Taal en Beпnvloeding

1
Taal en Beïnvloeding

• Daniël Wigboldus
• Universiteit van Amsterdam

2
Introductie

• Bush
• A war against terrorism
• A war against Osama Bin Laden
• Osama Bin Laden
• A strike against all moslims
• Jihad

3
Inhoud

• Relatie taal en denken (sociale cognitie)
• Beïnvloeding via taal
• Vier verschillende modellen van communicatie
• Een experimenteel voorbeeld van beïnvloeding via
  taal
• Stereotypering en taal

4
Relatie Taal en Denken

• Cognitie --gt Taal
• In welke mate zijn alle talen vormgegeven door de
  (beperkingen van) de menselijke cognitieve
  mogelijkheden?
• In hoeverre zijn alle talen gelijk?
• Taal ---gt Cognitie
• In welke mate beïnvloeden de specifieke
  eigenschappen van een taal het denken van een
  spreker van deze taal?
• In hoeverre zijn talen verschillend en
  beïnvloeden deze verschillen een spreker?

5
Cognitie --gt Taal I

• Als de tolken bij de UN wegvalen zal meteen
  duidelijk worden hoeveel verschillen er tussen
  verschillende talen zitten.
• Echter, er lijken ook overeenkomsten te zijn.
  Elke nieuwe taal die je leert lijkt iets
  makkelijker te gaan dan de vorige (Reed, 1983).
• Hele basale overeenkomsten tussen talen
  reflecteren de cognitieve structuur van de mens.

6
Cognitie --gt Taal II

• In alle talen (zelfs die van ongeletterde
  culturen) wordt de planten- en dierenwereld
  georganiseerd in een taxonomie (hierarchie)
• Kingdom Dieren
• Life form Zoogdieren
• (Intermediate) Huisdieren
• Generic Hond
• Specific Herder
• Varietal Duitse Herder

7
Cognitie --gt Taal III

• Het generieke niveau
• Binnen alle talen is er altijd één
  categorie-niveau van speciale betekenis ("generic
  level" of "basic object level").
• Binnen dit niveau is er sprake van maximale
  gelijkheid tussen de verschillende, meer
  specifeke items en maximale verschillen met
  andere categorieën.
• Kleding
• Broek Shirt
• Spijkerbroek Nette broek T-shirt Blouse

8
Cognitie --gt Taal IV

• Prototypiciteit
• Bij een indeling in natuurlijke categorieën is
  het geen alles of niets kwestie. In plaats
  daarvan blijken de verschillende items te
  verschillen in prototypiciteit.
• Onderzoek van Rosch (1973)
• In hoeverre is een item prototypisch voor de
  soort?
• Niemand had moeite met deze opdracht!
• De prototypiciteit beoordelingen komen binnen
  culturen heel erg overeen!
• Natuurlijke categorieën blijken niet bij elkaar
  te horen op grond van duidelijk gedefinieërde
  grenzen, maar meer op grond van gelijkheid op
  bepaalde attributen (net als een familie).

9
Taal --gt Cognitie I

• Linguïstische relativiteits hypothese van Sapir
  (1946) en Whorf (1956)
• Linguïstisch relativisme Taal beïnvloedt cultuur
• Linguïstisch determinisme Taal determineert het
  denken (en zelfs perceptie!)
• George Orwell's Newspeak in 1984
• Niet-sexistisch taalgebruik (timmermens)
• Tweetaligen (Japanse aanspreekvormen)

10
Taal --gt Cognitie II

• Probleem is het wetenschappelijk (experimenteel)
  toetsen van de linguïstische relativiteits
  hypothese.
• Belangrijkste probleem is het gebruik van
  vertalingen.
• Het idee van linguïstische relativiteit wordt wel
  algemeen geaccepteerd, maar is tot voor kort
  nooit experimenteel is bewezen.
• Binnen de cognitieve psychologie werd het idee
  van linguïstische relativiteit tot voor kort
  verworpen.

11
Taal --gt Cognitie III

• Juist op cognitief niveau wordt er recentelijk
  steeds meer bewijs voor de Whorfiaanse hypothese
  gevonden (zie Hunt Agnoli, 1991).
• Taal kan van invloed zijn op de verwerking van
  informatie.
• Bijvoorbeeld, hoeveel denkstappen moet iemand
  maken om een woord te kiezen? Hoeveel tijd kost
  het.
• Beschrijven, en door een ander laten
  identificeren van gekleurde muntjes in
  verschillende talen (Lucy Shweder, 1979).
• Ooggetuigen verslagen (Loftus Palmer, 1974).
  Hoe hard reed de auto tegen de ander aan? of, Hoe
  hard knalde de auto tegen de ander aan? En blauwe
  auto vs groene auto?
• Gebruik van woorden met meerdere betekenissen.
  Zinnen met deze woorden duren langer om te
  verwerken! En dezelfde zinnen zijn makkelijker te
  verwerken in een taal waarin hetzelfde woord maar
  één betekenis heeft (Perfetti, Beverly, Bell,
  Rodger, Faux, 1987).

12
Beïnvloeding via Taal

• Wat is communicatie?
• Vier modellen van communicatie
• Code/Encode model
• Intentie mode
• Perspectief model
• Dialoog model

13
Wat is Communicatie? I

• Signs
• Een sign representeert iets anders dan zichzelf
  omdat er een intrinsieke relatie is tussen het
  sign en wat het representeert.
• Bijvoorbeeld Blozen
• Symbols
• Een symbool representeert iets anders dan
  zichzelf omdat dat zo is afgesproken.
• Bijvoorbeeld "Ik schaam me"
• Signs Symbols
• Intentie Onintentioneel Intentioneel
• Begrip Attributie Afspraak
• Produktie Vanzelf Aanleren

14
Wat is Communicatie? II

• Een belangrijk verschil tussen definities van
  communicatie is het onderscheid tussen Signs en
  Symbols.
• Communicatie is het gebruik van symbolen
  (codering). Ekman et al. (1969) en Wiener et al
  (1972)
• Te strict, alleen taalgebruik?
• Elke vorm van gedrag is communicatie Watzlawick
  et al. (1967)
• Te veel, waar moet je op letten?

15
Wat is Communicatie? III

• Het is beter om je niet te veel bezig te houden
  met wat communicatie is, maar juist met wat
  communicatie doet!
• Communicatie is een proces met twee
  informatie-verwerkende-systemen. De ene
  modificeert de fysieke omgeving van de ander.
  Daardoor construeert de tweede een representatie
  die gelijk is aan die van de eerste (Sperber
  Wilson, 1986).
• De vier modellen die we nu gaan behandelen zijn
  verschilende zienswijzen op hoe dit proces tot
  stand komt.

16
Code/Encode Model I(Shannon Weaver, 1949)
Machinaal (morse) Ook van toepassing op
menselijke communicatie?
17
Code/Encode Model II
Bij het Encoder/Decoder model zit de betekenis
van de boodschap gecodeerd in de boodschap
zelf! Beperking De 1-op-1 relatie tussen
boodschap en signaal is lang niet altijd 1-op-1!
18
Intentie Model I

• Weet je hoe laat het is?
• Is er suiker?
• X koopt de Telegraaf.
• Code/Encode Model
• Kun je me de tijd vertellen?
• Ja of nee
• Berlusconi koopt de Telegraaf.
• Intentie Model
• Ik wil naar huis!
• Geef me de suiker.
• Pietje koopt een krant van de Telegraaf.

19
Intentie Model II

• "It is a common misperception that language use
  has primarily to do with words and what they
  mean. It does not. It has primarily to do with
  people and what they mean. It is essentially
  about speakers' intentions (Clark Schober,
  1992)
• Succesvolle communicatie is niet de uitwisseling
  van gecodeerde boodschappen, maar de uitwisseling
  van communicatieve intenties.
• Betekenis wordt hierbij niet verleend door het
  decoderen van de boodschap, maar door het
  achterhalen van de intentie van de spreker.

20
Intentie Model III

• Voorbeeld Grice (1975)
• The Cooperative Principle
• "Make your conversational contribution such as is
  required at the stage at which it occurs, by the
  accepted purpose or direction of the talk
  exchange in which you are engaged.
• Maxim of Quantity
• Maxim of Quality
• Maxim of Relation
• Maxim of Manner

21
De Maxims van Grice

• Maxim of Quantity
• Make your contribution as informative as is
  required for the current purposes of the
  exchange
• Do not make your contribution more informative
  than is required.
• "Hoe ging het met Pieter in de rechtszaal?"
• "Hij heeft een boete van fl 100,- gekregen.
• "Mevrouw Jansen is niet alleen heel handig met
  computers, ze kan ook zeer goed omgaan met
  rekenmachines, koffieautomaten en weet zelfs dat
  je een CD niet hoeft om te draaien om kant twee
  te horen."

22
De Maxims van Grice

• Maxim of Quality
• Try to make your contribution one that is true,
  specifically
• do not say what you believe to be false
• do not say for which you lack evidence.
• Ironie "Jan is pas een echte vriend."
• Metafoor "Je bent de slagroom op mijn toetje.
• Understatement "Hij was een beetje onder invloed"

23
De Maxims van Grice

• Maxim of Relation
• Make your contribution relevant to the ongoing
  exchange
• "Waar is Peter"
• "Er staat een gele golf bij Marijke voor de
  deur.
• Maxim of Manner
• avoid obscurity
• avoid ambiguity
• be brief
• be orderly.
• Het Maxim of Manner gaat niet zozeer over wat
  wordt gezegd, maar over hoe het gezegd wordt.

24
Conversational Implicature

• Het is niet zo dat mensen zich altijd letterlijk
  aan de maxims van Grice houden.
• Conversaties kunnen andere doelen hebben dan het
  cooperatie principe. In deze situaties zullen de
  maxims van Grice bewust geschonden worden.
• Grapjes en raadsels zijn hier goede voorbeelden
  van
• Welk dier bestaat voor 75 uit wol?
• Het is rood, fluit, zit op een tak en is geen
  roodborstje?
• Als de maxims van Grice geschonden lijken te
  worden, zal je als luisteraar op zoek gaan naar
  dieper liggende betekenissen. Dat wil zeggen
  betekenissen die verder gaan dan de letterlijke
  betekenis van een uitspraak (implicature).

25
Intentie Model IV

• Beperkingen
• Het model richt zich voornamelijk op de spreker
• Het gaat met name over het begrip en het
  interpreteren van boodschappen, en niet zozeer
  over de productie van een boodschap.
• De impliciete communicatie regels kunnen
  verschillen tussen spreker en boodschapper, of
  veranderen gedurende een communicatie.
• Communiceren heeft vaak meer doelen dan alleen
  het overbrengen van een intentie (Higgins et
  al.)
• social relationship goal
• face goal
• social reality goal

26
Perspectief Model I

• Voor goede communicatie moet de boodschapper
  rekening houden met de ontvanger (en de ontvanger
  met de boodschapper). Hij/Zij moet denken vanuit
  het perspectief van de ander.
• Mead "Take the attitude of the other"
• Een boodschapper moet zijn boodschap dan ook
  maken op maat van de ontvanger.
• Bij dit model wordt de betekenis dus voornamelijk
  bij de ontvanger gelegd!

27
Perspectief Model II

• Voorbeelden
• Sprekers houden rekening met het visuele veld
  van de ander. (Herrmann, 1988)
• Verschil tussen benoemingen voor eigen gebruik
  en voor ander gebruik (Krauss Fussell, 1989)
• Verschillen tussen categorieën ontvangers bij het
  de wegwijzen (Kingsbury, 1968)
• Babytalk
• Invloed van individuele karakteristieken van de
  ontvanger! (Sedikides, 1990)

28
Sedikides (1990)

• Doorgegeven impressie
• 1 (negatief vertekend) / 7 (positief vertekend)

29
Sedikides (1990)

• Doorgegeven impressie
• 1 (negatief vertekend) / 7 (positief vertekend)

30
Dialoog Model

• Intersubjectiviteit
• Het doel van communicatie is niet om informatie
  over te brengen (zoals bij de andere drie
  modellen), maar om intersubjectiviteit te
  verkrijgen.
• Collaboratieve communicatie (Clark
  Wilkes-Gibbs)
• Presentatie fase (uhuh)
• Acceptatie fase (grounding)
• Het principe van de minste collaboratieve moeite
• Sprekers geven vaak te weinig informatie
  (schending van Grice!) omdat ze dan eerder
  feedback krijgen van de ontvanger, en de shared
  social reality makkelijker en sneller opgebouwd
  kan worden.

31
Verschillen tussen Modellen

• Een belangrijk verschil tussen de vier modellen
  is de plaats in de communicatie waar communicatie
  betekenis krijgt.
• Code/Encode Model
• Betekenis in boodschap
• Intentie Model
• Betekenis bij intentie spreker
• Perspectief Model
• Betekenis bij ontvanger
• Dialoog Model
• Betekenis vormt zich tussen de spreker en de
  ontvanger

32
Stereotypen Voorbeeld

• 1. Sociale cognitie --gt Taalgebruik
• 2. Taalgebruik --gt Sociale cognitie
• Stereotypering --gt Taal --gt Stereotypering
• Onderzoek naar stereotypen
• Intra-individueel
• Inter-individueel

33
Taal als gereedschapLinguistic Category Model

• Jan geeft Piet een stomp in het gezicht
• 1. (DAV) Jan slaat Piet
• 2. (IAV) Jan pijnigt Piet
• 3. (SV) Jan haat Piet
• 4. (Adj) Jan is agressief
• Jan steekt zijn hand naar Piet uit
• 1. (DAV) Jan steekt zijn hand uit naar Piet
• 2. (IAV) Jan helpt Piet
• 3. (SV) Jan geeft om Piet
• 4. (Adj) Jan is behulpzaam

34
Stap 1 Cognitie --gt Taal I(Maass et al., 1989)
35
Stap 1 Cognitie --gt Taal II (Wigboldus et al.,
2000)
36
Stap 2 Taal --gt Cognitie(Wigboldus et al., 2000)

.57
Stereotype verwachting
Attributies Ontvanger
- Herhaling - Persoon - Situatie -
Situatie-Persoon
37
Stap 2 Taal --gt Cognitie(Wigboldus et al., 2000)

.57
Stereotype verwachting
Attributies Ontvanger
.63
Taalabstractie
38
Stap 2 Taal --gt Cognitie(Wigboldus et al., 2000)

.15 (ns)
Stereotype verwachting
Attributies Ontvanger
.63
.66
Taalabstractie
39
Samenvatting

• Taal beïnvloedt denken
• Denken beïnvloedt taal
• Beïnvloeding via taal en communicatie
• Encode/Recode model
• Intentie model
• Perspectief model
• Dialoog model
• Ook op het niveau van specifieke woorden speelt
  taal een belangrijke rol

40
Literatuur College

• Deel 1 Relatie taal en denken
• Brown, R. (1986). Language and thought. In R.
  Brown, Social Psychology (2nd ed., pp 467-494).
  New York The Free Press.
• Hunt, E., Agnoli, F. (1991). The Whorfian
  hypothesis A cognitive psychology perspective.
  Psychological Review, 98, 377-389.
• Deel 2 Beïnvloeding via taal en communicatie
• Krauss, R. M., Fussell, S. R. (1996). Social
  psychological models of interpersonal
  communication. In E. T. Higgins A. W.
  Kruglanski (Eds.), Social Psychology Handbook of
  basic principles (pp. 655-701). New York
  Guilford.
• Deel 3 Voorbeeld stereotypering
• Maass, A (1999). Linguistic intergroup bias
  Stereotype perpetuation through language.
  Advances in Experimental Social Psychology, 31,
  79-121.
• Wigboldus, D. H. J., Semin, G. R., Spears, R.
  (2000). How do we communicate stereotypes?
  Linguistic bases and inferential consequences.
  Journal of Personality and Social Psychology, 78,
  518.