Wat is taalkunde?

1
Wat is taalkunde?

• En wat doet taalkunde in het programma van CKI?

2
Inleiding op vandaag

• Wat is taalkunde?
• Taal en communicatie.
• Geschiedenis van de taalkunde in vogelvlucht.
• Taal en cognitie/taalkunde in CKI.
• Indeling van het vakgebied.

3
Wat is taalkunde?

• Taalkunde is de wetenschappelijke studie van de
  natuurlijke taal van mensen.
• Zie The sci.lang FAQ 1 - 7
• Talen Nederlands, Engels, Russisch, Zweeds,
  Chinees, Swahili, Endo, Sanskrit, Nederlandse
  gebarentaal,

4
Dus niet dieren
Verschillen

• Compositionaliteit
• Conventionaliteit
• Functionaliteit
• Zie semiotiek, biologie

5
Dus niet kunstmatige talen

• Esperanto
• 1e orde predikatenlogica
• Prolog, Java

Zie semiotiek, logica, informatica
6
Gesproken taal

• Nederlands, Russisch,
  Engels, etc. bestonden
  eerder als gesproken taal dan geschreven.
• Schrift afgeleide van de primaire
  gesproken taal.
• Niet altijd gesproken doventaal, b.v.
  Nederlandse gebarentaal, American/British sign
  language.
• http//www.ru.nl/corpusngt/

7
Taal en communicatie

• Centrale functie van taal communicatiesysteem.
• Intentioneel informatie overdracht.
• Wat doen sprekers en hoorders met taal?
• Sociale aspecten man/vrouw verschillen,
  jongerentaal

8
Taal en taalstructuur

• Structurele aspecten Hoe zitten woorden in
  elkaar? Zinnen? Teksten?
• Welke taalkennis zit in ons hoofd? Interactie met
  andere cognitive modules?
• Modellering van taal in kunstmatige systemen
  (taal- en spraaktechnologie).

9
Formeel model van communicatie
Shannon-Weaver the mathematical theory of
communication (1949)
10
Spreker en hoorder
Spreker
Hoorder
Begrip Verstaan Horen
boodschap Formulering Spreken
spraakklanken
11
Aspecten van taalkennis

• Formuleren van conceptueel systeem naar taal
  kiezen van woorden, constructie van zinnen,
  opbouw van stukken tekst over meerdere zinnen.
• Spreken klank ? spraak (brein ? articulatorisch
  systeem mond, stembanden).
• Horen spraak ? klank (auditief perceptie
  systeem oor, gehoorkanaal ? brein).
• Verstaan klanken ? structuur van zinnen,
  betekenis van woorden en constructies.

12
Geschiedenis van de Taalkunde in vogelvlucht

• Taalkunde als wetenschapsgebied heeft een lange
  geschiedenis Panini (? 400 B.C), Plato (? 400
  B.C).

Panini taal als een systeem van regels en
eenheden
Plato is taal natuurlijk of conventioneel?
13
Vroeg-moderne tijd

• Eerste grammaticas van Frans, Engels, volgens
  klassieke grammaticas van Grieks, Latijn.
• Arnauld Lancelot (1660). Grammaire générale et
  raisonnée de Port-Royal.
• Verlies van Latijn/Grieks als enige talen voor
  wetenschap ? interesse in volkstaal.
• Universele, logische principes van alle
  natuurlijke talen

14
18e/19e eeuw

• (1786) Sir William Jones sprung from some
  common source
• (1922) Grimms law, o.a. p gt f (pater gt father)
• (1827) Wilhelm von Humboldt oneindig gebruik van
  eindige modellen.

15
19e eeuw

• Darwinistisch gedachtengoed survival of the
  fittest.
• Speurtocht naar het begin van taal (taalgenese)
• Ontwikkeling van talen in de tijd uitsterven van
  talen.
• genetische verwantschap taalfamilies.

Charles Darwin
16
Taalfamilies

• Talen binnen één familie onderling verwant,
  ontwikkeld uit één voorouder.
• Vaak voorouder gereconstrueerd aan de hand van
  overgeleverd materiaal.
• Talen die niet kunnen worden ondergebracht in een
  familie geïsoleerde talen of isolaten.
• http//nl.wikipedia.org/wiki/Taalfamilies

17
Indo-Europese taalfamilie

• Indo-Europese taalfamilie

18
Taalfamilies in Afrika
19
Begin 20e eeuw

• Studie van inheemse Indianentalen V.S. door Boas,
  Whorf en Sapir.
• Bewustzijn dat talen sterk verschillen. B.v.
  tijdssysteem Hopi vs. Engels.
• Sapir-Whorf hypothese taal bepaalt hoe je de
  werkelijkheid ervaart. Taal is cultureel bepaald,
  dus cultuur van invloed op waarneming.
• http//en.wikipedia.org/wiki/Sapir-Whorf_hypothesi
  s

20
Eskimos en sneeuw

• Boas (1911) Eskimo's hebben vier verschillende
  woorden voor sneeuw aput ("sneeuw op de grond"),
  gana ("vallende sneeuw"), piqsirpoq ("opwaaiende
  sneeuw") en qimuqsuq ("sneeuwjacht"), vs. Engels.
• Whorf minstens zeven woorden, sindsdien
  tientallen, honderden.. Ondersteuning Sapir-Whorf
  hypothese?

21
Pullum Geen wezenlijk verschil Inuit/Engels.

• Pullum C. W. Schultz-Lorentzen's Dictionary of
  the West Greenlandic Eskimo Language (1927) gives
  just two possibly relevant roots
• qanik, meaning 'snow in the air' or 'snowflake',
  and
• aput, meaning 'snow on the ground'.
• Then ask whether the
• speaker can cite any
• more.

• 1. apun sneeuw
• 2. aput uitgespreide sneeuw
• 3. nutagak poedersneeuw
• 4. aniu samengedrukte sneeuw
• 5. ersertok bewegende sneeuw
• 6. akeirorak nieuwe bewegende sneeuw
• 7. pukak suikersneeuw
• 8. pokaktok zoutachtige sneeuw
• 9. ayak sneeuw op kleren
• 10. apun sneeuw
• 11. aput uitgespreide sneeuw
• 12. nutagak poedersneeuw
• 13. aniu samengedrukte sneeuw
• 14. ersertok bewegende sneeuw
• 15. akeirorak nieuwe bewegende sneeuw
• 16. pukak suikersneeuw
• 17. pokaktok zoutachtige sneeuw

22
20e eeuw

• Grondleggers van de moderne taalkunde Ferdinand
  de Saussure, Noam Chomsky.

Ferdinand de Saussure
Noam Chomsky
23
Saussure (? 1920) Cours de linguistique
générale.

• Onderscheid diachronie synchronie.
• Diachronie ontwikkeling van talen in de tijd
  (b.v. Latijn Romaanse talen).
• Synchronie structuur van een taal op een bepaald
  moment.
• Taal is meer dan een woordenlijst taal als
  systeem.
• Conventionele relatie vorm-betekenis.

24
Noam Chomsky (1)

• 1956 Syntactic structures.
• Zinnen hebben een syntax gekarakteriseerd door
  een formele grammatika met een wiskundige
  structuur.
• Colorless green ideas sleep furiously
• Furiously sleep ideas green colorless
• Generatieve grammatica met wiskundige
  mechanismen taal beschrijven.

25
Noam Chomsky (2)

• Taal is creatief met een beperkte verzameling
  grammatika regels en een eindig aantal woorden
  kunnen mensen een oneindig aantal zinnen
  produceren, ook zinnen die nooit eerder zijn
  uitgesproken.
• Leerbaarheidsprobleem hoe leren kinderen dit?
• Aanname kinderen hebben aangeboren kennis van de
  grammatikale struktuur die alle talen
  gemeenschappelijk hebben universele grammatika.
• Anti-behaviorisme taalkunde is onderdeel van de
  pschologie.

26
Taalkunde anno nu

• Voortzetting van generatieve grammatika, maar ook
  andere grammatikamodellen.
• Niet alleen aandacht voor taalstructuur in nauwe
  zin, maar ook leren van taal door kinderen
  (taalontwikkeling), taal en cognitie,
  taalvariatie, taalevolutie, taal en logica,
  computationele toepassingen (taal- en
  spraaktechnologie).

27
Taalkunde binnen cki

• Cognitiewetenschap bestudeert natuurlijke
  intelligentie.
• KI bouwt systemen die intelligent gedrag
  vertonen.

28
Cognitie

• Cognitieve processen hebben te maken met kennis,
  denken en waarneming.
• Bewuste mentale processen wiskunde, schaken.
• Onbewuste mentale processen herkennen van een
  voorwerp, een gezicht, omgaan met taal.

29
Maar dat weten we toch?

• Kennis van taal is onbewust
• (1) Er werd op straat gedanst.
• (2) Op straat werd er gedanst.
• Mag het woordje er worden weggelaten?
• Representatie van taalkundige kennis in brein en
  computer (architecturen voor cognitie).

30
Taalkundige vragen

• Waarin bestaat onze kennis van taal?
• Langue of competence
• Hoe wordt onze kennis van taal gebruikt?
• Parole of performance
• Hoe wordt kennis van taal geleerd?
• taalverwerving of L1 acquisitie
• Verschillen en overeenkomsten tussen talen
• Taaltypologie, vergelijkende taalkunde,
  dialectologie

31
Competence

• Grammatica als mentale representatie van kennis
  van moedertaal (native speaker)
• Onbewuste kennis belang van intuïties
  (moedertaalsprekers)
• Relatie tussen taalvermogen en andere cognitieve
  vermogens? Is taal anders?

32
Performance

• Haspelen, onvolledige, ongrammaticale zinnen
  performance errors.
• Menselijke taalverwerking
• robuust (vgl computers).
• Psycholinguïstiek performance
• geeft inzicht in competence

33
Taal en talen

• Relatie tussen taal en talen (Nederlands, Engels,
  Chinees, Swahili, gebarentaal..)
• Universele grammatica en taaltypologie
• Taaltypologie data! (bedreigde talen).
• Variatie tussen talen werpt licht op universele
  eigenschappen van taal (en menselijke cognitie).

34
Toegepaste taalkunde

• Taalonderwijs, vertalen
• Computationele taalkunde representatie,
  verwerking, verwerving door computers (sprekende
  computers, automatisch vertalen, spelcheckers,
  kennisssytemen, corpora/databases, natuurlijke
  taal interfaces, etc).
• Klinische taalkunde (afasie, stotteren, sli)

35
Inleiding Taalkunde

• Wat leer je in deze cursus?
• Eigen maken van basisprincipes, methodes en
  belangrijke vragen van het vakgebied
  (hoorcolleges Henriëtte de Swart en Yoad
  Winter).
• Toepassen op taalvariatie (project, Anna
  Chernilovskaya).
• Bouwen van kunstmatige taalsystemen (praktikum,
  Ronald de Haan, Chris Blom).

36
Literatuur Inleiding Taalkunde

• Juravski Martin (2008) Speech and language
  processing
• Een hoofdstuk uit Fromkin
  (2000)

37
Website

• http//www.hum.uu.nl/medewerkers/a.chernilovskaya/
  itk10/index.html

38
Organisatie

• Week 1 inleiding, taalkennis, deelgebieden van
  de taalwetenschap, taalevolutie.
• Week 2 t/m 6 klanken, woorden, zinnen, betekenis
  (theorie, taalvariatie, computationele
  toepassingen)
• Week 8-9 taal en cognitie, taal en communicatie,
  semantic web.

39
Meer taalkunde in CKI programma

• Natuurlijke taalverwerking (parsing)
• Semantiek (formele methoden, taal en logica)
• Variatie in betekenis (typologie, taal en
  cognitie)
• Taal- en spraaktechnologie