Standardy katalogowania

1
Standardy katalogowania

• gwarantem jakosci informacji i filarem wspólpracy
  
• w katalogach centralnych

Malgorzata Wielek-Konopka Biblioteka
Jagiellonska
2
Szalenstwo katalogowania

• Listy, spisy, wykazy, wyliczenia, inwentarze,
  katalogi
• potrzeba porzadkowania swiata
• Umberto Eco
• listy poetyckie
• katalog okretów przedstawiony w Iliadzie
• biblijna lista przymiotów Oblubienicy z Piesni
  nad piesniami
• listy praktyczne
• katalog Biblioteki Aleksandryjskiej
• jak równiez lista zakupów

3

•  
• listy poetyckie - spotkanie z nieskonczonoscia
• Próba wyliczenia czegos, czego w
  rzeczywistosci czlowiek nie
• potrafi nazwac, wypowiedziec i policzyc.
• listy praktyczne oswojenie rzeczywistosci
• Uporzadkowanie przedmiotów w pewne zbiory,
  utworzone wedlug okreslonego klucza, ulatwia
  poruszanie sie w materialnej rzeczywistosci.
• wspólna cecha - uporzadkowanie
• dazenie do uzyskania spójnosci
•  

4

•  
• Katalog biblioteczny (grec. katálogos lista)
  Sztandarowy przyklad listy
  praktycznej, tworzonej przede wszystkim po to,
  aby wiedziec co biblioteka posiada, co sie w
  niej znajduje.
• J. Lelewel, Bibliograficznych ksiag dwoje. T.
  2.,Wilno 1826, s. 278.
• Transformacja katalogów bibliotecznych
• Od prostego kartkowego rejestru ksiazek
• do zautomatyzowanego systemu bibliotecznego
• o skomplikowanej strukturze informatycznej,
• z systemem licznych powiazan i bogactwem
  metadanych.
•  

5

•  
• Zródla zamilowania bibliotekarzy do porzadku
• praktyka biblioteczna
• prosty rachunek majacy swoje odniesienie w zyciu
  codziennym im wiekszy porzadek tym mniej czasu
  potrzebujemy aby odnalezc poszukiwany dokument
• Duzo szybciej znajdziemy ulubiona koszule
• jesli mamy starannie poukladane ubrania,
• poniewaz po otwarciu drzwi szafy
• od razu widac wszystkie rzeczy w niej
  zgromadzone.

6

•  
• Kilka prawd o trudnej sztuce porzadkowania
• im wiekszy i bardziej zróznicowany zbiór
  elementów, tym sztuka porzadkowania staje sie
  trudniejsza
• wielu tysiecy czy milionów obiektów juz nie
  wystarczy starannie poukladac, trzeba opracowac
  spójny system
• Lista praktyczna nigdy nie jest niespójna, pod
  warunkiem ze wyodrebnia sie kryterium
  konstrukcji, które nia rzadzi.
• U. Eco, Szalenstwo katalogowania, Poznan 2009,
  s. 116.
• podobnie jak powiazania poszczególnych elementów
  konstrukcyjnych przy wznoszeniu budowli musza
  uwzgledniac zasady fizyki i ekonomii, tak
  zautomatyzowany system biblioteczny musi opierac
  sie na przepisach katalogowania i stosowaniu
  przyjetych norm

7

•  
• Standardy katalogowania
• troche historii, troche teorii
•  

8

•  
• Pierwsze próby uporzadkowania i opisania zasobów
  bibliotecznych - Asyria, Egipt, Grecja
• Biblioteka króla Assurbanipala
  
  zbiór ok. 20 tysiecy tabliczek glinianych
  pokrytych pismem klinowym, zawierajacych teksty z
  zakresu filologii, astronomii, matematyki, nauk
  przyrodniczych, historii, prawa i teologii,
  uporzadkowany wedlug tresci i
  podzielony na dzialy
• Biblioteka Aleksandryjska
  
  ok. 700 tysiecy zwojów uporzadkowanych za
  pomoca katalogu rzeczowego Pinakes, ulozonego
  przez bibliotekarza, poete i filologa -
  Kallimacha z Cyreny
• Biblioteka w Pergamonie, Biblioteki Arystotelesa
  i wiele innych
•  

9

•  
• Rozwój standardów bibliograficznych w Polsce, cz.
  1
• XIX/XX w. - zastosowanie w Polsce tzw. instrukcji
  pruskiej
• 1917 - prace nad ustaleniami dotyczacymi zasad
  katalogowania podjal
  Zwiazek Bibliotekarzy Polskich
• 1923 wydanie drukiem projektu dotyczacego
  katalogowania alfabetycznego
  w bibliotekach polskich bedacego rezultatem
  prac ZBP
• Józef Grycz
• Porównanie polskich przepisów katalogowania
  (1926)
• Porównanie zagranicznych przepisów katalogowania
  (1929)
• Przepisy katalogowania w bibljotekach polskich.
  1, Alfabetyczny katalog druków (1934)
• kolejne aktualizacje Przepisów katalogowania J.
  Grycza oprac. przy wspólprac. Wladyslawy
  Borkowskiej i Marii Dybaczewskiej (ostatnie ,
  szóste wyd. - 1975)
•  

10

•  
• Rozwój standardów bibliograficznych na swiecie,
  cz. 1
• 1876 - pierwsza edycja Rules for a Dictionary
  Catalog / Charles Ammi Cutter
• 1910 - na Miedzynarodowym Kongresie
  Bibliograficznym w Brukseli odbyla sie pierwsza
  konferencja w sprawie katalogowania
• 1927 - powolana zostala w Edynburgu
  Miedzynarodowa Federacja Stowarzyszen
  i Instytucji Bibliotekarskich IFLA
• 1959 - na posiedzeniu Rady IFLA w Zagrzebiu
  utworzono Grupe Robocza do Spraw Koordynacji
  Zasad Katalogowania
• 1961 - Zasady katalogowania wypracowane przez
  panstwa czlonkowskie IFLA przedstawione zostaly
  na miedzynarodowej konferencji w Paryzu
• 1974 - pierwsze wydanie ISBD - miedzynarodowego
  znormalizowanego opisu bibliograficznego ksiazek

11

•  
• Rozwój standardów bibliograficznych w Polsce, cz.
  2
• 1982 opracowanie przez PKN normy z zakresu
  bibliografii i katalogowania
  PN-N-01152-001982 Opis bibliograficzny.
  Postanowienia ogólne
• 1983 pierwsze wydanie Przepisów katalogowania
  ksiazek. Cz. 1, Opis bibliograficzny Marii
  Lenartowicz, uwzgledniajacych zalecenia ISBD
• 1993 - Format USMARC opisu katalogowego ksiazek
  Marii Lenartowicz, przy wspólpracy Anny
  Paluszkiewicz - opracowanie zgodnej z ISBD
  instrukcji katalogowania przy wykorzystaniu
  technik komputerowych na potrzeby polskich
  bibliotek akademickich
• kontynuowanie prac normalizacyjnych przez PKN w
  scislej wspólpracy z BN
• ujednolicanie przepisów katalogowania w zakresie
  opracowania pozostalych typów materialów
  bibliotecznych - wydawnictwa ciagle, muzykalia,
  mapy
• opracowanie standardów w zakresie norm
  transliteracji i transkrypcji, skrótów
  wyrazowych, terminologii, konwersji znaków i
  jezyków informacyjno-wyszukiwawczych

12

• Rozwój standardów bibliograficznych na swiecie,
  cz. 2
•  
• 1965 - Pilot MARC (MARC I) w Stanach
  Zjednoczonych (Biblioteka Kongresu) powstaje
  pierwszy format sluzacy do zapisu i wymiany
  danych bibliograficznych w
  zautomatyzowanych systemach bibliotecznych
• 1977 UNIMARC - uniwersalny format dla rekordu
  bibliograficznego opracowany przez Miedzynarodowa
  Federacje Stowarzyszen i Instytucji
  Bibliotecznych IFLA
• w kolejnych latach obydwa formaty byly rozwijane,
  tworzono na potrzeby poszczególnych krajów ich
  odrebne wersje
• klopoty zwiazane z róznorodnoscia formatów
  staja sie impulsem do rozpoczecia prac nad
  harmonizacja formatów i utworzeniem nowego,
  uniwersalnego formatu katalogowania róznych
  zasobów bibliotecznych, zgodnego ze standardem
  ISBD i normami ISO
• 1997 - format MARC 21 (MAchine-Readable
  Cataloging)
• rozwój formatu MARC 21 - formaty rekordu
  bibliograficznego do opracowania pozostalych
  materialów bibliotecznych, format rekordu
  kartoteki hasel wzorcowych, rekordu zasobu,
  rekordu danych faktograficznych

13
  Czym jest wlasciwie standard? Co to jest
norma? Czemu sluzy normalizacja?
14

•  
• Definicje w kontekscie standardów katalogowania
• Wikipedia
• standard wspólnie ustalone kryterium, które
  okresla powszechne, zwykle najbardziej pozadane
  cechy czegos, np. wytwarzanego przedmiotu
• Encyklopedia PWN
• standaryzacja ? normalizacja lac. normalis
  uregulowany, standaryzacja, opracowywanie i
  wprowadzanie w zycie norm ma na celu m.in.
  zapewnienie funkcjonalnosci wyrobom i uslugom,
  usuwanie barier w handlu, ulatwianie wspólpracy
  naukowej i technicznej
• Slownik jezyka polskiego PWN
• standardy normy okreslajace podstawowe wymagania
  stawiane czemus
•  
•  

15

•  
• Slownik wspólczesnego jezyka polskiego
• standard typowy, przecietny model, wzorzec,
  gatunek jakiegos wyrobu odpowiadajacy okreslonym
  normom, wzorzec, norma...
• standardowy zgodny z przyjetymi normami, nie
  odbiegajacy od norm, typowy
• Slownik poprawnej polszczyzny PWN
• standard przecietna norma, przecietny typ
  wzorzec, model
• standaryzacja ustalajac cechy pozadane przez
  odbiorców, wplywa na podniesienie jakosci
  towarów, umozliwia latwe gatunkowanie i ulatwia
  obrót
• normalizacja wprowadzenie obowiazujacych norm,
  przepisów w zakresie pewnych czynnosci, uslug,
  swiadczen itp. ujednolicenie. Normalizacja ma
  cel dwojaki ulatwienie i potanienie wytwarzania
  oraz udogodnienie uzytkowania
•  
•  

16

•  
•  
• Ustawa z dnia 12 wrzesnia 2002 r. o normalizacji
• normalizacja dzialalnosc zmierzajaca do
  uzyskania optymalnego, w danych okolicznosciach,
  stopnia uporzadkowania w okreslonym zakresie,
  poprzez ustalanie postanowien przeznaczonych do
  powszechnego i wielokrotnego stosowania,
  dotyczacych istniejacych lub mogacych wystapic
  problemów
• norma dokument przyjety na zasadzie konsensu i
  zatwierdzony przez upowazniona jednostke
  organizacyjna, ustalajacy do powszechnego i
  wielokrotnego stosowania - zasady, wytyczne lub
  charakterystyki odnoszace sie do róznych rodzajów
  dzialalnosci lub ich wyników i zmierzajacy do
  uzyskania optymalnego stopnia uporzadkowania
  w okreslonym zakresie
• konsensie rozumie sie przez to ogólne
  porozumienie charakteryzujace sie brakiem
  trwalego sprzeciwu znaczacej czesci
  zainteresowanych w odniesieniu do istotnych
  zagadnien, osiagniete w procesie rozpatrywania
  pogladów wszystkich zainteresowanych i zblizenia
  przeciwstawnych stanowisk
•  

17

•  
• Okreslenia wazne w kontekscie standardów
  katalogowania
• Pojecia
• wzorzec
• ujednolicenie
• uporzadkowanie
• wspólnie ustalone kryterium
• Funkcje
• podniesienie jakosci
• ulatwienie i potanienie wytwarzania oraz
  udogodnienie uzytkowania
• zapewnienie funkcjonalnosci
• ulatwianie wspólpracy naukowej
•  

18
  Po co komu standardy?
19

•  
• Potrzeby uzytkownika
• Nie do tego bowiem sluzyc maja przepisy
  katalogowania, aby pewne dzielo bibljotekarz
  umial skatalogowac, lecz przedewszystkiem zdazac
  do tego powinny, aby dzielo to czytelnik mógl
  latwo i pewnie w katalogu odszukac".
• Józef Grycz, O polskie przepisy
  katalogowania, Kraków 1925, s. 11.
• Cele
• podniesienie jakosci
• udogodnienie uzytkowania
• zapewnienie funkcjonalnosci
• Srodki
• opracowanie rzetelnej, ale niezbyt rozbudowanej
  informacji na temat powstania, zawartosci, formy
  i sposobu udostepniania dokumentów
• ciagle doskonalenie aparatu informacyjno-wyszukiwa
  wczego przy równoczesnym uwzglednieniu potrzeb i
  kompetencji informacyjnych uzytkowników

20

•  
• Bledne decyzje katalogujacych
• klopoty uzytkowników

21

•  
• Blad popelniony na etapie typologii dokumentu
• uniemozliwi wyszukanie czasopisma przez indeks
  czasopism.

22

•  
• literówka w pierwszych slowach tytulu zupelnie
  uniemozliwi wyszukanie publikacji w indeksie
  tytulowym, a takze przez slowa
  kluczowe
• jesli zabraknie w opisie bibliograficznym
  wariantu tytulu przy odmiennym tytule okladkowym
  - uzytkownik moze uznac, ze nie ma w bibliotece
  interesujacej go publikacji
• niejednolite, niezgodne z przepisami postepowanie
  w przypadku wspólnych
  katalogów komputerowych wielu instytutów czy
  filii bibliotek zawierajacych informacje
  o egzemplarzach zlokalizowanych w
  róznych miejscach powoduje chaos i szum
  informacyjny

23

•  
• Przy opisie calosci dziela wielotomowego
  wprowadzano raz rekordy zasobu
  z dolaczonymi rekordami egzemplarzy,
  innym razem wylacznie rekordy egzemplarzy. Po
  otwarciu zakladki ZASOBY widocznych jest
  kolejnych 14 egzemplarzy.

24

• Poruszanie sie po komputerowym katalogu
  bibliotecznym ma byc na tyle
  intuicyjne, zeby czytelnik w wielomilionowym
  zbiorze dokumentów mógl odszukac legendarna wsród
  bibliotekarzy ksiazke o historii Polski w
  niebieskiej okladce.
• Rekord powinien byc sam w sobie narzedziem,
  przy uzyciu którego czytelnik uzyska komplet
  potrzebnych informacji bez koniecznosci
  zapoznawania sie z budowa urzadzenia.
• Podobnie jak w nowoczesnych samochodach
  wyposazonych w
  elektronike, tak samo w katalogu komputerowym
  duzo wiecej moze sie popsuc, a do usuniecia
  usterki nie wystarczy juz mlotek
  i srubokret jak to bylo w przypadku slynnego
  malucha czyli samochodu Fiat 126p.

25
(No Transcript)
26

• Jaki powinien byc katalog idealny???
• kompletny
• Brak czasu i srodków finansowych na
  retrokonwersje.
• powinien zmiescic wszystko
• Trudnosci z integracja katalogów nacechowanych
  róznorodnoscia kulturowa
• i kolorytem lokalnym.
• powinien spelniac kryteria naukowosci
• Zbudowanie naprawde wartosciowej bazy wymaga
  kompetencji i czasu.
• wygodny w uzytkowaniu, funkcjonalny
• I znowu potrzebni sa kompetentni ludzie, czas i
  pieniadze.

27

• Standardy, normy i kooperacja
• wsparciem w tworzeniu katalogu idealnego
• Razem mozemy wiecej Dzieki standardom mozemy
  wiecej
• NUKAT, KaRo, FBC, WorldCat, KVK, Europeana
• ulatwienie i potanienie wytwarzania
• ulatwianie wspólpracy naukowej

28
Odrebnosc i indywidualizm wada i przyczyna
izolacji

• Klopoty bibliotek niemieckich z formatem opisu
  danych MAB
• brak kompatybilnosci z formatem MARC 21 i
  zasadami katalogowania AACR2
• 2004 - decyzja o przejsciu z formatu MAB
  (stosowanego od 1973) na
  format MARC 21
• O wyjatkowosci czyli. NARODOWY Uniwersalny
  Katalog Centralny NUKAT bez Biblioteki NARODOWEJ

29
Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny
NUKAT czyli trudna sztuka wspólpracy

• Aby wspólpraca byla mozliwa i efektywna
• przystosowanie systemów informatycznych
• wspólne wypracowanie standardów
• poddanie sie rygorowi, przestrzeganie przyjetych
  procedur
• KONSEKWENTNE WYWIAZYWANIE SIE Z UMOWY

NUKAT Autostrada Informacji Cyfrowej Warszawa,
BUW, 18.03.2013
30
Nasze grzechy powszednie

• Nieprzestrzeganie przyjetych procedur wspólpracy
• pomijanie sprawdzania obszaru roboczego przy
  tworzeniu nowych rekordów
• spory o to kto jest odpowiedzialny za modyfikacje
  opisu
• przetrzymywanie rekordów w obszarze roboczym,
  itd.
• spowolnienie procesu dublowanie
  rekordów
• opracowania
• Tylko w lutym 2013 roku z bazy NUKAT zostalo
  usunietych 149 opisów bibliograficznych, które z
  powodu dubletów lub koniecznosci zmiany sposobu
  opracowania zostaly uznane za zbedne.

31

• Nieumiejetne stosowanie przyjetych norm jest
  przyczyna wielu dubletów.
• 4 zycia 1 ksiazki
• Zaprezentowany ponizej przyklad dotyczy
  stosowania nieprawidlowego zapisu daty wydania w
  strefie adresu wydawniczego, w sytuacji gdy na
  dokumencie wystepuje data niezgodna z faktyczna
  data wydania dokumentu.

32
W opisie bibliograficznym katalogujacy podal date
cop. 2004 zgodnie z zapisem na ksiazce.
Publikacja wplynela do biblioteki w 2008 roku, a
w bazie znajdowalo sie juz wydanie 10 z data
wyd. 2004. Ponadto na dokumencie zamieszczono
dodatkowa informacje Zamówienie 2006
potwierdzajaca, ze data cop. 2004 nie jest
faktyczna data wydania tej publikacji.
33
Ustalona przez katalogujacego faktyczna data
wydania zostala zamieszczona wylacznie w polu
500, w strefie adresu wydawniczego podano date z
dokumentu.
34
Katalogujacy umiescil w rekordzie
bibliograficznym wylacznie date wydania spoza
dokumentu pomijajac zupelnie date cop. 2004
zamieszczona na publikacji.
35
W polu 260 zostala podana faktyczna data wydania,
data cop. 2004 uzupelniona o wyjasnienia zostala
zamieszczona w polu uwag, przy czym w oznaczeniu
wydania pominieto informacje o dodruku.
36
Opis tego dokumentu zgodnie z ustaleniami
przyjetymi przez biblioteki wspólpracujace
23.09.2008 r. powinien zawierac w strefie adresu
wydaw. obydwie daty, ze stosownym wyjasnieniem w
polu 500.
37

• Nieodpowiednie uzycie przepisów.
• Zastosowanie regul przyjetych wylacznie do
  opracowania starych druków do
  druku nowego. Uwage zwraca obfitosc
  korespondencji, która nie jest jeszcze zakonczona
  (siedmiokrotna wymiana uwag).

38

• Wybiórcze traktowanie przepisów
• Po drogach uczonych z czlonkami Polskiej
  Akademii Umiejetnosci rozmawia Andrzej M. Kobos.
• polowa lutego 2013
• dyskusja w NUKAT i decyzja o zmianie
  sposobu katalogowania tej publikacji i
  zastapieniu 5 rekordów sporzadzonych dla
  pojedynczych tomów opisem dla calosci wydawnictwa
  wielotomowego, pomimo tego, ze taki sposób
  opracowania zarezerwowany jest dla encyklopedii,
  slowników, informatorów, a omawiana publikacja
  nie spelniala tych kryteriów
• po interwencji opisy zostaly przywrócone, po
  czym
• polowa marca 2013
• opisy usunieto ponownie, a po kolejnej
  interwencji, jeszcze tego samego dnia przywrócono

39

• Przestrzeganie standardów zwiazanych z poprawnym
  funkcjonowaniem systemów bibliotecznych
• narzedzia informatyczne aby wyreczyc czlowieka
  potrzebuja
• wsparcia czlowieka
• wydawanie jasnych, powtarzalnych komend, które
  komputer bedzie mógl wlasciwie zinterpretowac
• poprawne dzialanie skryptów wykonujacych
  automatycznie za nas wiele zmudnych czynnosci,
  np. reczne kopiowanie rekordów KHW do baz
  lokalnych, uzaleznione jest od wydania wlasciwych
  polecen
• wlasciwe polecenia - - gt proces przebiega bez
  zaklócen
• niewlasciwe polecenia - - gt przykre konsekwencje
• Brak symbolu biblioteki w rekordzie
  bibliograficznym oznacza
• brak informacji o lokalizacji dokumentu
• brak spójnosci kartotek wzorcowych na poziomie
  bazy lokalnej

40

•  
• "NUKAT - Autostrada Informacji Cyfrowej"
• i wyszlo szydlo z worka
•  

41

• Projekty sprawdzianem spójnosci katalogów
• kompatybilnosc systemów to warunek, bez którego
  realizacja tego typu przedsiewziec jak Autostrada
  jest niemozliwa
• kluczowym zadaniem w procesie scalania danych
  jest ich automatyczne porównanie
• tylko jednolity sposób opracowania dokumentów w
  róznych katalogach umozliwia poprawne
  zidentyfikowanie
  i powiazanie ze soba wlasciwych rekordów
• im wyzszy poziom uporzadkowania tym mniej
  watpliwosci i bardziej
  jednoznaczne wyniki porównania

42

• Scalanie KKZBUJ i NUKAT
• Czas realizacji projektu
• oficjalny - czerwiec 2010 - listopad 2012
• faktyczny druga polowa 2009 i trwa nadal
• Warunki realizacji projektu
• uporzadkowanie metadanych w katalogu lokalnym BJ
  (rekordy kontrolowane kartoteka hasel wzorcowych)
• wyeliminowanie z KKZBUJ rozbieznosci i
  uzupelnienie brakujacych elementów potrzebnych do
  prawidlowego scalenia porównywanych danych

43

• Nieprawidlowosci
• blednie zastapione rekordy
• brak kontroli merytorycznej
• Podjete dzialania
• analiza rozbieznosci i reczne scalanie przez
  bibliotekarzy BJ 1 228 rekordów z
  czesci II etapu (powtórzenie I etapu zwiazane z
  dynamika bazy)
• badania porównawcze i reczna kontrola ok. 6 000
  rekordów
• eliminacja bledów przy scislej wspólpracy z
  NUKAT
• aktualnie prowadzone melioracje

44

• Rola standardów w integracji katalogów
  bibliotecznych
• automatyczne scalanie baz zawsze wiaze sie z
  pewnym ryzykiem utraty czesci danych i z duzym
  nakladem pracy
• wzbogacenie centralnej informacji o zasobach
  polskich bibliotek jest nie do przecenienia
• duzy poziom spójnosci metadanych
• umozliwia przeprowadzenie scalania baz
• jest gwarancja powodzenia projektu

45

• Ciezka praca, która sie oplaca!
• 119 550 scalonych rekordów bibliograficznych
• (na ogólna liczbe 1 263 981 scalonych
  rekordów)
• 55 233 opisów publikacji z KKZBUJ przekazanych do
  NUKAT (na ogólna liczbe 293 584 opisów
  wprowadzonych do NUKAT jako rekordy nowe)

46

• O istocie kropki
• normy i zalecenia nie sa wartoscia sama w sobie,
  ale nabieraja znaczenia wówczas, gdy
  dzieki nim realizujemy postawione sobie zadania
• znaki interpunkcyjne takie jak srednik, przecinek
  czy kropka nie wystepuja w bazach katalogowych
  w funkcji estetycznej ale pelnia
  okreslone funkcje komunikacyjne

47

• STANDARDY BIBLIOGRAFICZNE I BIBLIOTECZNE
• NAJWAZNIEJSZY ELEMENT KONSTRUKCYJNY
• WYJATKOWYCH BUDOWLI
• ZAUTOMATYZOWANYCH KATALOGÓW BIBLIOTECZNYCH

48
Dziekuje za uwage !