogólna koncepcja i szczególowe programy promocji
zdrowia wynikaja z rozpoznania aktualnych potrzeb
zdrowotnych.Ich miara sa wyniki badan stanu
zdrowia ludnosci z uwzglednieniem wieku, plci czy
grup spoleczno-zawodowych,
53
Zmiana stylów zycia w kierunku prozdrowotnymto
zadanie niezwykle trudne, wymagajace
wielostronnychi skoordynowanych
dzialan.Konieczne sa ulatwienia dla
prozdrowotnych wyborówa) zapewnienie
dostepnosci miejsc dla rekreacji ruchowej,b)
dobrze przygotowanych informacji o wartosci
odzywczej na opakowaniu kupowanych produktów,c)
fachowych indywidualnych porad w
zwalczaniunalogu palenia tytoniu.
54
Do szczególnie istotnych obszarów
dzialanpromocji zdrowia naleza szkoly.Szkola
promujaca zdrowie jest to spolecznosc
obejmujacauczniów, nauczycieli i innych
pracowników, któraa) podejmuje starania, aby
poprawic swoje zdrowiei ogólne samopoczucie,b)
uczy jak zyc zdrowo i tworzyc srodowisko
sprzyjajace zdrowiu,c) zacheca innych ludzi, a
zwlaszcza rodziców, do podejmowania podobnych
wysilków w swoim otoczeniu.
55
Promocja zdrowia na gruncie medycznym oznacza
rozszerzeniei wzbogacenie dotychczasowych
dzialan zapobiegawczych.Zostaja one powiazane z
ogólna strategia i metodologiapromocji zdrowia
ukierunkowanej na style zycia,co ma szczególnie
duze znaczenie dla profilaktyki pierwotnej,
dotyczacej ludzi w zasadzie zdrowych.
56
Wlaczenie promocji zdrowia do programów
dzialaniapodstawowej opieki zdrowotnej jest
jednymz istotnych postulatów medycyny
spolecznej.W tym celu w polskich warunkach
musi byc zbudowana trwalai wplywowa instytucja
lekarza rodzinnego.