TEIAS Y

1
TEIASYÜK TEVZI DAIRE BASKANLIGIELEKTRIK
KALITE HIZMETLERIMÜDÜRLÜGÜMehmet
ALKANElektrik Kalite Hizmetleri
Müdürümehmet.alkan_at_teias.gov.tr
2

• YENI PIYASA MODELINDE
• YAN HIZMET ANLASMALARI
• (ZORUNLU ve TICARI YHA)

3

• Piyasa ortaminda Sistem Isletmecisinin çalisma
  prensipleri
• Planlama
• Kisit yönetimi
• Gerçek zamanli dengeleme piyasasi
• Kalite/Yan hizmetleri
• Ithalat / Ihracat
• Sebeke teknik konular

4

• anlasilabilir
• çalisabilir/makul
• maliyet-etkin
• güvenilir
• esnek

amaç özellik dengeleme öncesi programlama gerçek
zaman katilimcilar tarafindan Sistem
Isletmecisi Sistem Isletmecisi ve
katilimcilar tarafindan tarafindan Katilimci
Islemleri Dengeleme Piyasasi Islemleri Yan
Hizmetler Islemleri Uzlastirma Islemleri Piyasa
Islemleri Düzenleyici Islemler
Tüketimin gt 95 için fiyat referansini belirle
Tüketimin lt5 için Dengesizlikler için fiyat
belirle
Fiyat referansina göre programla
R O L L E R
5
4628 - EPSYdeYAN HIZMETLER NEDIR?

• Yan hizmetler Yan hizmetler anlasmasi hükümleri
  uyarinca iletim sistemine veya dagitim sistemine
  bagli tüm tüzel kisilerce saglanacak olan ve
  sebeke yönetmeliginde ve/veya dagitim
  yönetmeliginde ayrintili olarak tanimlanan
  hizmetleri,
• Yan hizmetler anlasmalari Iletim sistemine bagli
  olan üretim sirketleri, otoprodüktörler,
  otoprodüktör gruplari, dagitim sirketleri veya
  tüketiciler tarafindan Türkiye Elektrik Iletim
  Anonim Sirketine, sebeke yönetmeligi uyarinca
  saglanacak ve ilgili hizmetin saglanmasinin
  maliyetinin tamamini karsilayacak yan hizmet
  bedellerini, kosullarini ve hükümlerini
  belirleyen anlasmalari,

6
NEDEN YAN HIZMETLEREIHTIYACIMIZ VAR ? (1)

• DUYligi hükümlerinin uygulamaya konmasi ile
  birlikte, kamu santrallarinin üretim planlari,
  MYTM tarafindan merkezi olarak degil, ikili
  anlasmalar ve diger teknik ve ticari parametreler
  dikkate alinarak, santrallar tarafindan
  gelistirilecektir.
• Bu çerçevede, MYTMnin herhangi bir santrala
  talimat verebilmesi için santrallar tarafindan
  sunulan yük alma / yük atma tekliflerini kabul
  etmesi gerekmektedir.

7
NEDEN YAN HIZMETLEREIHTIYACIMIZ VAR ? (2)

• Öngörülemeyen ani yük degisimlerini
  dengeleyebilmek adina, yük alma / yük atma
  tekliflerinin kabul edilmesi yeterli olmayacak,
  gerekli özelliklere sahip santrallarin primer ve
  sekonder frekans kontrolü ve isletme yedegi
  hizmetlerin zorunlu ve ticari yan hizmet
  anlasmalari kapsaminda saglamasi gerekecektir.
• Söz konusu yan hizmetlerin saglanmamasi halinde,
  sadece yük alma / yük atma tekliflerinin kabulü
  ile sistem güvenilirligini ve stabilitesini
  istenen seviyede tutmak mümkün olmayacaktir.

8
YAN HIZMETLER DENGELEME PIYASASI ILISKISI
Yan Hizmetler (sistem isletim önceliklerinin
etkin oldugu alan)
Dengeleme Piyasasi (YAL/YAT optimizasyonunun
etkin oldugu alan)
Tersiyer Kontrol
YAL/YAT Optimizasyonu
Tersiyer Kontrol (-Isletme Yedekleri) (Kapasite
Kiralama)
Sekonder Kontrol
Sekonder Frekans Kontrolü (AGC)
Primer Kontrol
Primer frekansin devrede oldugu fakat primer
kontrolün sekonder kontrol ile yer degistirdigi
alan
Primer Frekans Kontrolü
30 sn.
15 dak.
9
YAN HIZMETLER NELERDIR (1)?

• Isletme Amaçli ÜretimYedekleri
• a) Isletme Yedegi
• - Primer Kontrol Yedegi
• - Sekonder Kontrol Yedegi
• - Tersiyer Kontrol Yedegi
• - Talep Kontrolu

• EPSY- md.57 ,
• (Yan Hizmetler) Zorunlu Md. 125- Ticari Md. 126
  Yük-Frekans Kontrolü, Degisen sistem frekansi ile
  birlikte, santral governör karakteristigine bagli
  olarak, santral üretiminin oto. ayarlanmasidir.
  (md.57-125)
• UYDM tarafindan gönderilen Sinyal ile otomatik
  üretim kontrolü AGC, (md.57-126)
• - Beklenilmeyen ani yük yada üretim degisimi
  durumunda kisa sürede (2-15 dk.) devreye
  girebilecek emre amade kapasitedir. (md.57-126)
• - Talep Kontrolu, tüketicilerden yük attirarak
  kontroldür.
• (md.57-126)

10
YAN HIZMETLER NELERDIR (2)?

• b) Bekleme Yedekleri
• AYRICA
• Gerilim Kontrolu
• Oturan Sistem Toparlamasi
• Enterkoneksiyonlar
• Arasi Yardimlasma

• - Senkronize olmadan bekleyen yedekler.
• (EPSY- md.57-126)
• - Raektif Güç Kontrolü, ZORUNLU (md.125)
• - Enterkonnekte sistemin tamamen yada önemli bir
  bölümünün çökmesi durumunda, santralin disardan
  bir elektrik kaynagi olmadan kendi kendini
  kalkindirabilmesi. (md. 83- 126)
• - Diger Enterkonnekte sistemlerden acil durum
  destegi alinmasi (UCTE)

11
ZYHA KIMLER ILE YAPILACAK?

• EPSY-137 md, (a) göre,
• 50 MW ve üzerinde ünite gücüne veya toplam 100
  MW ve üzerinde kurulu güce sahip üretim tesisleri
  zorunlu yan hizmetler kapsaminda primer frekans
  kontrolüne katilmakla yükümlüdürler.
• Ayrica, bu kapasitelerin altinda kurulu güce
  sahip üretim tesisleri, Primer veya Sekonder
  frekans kontrolüne TEIASa teklifi vermeleri ve
  bu teklifin kabul edilmesi halinde katilabilirler.

12
ZYHA NELERI IÇERECEK?

• Zorunlu Yan Hizmetler Anlasmasi (ZYHA), üretim
  faaliyeti gösteren tüzel kisilerin Elektrik
  Piyasasi Sebeke Yönetmeligi ve diger mevzuat
  hükümleri de göz önünde bulundurularak
• Primer frekans kontrolü,
• Ünitelerin Generatör veya senkron kompansatör
  olarak çalismasi sirasinda sisteme verdigi veya
  çektigi reaktif güç hizmeti, ile ilgili hüküm ve
  sartlari içerecektir.

13
ÜRETICILER NELER YAPACAKLAR?

• EPSY Md. 125e göre
• Zorunlu Yan Hizmetlere katilmakla yükümlü
  üretim faaliyeti gösteren tüzel kisiler,
• Üretim tesislerinde, zorunlu yan hizmetlerin
  saglanmasi için gerekli sistem ve teçhizati
  kurmak, test ederek servise almak ve anlasma
  yapmak üzere TEIAS'a maliyet esasli teklif vermek
  zorundadir.
• Zorunlu yan hizmetler için TEIAS tarafindan
  hazirlanan standart anlasmalar kullanilir.
  Tekliflerde, maliyeti olusturan unsurlara iliskin
  detaylar ve formüller açikça belirtilir.

14
TEIAS NELER YAPACAK?

• Elektrik Sistemini Isleten TEIAS, piyasa
  sartlarinda elektrik enerjisinin arz güvenligi ve
  kalitesini sürekli saglayabilmesi için EPSYnin
  frekans kontrolü ile ilgili maddelerinde yer alan
  sartlari saglayabilen tüzel kisiler ile Zorunlu
  ve Ticari Yan Hizmet Anlasmalari imzalayacaktir.
• Zorunluluk içerisinde olup, yeterliligi
  saglayamayan tüzel kisiler EPSYye göre,
  ivedilikle sorumluluklarini yerine getirmekle
  yükümlüdürler.
• ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi belgesine sahip,
  sartlari saglayabilen üretici firmalara öncelik
  saglanacaktir.

15
FATURALAMA VE KAPASITE BEDEL ÖDEME?

• TEIASin, üreticiye ödeyecegi Primer Frekans
  Kontrolü Rezerv Kapasitesi (Qp) katilim
  bedelleri
• Zaman (saat) X Rezerv Aktif Güç (Qp , kW) X
  Kapasite Bedeli (YTL/kWh)
• Formülüne göre primer frekans kontrolü katilim
  talimatinin verildigi zaman dilimleri ve
  anlasmada belirtilen kapasite bedelleri dikkate
  alinarak verilen hizmete göre aylik olarak
  hesaplanacaktir.

16
FATURALAMA VE KAPASITE BEDEL ÖDEME?

• TEIASin, üreticiye ödeyecegi, Sekonder Frekans
  Kontrolü Rezerv Kapasitesi (Qs) katilim
  bedelleri,
• Zaman (saat) X Rezerv Aktif Güç (Qs , kW) X
  Kapasite Bedeli (YTL/kWh)
• Formülüne göre sekonder frekans kontrolü katilim
  talimatinin verildigi zaman dilimleri ve
  anlasmada belirtilen kapasite bedelleri dikkate
  alinarak verilen hizmete göre aylik olarak
  hesaplanacaktir.

17
FATURALAMA VE KAPASITE BEDEL ÖDEME?

• Üreticinin sagladigi kapasitif ve endüktif
  reaktif güç (MVAr) kapasitesi Üniteler Genaratör
  modunda, nominal güçte çalisirken, asiri ikazli
  olarak 0,85, düsük ikazli olarak 0,95 güç
  faktörleri arasindaki reaktif kapasite limitleri
  haricinde, talep edilen ticari reaktif güç
  kapasite hizmeti için ödeyecegi bedelleri
• Zaman (saat) X Reaktif Güç (MVAr) X Kapasite
  Bedeli (YTL/MVAh)
• Formüllerine göre ticari yan hizmet anlasmasinda
  belirtilen bedeller dikkate alinarak aylik olarak
  hesaplanacaktir.

18
FATURALAMA VE KAPASITE BEDEL ÖDEME?

• Üniteler Senkron kompansatör (motor), (Cos f 0)
  modunda çalisirken, TEIAS tarafindan talep edilen
  reaktif güç hizmeti için ödenecek bedeller
• Ünitelerin ve ilgili yardimcilarinin, bu hizmetin
  saglanmasi sirasinda tüketecekleri aktif enerji
  miktari için ödenecek bedel, sistem dengesizlik
  fiyatindan aylik olarak ödenir.
• Saglanan bu reaktif güç hizmetinin maliyetini
  karsilamak üzere ilave olarak, Ünitenin bu
  reaktif güç hizmetini üretirken, tükettigi aktif
  enerji bedelinin ...... Orani kadar ödeme
  yapilir.

19
FATURALAMA VE KAPASITE BEDELLERI ÖDEME?

• TEIASa Zorunlu Yan Hizmetler Anlasmalariyla
  Primer Frekans Kontrol Rezerv Kapasitesi (Qp)
  temin eden üreticiye asagida belirtilen sekilde
  bedel ödenecektir
• Üreticiye, bu kapasite miktari için verdigi
  maliyet esasli teklif üzerinden anlasma
  saglanilan bedele göre ödeme yapilacaktir. Ancak
  Primer Frekans Kontrol Rezerv Kapasitesinin
  saglanmadigi süreler için bedel ödenmeyecektir.
• Üreticiye, bu kapasite içinden kullanilan
  yük-frekans kontrolüne bagli üretim artislari
  ve/veya azalmalari için DUY Geçici Madde 9da
  belirtilen sekilde uygulama yapilacaktir.

20
FATURALAMA VE KAPASITE BEDELLERI ÖDEME?

• DUY Geçici Madde 9da yer alan,
• Gerekli izleme donanimi tesis edilinceye kadar,
  dengeleme birimlerinin yük-frekans kontrolü
  kapsaminda yüklerini artirmalari ya da
  azaltmalari sonucunda elektrik enerjisi üretim
  miktarlarinda gerçeklesen artislar ve/veya
  azalmalar, enerji açik ve/veya fazlasinin
  içerisinde olan bir bilesen olarak
  degerlendirilerek, yük-frekans kontrolüne bagli
  üretim artislari ve/veya azalmalari için sistem
  dengesizlik fiyati uygulanir
• ve bir dengeleme biriminin yük-frekans kontrolü
  hizmeti saglamasina bagli olarak olusabilecek
  enerji açik ve/veya fazlasinin mali etkilerinin
  ilgili yan hizmet fiyatinin belirlenmesinde
  dikkate alindigi kabul edilir. esaslari
  çerçevesinde uygulama yapilacaktir

21
ZORUNLU YAN HIZMETLER ANLASMASI

• 1. Primer Frekens Kontrolü Hizmeti
• Üretici, Primer Frekans Kontrol Rezerv
  Miktarini (Qp), sistem frekansinda meydana gelen
  200 mHzlik sapmalar dogrultusunda, otomatik
  tepki olarak sürekli saglayacaktir.
• 2. Reaktif Güç Kontrolü Hizmeti
• Üretici, sistemde bölgesel olarak üretilen ve
  tüketilen reaktif gücün anlik olarak birbirine
  esit olmamasindan dolayi reaktif güç dengesinde
  meydana gelen degisiliklerin giderilmesine,
  otomatik katki saglayacaktir.

22

Sg1
Sg2
Ünite Aktif Çikis Gücünün Hiz Egimine göre
Degismesi
23
PRIMER FREKANS KONTROLÜ ANLASMA UYGUNLUK TESTLERI

• TEIAS, Üretici ile santral ünitelerinin PFKP
  testlerinde yeterliligi belirlenen Qp
  miktarina göre ZYH anlasmayi yapar.
• Üretici, Primer Frekans Kontrol Performans (PFKP)
  testlerini, EPSY EK-4 ve EK-2 çerçevesinde
  yaptirir.

24

• Generatör Reaktif Güç Kontrolü Hizmet Sinirlari

25
Yan Hizmet Saglayicilarin Rolü
Hizmet satin alan
Hizmet sunan
Yan Hizmetler
26
Yan Hizmetler Süreci
Bu ihtiyaçlari karsilamak için seçenekleri
degerlendirme
Ihtiyaçlar ve anlasma uyarinca hizmet alimi
Yan Hizmetler Ihtiyaçlari
Görüsme Ve Anlasma
Yan Hizmetler Görevi
Sebeke Isletmecisi
Sebeke Isletmecisi
27
Elektrik Piyasasi Reformu
Piyasa Katilimi Zaman Çizelgesi
Bir gün öncesine kadar
Bir gün öncesi
Gerçek zaman
Dengeleme talimatlari
Fiyat riskine karsi koruma ve Elektrik
portföyünün finansal optimizasyonu
Gerçek zaman için kendi günlük üretim
programinin hazirlanmasi
Elektrik portföyünün fiziksel optimizasyonu
Üretim Optimizasyonu
Uzun Vadeli Yatirim Tesvigi ve Arz
Güvenligi
Sistem Güvenligi
28

• Emreamade Üretim Kapasitesi

• Planlama baslangiç

Elektrik Kontrol Bölgelerinin (MYTM) Görevleri

• Mevcut Iletim Kapasitesi

• Üretim Birimi Programlari

• Yeniden Programlanan Üretim/Tüketim Sonucunda Yük
  Akis Düzeltmeleri

Bir Elektrik Kontrol Bölgenin zaman çizelgesi
Sistem Isletmecisinin Teknik Gereksinimlerin
belirledigi Genel Faaliyet Siralamasina dayanir.

• Ithalat/Ihracat Programlari

• Yük Tahmini

• Kisitin Belirlenmesi

• Yük Akis Tahmini

• Üretim Yedegi Hesaplanmasi

• Senaryo Kurtarma Planlamasi

(sapmalarin düzeltmeleri)

• Senaryo Belirleme

• Isletim

29
PLANLAMA
Üretici
Üretici N
Otoprodüktör
Otoprodüktör N
Sistem Isletmecisi

• Üretim Programlari Ikili anlasmalar ve Gün
  Öncesi Piyasasi satislari
• Gerçek zamanli dengeleme teklifleri
• Primer yedekler
• Hizli yedekler

Birlestirilmis Programlar
Yük Tahmini
18000
Program
Yük tahmini
17000
16000
MWh
15000
14000
13000
12000
Zaman
Time
30
Bir Üretici Tarafindan Sistem Isletmecisine
Gönderilen Üretim Programi

• Emreamade olmayan kapasite

• Hizli yedek

• Acil durum yedegi

• Primer yedek

• Döner yedekler

• Üretim Programlari

31
YAN HIZMETLER
32
UCTE Çerçevesinden Yan Hizmetler
Frekans nominal degerine getirir
Sistem Frekansi
Frekanstaki degisimi sinirlar
Büyük bir yük kaybi sonrasi primer rezervleri
bosaltir
Primer Kontrol
Aktive eder
Primer rezervleri bosaltir
Sekonder Kontrol
Aktive eder
Devreye girer
Sekonder rezervleri bosaltir
Tersiyer Kontrol
Devreye girer
33
UCTEde Yük-Frekans Kontrolü
34
UCTE Çerçevesinden Yan Hizmetler

• Hizli Devreye Alma Yedekleri
• Sicak Yedekler
• Ilik Yedekler

YAL/YAT Optimizasyonu
30 sn.
15 dak.
35
Mehmet Alkan

• TEIAS Genel Müdürlügü
• Yük Tevzi Daire Baskanligi
• Elektrik Kalite Hizmetler Müdürü
• e-mail mehmet.alkan_at_teias.gov.tr
• Tel [phone] 98 95
• Fax[phone]
• Inönü Bulvari No27,Kat 14, 67 Nolu Oda
  06100 Bahçelievler-ANKARA

36
TEIASYÜK TEVZI DAIRE BASKANLIGIELEKTRIK
KALITE HIZMETLERIMÜDÜRLÜGÜDINLEDIGINIZ
IÇINTESEKKÜR EDERIZ.04.08.2006 Hilton -
ANKARA