D

1
DÜNYADA VE TÜRKIYEDE ENERJI POLITIKALARI
veSEKTÖREL YANSIMALARI

• Prof.Dr. A. Beril Tugrul
• Istanbul Teknik Üniversitesi Enerji Enstitüsü
• Ayazaga Kampüsü 34469, Maslak -ISTANBUL

2
Giris

• Günümüzde, kalkinmisligin ve gelismisligin bir
  ölçütü olarak kabul edilen enerji kullaniminin
  yönetimi ve denetimi giderek önem kazanmis
  bulunmaktadir.
• Gelisen teknolojiyle insanoglunun enerjiye
  bagimliligi giderek artmakta ve enerji
  politikalari, siyasi olaylara da yön veren
  yadsinamaz ve göz ardi edilemez boyutlara
  ulasmaktadir.
• Bu baglamda, enerjiye ve/veya enerji kaynaklarina
  ulasmak, ülkeler için vazgeçilemeyen bir
  gereksinim durumunda olmaktadir.
• Bir baska deyisle, enerji üretimi için enerji
  kaynaklarina ulasmak bir gereklilikten de öte bir
  zorunluluk haline gelmektedir.

3
Strateji Gelistirilmesi

• Ülke, veya bölge olarak enerji kaynaklarina sahip
  olma veya olmama sartlarina bagli olarak, farkli
  enerji stratejileri gelistirmek olasidir.
• Dolayisi ile, öncelikle, enerji kaynaklarini
  temin etmek veya ulasmak ve kullanabilmek
  gereklidir.
• Ayrica, enerji kaynaklarina sahip olmak veya
  ulasmak bile yeterli güvenilirligi saglamamakta,
  enerji ve/veya enerji kaynaklarinin sürekli temin
  edilebilirligi önem kazanmaktadir.

4
Stratejik Fenomenler

• Ülkelerin jeopolitik durumlari o ülkenin enerji
  açilimi üzerinde de etkin olmaktadir.
• Burada enerji temini açisindan üç önemli
  stratejik fenomen
• Jeopolitik,
• Yedeklilik ve
• Çesitlilik
• olmaktadir.

Kaynak A. Beril Tugrul, 2003
5
Güvenilir Enerji Üretimi Için Stratejik
Fenomenler

• Jeopolitik fenomen, cografyaya bagli olarak
  politika ve stratejilerin üretilmesini,
• Yedeklilik fenomeni, ayni enerji kaynaginin
  birden fazla yerden teminini ve
• Çesitlilik fenomeni de enerjinin farkli tipte
  enerji kaynaklarindan teminini ifade etmektedir.
• Bu durum, global enerji politikalari ve/veya
  projeksiyonlarinin gelistirilmesini gerekli
  kilmaktadir

Kaynak A. Beril Tugrul, 2003
6
Operatif Kosullar

• Bunlarin da ötesinde, ulasilmaya çalisilan
  kaynaklarin günlük ve mevsimsel degisimlerden
  etkilenmeyecek kaynaklar olmasi, bir baska
  deyisle, emre amadelik sartini sagliyor olmasi
  gerekmektedir.
• Ayrica, çevreye uyumluluk, teknolojik yetkinlik
  ve ekonomiklik ile cografi durum özelliklerini de
  saglamasi beklenen operatif kosullar olmaktadir

Kaynak A. Beril Tugrul, 2003
7
DÜNYA ENERJI DURUMU
8
Dünya Enerji Durumu

• Enerji politikalarini olusturabilmek veya enerji
  politikalarini dogru degerlendirebilmek için
  öncelikle, global sartlarin iyi bilinmesi
  gerekmektedir.
• Bu baglamda, farkli enerji kaynaklarindan
  bahsedilebilirse de, her enerji kaynaginin ayni
  oranda kullanildigi söylenemez.

9
Emre Amade Santrallar

• Emre amade olarak fosil yakitli santrallar,
  rejimi düzgün irmaklar üzerine kurulmus hidrolik
  santrallar ve nükleer santrallar, halen
  konvansiyonel enerji santrallari durumundadir.
• Bilindigi üzere, halen, birincil ve en önde
  gelen enerji kaynaklari fosil yakitlardir.

10
Fosil Yakitlarin Kullanimi

• Fosil yakitlar, elektrik santrallari için
  kullanildigi gibi, ulasim ve konut sektörü için
  de önemli bir enerji kaynagi girdisi
  durumundadir.
• Böyle olunca da, günümüzde dikkatlerin üzerine
  toplandigi enerji kaynaklari, fosil yakitlar
  olmaktadir.

11
Fosil Yakitlar Kömür, Petrol, Dogal Gaz

• Fosil yakitlar, yine bilindigi üzere, esas
  itibariyle kömür, petrol ve dogal gazdir.
• Kronolojik gelisim çerçevesinde, kati, sivi ve
  gaz siralamasiyla fosil yakitlar önem
  kazanmistir.
• Baska bir deyisle, önce kömür, sonra petrol ve
  nihayet üçüncü olarak da dogal gaz dünya enerji
  sahnesinde önemle yerini almistir.

12
Dünya Kömür Rezervleri
Kaynak BP, Statistical Review 2008
13
Dünya Petrol Rezervleri
Kaynak BP, Statistical Review 2008
14
Dünya Dogal Gaz Rezervleri
Kaynak BP, Statistical Review 2008
15
Dünya Enerji Tüketimi Dagilimi
Kaynak BP, Statistical Review 2009
16

• Tüm bu dagilim haritalari bir arada
  degerlendirilecek olursa, dünyanin enerji tüketen
  ve enerji kaynaklarina büyük ölçüde ihtiyaç duyan
  bölgeleri ile dünya petrol ve dogal gaz
  rezervlerine sahip bölgelerinin örtüsmedigi
  görülmektedir.

17
Oysa,

• Nüfus artisi,
• Sanayilesme ve
• Gelisen teknoloji ile
• enerji talebi giderek artmaktadir.
• Fazla olarak, halen enerjiyi büyük ölçüde
  tüketen bölgelerin de giderek daha fazla
  talepleri olmaktadir.

B.Tugrul, 2003ab
18
Bu durumda

• Bu durumda, petrol ve dogal gaz kaynagi
  bölgelerinden enerji talep bölgelerine enerji
  kaynaklarinin aktarilmasi, halihazirda dünyanin
  en büyük sorunu durumundadir.
• Bu baglamda, enerji nakil hatlari ve geçis
  güzergahlari da son derece önem arz etmektedir.

19
Kömür için Ana Deniz Tasimacilik Hatlari
20
Petrol için Ana Deniz Tasimacilik Hatlari
21
Global Konjüktür

• Enerji kaynagi bölgeleri ve de nakil hatti
  bölgeleri dünyanin siyasal politikalarina yön
  vermektedir.
• Günümüzde, dünya enerji stratejileri bu konjüktür
  üzerine gelistirilmektedir denebilir.

22
TÜRKIYENIN ENERJI DURUMU
23
Türkiye

• Türkiye, jeopolitigi itibariyle, dünyada odak
  olarak nitelenebilecek ve farkli açilimlara
  olanak verecek bir konumdadir.

24
Türkiyenin Enerji Kaynaklari
Kaynak WEC, 2002
25
Türkiyenin Birincil Enerji Kaynaklarinda
Üretim ve Tüketim Durumu
Enerji Kaynagi Tüketim Üretim
Tas Kömürü (Bin ton) 11.039 2.367
Linyit (Bin Ton) 64.883 64.883
Dogal Gaz ( Milyon m3) 16.339 312
Petrol (Bin Ton) 29.661 2.551
Hidrolik (GWh) 24.010 24.010
Jeotermal Rüzgar (Elek.) (GWh) 152 152
Jeotermal Isi (Bin TEP) 618 618
Odun (Bin Ton) 16.263 16.263
Hayvan ve Bitki Artiklari (Bin Ton) 5790 5790
Günes (Bin TEP) 287 287
TOPLAM 77.044 26.266
Kaynak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanligi
26
Kurulu Gücün Ana Enerji Kaynaklarina Göre Dagilimi
Kaynak Türkiye Elektrik Iletim A.S. (TEIAS),2010
27
Türkiyenin 2001-2004 Yillari Arasinda Enerji
Kaynagi Üretim/Tüketim Oranlari
Yil Enerji Tüketimi (x 1000 TEP) Enerji Üretimi (x 1000 TEP) Üretim/Tüketim ()
2001 77.044 26.206 34,1
2002 78.711 24.727 28,4
2003 83.804 23.812 28,4
2004 87.580 24.259 27,7
28
Türkiye Için, 2020 Yilina Kadar Enerji Talebinin
Yerli Kaynaklarla Karsilanma Oranlarina iliskin
Projeksiyon
29
ENERJI POLITIKALARININ SEKTÖREL YANSIMALARI
30
Sanayici Sorunlari

• Türkiyede Organize Sanayi Bölgeleri ve daha da
  genis kapsamli olarak sanayicilerin, tabii ki
  çözmeleri veya odaklanmalari gereken birçok konu
  söz konusudur.
• Bunlar içinde gerçekten önemli ve önde geleni,
  süphesiz enerji ile ilgili olanlaridir ve
  dolayisi ile enerji politikalari ile iliskilidir.

31
Öncelikle

• Sanayicilerin enerji gereksinimlerini
  karsilamalari gerekir.
• Zira En Pahali Enerji Bulunmayan Enerjidir.
• Bir baska deyisle, enerjiye ulasilamiyorsa
  sanayicilerin üretimi riske girer.
• Bu durum, kesinlikle sanayiciye zarari getirir.
• Bu istenmeyen durum, özellikle elektrik enerjisi
  gereksinimi için yadsinamazdir.

32
Sorumluluklar

• Talebe uygun olarak, enerji politikalari
  gelistirmek ve hayata geçirmek veya hayata
  geçirilmesi için uygun sartlari saglamak
  öncelikle hükümetlerin sorumlulugundadir.
• Türkiye enerji durumu çerçevesinde, genel gelisim
  ve gelecek beklentileri göz önüne alindiginda,
  enerji kaynaginin yerli karsilanim oraninin
  düsüyor olmasi endise vericidir.
• Zira, bu durum, enerji gereksinimlerinin sadece
  ülke politikalarindan degil, dünya enerji
  politikalarindan da büyük ölçüde etkilenecegi
  anlamina gelmektedir.

33
Bu husus

• Bu husus, ciddiyetle üzerinde durulmasi gereken
  bir husustur.
• Bu konuya önerilebilecek bir çözüm, enerji
  yatirimlarina sanayicilerin girmesi ve/veya
  çesitlilik baglaminda kendi enerjilerinin
  karsilanmasi konusunda ortak çözümler
  üretmeleridir.
• Nitekim, bazi sanayi kuruluslari veya organize
  sanayi bölgeleri özellikle elektrik üretimine
  yatirim yapmaktadirlar.
• Bu husus enerji arz güvenligi baglaminda önem arz
  etmektedir.

34
Sanayiciler Için Arz Güvenligi

• Sanayiciler açisindan enerji arz güvenligi
  baglantili olarak, elektrik tarifesindeki
  dengesizliklerden bahsedilebilir.
• Bu husus, dagitim sirketlerinin özelinden de
  kaynaklanabilmekle birlikte, önemli ölçüde enerji
  kaynagina ulasim ve bu kaynaklarin dünya
  konjüktürü çerçevesindeki fiyat dalgalanmalari
  ile de ilgilidir.

35
Petrol Fiyatlarinda Dünyadaki Degisimler
Kaynak BP, Statistical Review 2008
36
Bir Yil Içindeki Petrol Fiyati Degisimi
37

• Yillar Itibariyle Türkiye'nin Ham Petrol Üretimi
  ve Ithalati

Kaynak PIGM Dergisi
38

• Türkiyenin petrole olan bagimliligi ithal
  petrol baglaminda yüksek görünmektedir.
• Bu durum degerlendirildiginde, dünya petrol
  fiyatlarinda tkilenmemizin, önemli ölçüde dünya
  piyasalarinin yansimasi olacagi anlasilmaktadir.

39
Dogal Gazda Durum

• Dogalgazin, fosil yakitlar içinde CO2 emisyonu
  açisindan nispeten daha iyi olmasi ve dogal gaz
  santrallarinin ilk kurulum maliyetinin düsük
  olmasi ve diger emre amade santralara göre kisa
  kurulum süresine sahip olmasi, dogal gazin ve
  dogal gaz santrallarinin tercih edilir olmasi
  sonucunu dogurmaktadir.

40
Dogal Gazin Dünyadaki Fiyat Seyri
Kaynak http//www.hisse.net
Yillar
41
Dünya Kömür Fiyatlari
Kaynak McCloskey Coal Price Index The
Renaissance the Economics of Steam Coal, PhD
Dissertation of Lars Schernikau,
42

• Avustralya Kömür Fiyatlari Degisimi

43
Elektrik Fiyatlarina Yansima

• DUY (Dengeleme ve Uzlastirma) Yönetmeliginin
  çikmasindan (2006 Agustos) bu yana aylara göre
  ortalama sistem marjinal fiyatlari ve yillara
  göre ortalama sistem marjinal fiyatlara
  bakildiginda, elektrik fiyatlarinin sabit
  olmamakla beraber belli bir ortalama civarinda
  salindigi görülmektedir.

44
Elektrik Fiyatlarina iliskin Ortalama Sistem
Marjinal Fiyatlari
Kaynak Gökmen Çöloglu



Kaynak Süleyman Bosca
45

• Tüm bu hususlar ve de dagitim sirketlerinin
  özelinden kaynaklanan bir takim sorunlar,
  elektrik fiyatlarinin stabil kalmasini
  zorlastirmaktadir.
• Bu baglamda, yapilabilecekler kisa vadede kisitli
  görünmektedir.
• Ama yine de, zamaninda ve hizla alinabilecek
  tedbirlerle sorunlar, hiç degilse bir miktar
  hafifletilebilir.

46
Elektrik Birim Maliyeti Üzerine Konmus Vergiler

• Öte yandan, elektrik birim maliyeti üzerine
  konmus olan vergiler, çogu kez göze batan bir
  konudur.
• Vergi yükünün yüksek oldugu bir gerçektir.
• Ancak, AB ülkeleri içinde, hemen görüldügü
  üzere, benzer bir durum sergilemekteyiz

47
Türkiye ve AB Ülkelerinde Sanayide Kullanilan
Elektrik Fiyatlari
Kaynak AB Istatistik Ofisi (Eurostat)
Avro / kWh, 2009 yilinin ikinci yarisi için
geçerli, yillik tüketimi 2.000 MWh-20.000 MWh
arasinda yer alan kullanicilar gözetilerek
hazirlanmistir.
48
Rekabet Sartlari

• Bu konu, AB ülkelerine veya AB ülkeleri ile
  rekabette sorun yaratmayabilir.
• Zira, görüldügü gibi AB ülkeleri ile benzer
  durumdayiz denebilir.
• Ancak, AB ülkeleri disina ihracat yapmayi
  hedefleyen ve AB disi ülkelerle rekabet etmek
  durumunda olan sanayiciler için daha büyük sorun
  var gibi görünmektedir.

49
Bu durumda

• Asya-pasifik, Afrika, Avrasya ve Orta Dogu
  ülkeleri ile iliskileri gelistirmeye çalisan ve
  ticaretin, dolayisiyla da ihracatin
  arttirilmasini hedefleyen bir genel politika
  izledigi söylenebilen Türkiyenin bu duruma
  uygun olarak, elektrik üzerindeki vergi yükünü
  hiç degilse daha fazla arttirmamasinin yerinde
  olacagi söylenebilir.

50
Orta Vadede

• Orta vadede, emre amade ve büyük elektrik üretimi
  saglayacak nükleer santrallarin devreye girmesi
  mümkün olmasi halinde, daha stabil elektrik
  fiyati sartlarina ulasilabilir.
• Bu baglamda,enerji politikalarinin staratejik
  kriterleri çerçevesinde, çesitlilik ve yedeklilik
  sartlari saglanabilmesi durumunda kararli
  elektrik fiyati saglanabilir.

51
Petrol Fiyatlarindaki Degisimin Etkilemesi

• Petrol fiyatlarindaki degisim de sanayiyi
  yakindan ilgilendirmektedir.
• Zira, sanayicilerin kendisi dogrudan petrol
  kullanmasa bile, Türkiyede nakliye esas
  itibariyle karayolu tasimaciligi ile
  yapildigindan, petrol fiyatlarindaki artislar,
  dolayisi ile maliyetlere yansimaktadir.

52
Benzin ve MotorindeVergi Yükü
Toplam Vergi
Bayi, Dagitim, Nakliye
Rafineri Satis Fiyati
Benzin
Motorin
Kaynak Tüpras
53
Dogal Gaz Fiyatlarinin Degisimi

• Dogal gazi kullanan sektör de yadsinamayacak
  boyutlardadir.
• Bu baglamda, genellikle yillik bazda dogal gaz
  fiyat degisimi etkin görülmektedir.
• Dolayisi ile, dogal gaz temini de önem arz
  etmektedir.

Kaynak http//tr.oiloilprice.com/
54
Mevzuat

• Mevzuat ile ilgili, usul ve uygulama ile iliskili
  sanayici sorunlari günlük yasam içinde önemli
  sorunlar gibi ortaya çikabilmektedir.

55
Mevzuat Sorunlarinin Çözümleri

• Bu husus, hükümet, sanayici ve ilgili sivil
  toplum kuruluslarinin bir arada karsilikli
  anlayis ve uyumla çözebilecekleri sorunlardir.
• Global degisime uyum saglamaya çalisan ülkemizin
  çözmesi gereken, ve de ancak, zaman içinde çözüme
  ulasabilecegi düsünülen konulardir.
• Burada, esas olan, taraflarin birbirlerini
  yipratmak ve iliskileri sertlestirmek yerine,
  empati ile yaklasmalari ve çözümü birlikte
  olusturmalaridir.

56
Enerji Tasarrufu

• Bu arada, unutulmamasi gereken bir husus Enerji
  Tasarrufudur.
• Unutulmamalidir ki
• En Ucuz Enerji,
• Tasarruf Edilen Enerjidir.

57
Enerji Verimliligi

• Bu baglamda, enerji verimliligi konusu gündeme
  gelmektedir.
• Burada, önemli olan, makine teçhizat alinirken,
  uygun seçimlerin yapilmasidir.
• Ilk yatirim maliyeti bir miktar artsa bile,
  genellikle zannedilenden daha kisa bir sürede
  kendisini amorte edecek, hem kurumsal ve hem de
  ülkesel baglamda verimlilik saglanabilecektir.

58
Burada,

• Konuya iliskin egitim, tesvik ve bilinçlendirme
  için, hem hükümet tarafina ve hem de sivil toplum
  kuruluslarina ve hem de tüm sektör kurum
  yetkililerine önemli görevler düsmektedir.

59
SONUÇ

• Tüm bu hususlari inceledikten sonra, sonuç olarak
  denebilir ki yapilmasi gerekenleri iki ana
  baslikta toplamak mümkündür.
• Bunlar
• Ülke bazinda ve
• Sektörel bazda
• yapilmasi gerekenler olmaktadir.

60
Ülke bazinda yapilmasi gerekenler

• Ülkemiz, önce, kendi öz kaynaklarindan, özellikle
  emre amadeligi saglayan kömürünü degerlendirme
  yoluna gitmeyi bir açilim olarak benimsemelidir.
  Ancak, kömür rezervlerini kullanirken, sera
  gazlari salinmini minimize edecek teknolojik
  donanim ve sistemlerle santrallarini kurmak da
  bir çevre açilimi olmasi gerekmektedir.
• Petrol ve dogal gaz arama çalismalari sürekli
  desteklenmesi gereken konular olmalidir.
• Ithal edilen birincil kaynaklarin simdikinden
  daha çok sayida farkli ülkelerden teminine
  iliskin alt yapi antlasmalar yapilmasi
  gerekmektedir.
• Çesitlilik baglaminda, farkli enerji kaynaklari
  ile çalisan santrallara yönelinmeli ve ilgili
  çalismalar desteklenmelidir. Bu baglamda
  Türkiye, nükleer teknolojiye girmeli ve emre
  amadeligi saglayan büyük güçlü nükleer santrallar
  kurmayi bir enerji açilimi olarak benimsemelidir.

61
Ülke bazinda yapilmasi gerekenler
(devam)

• Enerji üretenler için uygun mevzuat
  gelisimlerinin yerinde ve zamaninda yapilmasi
  saglanmalidir.
• Enerji hatlarinin tam kapasite kullanimi için
  ulusal ve uluslar arasi sartlarin ve alt yapinin
  güvenilirlikle olusturulmasi saglanmalidir.
• Tüm bu hususlarin birlikte ve koordineli olarak
  enerji politikalari çerçevesinde hayata
  geçirilmesi benimsenmelidir.

62
Sektörel bazda yapilmasi gerekenler

• Enerji verimliligine önem verilmelidir.
• Enerji tasarrufu için gerekiyorsa yatirim
  yapilmalidir.
• Kayip ve kaçak elektrik kullanimi minimize
  edilmelidir.
• Elektrik enerjisi üretimi için, mümkünse sektörel
  bazda girisimlere yer verilmelidir.

63
Sektörel bazda yapilmasi gerekenler (devam)

• Sahip oldugumuz, öz enerji kaynaklarimiz ile
  üretim olabildigince tercih edilmelidir.
• Tasimada olabildigince karayolu tasimaciligindan
  kaçinilmalidir.
• Liberal sartlarda enerji temini için borsa
  sartlarinin olusturulmasi desteklenmelidir.
• Tüm bu konularda AR-GE çalismalarinin
  desteklenmesi benimsenmelidir.

64
Öz Olarak

• Türkiyenin enerji politikalari baglaminda,
  konuyu bilerek ve rasyonel yaklasarak, tüm bu
  konulari kamu ve sektörel bazda, birlikte ve
  birbirlerine paralel ve de birbirlerini
  destekleyen isbirligi ile hayata geçirmeyi
  saglamayi benimsemesi en akilci yol olarak
  görünmektedir.

65
Tesekkür Ederim...
66
(No Transcript)
67
(No Transcript)
68
(No Transcript)
69
Benzinde Vergi Yükü

• 20.11.2008 Tarihi itibariyle
• Benzin rafineri çikis fiyati 0,58 TL
• Eklenen bayi, dagitim ve nakliyat fiyati 0,40 TL
  
• Eklenen toplam vergi 1,94 TL
• 
  Toplam 2,92 YTL
• Alinan vergi rafineri çikis fiyati, dagitim ve
  nakliyat giderleri toplamindan daha fazla

0,98 TL
70
Nükleer Enerji Santrallerinin Dünyadaki
Dagilimi
Kaynak Olson, M.F., Myth of The Peaceful Atom,
Nuclear Information Resources
Service, NIRS, 2002.